1 Witam Pastwa na wykadzie z podstaw mikroekonomii

  • Slides: 79
Download presentation
1 Witam Państwa na wykładzie z podstaw mikroekonomii, : )…

1 Witam Państwa na wykładzie z podstaw mikroekonomii, : )…

2 PAŃSTWO

2 PAŃSTWO

3 Ludzie nie zawsze są zadowoleni z wyników działania rynku. Jego ZAWODNOŚĆ (ang. MARKET

3 Ludzie nie zawsze są zadowoleni z wyników działania rynku. Jego ZAWODNOŚĆ (ang. MARKET FAILURE) sprawia, że państwo interweniuje, zmieniając rynkowe rozstrzygnięcie kwestii: „Co, jak i dla kogo jest wytwarzane”. MY ZAJMIEMY SIĘ DZIAŁANIAMI PAŃSTWA NA POJEDYNCZYCH RYNKACH. . .

4 Państwo zmierza do zapewnienia EFEKTYWNOŚCI rozdziału (alokacji) dóbr między różne zastosowania. EFEKTYWNOŚĆ dotyczy

4 Państwo zmierza do zapewnienia EFEKTYWNOŚCI rozdziału (alokacji) dóbr między różne zastosowania. EFEKTYWNOŚĆ dotyczy kwestii: „Co i jak jest produkowane? ”. ■ EFEKTYWNOŚĆ gospodarowania rośnie, kiedy z po posiadanych zasobów (np. pracy) społeczeństwo wyt warza więcej dóbr, które możliwie najlepiej odpowia- wiadają potrzebom ludzi.

5 Państwo chce również SPRAWIEDLIWOŚCI. Sprawiedliwość dotyczy kwestii: „Dla kogo jest produkowane? ”, czyli

5 Państwo chce również SPRAWIEDLIWOŚCI. Sprawiedliwość dotyczy kwestii: „Dla kogo jest produkowane? ”, czyli podziału dochodów (majątku, szans). Ludzie spierają się, jaki podział jest SPRAWIEDLIWY. ■ Wielu ludzi za SPRAWIEDLIWY ma taki podział dochodów, w przypadku którego dochody są propor- cjonalne do wyników pracy i (lub) wysiłku i (lub) po- trzeb ludzi.

6 W imię EFEKTYWNOŚCI (głównie) państwo m. in. zapobiega MONOPOLIZACJI, kontroluje EFEKTY ZEWNĘTRZNE, wspiera

6 W imię EFEKTYWNOŚCI (głównie) państwo m. in. zapobiega MONOPOLIZACJI, kontroluje EFEKTY ZEWNĘTRZNE, wspiera powstawanie DÓBR PUBLICZNYCH, zwalcza KŁOPOTY Z INFORMACJĄ, trapiące sprzedawców i nabywców.

7 POLITYKA ANTYMONOPOLOWA Pamiętasz? Monopol czysty to jedyny producent dobra, który w dodatku nie

7 POLITYKA ANTYMONOPOLOWA Pamiętasz? Monopol czysty to jedyny producent dobra, który w dodatku nie jest zagrożony pojawieniem się innych producentów. Na zmonopolizowanym rynku BARIERY WEJŚCIA uniemożliwiają konkurentom podjęcie produkcji.

8 Zmieniając wielkość produkcji, monopol wpływa na cenę. W efekcie zwykle MONOPOLE PRODUKUJĄ MNIEJ

8 Zmieniając wielkość produkcji, monopol wpływa na cenę. W efekcie zwykle MONOPOLE PRODUKUJĄ MNIEJ I SPRZEDAJĄ DROŻEJ niż miałoby to miejsce, gdyby w opanowanej przez monopol gałęzi trwała konkurencja.

9 Monopol wielozakladowy MC, MR, P P 1 A MC MR 0 QM QC

9 Monopol wielozakladowy MC, MR, P P 1 A MC MR 0 QM QC D Q

10 GAŁĄŹ ZMONOPOLIZOWANA WYTWARZA QM. MC, MR, P P 1 A MC MR 0

10 GAŁĄŹ ZMONOPOLIZOWANA WYTWARZA QM. MC, MR, P P 1 A MC MR 0 QM QC D Q

11 KONTROLA JUŻ ISTNIEJĄCYCH MONOPOLI Państwo np. zwalcza ZMOWY CENOWE (ang. price fixing) i

11 KONTROLA JUŻ ISTNIEJĄCYCH MONOPOLI Państwo np. zwalcza ZMOWY CENOWE (ang. price fixing) i DRAPIEŻNE CENOTWÓRSTWO (ang. predatory pricing). Do zmowy cenowej dochodzi, gdy kilka wielkich przedsiębiorstw zmniejsza produkcję i uzgadnia cenę, zaprzestając stosowania jej jako narzędzia konkurencji. Natomiast drapieżnym cenotwórstwem jest ustalanie ceny poniżej kosztów produkcji w celu wyparcia konkurentów z gałęzi.

12 W ramach polityki antymonopolowej państwo zwalcza także WYKORZYTYWANIE przez wielkie przedsiębiorstwa UPRZYWILEJOWANEJ POZYCJI

12 W ramach polityki antymonopolowej państwo zwalcza także WYKORZYTYWANIE przez wielkie przedsiębiorstwa UPRZYWILEJOWANEJ POZYCJI RYNKOWEJ, a także OGRANICZANIE przez nie DOSTĘPU KONKURENTÓW DO RYNKU.

13 NIEDOPUSZCZANIE DO POWSTANIA NOWYCH PRZEDSIĘBIORSTW DYSPONUJĄCYCH „SIŁĄ MONOPOLISTYCZNĄ”. Chodzi o KONTROLĘ POŁĄCZEŃ PRZEDSIĘBIORSTW

13 NIEDOPUSZCZANIE DO POWSTANIA NOWYCH PRZEDSIĘBIORSTW DYSPONUJĄCYCH „SIŁĄ MONOPOLISTYCZNĄ”. Chodzi o KONTROLĘ POŁĄCZEŃ PRZEDSIĘBIORSTW (fuzji) (ang. mergers). Jednym z czynników wpływające na decyzję władz antymonopolowych o wydaniu (lub nie!) zgody na połączenie przedsiębiorstw jest poziom indeksu Herfindahla-Hirschmana.

Monopol naturalny (jednozakładowy) 14

Monopol naturalny (jednozakładowy) 14

15 Zysk nadzwyczajny i ubytek nadwyżki całkowitej…

15 Zysk nadzwyczajny i ubytek nadwyżki całkowitej…

16 Zysk nadzwyczajny i ubytek nadwyżki całkowitej…

16 Zysk nadzwyczajny i ubytek nadwyżki całkowitej…

17 Podział monopolu jednozakładowego oznacza wzrost kosztów produkcji i niebezpieczeństwo powtórnego zmonopolizowania rynku. W

17 Podział monopolu jednozakładowego oznacza wzrost kosztów produkcji i niebezpieczeństwo powtórnego zmonopolizowania rynku. W takiej sytuacji państwo zwykle za pomocą niezależnej od rządu AGENCJI REGULACYJNEJ („regulatora”) bezpośrednio kontroluje („reguluje”) wchodzący w grę rynek.

Marginal cost pricing 18

Marginal cost pricing 18

Marginal cost pricing 19

Marginal cost pricing 19

Average cost pricing 20

Average cost pricing 20

Average cost pricing 21

Average cost pricing 21

22 EFEKTY ZEWNĘTRZNE Formą zawodności rynku, z którą zmaga się państwo, są także EFEKTY

22 EFEKTY ZEWNĘTRZNE Formą zawodności rynku, z którą zmaga się państwo, są także EFEKTY ZEWNĘTRZNE (ang. externalities). Kiedy ktoś – gospodarując – wpływa na koszty i zado wolenie innych inaczej niż za pośrednictwem cen, ma- my do czynienia z efektem zewnętrznym. Innymi słowy efekty zewnętrzne są DOTYCZĄCYMI OSÓB POSTRONNYCH UBOCZNYMI SKUTKAMI CZYJEGOŚ GOSPODAROWANIA.

23 Np. efektem zewnętrznym JEST bezpieczeństwo w okolicy luksusowego hotelu na warszawskim Starym Mieście.

23 Np. efektem zewnętrznym JEST bezpieczeństwo w okolicy luksusowego hotelu na warszawskim Starym Mieście. NIE SĄ nim natomiast korzyści Rosji z wyższych cen ropy naftowej po ograniczeniu produkcji przez Arabię Sauddyjską. Jednak inni wyróżniają pieniężne (ang. pecuniary) i niepieniężne (ang. non-pecuniary) efekty zewnętrzne…

24 PRZYKŁADY: Papieros, róże przed czyimś gankiem, SO 2 emitowane wprost do atmosfery przez

24 PRZYKŁADY: Papieros, róże przed czyimś gankiem, SO 2 emitowane wprost do atmosfery przez tę fabrykę, droga dojazdowa do autostrady zbudowana przez pewną firmę ku zadowoleniu okolicznej ludności, przykry zapach wokół garbarni, śmieci w lesie. RODZAJE EFEKTÓW ZEWNĘTRZNYCH: 1. PRODUKCYJNE I KONSUMPCYJNE. -Sąsiad wytruł mszyce na swoje działce, więc moje owoce są zdrowe. -Sąsiad słuch muzyki ludowej „na pełny regulator”. 2. POZYTYWNE I NEGATYWNE -Cukrownia wyrzuca na hałdę cenne odpady poprodukcyjne. -Wyprowadziliśmy psa na spacer i teraz nie da się wejść na trawnik.

25 Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa zwykle nie są w stanie same poradzić sobie z

25 Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa zwykle nie są w stanie same poradzić sobie z efektami zewnętrznymi (np. między sobą negocjując odpowiednie zmniejszenie produkcji), więc musi je zastąpić państwo. 1. Podatek Pigou (MSC-MPC? ).

26 Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa zwykle nie są w stanie same poradzić sobie z

26 Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa zwykle nie są w stanie same poradzić sobie z efektami zewnętrznymi (np. między sobą negocjując odpowiednie zmniejszenie produkcji), więc musi je zastąpić państwo. 1. Podatek Pigou (MSC-MPC? ). 2. Ograniczenia ilościowe (limity) (ang. command & control).

27 Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa zwykle nie są w stanie same poradzić sobie z

27 Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa zwykle nie są w stanie same poradzić sobie z efektami zewnętrznymi (np. między sobą negocjując odpowiednie zmniejszenie produkcji), więc musi je zastąpić państwo. 1. Podatek Pigou (MSC-MPC? ). 2. Ograniczenia ilościowe (limity) (ang. command & control). 3. Jednolity podatek od emitowanej ilości zanieczyszczeń.

28 Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa zwykle nie są w stanie same poradzić sobie z

28 Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa zwykle nie są w stanie same poradzić sobie z efektami zewnętrznymi (np. między sobą negocjując odpowiednie zmniejszenie produkcji), więc musi je zastąpić państwo. 1. Podatek Pigou (MSC-MPC? ). 2. Ograniczenia ilościowe (limity) (ang. command & control). 3. Jednolity podatek od emitowanej ilości zanieczyszczeń. 4. Sztuczny rynek „kartek na trucie”.

DOBRA PUBLICZNE I PODOBNE PROBLEMY 29 Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska

DOBRA PUBLICZNE I PODOBNE PROBLEMY 29 Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska DOBRA Dają się zastrzec Nie dają się zastrzec Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dobra prywatne (np. Dobra klubowe (np. nie kanapka z szynką) zatłoczony basen na „Legii”) Tragedia wspólnego pastwiska (np. zatłoczona plaża) Dobra publiczne (np. obrona narodowa)

30 Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska DOBRA Dają się zastrzec Nie

30 Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska DOBRA Dają się zastrzec Nie dają się zastrzec Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dobra prywatne (np. Dobra klubowe (np. nie kanapka z szynką) Tragedia wspólnego pastwiska (np. zatłoczona plaża) zatłoczony basen na „Legii”) Dobra publiczne (np. obrona narodowa) DOBRA PRYWATNE znamy doskonale; np. kiedy ktoś odgryzie kawałek naszej kanapki, dla nas zostaje mniej, jednak to my decydujemy, czy poczęstujemy kogoś kanapką. Zwykle nie przysparzają one kłopotów państwu, prywatni producenci wytwarzają ich dla nas mnóstwo!

31 Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska DOBRA Dają się zastrzec Nie

31 Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska DOBRA Dają się zastrzec Nie dają się zastrzec Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dobra prywatne (np. Dobra klubowe (np. nie kanapka z szynką) zatłoczony basen na „Legii”) Tragedia wspólnego pastwiska (np. zatłoczona plaża) Dobra publiczne (np. obrona narodowa) Z DOBRAMI KLUBOWYMI stykamy się rzadziej: np. wielu może wspólnie kibicować „Legii”, lecz jej właściciel jest w stanie wpuścić na stadion kogoś, kto nie zapłacił za bilet. Również dobrami „klubowymi” państwo nie musi się bardzo przejmować, bo prywatne przedsiębiorstwa chętnie produkują je dla członków „klubu”.

32 Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska DOBRA Dają się zastrzec Nie

32 Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska DOBRA Dają się zastrzec Nie dają się zastrzec Są przedmiotem rywalizacji Nie są przedmiotem rywalizacji Dobra prywatne (np. Dobra klubowe (np. nie kanapka z szynką) zatłoczony basen na „Legii”) Tragedia wspólnego pastwiska (np. zatłoczona plaża) Dobra publiczne (np. obrona narodowa) Zupełnie inaczej jest z DOBRAMI PUBLICZNYMI (ang. public goods), których dotyczy EFEKT GAPOWICZA (ang. free riding): niemożność wykluczenia z udziału w konsumpcji (używania) dobra powoduje, że z dobra można korzystać, nie ponosząc kosztów jego wytworzenia. Z udziału w korzystaniu z dóbr publicznych nie spo sób nikogo wykluczyć, a to że ktoś korzysta z takiego dobra – do pewnej liczności zbioru korzystających - nie przeszkadza innym.

33 Prawo, obrona narodowa, bezpieczeństwo na ulicach, polityka gospodarcza, pokaz sztucznych ogni, drogi i

33 Prawo, obrona narodowa, bezpieczeństwo na ulicach, polityka gospodarcza, pokaz sztucznych ogni, drogi i zieleńce miejskie, ogólnie dostępne kąpieliska, światło latarni morskiej, pomnik na Placu Niepodległości, publiczne radio i telewizja – oto przykłady dóbr publicznych.

34 Prywatne firmy zwykle nie produkują wystarczającej ilości dóbr publicznych. Przecież nie są organizacjami

34 Prywatne firmy zwykle nie produkują wystarczającej ilości dóbr publicznych. Przecież nie są organizacjami charytatywnymi i muszą dostać zapłatę za swój produkt. Tymczasem dobra publiczne padają ofiarą gapowiczów.

35 Co może zrobić państwo, aby zapobiec nieefektywności towarzy- szącej zjawisku dóbr publicznych? Oto

35 Co może zrobić państwo, aby zapobiec nieefektywności towarzy- szącej zjawisku dóbr publicznych? Oto rozwiązania: 1. Państwo może samo wytwarzać te dobra. 2. Państwo może zamówić produkcję tych dóbr u prywatnych producentów. 3. Państwo może stworzyć możliwość wykluczenia osób niepowołanych z udziału w konsumpcji (użytkowaniu) tych dóbr.

36 KŁOPOTY Z INFORMACJĄ Kłopoty z informacją przyjmują dwie formy: 1. 2. ASYMETRYCZNY ROZKŁAD

36 KŁOPOTY Z INFORMACJĄ Kłopoty z informacją przyjmują dwie formy: 1. 2. ASYMETRYCZNY ROZKŁAD INFORMACJI (ang. asymmetric information) (np. między sprzedawców i nabywców). DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE).

37 ASYMETRYCZNY ROZKŁAD INFORMACJI (ang. asymmetric information) (np. między sprzedawców i nabywców) Chodzi o

37 ASYMETRYCZNY ROZKŁAD INFORMACJI (ang. asymmetric information) (np. między sprzedawców i nabywców) Chodzi o sytuacje, w których gorsze poinformowanie jednej ze stron transakcji o ważnych cechach dobra lub samej transakcji może skłonić państwo do obrony „słabszego”.

38 PRZYKŁADY: Praca przy azbeście, lek o nieznanych skutkach ubocznych, pożyczka, której prawdziwy koszt

38 PRZYKŁADY: Praca przy azbeście, lek o nieznanych skutkach ubocznych, pożyczka, której prawdziwy koszt Twój Bank zamaskował finansowym żargonem, sfałszowana kiełbasa „Krakowska”, marihuana sprzedawana w szkołach podstawowych, płyta The Best of Pink Floyd nagrana przez grupę Anaconda z Mławy, Pistolet-zabawka, którym przy odrobinie wysiłku można wybić oko siostrze

39 FORMY INTERWENCJI PAŃSTWA: • • • Ustawy o bezpieczeństwie pracy. Ustawy o uczciwym

39 FORMY INTERWENCJI PAŃSTWA: • • • Ustawy o bezpieczeństwie pracy. Ustawy o uczciwym handlu. Ograniczanie dostępu dóbr do rynku. Ograniczanie dostępu producentów do rynku. Udostępnianie informacji.

40 DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE) Chodzi o

40 DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE) Chodzi o sytuacje, w których jednostka - nie biorąc pod uwagę efektów zewnętrznych swojego działania, a także norm kulturowych - podejmuje (RZEKOMO!) niewłaściwe decyzje o ilości nabywanych (konsumowanych) dóbr. Nawet jeśli informacja jest symetryczna, ludzie (rzekomo!) źle oceniają użyteczność pewnych dóbr. . .

41 PRZYKŁADY: Szczepienia ochronne, alkohol, wyroby tytoniowe, hazard, handel częściami ludzkiego ciała, „wysoka” kultura,

41 PRZYKŁADY: Szczepienia ochronne, alkohol, wyroby tytoniowe, hazard, handel częściami ludzkiego ciała, „wysoka” kultura, aborcja, edukacja, niektóre rodzaje ubezpieczeń (OC, ubezpieczenie emerytalne), pornografia, prostytucja, transmisja z meczu Reprezentacji Narodowej, samochodowe pasy bezpieczeństwa, eutanazja.

42 DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE) FORMY INTERWENCJI

42 DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE) FORMY INTERWENCJI PAŃSTWA: 1. 2. 3. Nakazy i zakazy. Podatki i subsydia. Propaganda „społeczna”.

43 Poza efektywnością państwo dba również o SPRAWIEDLIWOŚĆ. Dbałość ta - zwykle - oparta

43 Poza efektywnością państwo dba również o SPRAWIEDLIWOŚĆ. Dbałość ta - zwykle - oparta jest na przekonaniu, że LUDZIE SĄ RÓWNI.

44 Z poglądu o równości ludzi wynika, że jedni nie powinni cierpieć wtedy, kiedy

44 Z poglądu o równości ludzi wynika, że jedni nie powinni cierpieć wtedy, kiedy inni są szczęśliwi, i że należy temu - W MIARĘ MOŻLIWOŚCI* – zapobiegać. Oznacza to także, że jedni ludzie nie powinni - W MIARĘ MOŻLIWOŚCI* – ograniczać wolności innych ludzi i decydować o ich losie (np. ludzie nie powinni mieć innych ludzi na własność). ------------* Zapobieganie cierpieniu i ograniczaniu wolności bywa sprzeczne z poglądem, że ludzie powinni odpowiadać za własne czyny…

45 W praktyce w demokratycznych społeczeństwach dbałość państwa o sprawiedliwość przyjmuje zwykle formę wyrównywania

45 W praktyce w demokratycznych społeczeństwach dbałość państwa o sprawiedliwość przyjmuje zwykle formę wyrównywania dochodów za pomocą podatków i zasiłków, a także formę dbałości o wolność ludzi*. W tym miejscu zajmiemy się wyrównywaniem dochodów za pomocą PODATKÓW i ZASIŁKÓW. ------------* Wyrównywanie dochodów i dbałość o wolność (np. wolność dysponowania dochodem) bywają sprzeczne…

46 PODATKI są głównym źródłem dochodów państwa. W Polsce wpływy z opodatkowania wyniosły w

46 PODATKI są głównym źródłem dochodów państwa. W Polsce wpływy z opodatkowania wyniosły w 2003 r. 88, 9% wszystkich dochodów budżetu centralnego („budżetu państwa”) (kolejne 2, 5% stanowiły dochody z cła, które też jest podatkiem). Podatki są to - nie związane z własnością – przymusowe płatności gospodarstw domowych i przedsiębiorstw na rzecz państwa.

47 RODZAJE PODATKÓW Często wyróżnia się podatki: BEZPOŚREDNIE i POŚREDNIE. Podatki bezpośrednie płacą ludzie

47 RODZAJE PODATKÓW Często wyróżnia się podatki: BEZPOŚREDNIE i POŚREDNIE. Podatki bezpośrednie płacą ludzie możliwi do zidentyfikowania (np. wedle kryterium wysokości dochodu) przed zapłaceniem po-datku. W Polsce w 2005 r. do bezpośrednich zaliczano następujące podatki „centralne”: dochodowy od osób fizycznych (ang. personal income tax, PIT); dochodowy od osób prawnych (ang. corporate income tax, CIT) i „gminne”: od spadków i darowizn; rolny; leśny; od nieruchomości. Natomiast podatki pośrednie płacą ludzie, których nie da się z pewnością zidentyfikować przed zapłaceniem podatku, bo te podatki są ukryte w cenach dóbr i warunkiem ich zapłacenia jest nabycie konkretnego dobra. W Polsce pośrednie są np: podatek od wartości dodanej (ang. value added tax, VAT), akcyza, podatek od gier.

48 PODATKI A SPRAWIEDLIWOŚĆ Ludzie chcą, aby podatki były sprawiedliwe. Rozumieją przez to różne

48 PODATKI A SPRAWIEDLIWOŚĆ Ludzie chcą, aby podatki były sprawiedliwe. Rozumieją przez to różne rzeczy. Domagają się np. sprawiedliwości poziomej i pionowej. SPRAWIEDLIWOŚĆ POZIOMA oznacza, że znajdujące się w takiej samej sytuacji osoby o równym dochodzie płacą tyle samo. SPRAWIEDLIWOŚĆ PIONOWA to stan, gdy podatek jest równie dolegliwy dla wszystkich, bez względu na dochód. Zauważ związek postulatów sprawiedliwości poziomej i sprawiedliwości poziomej z wiarą w to, że LUDZIE SĄ RÓWNI (skoro są równi, to należy ich tak samo, tzn. „równo”, traktować… ).

49 Z kolei rzecznicy ZASADY: PŁACI, KTO KORZYSTA (ang. benefits principle), chcą opodatkować korzyści

49 Z kolei rzecznicy ZASADY: PŁACI, KTO KORZYSTA (ang. benefits principle), chcą opodatkować korzyści z konkretnych działań państwa (np. podatek drogowy powinni płacić głównie właściciele samochodów). (Zauważ związek tego postulatu z postulatem sprawiedliwości poziomej…).

50 Ludzie bywają także zwolennikami ZASADY ZDOLNOŚCI DO PŁACENIA (ang. ability to pay principle),

50 Ludzie bywają także zwolennikami ZASADY ZDOLNOŚCI DO PŁACENIA (ang. ability to pay principle), twierdząc, że podatki powinni płacić ci, których na to stać. (Zauważ związek tego postulatu z postulatem sprawiedliwości pionowej…).

51 W praktyce to, kto, ile podatku płaci państwu, zależy od: 1. Progresywności systemu

51 W praktyce to, kto, ile podatku płaci państwu, zależy od: 1. Progresywności systemu podatkowego. 2. Rozkładu ciężaru opodatkowania podatkami pośrednimi.

52 PROGRESYWNOŚĆ PODATKU Podatki (i systemy podatkowe) mogą być PROGRESYWNE. Podatek jest progresywny, jeśli

52 PROGRESYWNOŚĆ PODATKU Podatki (i systemy podatkowe) mogą być PROGRESYWNE. Podatek jest progresywny, jeśli w miarę wzrostu opodatkowanego dochodu przeciętna stopa opodatkowania wzrasta. Co to znaczy? Otóż, PRZECIĘTNA STOPA OPODATKOWANIA stanowi odsetek dochodu całkowitego zabierany przez państwo podatkiem. Oczywiście, konsekwencją progresywności podatku jest to, że bogaci płacą państwu więcej niż biedni. . .

53 ROZKŁAD CIĘŻARU OPODATKOWANIA Pamiętasz, jak działa podatek od sprzedaży? Po nałożeniu podatku linia

53 ROZKŁAD CIĘŻARU OPODATKOWANIA Pamiętasz, jak działa podatek od sprzedaży? Po nałożeniu podatku linia podaży przesuwa się z położenia S do S’. Rozkład ciężaru opodatkowania zależy od przebiegu linii popytu i linii podaży…

54 A B Np. na rysunku A przy względnie płaskiej linii popytu nabywcy znacznie

54 A B Np. na rysunku A przy względnie płaskiej linii popytu nabywcy znacznie zmniejszają zapotrzebowanie reagując na wzrost ceny dobra. Mogą zatem skutecznie bronić się przed przerzucaniem na nich przez sprzedawców ciężaru opodatkowania i w efekcie płacą państwu względnie małą część podatku (P 1 E 1 P*B). Natomiast na rysunku B linia popytu jest względnie stroma i kupujący płacą stosunkowo dużą część podatku (P 1 E 1 BP*).

55 ZASIŁKI Sprawiedliwości służą nie tylko podatki, lecz także ZASIŁKI (płatności transferowe, transfery) (ang.

55 ZASIŁKI Sprawiedliwości służą nie tylko podatki, lecz także ZASIŁKI (płatności transferowe, transfery) (ang. transfer payments) takie, jak zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki dla chorych, dla starych, dla rodzin wielodzietnych itp. Zasiłkiem (transferem) nazywamy inne niż podatki, niehand lowe przepływy dóbr między konsumentami, producentami i państwem.

56 RODZAJE ZASI ŁKÓW WYRÓŻNIMY np. : 1) Zasiłki pieniężne (np. stypendium za wyniki

56 RODZAJE ZASI ŁKÓW WYRÓŻNIMY np. : 1) Zasiłki pieniężne (np. stypendium za wyniki w nauce). 2) Zasiłki rzeczowe (np. koce wysłane powodzianom). W RAMACH INNEGO PODZIAŁU ROZRÓŻNIA SIĘ: 1) Uzależnione od dochodu (np. zasiłek dla rodziny wielodzietnej). 2) Nie uzależnione od dochodu, lecz np. od wieku korzystającego, jego sprawności fizycznej, stosunku do pracy (np. renta inwalidzka).

57 Zasiłki państwa służą sprawiedliwości. Jednak ubocznym skutkiem jest zmniejszenie dobroczynności prywatnej, np. osób,

57 Zasiłki państwa służą sprawiedliwości. Jednak ubocznym skutkiem jest zmniejszenie dobroczynności prywatnej, np. osób, kościołów. W dodatku transfery powodują nieefektywność, zniechęcając do pracy (to dlatego mówimy, że „biednemu lepiej dać wędkę, a nie rybę”). Licząc na zasiłek, ludzie stają się BIERNI, co powoduje, że maleje ilość wytwarzanych dóbr.

58 Koszty spowodowane zasiłkami obejmują także: biurokrację, zanik przedsiębiorczości, spowodowany rosnącymi podatkami spadek dochodów,

58 Koszty spowodowane zasiłkami obejmują także: biurokrację, zanik przedsiębiorczości, spowodowany rosnącymi podatkami spadek dochodów, a zatem także skłonności do oszczędzania, który zmniejsza inwestycje i wzrost gospodarczy.

59 W wyniku działań państwa posługującego się podatkami i transferami powstaje PODMIOTOWY PODZIAŁ DOCHODÓW

59 W wyniku działań państwa posługującego się podatkami i transferami powstaje PODMIOTOWY PODZIAŁ DOCHODÓW w społeczeństwie. Chodzi o dochody gospodarstw domowych. PODZIAŁ PODMIOTOWY oznacza podział dochodów między gospodarstwa domowe.

60 KRZYWA LORENZA Na osi poziomej układu współrzędnych mierzymy odsetek wszystkich gospodarstw domowych (od

60 KRZYWA LORENZA Na osi poziomej układu współrzędnych mierzymy odsetek wszystkich gospodarstw domowych (od najuboższych do najbogatszych), a na pionowej – odsetek wszystkich dochodów. Punkty krzywej Lorenza pokazują jaką część wszystkich dochodów przypada danemu odsetkowi najuboższych gospodarstw domowych. Krzywa Lorenza zaczyna się w początku układu (0% rodzin ma 0% dochodów!), a kończy w punkcie o współrzędnych: 100% i 100% (100% gospodarstw domowych dostaje 100% dochodów wszystkich gospodarstw domowych). Amerykańska krzywa Lorenza, 2001 r. Pierwsza Druga Trzecia Czwarta Piąta Odsetek 100% dochodów 4, 3 9, 9 15, 6 23, 0 47, 2 Dochody Grupy kwintylowea/ 4, 3% 0 a/ Od najbiedniejszych do najbogatszych 20% populacji. A · 20% B · 100% Grupy kwintylowe

61 WSPÓŁCZYNNIK GINIEGO Pole między krzywą Lorenza, a linią doskonałej równości (przekątna na rysunku)

61 WSPÓŁCZYNNIK GINIEGO Pole między krzywą Lorenza, a linią doskonałej równości (przekątna na rysunku) stanowi wygodną miarę nierówności dochodów. Jego udział w całości obszaru pod linią doskonałej równości to współ czynnik Giniego, którego wartość zmienia się od 0 (doskonała równość) do 1 (zupełna nierówność). Pierwsza Druga Trzecia Czwarta Piąta Odsetek 100% dochodów 4, 3 9, 9 15, 6 23, 0 47, 2 Dochody Grupy kwintylowea/ 4, 3% 0 a/ Od najbiedniejszych do najbogatszych 20% populacji. B · 100% Grupy kwintylowe

62 LINIA UBÓSTWA LINIĘ UBÓSTWA (ang. poverty line) wyznacza tzw. MINIMUM SOCJALNE, czyli minimalny

62 LINIA UBÓSTWA LINIĘ UBÓSTWA (ang. poverty line) wyznacza tzw. MINIMUM SOCJALNE, czyli minimalny dochód zaspokajający podstawowe potrzeby gospodarstwa domowego. Chodzi o wartość koszyka podstawowych produktów spożywczych, którego skład określają urzędnicy i naukowcy, dbając by dobra w koszyku były kaloryczne, zróżnicowane i tanie.

63 WSPÓŁCZYNNIK UBÓSTWA (ang. poverty rate) stanowi odsetek gospodarstw domowych żyjących poniżej linii ubóstwa,

63 WSPÓŁCZYNNIK UBÓSTWA (ang. poverty rate) stanowi odsetek gospodarstw domowych żyjących poniżej linii ubóstwa, czyli osiągających dochód niższy od minimum socjalnego.

64 Wylicza się kilka różnych linii ubóstwa, oddzielnie dla osób samotnych, dla dwuosobowych gospodarstw

64 Wylicza się kilka różnych linii ubóstwa, oddzielnie dla osób samotnych, dla dwuosobowych gospodarstw domowych itd. W 2004 r. w Stanach linia ubóstwa dla osób samotnych przebiegała na wysokości 9 393 dolarów, a dla rodziny czteroosobowej na wysokości 18 810 dolarów rocznie. (W Polsce w XII ’ 03 odpowiednio 792, 3 zł i 2 327, 6 zł). Zgodnie z tym kryterium w 2003 r. 12, 5% Amerykanów (36 mln osób, głównie czarnoskórych, imigrantów z krajów hiszpańskojęzycznych, rodzin samotnych kobiet) żyło w biedzie. (W POLSCE W 2003 R. WSPÓŁCZYNNIK UBÓST -WA WYNOSIŁ 59, 0%!).

65 W Polsce obliczane jest także tzw. MINIMUM EGZYSTENCJI, które umożliwia zaspokojenie tylko najniezbędniejszych

65 W Polsce obliczane jest także tzw. MINIMUM EGZYSTENCJI, które umożliwia zaspokojenie tylko najniezbędniejszych potrzeb; po jego przekroczeniu następuje BIOLOGICZNE WYNISZCZENIE organizmu. W 2003 r. minimum egzystencji wynosiło 354, 8 zł i 1236, 6 zł (odpowiednio: dla osób samotnych i rodzin czteroosobowych). Pamiętajmy, że z przyczyn „technicznych” badania PONIŻEJ MINIMUM EGZYSTENCJI ŻYŁO 12% GOSPODARSTW DOMOWYCH (gusowskie nie obejmują rodzin patologicznych (np. alkoholików, bezdomnych) i bardzo bogatych. A. -----------A Zgodnie z danymi MPi. SS W 2002 R. W POLSCE BYŁO PONAD 30 TYS. BEZDOMNYCH (organizacje pozarządowe wspominały o 300 TYS. TAKICH OSÓB). Rzut oka na listę 100 najbogatszych osób w Polsce według tygodnika „Wprost” wskazuje, że także biegun bogactwa jest w Polsce dobrze wykształcony. Majątek osób zajmujących czołowe miejsca na tej liście jest mierzony setkami milionów dolarów.

66 NIE TYLKO RYNEK JEST ZAWODNY (ANG. MARKET FAILURE). TAKŻE CHCĄCE KORYGOWAĆ WADY RYNKU

66 NIE TYLKO RYNEK JEST ZAWODNY (ANG. MARKET FAILURE). TAKŻE CHCĄCE KORYGOWAĆ WADY RYNKU PAŃ -STWO, ZMAGA SIĘ Z RÓŻNYMI KŁOPOTAMI (ANG. GOVERNMENT FAILURE), KTÓRE SZKODZĄ EFEKTYWNOŚCI I SPRAWIEDLIWOŚCI.

67 PARADOKS GŁOSOWANIA

67 PARADOKS GŁOSOWANIA

68 A>B B>C C>A

68 A>B B>C C>A

69 A>B B>C C>A A i B → A i C → C i

69 A>B B>C C>A A i B → A i C → C i B → B B i C → B i A → A

70 WYNIK ŚRODKOWEGO GLOSUJĄCEGO Kiedy według pewnego kryterum opcje można UPORZĄDKOWAĆ OD „NAJLEPSZEJ” DO

70 WYNIK ŚRODKOWEGO GLOSUJĄCEGO Kiedy według pewnego kryterum opcje można UPORZĄDKOWAĆ OD „NAJLEPSZEJ” DO „NAJGORSZEJ”… Warianty „gorsze” Warianty „lepsze”

71 WYNIK ŚRODKOWEGO GLOSUJĄCEGO Kiedy według pewnego kryterum opcje można uporządkować od „najlepszej” do

71 WYNIK ŚRODKOWEGO GLOSUJĄCEGO Kiedy według pewnego kryterum opcje można uporządkować od „najlepszej” do „najgorszej”, a odwołujące się do tego kryterium preferencje dotyczące tych opcji są „JEDNOSZCZYTOWE”… Warianty „gorsze” Warianty „lepsze”

72 WYNIK ŚRODKOWEGO GLOSUJĄCEGO Kiedy według pewnego kryterum opcje można uporządkować od „najlepszej” do

72 WYNIK ŚRODKOWEGO GLOSUJĄCEGO Kiedy według pewnego kryterum opcje można uporządkować od „najlepszej” do „najgorszej”, a odwołujące się do tego kryterium preferencje dotyczące tych opcji są „jednoszczytowe” w demokratycznym głosowaniu WYGRYWA OPCJA „ŚRODKOWEGO” GŁOSUJĄCEGO. Warianty „gorsze” Warianty „lepsze”

73 POROZUMIENIE GŁOSUJĄCYCH

73 POROZUMIENIE GŁOSUJĄCYCH

74

74

75 Także SKONCENTROWANE KORZYŚCI I ROZPROSZONE KOSZTY powodują zawodność państwa. . .

75 Także SKONCENTROWANE KORZYŚCI I ROZPROSZONE KOSZTY powodują zawodność państwa. . .

76 Otóż skutkiem decyzji państwa bywają wielkie korzyści (lub straty) niewielu, którym towarzyszą nieznaczne

76 Otóż skutkiem decyzji państwa bywają wielkie korzyści (lub straty) niewielu, którym towarzyszą nieznaczne zmiany sytuacji reszty obywateli. Korzystającym (lub tracącym) wiele opłaca się wtedy wywierać nacisk na urzędników podejmujących decyzję.

77 Natomiast podatnicy, których — ze względu na ich liczbę — skutki decyzji dotyczą

77 Natomiast podatnicy, których — ze względu na ich liczbę — skutki decyzji dotyczą w małym stopniu, nawet jeśli zdają sobie sprawę z własnych strat, nie są zainteresowani przeciwdziałaniem. . .

78 Np. górnikom opłaca się demonstrować i prowokować starcia z policją, aby — „w

78 Np. górnikom opłaca się demonstrować i prowokować starcia z policją, aby — „w imię sprawiedliwości” — wymusić wypłacenie sobie odpraw w wysokości dwuletnich poborów. Jednocześnie podatnikom nie opłaca się bronić swoich pieniędzy. Jeśli 100 tys. górników zainkasuje po 50 tys. z pieniędzy podatników, których jest 20 mln, to przeciętny podatnik straci (100 000 · 50 000)/20 000, czyli 250.

79 Kiedy koszty rozkładają się na miliony osób, a korzyści dotyczą tysięcy bezpośrednio zainteresowanych,

79 Kiedy koszty rozkładają się na miliony osób, a korzyści dotyczą tysięcy bezpośrednio zainteresowanych, trudno jest bronić budżetowych pieniędzy. Korzystającym opłaca się organizować kampanie nacisku, popierać „swoich” i zwalczać „obcych” polityków. Zakłóca to podejmowanie racjonalnych decyzji ekonomicznych.