Siyasal Ekoloji 2 1 Giri evre nedir EVRE

Siyasal Ekoloji 2. 1: Giriş

Çevre nedir? ÇEVRE • Çevre kavramı 1970’li yıllara kadar, ‘ortam’, ‘bulunulan yerin çevresi’ gibi anlamlara gelirken. Daha sonra tanım daha da genişlemiştir. ÇEVRE: -İnsanın diğer insanlarla olan karşılıklı ilişkilerini, insanların bu ilişkiler sürecinde birbirlerini etkilemesi, -İnsanların kendi dışında kalan tüm canlı varlıklarla (bitki ve hayvan türleri), karşılıklı ilişkilerini ve etkileşimlerini, -İnsanın canlı dünyası dışında kalan tüm cansız öğelerle (hava, su, toprak, yeraltı zenginlikleri, iklim) olan karşılıklı ilişkilerini ve etkileşimlerini anlatır (Keleş ve Hamamcı, 2002).

Çevre nedir? • ÇEVRE: Canlıları özelliklede insanı etkileyen ve ondan etkilenen dış şartların tamamı. ’ • ÇEVRE: bireyin, bir toplumsal kümenin ya da bir toplumun biyolojik, toplumsal, kültürel yaşamını etkileyecek dış şartların tamamı. ’ EKOSİSTEM: Canlıların bir arada ve uyum içinde gelişmeleri ve varlıklarını sürdürmeleri için gerekli şartlar bütünü.

Çevre nedir? • Fiziksel Çevre: İnsanın içinde yaşadığı ve fiziksel olarak algıladığı ortam (Keleş ve Hamamcı, 2002: 30 -34). 1. Doğal Çevre: İnsanın oluşumuna katkıda bulunmadığı çevre. Doğal çevrenin canlı üyeleri: insan bitki ve hayvan toplulukları; cansız üyeleri ise hava, su, toprak ve yeraltı kaynaklarıdır. 2. Yapay Çevre: insanın bilgi ve kültür birikimine dayanarak, doğal çevresinde bulmuş olduğu yeraltı ve yerüstü zenginliklerini kullanarak yarattığı çevre. Örneğin, yerleşim yerleri, anıtlar, yollar vs • Toplumsal Çevre: Fiziksel çevre içinde bulunan insanların ekonomik, siyasal ve toplumsal sistemleri gereği yarattıkları ilişkilerin tümüdür. FÇ ile TÇ birbirini tamamlar.

Çevrebilim, çevrenin bilim olarak, insan dahil tüm canlıların kendi aralarında sürdürdükleri ilişki ve etkileşimlerle yaşadıkları ortamlar arasındaki etkileşimleri inceleme konusu yapar. Günümüzde çevreden kaynaklanan ekonomik, toplumsal ve siyasal bunalımın da etkisiyle, insanın çevre içindeki yeri tartışılmaya başlanmıştır. Çevreyi bilimsel yöntemlerle incelerken ve çevrebilimin içeriğini belirlerken de insan merkezli düşünceden henüz kurtulunamamıştır (Keleş ve Hamamcı, 2002).

Çevre Sorunlarının Ortaya Çıkışı • • • Sanayi devrimi NEDENLERİ: I ngiltere, sanayi ic in gerekli en temel hammaddeler olan ko mu r ve demir yo nu nden zengin yeraltı kaynaklarına sahipti. Sanayi devriminin en o nemli gelis melerinden birisi buharlı makinenin bulunus udur. 1763'de James Watt, I skoc ya'da buharla c alıs an makineyi buldu. (Tekstil makinası) 1807'de Robert Fulton adındaki Amerikalı buharlı makineyi gemilere uyguladı. 1840'da ilk du zenli okyanus o tesi buharlı gemi seferleri bas ladı. Devrimi bas latan en o nemli etkenler 1. Tekstil, 2. Buhar makinesi ve 3. Demir u retimidir. Sanayi Devrimi o ncesinde Avrupa’da halkın % 90’ı ko ylerde yas ardı. Avrupa’da milli gelir c ok du s u ktu ve halk yoksuldu.

Çevre Sorunlarının Ortaya Çıkışı Sanayi devrimi SONUÇLARI: Şehirlerde Nüfus Artışı İşçi Sınıfının Ortaya Çıkışı ve Sosyalizmin Doğuşu Sömürgeciliğin Yayılması Çevre Sorunları Bilimsel ve Teknik Gelişmelerin Hızlanması Genel Refahın Artması İnsan Ömrünün Uzaması Devrimin bir diğer olumlu sonucu ise bilimsel ve teknik gelişmelerin hızlanmasıdır. • Çocuk işçiler • •

Çevre Sorunlarının Ortaya Çıkışı • 1. sanayi devrimi 18 yy: çelik ve tekstil sektörünün ön planda olduğu, kömür ve buhar makinalarının kullanıldığı, sanayileşmenin ilk aşamasını kapsayan dönemdir. • 2. sanayi devrimi (1860 -1914): buharlı makinelerin yerini, elektrik, petrol ve doğalgaz ile çalışan ürünler almıştır ve otomobil, uçak gibi araçların icadı gerçekleşmiştir. • 3. sanayi devrimi: 1960’lı yılların başından itibaren, bilgisayarların yavaş insanların hayatına dahil olmaya başlaması ve teknolojinin hızla gelişmesi. • 4. sanayi devrimi: günümüzde yaşanmaktadır. Yapay zeka, üç boyutlu yazıcılar, robot teknolojisi, internet, sürücüsüz arabalar gibi buluşlar

MODERNLİK EKOLOJİK BUNALIMIN TARİHİ ARKA PLANI OLARAK: MODERNLİK • İnsanı zoolojik bir varlık olmaktan çıkaran beşeri bir varlık haline getiren, doğaya müdahale yeteneğidir. Doğa da insanın bilinçli müdahalesine maruz kaldığı ölçüde, artık doğal olmaktan uzaklaşmakta ve toplumsalın etki alanına girmektedir. İnsan ile doğa arasındaki uyumun bozulmasının nedeni nerede aranmalıdır? • Bu sorunun cevabı nüfus artışı sanayileşme, kentleşme, teknolojik gelişme gibi nedenlerle açıklamak yeterli olmaz. Ekolojik bunalımın kaynağını, doğada derin bir değişim yaratan zihinsel/kültürel dönüşüm süreçlerinde aramak gerekmektedir.

EKOLOJİK BUNALIMIN TARİHİ ARKA PLANI OLARAK: MODERNLİK Modernlik günlük dilde moda olan anlamına gelir. Bazıları modernliği, sanayi ve teknolojideki değişimin bütün bireyler ve toplumlar arasında karşılıklı bağımlılıkla yaraması ve onlara tek biçimli dünyayı dayatmasıdır. • Giddens, modernliği şekillendiren 4 boyuttan bahseder: • • Kapitalizm (rekabetçi emek ve ürün piyasaları bağlamında sermaye birikimi) Endüstriyalizm yani doğanın dönüştürülmesi ve yapay çevrenin gelişmesi Gözetleme, enformasyonun ve siyasal alandaki etkinliklerin kontrolü Askeri iktidar, yani savaşın sanayileşmesi bağlamında şiddet araçlarının kontrolü

EKOLOJİK BUNALIMIN TARİHİ ARKA PLANI OLARAK: MODERNLİK • Jeanniere’e göre modernliği belirleyen 4 devrim analizi: 1. BİLİM: Newton evrensel yerçekimi kanununu keşfederek, tanrı tarafından yönetilen ve onun iradesini ve ihtişamını anlatan bir doğadan Aydınlanma döneminin iktisadi anlayışı büyüme fikriyle özdeşleşmiştir. Mesela merkantilistlere göre zenginliğin kaynağı altın birikimidir. v. Adam Smith ‘Milletlerin Zenginliği’ ile ortaya attığı fikirlerle kapitalizmin teoristyenliğini yapmıştır. v. John locke ‘Önemli olan bireylerin zenginliği, mülkiyet sahibi olmaları demiştir. ’ Bu anlamda devlet insanlara servet üretme ve kullanma özgürlüğünü tanımalıdır.

EKOLOJİK BUNALIMIN TARİHİ ARKA PLANI OLARAK: MODERNLİK Geleneksel doğa anlayışında insan, doğa ile tanrı arasında bir aracı durumundaydı. Doğa, tanrının insana seslendiği sembolik bir düzen olarak algılanırdı. Modern doğa görüşüyle birlikte, insan ve doğa arasındaki organik bütünlük parçalanmıştır. Sonuç olarak doğanın kutsallığından arındırılması, onun geleneksel kozmolojideki ‘büyüten, besleyen anne’ imajını da ortadan kaldırmıştır. Örneğin; Descartes, zihin ile madde arasında keskin bir ayrıma gitmiştir. ‘Zihne ait olan her şey bedenin dışındadır; bedene ait olan her şey zihnin dışındadır. ’ Doğa mekanik yasalara göre işlemektedir ve madde hiçbir amaç hayat ya da ruh taşımamaktadır. Bu doğaya seküler bir nitelik kazandırır.

EKOLOJİK BUNALIMIN TARİHİ ARKA PLANI OLARAK: MODERNLİK 2. SİYASAL DEVRİM: Modern demokrasiyle, egemenliğin kaynağı dünyevileşmiştir ve iktidar meşruiyetini halktan alır olmuştur. 3. KÜLTÜREL DEVRİM: Aydınlanma (18. yy). Düşüncenin laikleşmesi ve toplumsal hayatın her alanındaki ölçütlerin rasyonelleşmesini amaçlayan bir toplumsal projeyi ifade eder. (Avrupa’da 1688 İngiliz Devrimiyle bas layıp 1789 Fransız Devrimiyle en u st noktasına eris en bir du s u nce hareketidir. ) Orta C ag ’ın Tanrı/din merkezli evren, toplum ve insan ac ıklaması yerine insan merkezli bir evren, toplum ve birey ac ıklamasını dile getirmektedir.

EKOLOJİK BUNALIMIN TARİHİ ARKA PLANI OLARAK: MODERNLİK 4. ENDÜSTRİYEL/SANAYİ DEVRİM*: Modern denince akla, buhar, hız, kentler, gökdelenler, köprü, uçak gibi sanayi ürünleri akla geliyor. Yani; teknoloji doğayı ve toplumu denetleyecek bir yapıya bürünmüştür. Bununla birlikte ortaya çıkan tartışma ne ? Teknolojinin yol açtığı ekolojik sorunlar onun doğasından mı yoksa kullanımından mı kaynaklanır. Bu bağlamda teknoloji toplumsal ve politik faktörlerle ilişkilendirilir. (nükleer silahlar, santraller, yenilenebilir enerji).

ÇEVRE SORUNLARI Çevre Sorunları Ne Demek? • Çevrenin kirlenmesi ya da bozulması, çevreyi oluşturan öğelerin zaman içinde giderek niteliğinin değişmesi, değerinin yitmesidir. • Ayrıca, canlı ve cansız varlıkların karşılıklı etkileşiminden oluşan sistemin işleyişini zorlaştıran veya çalışamaz hale getiren düzensizlik şeklinde tanımlanabilir (Şahin, 2017: 221). • Çevre Sorunsalı: Evrensel, karmaşık, çok yönlü, birbirine bağlı ve diğer toplumsal sorunlardan soyutlanamayan özellikleriyle, çevre sorunları yerine ‘çevre sorunsalı’ kavramı da kullanılmaktadır.

Çevre Sorunları ? • Çevre sorunu kavramı, çevrenin/doğanın insan müdahalesinden bağımsız olarak bir takım sorunlar ihtiva ettiği izlenimini uyandırmaktadır. Oysa insansız bir doğa kendi içerisinde sorunlu değildir. • Esas sorun insanın bilinç yapısından ve toplumsal düzenin örgütlenme tarzından kaynaklanmaktadır. Yani ekolojik bunalım insanın, doğa ile ilişkileri bağlamında ortaya çıkan bir sorundur (Önder, 2003).

Çevre Sorunlarının Ortaya Çıkışı • İngiltere, Fransa gibi ülkelerde 1800’lü yıllardan itibaren ekolojik eğilimli görüşler ortaya atılmaya başlanmıştır. 1960’lı ve 70’li yıllardan itibaren ekolojik düşünce giderek siyasal bir akım ve dünya görüşü haline gelmiştir. Farklı görüşler ortaya çıktı: Doğaya dönüşü savunacak kadar radikal düşünceler ortaya çıkarken, Mevcut teknolojik gelişmelerin devamında ekolojik sorunların çözümüne yönelik tedbirlerin de ortaya çıkacağını savunan düşünceler karşıya geldi. Bu görüşün içinde sayılan sürdürülebilir kalkınma son yılların en kabul gören çevre politikası haline geldi.

Çevre Sorunlarının Nedenleri • Çevre sorularının yaygınlık kazanmasının diğer bir sebebi de çevreden yararlanmanın ekonomik bir bunalıma yol açması. • Hızla artan dünya nüfusu (besin maddelerinin üretiminin dünya nüfusunu besleyemez düzeyde kalması olasıdır), • Plansız sanayileşme, • Çarpık kentleşme, • Bölgesel savaşlar,

Çevre Sorunlarının nedenleri • Nükleer denemeler, • Tarım ilaçları, yapay gübreler, • Kimyasal madde kullanımları, • Köyden kente göç (kirliliği arttırmıştır) • Doğal kaynakların sınırlılığı, kaynak kıtlığıyla enerji kaynaklarının sınırlılığının ortaya çıkması.

Çevre Sorunları ØKlasik çevre sorunları 1. Hava kirliliği: Hava %78. 09 nitrojen, %20. 95 oksijen, %0. 3 karbondioksitten ve diğer gazlardan oluşur. Londra’da 1952’de, sanayi kirliliğinden, özellikle duman kükürt dioksit ve partikül fazlalığı dolayısıyla 4000 kişi hayatını kaybetmiştir. 2. Su kirliliği: Kirlenme ya da suyun dengesinin bozulması; kentsel, endüstriyel, tarımsal vb etkilerle

Çevre Sorunları 3. Kuraklık ve açlık: iklim değişikliği, çölleşme (Dünyadaki toprakların %6 sı çölleşmiş %29 u ise çölleşme tehlikesi altındadır. Açlık çeken ülkeler (Asya, Afrika) kıtlık tehlikesiyle karşıya. NOT: Dünya nüfusunun dörtte üçünü oluşturan gelişmekte olan ülkelerin dünya endüstri üretiminin %8 civarında olması, bu bölgelerdeki kirlenmenin sorumlusunun gelişmiş ülkeler olduğu söylenebilir. Gelişmekte ve az gelişmiş olan ülkelerin doğal kaynakları yıllardır gelişmiş ülkeler tarafından tahrip edilmektedir. Örneğin, maden çıkarma, palmiye ağaçlarının kesimi. Endonezya’da yağmur ormanları kesilip palmiye ağacı dikiliyor. Yağmur ormanlarının yok olması, orangutanlar başta olmak üzere kaplan ve filler gibi birçok vahşi hayvanın doğal yaşam alanlarından yok olmasına sebep oluyor.

Çevre Sorunları 4. Nükleer enerji: Dünya’nın enerji üretimi gittikçe artmakta ancak nükleer enerji riskli. Örn: Sinop enerji santrali, 650 bin ağaç kesildi. Örneğin, Chernobyl (1986): Kiev yakınlarında nükleer enerji santrali patlaması. Avrupa ülkeleri radyasyonlu olduğu gerekçesiyle Türkiye’den fındık alımını durdurdu. Hollanda Sağlık Bakanlığı, Türk çayında yüksek oranda radyasyon olduğunu açıkladı. Seveso felaketi (1976): İtalya’nın kuzeyinde bulunan kimyasal bir tesisten beyaz bir diyoksin bulutu sızdı. Zehirli bulut, kısa zamanda Milano’nun kuzeyinde kalan Seveso kasabasına ulaştı. İlk olarak hayvanlar ölmeye başladı. İnsanlarda da hastalıklar arttı.

Çevre Sorunları 5. Asit yağmurları: kimyasal atık ve sanayi üretimiyle ortaya çıkar. Avrupa ve Kuzey Amerika başta olmak üzere sülfürik ve nitrik asit içeren yağmurlar yağarak, göl canlılarına, ormanlara, tarihi eserlere zarar vermektedir. 6. Gecekondu: su kaynaklarının kirliliği, sel vs

Dünya’dan Örnekler: Çevre Sorunları Çevre sorunlarını fark eden gelişmiş ülkelerde ekolojik kaygıların, hiç olmazsa çevresel kaygıların arttığı görülmektedir. Kendi ülkelerindeki ekolojik muhalefet dolayısıyla pek çok kirletici faaliyet gelişmekte olan ülkelere taşınmaktadır. Örn; Güneş enerjisi panellerinin Çin’de üretimi. Avrupa ülkelerinin Türkiye’ye çöp vermesi. Çin'in denklemden çıkmasıyla İngiltere'nin plastik çöplerini almaya başlayan başlıca ülkeler ise Malezya ile Türkiye oldular. Türkiye, Kasım 2017 - Ekim 2018 döneminde İngiltere'den 80 bin ton plastik çöp aldı.

Dünya’dan Örnekler: Çevre Sorunları 24 Mart 1989 günü, Exxon Valdez petrol tankeri ABD’nin Alaska eyaletindeki Prens William Koyu’nda kayalara oturdu. Sonuç olarak 40. 9 milyon litre petrol soğuk sulara karıştı. Binlerce kuş, balık, fok, su samuru, 11 binden fazla insan ve 1, 000 teknenin temizleme çalışmalarına karşın telef oldu. Exxon Valdez, ABD tarihinde bugüne dek görülen en büyük petrol sızıntısı faciası kabul edilse de, bugün Meksika Körfezi’nde yaşanan petrol sızıntısı onu bile geride bırakabilir. Bhopal olayı: 12 Aralık 1984 günü, gece yarısı civarında ABD’nin Union Carbide böcek ilacı firmasının Hindistan’ın Bhopal kentindeki fabrikasında yaşanan kaza, 45 ton zehirli gazın atmosfere sızmasına neden oldu. Birkaç saat içinde binlerce insan hayatını kaybetti. Sızıntıdan dolayı yaklaşık yarım milyon insan körlük, organ yetmezliği ve sakatlık gibi sağlık sorunlarıyla karşılaştı ve birçok sakat doğum vakası görüldü.

Çevre Sorunlarının Çözümü YAKLAŞIMLAR; 1. İnsan merkezci etik: Çevreyi dikkate alan ama insanı birincil öncelikli değer olarak kabul eden ve çevrenin insan için yararlı olduğu için korunması gerektiğine inanır. Doğaya insanın sonsuz kullanımına açık kaynak gözüyle bakar. 2. Canlı/Çevre merkezci etik: İnsan doğadan üstün değil, canlı yaşamın bir parçasıdır. Canlı ve cansız varlıklara karşı sorumluluklarımız vardır.