1 Witam Pastwa na wykadzie z podstaw polityki

1 Witam Państwa na wykładzie z podstaw polityki gospodarczej, : )…

Bogusław Czarny KSAP 2011 2 P O L I T Y K A G O S P O D A R C Z A I. PLAN ZAJĘĆ 1. Cele państwa w gospodarce (efektywność i sprawiedliwość). 2. Ochrona konkurencji. 3. Kontrola efektów zewnętrznych. 4. Dobra publiczne i kłopoty z informacją. 5. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia I. 6. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia II. 7. Model AD-AS i analiza polityki makroekonomicznej państwa. 8. Spory o politykę makroekonomiczną. 9. Państwo a ład instytucjonalny w gospodarce (przykład zmiany ustroju gospodarczego w Polsce u schyłku XX wieku). II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJĘĆ Zajęcia mają charakter konwersatorium. Przed zajęciami słuchacze powinni zapoznać się z literaturą. III. LITERATURA: 1. N. G. Mankiw, P. H. Taylor: Mikroekonomia, Makroekonomia, Warszawa, PWE, 2009 (fragmenty). 2. J. E. Stiglitz: Ekonomia sektora publicznego, Warszawa, PWN, 2004 (fragmenty). 3. B. Czarny: www. podstawyekonomii. pl/politykagospodarcza/ skrypt internetowy). Warszawa, 17 czerwca 2011 r. Bogusław Czarny

3 CZTERY DEBATY O POLITYCE GOSPODARCZEJ

4 Przyjrzymy się teraz przykładom ważnych sporów o kształt polityki makroekonomicznej. Omówimy po kolei. A: 1. Debatę o tym, czy państwo powinno prowadzić STABILIZACYJNĄ POLITYKĘ GOSPODARCZĄ. 2. Debatę o tym, czy polityka pieniężna powinna być prowadzona zgodnie ze STAŁYMI REGUŁAMI, czy też UZNANIOWO. 3. Debatę o tym, czy państwo powinno dbać o RÓWNOWAGĘ BUDŻETU. 4. Debatę o tym, czy państwo powinno ZMIENIĆ SWOJA POLITYKĘ I ZACHĘCAĆ DO OSZCZĘDZANIA. -------------------------------------A Wykorzystuję głównie podręcznik M. G. Mankiwa i M. P. Taylora: Makroekonomia, PWE, Warszawa 2009, s. 449 -474.

5 PIERWSZA DEBATA CZY PAŃSTWO POWINNO PROWADZIĆ POLITY-KĘ STABILIZACYJNĄ?

6 1. CZY PAŃSTWO POWINNO PROWADZIĆ POLITYKĘ STABILIZACYJNĄ? Celem polityki stabilizacyjnej jest minimalizowanie odchyleń rzeczywistej wielkości produkcji, YE, od wielkości produkcji potencjalnej, YP. Rzeczywista i potencjalna wielkość produkcji w USA w latach 1960 -2000 C

7 OTO ARGUMENTACJA ZA PROWADZENIEM PRZEZ PAŃST-WO STABILIZACYJNEJ POLITYKI PIENIĘŻNEJ I BUDŻE-TOWEJ.

8 PO PIERWSZE, pojawiające się na skutek cyklu koniunkturalnego regularnie recesje powodują nieodwracalną stratę produkcji. Są one także przyczyną wzrostu bezrobocia. Te oba zjawiska powodują względny (lub nawet bezwzględny) spadek poziomu życia społeczeństwa.

9 PO PIERWSZE, pojawiające się na skutek cyklu koniunkturalnego regularnie recesje powodują nieodwracalną stratę produkcji. Są one także przyczyną wzrostu bezrobocia. Te oba zjawiska powodują względny (lub nawet bezwzględny) spadek poziomu życia społeczeństwa. PO DRUGIE, rozwój makroekonomii sprawił, że możliwe jest skuteczne zapobieganie recesjom za pomocą stabilizacyjnej polityki pieniężnej i budżetowej.

PO PIERWSZE, pojawiające się na skutek cyklu koniunkturalnego regularnie recesje powodują nieodwracalną stratę produkcji. Są one także przyczyną wzrostu bezrobocia. Te oba zjawiska powodują względny (lub nawet bezwzględny) spadek poziomu życia społeczeństwa. PO DRUGIE, rozwój makroekonomii sprawił, że możliwe jest skuteczne zapobieganie recesjom za pomocą stabilizacyjnej polityki pieniężnej i budżetowej. SKORO TAK, TO należy prowadzić stabilizacyjną politykę pieniężną i budżetową. Działanie państwa na rzecz zapobieżenia recesjom i (lub) skrócenia recesji przyczynia się do wzrostu dobrobytu społeczeństwa.

11 A OTO ARGUMENTACJA PRZECIWKO PROWADZENIU PRZEZ PAŃSTWO STABILIZACYJNEJ POLITYKI PIENIĘŻNEJ I BUDŻETOWEJ.

12 Paradoksalnie, nieumiejętna polityka stabilizacyjna może destabilizować gospodarkę, powiększając amplitudę wahań cyklicznych, czyli odchylenia rzeczywistej wielkości produkcji, YE, od wielkości produkcji potencjalnej, YP. Przyczyną tych kłopotów są w szczególności OPÓŹNIENIA REAKCJI PAŃSTWA, co dotyczy m. in. : DOSTRZEŻENIA PROBLEMU (ang. RECOGNITION lag); DECYZJI (ang. DECISION lag); DZIAŁANIA (ang. ACTION lag).

13 OPÓŹNIENIE DOSTRZEŻENIA PROBLEMU (ang. recognition lag) Chodzi o zwłokę pomiędzy powstaniem makroekonomicznego szoku, a momentem, w którym politycy gospodarczy uznają, że potrzebne jest przeciwdziałanie. (Przyczyną jest np. niedoskonałość systemu informacji statystycznej o gospodarce).

14 OPÓŹNIENIE DECYZJI (ang. decision lag) – zwłoka pomiędzy momentem, w którym politycy uznają, że potrzebne jest przeciwdziałanie, a momentem podjęcia decyzji o konkretnym sposobie przeciwdziałania.

15 OPÓŹNIENIE DZIAŁANIA (ang. action lag) - zwłoka pomiędzy momentem podjęcia decyzji o konkretnym sposobie działania, a momentem podjęcia takiego działania. Zwłaszcza w przypadku polityki budżetowej z powodów instytucjonalnych (np. czasochłonne procedury parlamentarne) opóźnienie decyzji i opóźnienie działania są (w porównaniu z polityką pieniężną) znaczne. Natomiast skutki polityki pieniężnej pojawiają się (w porównaniu ze skutkami polityki fiskalnej) ze stosunkowo większym (np. aż sześciomiesięcznym) opóźnieniem.

16 W dodatku ekonomiści nie są w stanie precyzyjnie przewidzieć stanu gospodarki za np. sześć miesięcy. W efekcie tzw. polityka stabilizacyjna może spowodować raczej wzmocnienie wahań cyklicznych, a nie ich osłabienie.

17 Bez interwencji państwa powstała w momencie t 1 luka PKB (zob. rysunek) samoczynnie zaniknęłaby po okresie t 1 t 4. Rozpoczęta w momencie t 2, czyli zbyt późno, restrykcyjna polityka stabilizacyjna co prawda przyśpiesza zamknięcie tej luki PKB, które następuje już w momencie t 3, lecz „przy okazji” powstaje jeszcze większa luka PKB. Y (PKB) Hipotetyczna produkcja rzeczywista, Y, bez interwencji państwa Produkcja potencjalna, Yp t 1 t 2 t 3 t 4 Produkcja rzeczywista, Y, po interwencji państwa rozpoczętej w momencie t 2 Czas

18

19 DRUGA DEBATA CZY POLITYKA PIENIĘŻNA (I – JAK SĄDZĄ NIEKTÓ-RZY – TAKŻE BUDŻETOWA!) POWINNA BYĆ PROWADZO-NA ZGODNIE ZE STAŁYMI REGUŁAMI, CZY UZNANIOWO (ang. discretion versus rules)?

20 OTO ARGUMENTACJA ZA STAŁYMI REGUŁAMI PROWADZENIA PRZEZ PAŃSTWO POLITYKI PIENIĘŻNEJ.

21 PO PIERWSZE, uznaniowa polityka pieniężna umożliwia nadużycia władzy. Przykładem jest ZJAWISKO CYKLU POLITYCZNEGO (ang. political business cycle).

22 Cykl polityczny Przed wyborami rządzący za pomocą ekspansywnej polityki pieniężnej „nakręcają koniunkturę”, co zapewnia im poparcie zadowolonych wyborców. Spowodowana tym inflacja pojawia się dopiero po wyborach. Ponieważ wyborcy mają krótką pamięć, przed następ-nymi wyborami można powtórzyć całą te operacje.

23 Ogólnie, rozbieżność deklaracji władz banków centralnych i ich późniejszego rzeczywistego zachowania [czyli NIESPÓJNOŚĆ CZASOWA (ang. time inconsistency) polityki pieniężnej] zmniejsza wiarygodność antyinflacyjnej polityki władz, podnosi oczekiwania inflacyjne i - koniec końców - powoduje przyśpieszenie inflacji.

24 PO DRUGIE, kiedy polityka pieniężna ma uznaniowy charakter, publicznie ujawniane są różnice opinii osób odpowiedzialnych za prowadzenie polityki pieniężnej. Zmniejsza to obliczalność tej polityki. LUDZIE NIE WIEDZĄ, CZEGO MAJĄ SIĘ SPODZIEWAĆ. Znowu, zmniejsza to wiarygodność antyinflacyjnej polityki władz, podnosi oczekiwania inflacyjne i - koniec końców – powoduje przyśpieszenie inflacji.

25 W takiej sytuacji stałe reguły polityki pieniężnej (np. ustawa, zgodnie z którą, kiedy przewidywane rzeczywiste tempo inflacji przewyższa cel inflacyjny, stopa procentowa jest automatycznie podnoszona o ½ wyrażonej w procentach różnicy przewidywanego rzeczywistego tempa inflacji i celu inflacyjnego) mają same zalety. ZNIKA MOŻLIWOŚĆ NADUŻYWANIA WŁADZY, ZNI -KA KWESTIA NIEKOMPETENCJI, ROŚNIE WIARYGODNOŚĆ POLITYKI PIENIĘŻNEJ, MALEJĄ OCZEKIWANIA INFLACYJNE.

26 A OTO ARGUMENTACJA PRZECIWNIKÓW STAŁYCH REGUŁ POLITYKI PIENIĘŻNEJ.

27 PO PIERWSZE, argumenty zwolenników stałych reguł są przesadzone. Na przykład, zjawisko cyklu politycznego jest rzadkością. Aby zapobiec politycznemu cyklowi koniunkturalnemu, wystarczy niezależnośc banku centralnego i jawność stanowisk poszczególnych osób. W takiej sytuacji nadużywaniu władzy przez konkretne osoby odpowiedzialne za politykę pieniężną skutecznie zapobiega krytyka niezależnych obserwatorów tej polityki (np. autorytetów uniwersyteckich, dziennikarzy ekonomicznych, pracownikow sektora finansowego). W praktyce banki centralne dobrze sobie radzą w walce z inflacją, zapewniając niskie i stabilne tempo inflacji (np. Bank Anglii po 1997 r. ).

28 PO DRUGIE, zmieniająca się szybko sytuacja gospodarcza wymaga elastycznej reakcji wladz monetarnych. Nie istnieje odpowiednio „uniwersalna” reguła polityki pieniężnej; nie wszystko da się przewidzieć.

29 PRZYKŁAD 1: REGUŁA TAYLORA (od nazwiska ekonomisty Johna Taylora, który zaproponował ją jako pierwszy) uzależnia docelowy poziom stopy procentowej od wielkości luki PKB i wielkości odchylenia rzeczywistego tempa inflacji od zakładanego przez bank centralny docelowego tempa inflacji. W szczególności przy ustalaniu poziomu stopy procentowej, r, banki centralne powinny stosować się do następującej reguły: r = 2% + π + ½ • (y – y*)/y* + ½ • (π – π*), gdzie: π to przeciętna stopa inflacji w ostatnim roku; π* to docelowa dla banku centralnego stopa inflacji; y to rzeczywista realna wielkość produkcji (realny PKB); y* to oszacowana potencjalna wielkość produkcji.

ZADANIE 30 Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½ • (y–y*)/y*+½ • (π–π*). a) Co to jest: (y – y*)/y*?

ZADANIE 31 Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½ • (y–y*)/y*+½ • (π–π*). a) Co to jest: (y – y*)/y*? (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji, y, od potencjalnej wielkości produkcji, y*. b) A co to jest: (π – π*)?

ZADANIE 32 Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½ • (y–y*)/y*+½ • (π–π*). a) Co to jest: (y – y*)/y*? (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji. b) A co to jest: (π – π*)? (π - π*) stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistego tempa inflacji, π, od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji, π*. c) Wyjaśnij obecność: (i) pierwszego składnika (π) w regule Taylora.

ZADANIE 33 Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½ • (y–y*)/y*+½ • (π–π*). a) Co to jest: (y – y*)/y*? (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji. b) A co to jest: (π – π*)? (π - π *) stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistego tempa inflacji od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji. c) Wyjaśnij obecność: (i) pierwszego składnika (π ) w regule Taylora. Dzięki obecności „π” w sumie nazywanej regułą Taylora stopa procentowa jest wyższa od rzeczywistego tempa inflacji. Sprzyja to hamowaniu inflacji. (ii) Drugiego składnika [(y–y*)/y*] w regule Taylora.

ZADANIE 34 Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½ • (y–y*)/y*+½ • (π–π*). a) Co to jest: (y – y*)/y*? (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji. b) A co to jest: (π – π*)? (π - π *) stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistego tem-pa inflacji od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji. c) Wyjaśnij obecność: (i) pierwszego składnika (π) w regule Taylora. Dzięki obecności „π” w sumie będącej regułą Taylora stopa procentowa jest tym wyższa, im wyższe jest rzeczywiste tempo inflacji. Sprzyja to hamowaniu inflacji. (ii) Drugiego składnika [(y–y*)/y*] w regule Taylora. Dzięki obecności „[(y–y*)/y*]” w sumie będącej regułą Taylora stopa procentowa jest tym wyższa (niższa), im większe jest odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji, y, w górę (w dół) od potencjalnej wielkości produkcji, y*. Sprzyja to hamowaniu inflacji. (iii) Trzeciego składnika (π–π*) w regule Taylora.

ZADANIE 35 Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½ • (y–y*)/y*+½ • (π–π*). a) Co to jest: (y – y*)/y*? (y – y*)/y* stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji od potencjalnej wielkości produkcji. b) A co to jest: (π – π*)? (π - π *) stanowi wyrażone w procentach odchylenie rzeczywistego tem-pa inflacji od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji. c) Wyjaśnij obecność: (i) pierwszego składnika (π) w regule Taylora. Dzięki obecności „π” w sumie będącej regułą Taylora stopa procentowa jest tym wyższa, im wyższe jest rzeczywiste tempo inflacji. Sprzyja to hamowaniu inflacji. (ii) Drugiego składnika [(y–y*)/y*] w regule Taylora. Dzięki obecności „[(y–y*)/y*]” w sumie będącej regułą Taylora stopa procentowa jest tym wyższa (niższa), im większe jest odchylenie rzeczywistej wielkości produkcji w górę (w dół) od potencjalnej wielkości produkcji. Sprzyja to hamowaniu inflacji. (iii) Trzeciego składnika (π–π*) w regule Taylora. Dzięki obecności „(π –π*)” w sumie będącej regułą Taylora stopa procentowa jest tym wyższa (niższa), im większe jest odchylenie rzeczywistego tempa inflacji, π, w górę (w dół) od docelowego dla banku centralnego tempa inflacji, π*. Sprzyja to hamowaniu inflacji.

ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: 36 r=2%+π+½ • (y–y*)/y*+½ • (π– π*). d) Podaj argumenty za i przeciw stosowaniu reguły Taylora.

ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: 37 r=2%+π+½ • (y–y*)/y*+½ • (π– π*). d) Podaj argumenty za i przeciw stosowaniu reguły Taylora. ARGUMENTY „ZA”: reguła Taylora gwarantuje „automatyczne” ustalenie stopy procentowej na poziomie, który – zgodnie z wiedzą ekonomiczną – zapewnia zahamowanie inflacji. Zarazem reguła Taylora wyklucza nadużycia władzy i eliminuje wpływ niekompetencji na politykę pieniężną.

ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: 38 r=2%+π+½ • (y–y*)/y*+½ • (π– π*). d) Podaj argumenty za i przeciw stosowaniu reguły Taylora. ARGUMENTY „ZA”: reguła Taylora gwarantuje „automatyczne” ustalenie stopy procentowej na poziomie, który – zgodnie z wiedzą ekonomiczną – zapewnia zahamowanie inflacji. Zarazem reguła Taylora wyklucza nadużycia władzy i eliminuje wpływ niekompetencji na politykę pieniężną. ARGUMENTY „PRZECIW”: ta reguła nie uwzględnia wszystkich możliwych okoliczności, które powinny mieć wpływ na poziom stopy procentowej ustalanej przez bank centralny.

ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: 39 r=2%+π+½ • (y–y*)/y*+½ • (π– π*). e) Niektórzy ekonomiści uważają, że π i y w regule Taylora powinny być PROGNOZOWANYMI, nie RZECZYWISTYMI wielkościami inflacji i produkcji. (i) Wskaż zalety takiego rozwiązania.

ZADANIE 40 Oto REGUŁA TAYLORA: r=2%+π+½ • (y–y*)/y*+½ • (π–π*). e) Niektórzy ekonomiści uważają, że π i y w regule Taylora powinny być PROGNOZOWANYMI, nie RZECZYWISTYMI wielkościami inflacji i produkcji. (i) Wskaż zalety takiego rozwiązania. ZALETY: Zwiększyłoby to szybkość reakcji władzy monetarnej na zmiany sytuacji w gospodarce. (ii) A jakie są jego wady?

ZADANIE Oto REGUŁA TAYLORA: 41 r=2%+π+½ • (y–y*)/y*+½ • (π– π*). e) Niektórzy ekonomiści uważają, że π i y w regule Taylora powinny być PROGNOZOWANYMI, nie RZECZYWISTYMI wielkościami inflacji i produkcji. (i) Wskaż zalety takiego rozwiązania. ZALETY: Zwiększyłoby to szybkość reakcji władzy monetarnej na zmiany sytuacji w gospodarce. (ii) A jakie są jego wady? WADY: Prognozy bywają zawodne…

42

43 TRZECIA DEBATA CZY BUDŻET PAŃSTWA POWINIEN BYĆ ZRÓWNOWAŻONY?

ARGUMENTY ZA RÓWNOWAGĄ BUDŻETU PAŃSTWA 44 PO PIERWSZE, deficyt budżetowy powoduje powstanie DŁUGU PAŃSTWA i obciążenie jego splatą przyszłych pokoleń podatników. Obniża to poziom ich życia.

45 PO DRUGIE, deficyty budżetowe stanowią UJEMNE OSZCZĘDNOŚCI publiczne, a zatem zmniejszają narodowe oszczędności (sumę oszczędności prywatnych i publicznych). S + NT + Z = I+G+X, więc: S+(NT-G) = I + NX. A zatem, spadek oszczędności narodowych powoduje (CETERIS PARIBUS) wzrost realnych stóp procentowych i zmniejszenie się inwestycji. Względnie mniejszy zasób kapitału powoduje względny spadek produkcyjności pracy, względną obniżkę realnych płac i względne zmniejszenie się produkcji dóbr i usług.

46 ARGUMENTY PRZECIWKO RÓWNOWADZE BUDŻETU PAŃSTWA PO PIERWSZE, bywa, że deficyt budżetowy jest USPRAWIEDLIWIONY. a) Na przykład, W CZASIE WOJNY rozsądnie jest finansować dodatkowe wydatki państwa długiem. Inaczej, podatki musiałyby silnie wzrosnąć, co zakłóciłoby motywację tych, którzy podlegają opodatkowaniu, powodując powstanie wielkich strat dobrobytu. W dodatku bardzo wysokie opodatkowanie pokoleń obecnych podatników, którzy i tak zmuszeni są do ofiar, czyli do udziału w wojnie, byłoby niesprawiedliwe.

47 b) Podobnie, rozsądne jest dopuszczenie do deficytu budżetowego W CZASIE RECESJI. W czasie recesji dochody z podatków (bezpośrednich i pośrednich) automatycznie maleją. Rosną natomiast płatności transferowe, takie jak zasiłki dla bezrobotnych. Jeśli w trakcie recesji państwo próbowałoby zrównoważyć swój budżet, musiałoby podnieść podatki i zmniejszyć wydatki w okresie wysokiego bezrobocia. Taka polityka powodowałaby zmniejszenie się zagregowanego popytu, a zatem przyczyniałaby się do wzrostu skali wahań gospodarczych. Kiedy jednak w gospodarce rozpoczyna się ożywienie, przychody z opodatkowania rosną, a maleją płatności transferowe. A zatem, w trakcie ożywienia państwo może osiągnąć nadwyżkę budżetową, umożliwiającą spłacenie zadłużenia narosłego za sprawą deficytu budżetowego, który istniał w czasie recesji.

48 PO DRUGIE, problem długu publicznego jest MNIEJ POWAŻNY, niż się często twierdzi. Ten dług (w ujęciu per capita) jest względnie mały w porównaniu z przeciętnym dochodem przeciętnego obywatela osiąganym przezeń w ciągu całego życia.

49 PO TRZECIE, wzrost liczby ludności i postęp technologiczny powodują, że całkowity dochód w gospodarce zwiększa się wraz z upływem czasu. W efekcie ROŚNIE również ZDOLNOŚĆ SPOŁECZEŃSTWA DO SPŁACANIA DŁUGU PUBLICZNEGO. Oceniając poziom długu publicznego, nie powinniśmy brać pod uwagę jego całkowitej wielkości, lecz stosunek jego wielkości dochodu narodowego (PKB). Tak długo, jak relacja ta się nie zwiększa, poziom zadłużenia nie jest niebezpieczny.

50 PO CZWARTE, argumenty za zrównoważeniem budżetu są często wynikiem pomylenia punktu widzenia jednej osoby lub gospodarstwa domowego z perspektywą całej gospodarki. Czas życia gospodarek, inaczej niż czas życia ludzi, nie jest skończony. (Gospodarka nie musi pozbyć się długów przed swoją śmiercią!).

51 PO PIĄTE, ważne jest i to, jak państwo zdobywa i wydaje pieniądze w gospodarce. WYDATKI PAŃSTWA MOGĄ LEPIEJ SŁUŻYĆ SPOŁECZNEJ EFEKTYWNOŚCI GOSPODAROWANIA NIŻ PRYWATNE INWESTYCJE. Na przykład załóżmy, że państwo zmniejsza deficyt budżetu, redukując wydatki na inwestycje publiczne (edukacja, drogi). Tymczasem korzyść z takich inwestycji może być większa od korzyści z inwestycji prywatnych. . .

52 PRZYKŁAD 2: POLITYKA BUDŻETOWA W WIELKIEJ BRYTANII. W przypadku bieżących wydatków (nie obejmują one wydatków na inwestycje publiczne) państwo w Wielkiej Brytanii usiłuje prowadzić politykę budżetu zrównoważonego w trakcie pojedynczego cyklu koniunkturalnego, unikając deficytu. Jednocześnie państwo zastrzega sobie prawo zadłużania się w celu finansowania wydatków inwestycyjnych pod warunkiem, że przeciętna relacja wielkości długu publicznego do PKB w trakcie pojedynczego cyklu koniunkturalnego pozostaje stabilna na poziomie 40%!

53 ZADANIE Deficyt budżetu wzrósł do 13% PKB, a następnie dochody i wydatki budżetu zrównały się i przestały się zmieniać. Natomiast tempo wzrostu gospodarczego wynosi 6% rocznie. a) Jak będzie się zmieniać wielkość deficytu budżetowego w tym kraju w kolejnych latach?

54 ZADANIE Deficyt budżetu wzrósł do 13% PKB, a następnie dochody i wydatki budżetu zrównały się i przestały się zmieniać. Natomiast tempo wzrostu gospodarczego wynosi 6% rocznie. a) Jak będzie się zmieniać wielkość deficytu budżetowego w tym kraju w kolejnych latach? Deficyt budżetowy mierzony jako odsetek PKB będzie się stopniowo zmniejszać. b) Powiedzmy, że jednak dług rośnie stopniowo. Jak wpłynie to na wysokość podatków, które będą płacić Twoje dzieci?

55 ZADANIE Deficyt budżetu wzrósł do 13% PKB, a następnie dochody i wydatki budżetu zrównały się i przestały się zmieniać. Natomiast tempo wzrostu gospodarczego wynosi 6% rocznie. a) Jak będzie się zmieniać wielkość deficytu budżetowego w tym kraju w kolejnych latach? Deficyt budżetowy mierzony jako odsetek PKB będzie się stopniowo zmniejszać. b) Powiedzmy, że jednak dług rośnie stopniowo. Jak wpłynie to na wysokość podatków, które będą płacić Twoje dzieci? Zapewne te dzieci będą płaciły podatki wyż-sze od tych, które obowiązują dzisiaj. c) Czy jesteś w stanie już dziś zrobić cokolwiek, aby skompensować ten przyszły efekt?

56 ZADANIE Deficyt budżetu wzrósł do 13% PKB, a następnie dochody i wydatki budżetu zrównały się i przestały się zmieniać. Natomiast tempo wzrostu gospodarczego wynosi 6% rocznie. a) Jak będzie się zmieniać wielkość deficytu budżetowego w tym kraju w kolejnych latach? Deficyt budżetowy mierzony jako odsetek PKB będzie się stopniowo zmniejszać. b) Powiedzmy, że jednak dług rośnie stopniowo. Jak wpłynie to na wysokość podatków, które będą płacić Twoje dzieci? Zapewne te dzieci będą płaciły podatki wyższe od tych, które obowiązują dzisiaj. c) Czy jesteś w stanie już dziś zrobić cokolwiek, aby skompensować ten przyszły efekt? Tak. Na przykład, mogę zacząć gromadzić dodatkowe oszczędności, które w przyszłości, przejęte w formie spadku przez moje dzieci, ułatwią im płacenie tych wyższych podatków.

57

CZWARTA DEBATA 58 CZY PAŃSTWO POWINNO ZMIENIĆ SWOJĄ POLITYKĘ I ZACHĘCAĆ OBYWATELI DO OSZCZĘDZANIA?

59 ARGUMENTY ZA ZACHĘCANIEM DO OSZCZĘDZANIA PO PIERWSZE, analizy empiryczne pokazują, że od wielkości oszczędności narodowych [SN = S + (NT-G)] zależy wielkość inwestycji w gospodarce. To zrozumiałe, przecież: S + NT + Z = I+G+X, więc: S+(NT-G) = I + NX.

60 Z kolei od wielkości inwestycji zależy produkcyjność pracy i – tempo wzrostu gospodarczego. A zatem, poziom życia jest tym wyższy, im większe są prywatne oszczędności , S.

61 A jednak państwo ZNIECHĘCA do oszczędzania! 1. Państwo opodatkowuje dochód z oprocentowania lokat bankowych, akcji i obligacji. 1000 • (1+10%)50 = 117 391. 1000 • (1+8%)50 = 46 902. 1000 • (1+6%)50 = 18 420.

62 2. Państwo opodatkowuje PODWÓJNIE (!) zysk nabywców akcji.

63 3. Państwo OPODATKOWUJE SPADKI. Na przykład w Wielkiej Brytanii w latach 2005 – 2006 masa spadkowa była opodatkowana podatkiem od spadków w wysokości 40% od kwoty jej nadwyżki ponad 275 000 funtów. (Przeciętna cena mieszkania na obszarze Wielkiego Londynu wynosiła 260 000 funtów).

64 4. Państwo UZALEŻNIA POZIOM ZASIŁKÓW OD POTRZEB. W efekcie zasiłek jest tym MNIEJSZY, im bardziej zapobiegliwy i oszczędny był biorca zasiłku.

65 Państwo powinno działać odwrotnie i zachęcać ludzi do oszczędzania, wykorzystując w tym celu podatki. 1. Wielu ekonomistów chce ZWALNIAĆ ZYSKI OD OSZCZĘDNOŚCI Z OPODATKOWANIA. (Bardziej radykalnym rozwiązaniem byłoby zwolnienie od podatku dochodowego oszczędzanych kwot). 2. Wielu ekonomistów chce zastąpić PODATEK DOCHODOWY (ang. income tax) PODATKIEM OD KONSUMPCJI (ang. consumption tax).

66 ARGUMENTY PRZECIW ZACHĘCANIU DO OSZCZĘDZANIA PO PIERWSZE, oszczędzają względnie zamożni obywatele. Podatkowe zachęty do oszczędzania czynią ich jeszcze bardziej zamożnymi. W dodatku spowodowany tymi ulgami ubytek dochodow budżetu wymusza podniesienie podatków dla osób względnie ubogich. ZAPRZECZA TO SPRAWIEDLIWOŚCI.

67 PO DRUGIE, zachęcanie do oszczędzania NIE JEST SKUTECZNE. Wielkość oszczędności słabo reaguje na zmiany stopy zwrotu z oszczędności. Przyczyną jest kompensowanie się EFEKTU SUBSTYTUCYJNEGO i EFEKTU DOCHODOWEGO ZMIANY STOPY ZWROTU Z OSZCZĘDNOŚCI.

68 Na przykład, kiedy rośnie stopa procentowa, efekt dochodowy mniej więcej równoważy efekt substytucyjny. EFEKT SUBSTYTUCYJNY wzrostu stopy procentowej: rośnie „cena” bieżącej konsumpcji. (W zamian za każdą jednostkę niedoszłej bieżącej konsumpcji po wzroście stopy procentowej można mieć więcej przyszłej konsumpcji!). Zachęca to do zastępowania konsumpcji bieżącej konsumpcją przyszłą, czyli do OSZCZĘDZANIA. EFEKT DOCHODOWY wzrostu stopy procentowej: na skutek tego wzrostu rośnie dochód oszczędzającego konsumenta (np. otrzymuje on wyższe odsetki od bankowych lokat). Zniechęca to do OSZCZĘDZANIA, ponieważ po wzroście stopy procentowej DOWOLNY DOCELOWY PRZYSZŁY CEL KONSUMPCYJNY MOŻNA OSIĄGNĄĆ OSZCZĘDZAJĄC MNIEJ, NIE WIĘCEJ.

69 PO TRZECIE, paradoksalnie, ubytek podatkowych wpływów do budżetu, spowodowany podatkowymi ulgami dla osób oszczędzających obywateli, może spowodować zmniejszenie się oszczędności narodowych, SN: SN = S + (NT-G)! Wystarczy, że spowodowany tym SPADEK OSZCZĘDNOŚCI PUBLICZNYCH OKAŻE SIĘ WIĘKSZY OD WZROSTU OSZCZĘDNOSCI PRYWATNYCH! A przecież, z równania opisującego równość odpływów i przypływów w gospodarce (S + NT + Z = I+G+X) wynika, że: SN = S+(NT-G) = I + NX! W szczególnej sytuacji, podatkowe ulgi dla osób oszczędzających mogą przyczynić się do zahamowania wzrostu gospodarczego.

70 PO CZWARTE, zwiększać oszczędności narodowe, SN, można i trzeba za pomocą odpowiedniej polityki budżetowej, której wynikiem może być NADWYŻKA BUDŻETOWA, a nie za pomocą zachęcania do zwiększenia prywatnych oszczędności, S.

ZRÓB TO SAM! 71 Tak czy nie? Czy te opinie są prawdziwe, czy fałszywe? Odpowiedzi uzasadnij. 1. Zdolność do spłacania zadłużenia publicznego zwykle zwiększa się wraz z upływem czasu.

1. 72 Zdolność do spłacania zadłużenia publicznego zwykle zwiększa się wraz z upływem czasu. Tak. Przyczyną jest stopniowo powiększający się PKB.

73 2. Efekt dochodowy wzrostu stopy zwrotu z oszczędzania ma taki sam kierunek, jak efekt substytucyjny.

74 2. Efekt dochodowy wzrostu stopy zwrotu z oszczędzania ma taki sam kierunek, jak efekt substytucyjny. Nie. Te efekty są różnokierunkowe. Efekt substytucyjny skłania do zwiększania oszczędności, a efekt dochodowy - do ich zmniejszania.

ZADANIA 75 1. Wymień pięć różnych powodów zniechęcających państwo do stabilizacyjnej polityki gospodarczej.

ZADANIA 76 1. Wymień pięć różnych powodów zniechęcających państwo do stabilizacyjnej polityki gospodarczej. Chodzi o: - Opóźnienie w dostrzeżeniu problemu (ang. recognition lag). - Opóźnienie w podjęciu decyzji (ang. decision lag). -Opóźnienie w działaniu (ang. action lag). -Niepewność co do skali skutków polityki stabilizacyjnej (np. nieznajomość poziomu mnożnika i mnożnika kreacji pieniadza). - Znaczne odroczenie skutków podejmowanych przez państwo działań.

77 2. Czy lepsza jest uznaniowość, czy stałe reguły gry (ang. discretion versus rules)? Załóżmy, że konstytucja zmusza do prowadzenia polityki zrównoważonego budżetu. a) Wydatki państwa, G, się nie zmieniają. Czy stopa opodatkowania netto, t, może być stała, niezależnie od stanu koniunktury? Dlaczego?

78 2. Czy lepsza jest uznaniowość, czy stałe reguły gry (ang. discretion versus rules)? Załóżmy, że konstytucja zmusza do prowadzenia polityki zrównoważonego budżetu. a) Wydatki państwa, G, się nie zmieniają. Czy stopa opodatkowania netto, t, może być stała, niezależnie od stanu koniunktury? Dlaczego? Nie. Przy stałych wydatkach państwa na dobra, G - dla zachowania równowagi budżetu - także wpływy z podatków, NT=t Y, muszą być stałe. Jednak gdy produkcja, Y, zmienia się, przy stałej stopie opodatkowania, t, wpływy z podatków, NT, zmieniają się w tym samym kierunku co produkcja, Y. Równowaga budżetu wymaga wtedy zwiększania stopy opodatkowania w okresie spadku produkcji, Y, i jej zmniejszania w okresie wzrostu produkcji, Y. b) Czy zatem równowagę budżetu da się pogodzić ze spełnianiem przez podatki funkcji „automatycznego stabilizatora”? Dlaczego?

79 2. Czy lepsza jest uznaniowość, czy stałe reguły gry (ang. discretion versus rules)? Załóżmy, że konstytucja zmusza do prowadzenia polityki zrównoważonego budżetu. a) Wydatki państwa, G, się nie zmieniają. Czy stopa opodatkowania netto, t, może być stała, niezależnie od stanu koniunktury? Dlaczego? Nie. Przy stałych wydatkach państwa na dobra, G - dla zachowania równowagi budżetu - także wpływy z podatków, NT=t Y, muszą być stałe. Jednak gdy produkcja, Y, zmienia się, przy stałej stopie opodatkowania, t, wpływy z podatków, NT, zmieniają się w tym samym kierunku co produkcja, Y. Równowaga budżetu wymaga wtedy zwiększania stopy opodatkowania w okresie spadku produkcji, Y, i jej zmniejszania w okresie wzrostu produkcji, Y. b) Czy zatem równowagę budżetu da się pogodzić ze spełnianiem przez podatki funkcji „automatycznego stabilizatora”? Dlaczego? W opisanej sytuacji podatki przestają być „automatycznym stabilizatorem”. Ponieważ spadkowi produkcji towarzyszy wzrost stopy opodatkowania, a wzrostowi produkcji spadek stopy opodatkowania, polityka fiskalna zaczyna wzmacniać wahania koniunktury, a podatki okazują się „automatycznym destabilizatorem”. c) Czy Twoje wnioski wspierają stanowisko zwolenników uznaniowej polityki budżetowej (ang. discretion), czy też pogląd zwolenników stałych reguł gry (ang. rules)?

80 2. Czy lepsza jest uznaniowość, czy stałe reguły gry (ang. discretion versus rules)? Załóżmy, że konstytucja zmusza do prowadzenia polityki zrównoważonego budżetu. a) Wydatki państwa, G, się nie zmieniają. Czy stopa opodatkowania netto, t, może być stała, niezależnie od stanu koniunktury? Dlaczego? Nie. Przy stałych wydatkach państwa na dobra, G - dla zachowania równowagi budżetu - także wpływy z podatków, NT=t Y, muszą być stałe. Jednak gdy produkcja, Y, zmienia się, przy stałej stopie opodatkowania, t, wpływy z podatków, NT, zmieniają się w tym samym kierunku co produkcja, Y. Równowaga budżetu wymaga wtedy zwiększania stopy opodatkowania w okresie spadku produkcji, Y, i jej zmniejszania w okresie wzrostu produkcji, Y. b) Czy zatem równowagę budżetu da się pogodzić ze spełnianiem przez podatki funkcji „automatycznego stabilizatora”? Dlaczego? W opisanej sytuacji podatki przestają być „automatycznym stabilizatorem”. Ponieważ spadkowi produkcji towarzyszy wzrost stopy opodatkowania, a wzrostowi produkcji spadek stopy opodatkowania, polityka fiskalna zaczyna wzmacniać wahania koniunktury, a podatki okazują się „automatycznym destabilizatorem”. c) Czy Twoje wnioski wspierają stanowisko zwolenników uznaniowej polityki budżetowej (ang. discretion), czy też pogląd zwolenników stałych reguł gry (ang. rules)? Może się wydawać, że odpowiedź na pytanie (b) jest argumentem na rzecz poglądu zwolenników uznaniowości. Jednak można przecież zaproponować regułę, zgodnie z którą podatki należy obniżać w czasie recesji i podwyższać, gdy trwa dobra koniunktura. . . d) Wymień po jednym argumencie na rzecz obu opinii. Za uznaniowością przemawia szybkość i nieprzewidywalność zmian w gospodarce. Aby działania polityków gospodarczych odpowiadały zmieniającym się warunkom, muszą oni mieć swobodę manewru. Jednak politycy gospodarczy popełniają błędy, które – być może – zostałyby wyeliminowane dzieki stałym regułom…

81 3. Dlaczego zachęcanie obywateli do oszczędzania może oznaczać konflikt efektywności ze sprawiedliwością?

82 3. Dlaczego zachęcanie obywateli do oszczędzania może oznaczać konflikt efektywności ze sprawiedliwością? Oszczędzają zwykle raczej osoby względnie zamożne. Zachęty do oszczędzania czynią je jeszcze bardziej zamożnymi, a w dodatku - z powodu ubytku dochodów budżetu - mogą one skutkować koniecznością podniesienia podatków osobom stosunkowo ubogim.

83 4. Wykorzystując swoją znajomość współczesnych problemów polityki gospodarczej w Polsce, wskaż przynajmniej jeden spór polskich ekonomistów, który - Twoim zdaniem – jest równie ważny, jak spory omówione w tym rozdziale.

84 4. Wykorzystując swoją znajomość współczesnych problemów polityki gospodarczej w Polsce, wskaż przynajmniej jeden spór polskich ekonomistów, który - Twoim zdaniem – jest równie ważny, jak spory omówione w tym rozdziale. Przykładem takiego sporu może być spór o to, czy podatki w Polsce są raczej zbyt wysokie, czy zbyt niskie. Jego tłem jest m. in. koncepcja krzywej Laffera, a także koncepcja podatku „liniowego”.

TEST (Plusami i minusami zaznacz prawdziwe i fałszywe odpowiedzi) 85 1. Gospodarka, niczym ludzkie ciało, ma naturalną zdolność do regeneracji. To jest argument na rzecz: A. Zrezygnowania z uznaniowości i podporzadkowania polityki pieniężnej stałym regułom. B. Zachęcania obywateli do oszczędzania. C. Prowadzenia polityki zrównoważonego budżetu. D. Zaprzestania polityki stabilizacyjnej.

86 1. Gospodarka, niczym ludzkie ciało, ma naturalną zdolność do regeneracji. To jest argument na rzecz: A. Zrezygnowania z uznaniowości i podporzadkowania polityki pieniężnej stałym regułom. B. Zachęcania obywateli do oszczędzania. C. Prowadzenia polityki zrównoważonego budżetu. D. Zaprzestania polityki stabilizacyjnej. A. Nie. B. Nie. C. Nie. D. Tak.

2. Polityczny cykl koniunkturalny jest argumentem na rzecz: A. Uznaniowości w polityce pieniężnej. B. Zachęcania obywateli do oszczędzania. C. Prowadzenia polityki stabilizacyjnej. D. Prowadzenia polityki zrównoważonego budżetu. 87

2. Polityczny cykl koniunkturalny jest argumentem na rzecz: A. Uznaniowości w polityce pieniężnej. B. Zachęcania obywateli do oszczędzania. C. Prowadzenia polityki stabilizacyjnej. D. Prowadzenia polityki zrównoważonego budżetu. A. Nie. B. Nie. C. Nie. D. Nie. 88