MAYOZ BLNME GAMET HCRELER ve SOMATK HCRELER remek

MAYOZ BÖLÜNME

GAMET HÜCRELERİ ve SOMATİK HÜCRELER Üremek için özelleşmiş hücrelere gamet hücreleri denir. Gamet hücreleri haploit (n) durumdadır. • Vücutta bulunan diğer hücrelere ise somatik hücreler denir. Diploit (2 n) durumdadır. •

Haploit Gametler (n=23) Yumurta hücresi Sperm hücresi MAYOZ DÖLLENME Diploit Zigot Çok hücreli, Diploit Yetişkinler Mitoz ve Gelişim

Mayoz Öncesi Bilinmesi Gereken Kavramlar GEN • LOKUS • KARŞILIKLI(ALEL) GEN • OTOZOM VE GONOZOM •

GEN: • Yüksek sayıda nükleotit’in oluşturduğu bilgi bloklarıdır. • Kalıtım Bilgisi bir Kitap ise, gen o kitaptaki her bir cümledir.

LOKUS: • Genlerin kromozomlar üzerinde bulunduğu fiziksel bölgelerdir.

Gen, bilgiyi ifade eder. Ör: ATGCTTAGCCTAGCTAATTT…. Lokus ise bulunduğu bölgeyi.

ALEL GENLER (KARŞILIKLI GENLER) • Lokusları, homolog kromozomlar üzerinde karşılıklı olarak duran genlerdir. • Alel genler, aynı karakter üzerinde etkili olan genlerdir.

Mavi göz geni Kahverengi göz geni

Mor renk aleli Lokuslar Homolog kromozom çifti Beyaz renk aleli

OTOZOM VE GONOZOM Kromozom Otozom (Eşeyi belirlemeyen Kromozomlardır. ) Gonozom (Eşeyi belirleyen kromozomlardır) • örnek: İnsanda 22 çift otozom ve 1 çift gonozom bulunur.

MAYOZ BÖLÜNMEYE GENEL BAKIŞ

2 n=2 olan bir hücre için 4 C 2 C 2 C n=1 C

MAYOZ BÖLÜNMENİN EVRELERİ Mayoz 1. Bölünme Mayoz 2. Bölünme Profaz II Metafaz II Anafaz II Telofaz II 1. Sitokinez 2. Sitokinez İnterkinez

MAYOZ BÖLÜNME ÖNCESİ İNTERFAZ EVRESİ GÖRÜLÜR MÜ ? Aynen mitoz bölünme öncesi olduğu gibi mayoz bölünme öncesi de interfaz evresi görülür. • Mayoz Bölünme öncesi DNA eşlenmiş durumdadır. • 4 C

MAYOZ 1. BÖLÜNME

PROFAZ I • • • Mayoz Bölünmenin en uzun evresidir. Çekirdek zarı kaybolur. Çekirdekçik ve E. R. Kaybolur. Kromatin ipliği Kromozomlara dönüşmeye başlar. Profaz I’in sonuna doğru Krossing-over olayı görülür.

PROFAZ I

KROSSİNG-OVER • Profaz I’in sonuna doğru homolog kromozomlar birbirlerine çok fazla miktarda yaklaşırlar ve bu durumdaki homolog kromozomların oluşturduğu yapıya tetrat adı verilir. Kardeş kromatitler Tetrat

Krossing-over Yan yana duran kardeş olmayan kromatitler aralarında sarmal yaparlar. Bu olaya sinapsis adı verilir. Sinapsis durumunda kromatitler birbirlerini çaprazlamasına keserler. Bu kesişim noktalarına kiyazma adı verilir. Meiosis KM 26

TETRAT sinapsis Kiyazma bölgesi

Krossing-over Kardeş olmayan kromatitler, kiyazma noktalarından parça alışverişi yaparlar. Bu parça değişimlerine krossing-over adı verilir. Meiosis KM 28

Sinapsis, kardeş olmayan kromatitlerin sarmal yapması kiazma Krossing over

KROSSİNG-OVER

PROFAZ I Kardeş olmayan kromatitler Kardeş kromatitler Kiyazma Tetrat Sentromer

Mayoz 1. bölünme İNTERFAZ sentrozom Çekirdek zarı PROFAZ I kiyazma Kromatin Kardeş ipliği Kromatidler İğ ipliği Tetrat METAFAZ I Metafaz plağı sentromer ANAFAZ I Kardeş kromatitler bağlı kalır. Homolog kromozomlar Ayrılır.

METAFAZ I: Kromozomlar ekvator düzlemine, sentrozomlar ise kutuplara yerleşmiştir. • İğ iplikleri kinetokorlara tutunmuş, bölünme için tüm hazırlıklar tamamlanmıştır. •

METAFAZ I Homolog Kromozom çifti

ANAFAZ I: • Homolog kromozomlar çiftleri, zıt kutuplara çekilerek birbirlerinden ayrılır.

Anafaz I’de Homolog Kromozomlar birbirlerinden ayrılır !

Homolog kromozomun eşi

Mayoz 1. bölünme İNTERFAZ sentrozom Çekirdek zarı PROFAZ I kiyazma Kromatin Kardeş ipliği Kromatidler İğ ipliği Tetrat METAFAZ I Metafaz plağı sentromer ANAFAZ I Kardeş kromatitler bağlı kalır. Homolog kromozomlar Ayrılır.

TELOFAZ I: Kutuplara çekilerek eşinden ayrılmış olan homolog kromozomlar tekrar kromatin ipliğine dönüşür. • İğ iplikleri kaybolur. Çekirdek zarı, çekirdekçik yeniden oluşur. •

Homolog kromozom (eşinden ayrılmış)

Telofaz I evresinden sonra Sitokinez gerçekleşir ve iki yavru hücre oluşur.

MAYOZ I. BÖLÜNME İnterfaz Metafaz I Erken Profaz I Anafaz I Profaz I Telofaz I

Mayoz I. bölünmesinin sonunda ; • DNA miktarı yarıya iner. • 4 C 2 C • Kromozom sayısı da yarıya düşer. • 2 n n

2 n=2 4 C 2 C n=1 n=1 C

Mayoz I. Bölünmesinden sonra ne olur ?

İNTERKİNEZ Mayoz 1. Bölünmesi ile 2. bölünmesi arasındaki evredir. Bu evre çok kısa sürer.

İNTERKİNEZ İnterkinez Evresinde ; DNA kesinlikle eşlenmez, Sadece sentrozomlar eşlenir.

İnterkinez Evresinden hemen sonra Mayoz II. bölünmesi başlar.

MAYOZ 2. BÖLÜNME

MAYOZ II Telofaz I ve Sitokinez Profaz II Metafaz II Anafaz II boğum Kardeş kromatitler Telofaz II

MAYOZ II. BÖLÜNME Profaz II Telofaz II Metafaz II Anafaz II 2. Sitokinez

PROFAZ II Kromatin ipliği kromozomlara dönüşür. • Çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur. • Sentrozomlar, iğ ipliklerini meydana getirmeye başlarlar. • Sentrozomlar, kutuplara doğru ilerlemeye başlar. •

METAFAZ II 2 kromatitli ve homolog eşi olmayan kromozomlar ekvator düzlemine yerleşir. • Sentrozomlar, kutuplara yerleşir. • İğ iplikleri kinetokorlara tutunur. •

ANAFAZ II • Kardeş kromatitler birbirlerinden ayrılır ve zıt kutuplara doğru çekilirler.

TELOFAZ II Zıt kutuplara çekilen kromozomlar, tekrar kromatin ipliğine dönüşür. • Çekirdek zarı ve çekirdekçik yeniden oluşur. • 2. sitokinez başlar. •

2. Sitokinez’in sonunda haploit durumlu 4 yavru hücre meydana gelir.

PROFAZ I

METAFAZ I

ANAFAZ I

TELOFAZ I

PROFAZ II

METAFAZ II

ANAFAZ II

TELOFAZ II

Mayoz Bölünme sonucu; • • • Kromozom sayısı yarıya düşer. 2 n n DNA, miktarı 4 C ’den C ’ye düşer.

2008 -ÖSS

Mayoz Bölünme ve Çeşitlilik Mayoz Bölünme sonucu oluşan gametler genetik olarak birbirlerinden farklıdır. • Bunun iki sebebi vardır: • • KROSSİNG-OVER • ANAFAZ I’DE HOMOLOG KROMOZOMLARIN RASTGELE BİR ŞEKİLDE DAĞILMASI

Mayoz Bölünme sonucu oluşan hücreler genetik olarak birbirinden farklıdır.

Mayoz Bölünmenin amacı genetik olarak birbirlerinden farklı hücreler meydana getirmektir.

Problem 1: • Bir insandaki yumurta ana hücresi mayoz bölünme sonucu kaç farklı yumurta hücresi meydana getirebilir ? • 223 = yaklaşık 8 milyon • Bir insandaki sperm ana hücresi mayoz bölünme sonucu kaç farklı sperm hücresi meydana getirebilir ? • 223 = yaklaşık 8 milyon

Problem 2: İkiz olmayan iki kardeşin genetik olarak birbirlerinin kopyası olma olasılığı kaçtır ? • 223 x 223 = 70. 368. 744. 200. 000 • • 70. 368. 744. 200. 000’de 1 şans ile.

Mayoz Bölünmenin Amacı • Mayoz Bölünme sonucu haploit(n) kromozom sayısına sahip, gametler oluşturulur. • Mayoz Bölünmenin amacı GENETİK ÇEŞİTLİLİĞİ SAĞLAMAKTIR.

Haploit Gametler (n=23) Yumurta hücresi Sperm hücresi MAYOZ DÖLLENME Diploit Zigot Çok hücreli, Diploit Yetişkinler Mitoz ve Gelişim

DÖLLENME Allel genler Diploit Zigot Mayoz Diğer Ebeveynden gelen Haploit Gametler (n)

MİTOZ vs MAYOZ ?

MİTOZ MAYOZ 1 – Çok hücreli canlıların vücut hücrelerinde bulunur. 2 – Vücudun bütün doku ve organalrında görülür. 3 – Oluşan hücreler canlının gelişmesini sağlar. 4 – Bölünme sonucunda oluşan hücrelerde kromozom sayısı sabit kalır. 5 – Bölünme sonucunda oluşan hücreler kalıtsal olarak birbirinin tamamen aynısıdır. 6 – Mitoz bölünme sonucunda iki hücre oluşur. 7 – Mitoz bölünme sırasında çekirdek ve sitoplazma bölünmesi bir kez olur. 8 – Bölünme sırasında tetrat ve crossing-over olayları görülmez. 9 – Zigotun oluşumundan ölümüne kadar sürer. 1 – Çok hücreli canlıların üreme hücrelerinde görülür. 2 – Bitkilerin çiçeklerindeki üreme organlarında, hayvanların üreme organlarında bulunur. 3 – Oluşan hücreler üremeyi sağlar. 4 – Bölünme sonucunda oluşan hücrelerde kromozom sayısı yarıya iner. 5 – Oluşan hücreler kalıtsal olarak farklılık gösterir. 6 – Mayoz bölünme sonucunda dört hücre oluşur. 7 – Mayoz bölünme sırasında çekirdek ve sitoplazma bölünmesi iki kez gerçekleşir. (Mayoz. I ve mayoz II) 8 – Bölünme sırasında tetrat ve crossing-over olayları görülür. 9 – Ergenlik döneminde başlar, üreme dönemi boyunca sürer.

MİTOZ BÖLÜNME MAYOZ BÖLÜNME Çok hücreli canlıların vücut hücrelerinde bulunur. Çok hücreli canlıların üreme hücrelerinde görülür. Vücudun bütün doku ve organlarında görülür. Bitkilerin çiçeklerindeki üreme organlarında, hayvanların üreme organlarında bulunur. Oluşan hücreler canlının gelişmesini Oluşan hücreler üremeyi sağlar. Bölünme sonucunda oluşan hücrelerde kromozom sayısı sabit kalır. Bölünme sonucunda oluşan hücrelerde kromozom sayısı yarıya iner Bölünme sonucunda oluşan hücreler kalıtsal olarak birbirinin tamamen aynısıdır. Oluşan hücreler kalıtsal olarak farklılık gösterir. Mitoz bölünme sonucunda iki hücre Mayoz bölünme sonucunda dört oluşur. hücre oluşur. Mitoz bölünme sırasında çekirdek ve Mayoz bölünme sırasında çekirdek sitoplazma bölünmesi bir kez olur. ve sitoplazma bölünmesi iki kez gerçekleşir. (Mayoz. I ve mayoz II)

MİTOZ BÖLÜNME MAYOZ BÖLÜNME Bölünme sırasında tetrat ve crossing-over olayları görülmez. Bölünme sırasında tetrat ve crossing-over olayları görülür. Zigotun oluşumundan ölümüne kadar sürer. Ergenlik döneminde başlar, üreme dönemi boyunca sürer.

2009 -ÖSS

PROBLEMLER • 1) Bir hücre arda 4 mitoz ve 1 mayoz bölünme geçirirse; oluşan hücreler ile ilgili olarak • Hücreler kaç kromozom’a sahiptir ? • Toplamda kaç hücre oluşmuştur ?

• 2) Mayoz bölünme sonucu oluşan bir insan hücresi kaç otozom’a ve gonozom’a sahiptir ?