Regulacje prawne w dziedzinie zdrowia psychicznego KRZYSZTOF KOTRYS

Regulacje prawne w dziedzinie zdrowia psychicznego KRZYSZTOF KOTRYS

Początki psychiatrii w medycynie � Nazwa „psychiatria” została wprowadzona w 1808 r przez niemieckiego lekarza, fizjologa i anatoma Johanana Reila przekonanego o tym, że źródłem chorób psychicznych jest „patologia mózgu”. � W XIX wieku umacniało się przekonanie o związku zaburzeń psychicznych z nieprawidłowościami i chorobami mózgu: Vincenzo Chiarugi (1759 -1820, Włochy), Wilhelm Griesinger (1817 -1868, Niemcy), Benjamin Rush (17461813, US). � Przypadek Phineasa Gage’a (1848) – pierwszy opis psychopatologiczny uszkodzenia płatów czołowych. � B. Augustin Morel (1857): teoria degeneracji psychicznej

Początki psychiatrii � Jednym z pierwszych przytułków dla obłąkanych był wg. historycznej tradycji Bethlem założony w XIII w w Wielkiej Brytanii w klasztorze Najświętszej Marii Panny Betlejemskiej (funkcjonował do 1948 r). � Pierwsze lecznicze zakłady dla obłąkanych powstawały w XVIII w, 1656 francuski król Ludwik XIV stworzył publiczny system opieki nad chorymi psychicznie. � Za „ojca” współczesnej psychiatrii uważany jest francuski lekarz Philippe Pinel (1792) , który po raz pierwszy przyjął, że celem pobytu w zakładzie może być nie tylko izolacja, ale leczenie, zwłaszcza „leczenie moralne” , psychologiczne, „aby wykształcić i wzmocnić władze umysłowe chorych”.

Wykorzystywanie psychiatrii i „choroby psychicznej”. § Eugenika i „eutanazja” (Aktion T 4)– eksterminacja osób niedorozwiniętych i chorych psychicznie w III Rzeszy. • Sterylizacja chorych na masową skalę w krajach skandynawskich i USA okresie międzywojennym i powojennym. • „Psychiatria polityczna” w krajach komunistycznych, zwłaszcza ZSRR, RPA. • Zabiegi lobotomii, leukotomii (zabieg neurochirurgiczny polegający na przecięciu włókien nerwowych łączących płaty czołowe z międzymózgowiem) – Antonio Egas Moniz (1936) nagroda Nobla 1949 r; w USA w okresie 1936 -1960 wykonano ok. 50 tys zabiegów lobotomii (W. J. Freeman). • Od lat 40 -tych XX w zaczęły powstawać w krajach zachodniej demokracji akty prawne regulujące kwestie zdrowia psychicznego. • Obecnie nadal prawie 30 % krajów świata nie posiada regulacji prawnych w tej dziedzinie. w

Międzynarodowe akty prawne dotyczące zdrowia psychicznego • 1. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 roku. • 2. Deklaracja Praw Osób Upośledzonych Umysłowo - Rezolucja 28/56(XXVI) • • • Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 20 grudnia 1971 roku. 3. Deklaracja Praw Osób Niepełnosprawnych - Rezolucja 34/37(XXX) Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 9 grudnia 1975 roku. 4. Konwencja Praw Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w Nowym Yorku 20 listopada 1989 roku. 5. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności przyjęta przez Radę Europy 4 listopada 1950 roku. 6. Standardowe Prawa Wyrównywania Szans dla Osób z Niepełnosprawnością - zatwierdzone przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1993 roku. 7. Konwencja o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej w odniesieniu do zastosowań biologii i medycyny Konwencja o prawach człowieka i biomedycynie z 4 kwietnia 1997 roku.

WHO wobec osób chorych psychicznie. “All people with mental disorders have the right to receive high quality treatment and care delivered through responsive health care services. They should be protected against any form of inhuman treatment and discrimination. ” World Health Organization, 2003 „Wszyscy ludzie z zaburzeniami psychicznymi mają prawo do otrzymania wysokiej jakości leczenia i opieki udzielanej przez wrażliwe służby medyczne. Powinni być oni chronieni przed jakąkolwiek formą nieludzkiego traktowania, czy dyskryminacji. ” Światowa Organizacja Zdrowia, 2003 Stosunek społeczeństwa do osób z zaburzeniami psychicznymi jest miarą jego dojrzałości.

Sytuacja w Polce powojennej � Jedynym uregulowaniem prawnym do 1994 r było rozporządzenie ministra zdrowia z 1952 r. � Podstawowym aktem prawnym regulującym zagadnienia ochrony zdrowia osób z zaburzeniami psychicznymi w Polsce jest ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 roku o ochronie zdrowia psychicznego. � Ostatnia nowelizacja Ustawy pochodzi z 3 grudnia 2010 r. � Przygotowywana przez wiele lat (prace nad projektem trwały od 1972 r pod przewodnictwem prof. Stanisława Dąbrowskiego). Ustawa stała się pierwszym aktem prawnym kompleksowo regulującym problemy dotyczące zdrowia psychicznego w Polsce – podpisana przez Lecha Wałęsę, była jednym z symboli przemian społeczno-politycznych.

Założenia Ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. • Osoby cierpiące na choroby psychiczne powinny być otoczone szczególną • • • ochroną, opieka i życzliwością. Realizacji tego celu ma służyć ustawa o ochronie zdrowia psychicznego, która swym zakresem podmiotowym obejmuje osoby: 1. chore psychicznie - wykazujące zaburzenia psychotyczne, 2. upośledzone umysłowo, 3. wykazujące inne zaburzenia czynności psychicznych, które zgodnie ze stanem wiedzy medycznej zaliczane są do zaburzeń psychicznych, a osoby te wymagają świadczeń zdrowotnych lub innych form pomocy i opieki niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym. Ustawa obejmuje również ochroną także osoby, które wskutek choroby lub upośledzenia umysłowego nie są zdolne do zaspakajania podstawowych potrzeb życiowych i nie mają możliwości korzystania z opieki innych osób. Węzłowymi zasadami ustawy są: 1. promocja zdrowia psychicznego oraz 2. szczególna ochrona praw pacjenta.

Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego WYBRANE ASPEKTY

Szczegółowe rozwiązania Ustawy � Definicja osoby chorej psychicznie. � Określenie warunków przyjęcia do szpitala psychiatrycznego bez zgody pacjenta i zasady stosowania przymusu bezpośredniego. � Poddanie procedur postępowania bez zgody wobec osób z zaburzeniami psychicznymi kontroli sądów. � Szczegółowe określenie zasad postępowania naruszającą wolność jednostki.

Przyjęcie do szpitala psychiatrycznego Art. 22. 1. Przyjęcie osoby z zaburzeniami psychicznymi do szpitala psychiatrycznego następuje za jej pisemną zgodą na podstawie ważnego skierowania do szpitala, jeżeli lekarz wyznaczony do tej czynności, po osobistym zbadaniu tej osoby, stwierdzi wskazania do przyjęcia. 1 a. W nagłych przypadkach, w szczególności w przypadku braku możliwości uzyskania pomocy lekarskiej przed zgłoszeniem się do szpitala, osoba z zaburzeniami psychicznymi może być przyjęta do szpitala psychiatrycznego, za jej pisemną zgodą, bez skierowania, o którym mowa w ust. 1. 2. Przyjęcie do szpitala psychiatrycznego osoby chorej psychicznie lub osoby upośledzonej.

Przyjęcie do szpitala psychiatrycznego bez zgody Art. 23. 1. Osoba chora psychicznie może być przyjęta do szpitala psychiatrycznego bez zgody wymaganej w art. 22 tylko wtedy, gdy jej dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu tej choroby zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób. 2. O przyjęciu do szpitala osoby, o której mowa w ust. 1, postanawia lekarz wyznaczony do tej czynności po osobistym jej zbadaniu i zasięgnięciu w miarę możliwości opinii drugiego lekarza psychiatry albo psychologa. 3. Lekarz, o którym mowa w ust. 2, jest obowiązany wyjaśnić choremu przyczyny przyjęcia do szpitala bez zgody i poinformować go o jego prawach. 4. Przyjęcie do szpitala, o którym mowa w ust. 1, wymaga zatwierdzenia przez ordynatora (lekarza kierującego oddziałem) w ciągu 48 godzin od chwili przyjęcia. Kierownik szpitala zawiadamia o powyższym sąd opiekuńczy miejsca siedziby szpitala w ciągu 72 godzin od chwili przyjęcia. 5. Czynności, o których mowa w ust. 2, 3 i 4, odnotowuje się w dokumentacji medycznej.

Przyjęcie do szpitala psychiatrycznego bez zgody na obserwację Art. 24. 1. Osoba, której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu zaburzeń psychicznych zagraża bezpośrednio swojemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, a zachodzą wątpliwości, czy jest ona chora psychicznie, może być przyjęta bez zgody wymaganej w art. 22 do szpitala w celu wyjaśnienia tych wątpliwości. 2. Pobyt w szpitalu, o którym mowa w ust. 1, nie może trwać dłużej niż 10 dni. 3. Do przyjęcia do szpitala, o którym mowa w ust. 1, stosuje się zasady i tryb postępowania określony w art. 23.

Tryb wnioskowy. Art. 29. 1. Do szpitala psychiatrycznego może być również przyjęta, bez zgody wymaganej w art. 22, osoba chora psychicznie: 1) której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego, bądź 2) która jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia. 2. O potrzebie przyjęcia do szpitala psychiatrycznego osoby, o której mowa w ust. 1, bez jej zgody, orzeka sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania tej osoby na wniosek jej małżonka, krewnych w linii prostej, rodzeństwa, jej przedstawiciela ustawowego lub osoby sprawującej nad nią faktyczną opiekę. 3. W stosunku do osoby objętej oparciem społecznym, o którym mowa w art. 8, wniosek może zgłosić również organ do spraw pomocy społecznej.

Zgoda na leczenie w przypadku dzieci i młodzieży w Polsce � Polskie ustawodawstwo (ustawa o ochronie zdrowia psychicznego, ustawa o zawodzie lekarza) przyjmuje, że do 16 r. ż. zgodę na leczenie (psychoterapię, farmakoterapię, pobyt w szpitalu) wyrażają jego rodzice lub inni opiekunowie prawni dziecka. � Po ukończeniu 16 r. ż. do 18 r. ż. wymagana jest zgoda równoległa: zgoda pacjenta i jego opiekunów prawnych. W przypadku niezgodności (zwłaszcza w kwestii hospitalizacji) rozstrzyga sąd rodzinny.

Wybrane pojęcia prawne powiązane z psychopatologią UBEZWŁASNOWOLNIENIE POCZYTALNOŚĆ DZIAŁANIE „W AFEKCIE”

Ubezwłasnowolnienie � Ubezwłasnowolnienie – częściowe lub całkowite pozbawienie osoby fizycznej zdolności do czynności prawnych, następujące w skutek orzeczenia sądowego. Ma zawsze służyć dobru osoby ubezwłasnowolnionej. � Instytucja ubezwłasnowolnienia nierozerwalnie wiąże się z pojęciem zdolności do czynności prawnych (czyli możliwością skutecznego dokonywania czynności prawnych), zgodnie bowiem z art. 12 kodeksu cywilnego nie mają w ogóle zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat 13 i osoby ubezwłasnowolnione całkowicie, natomiast częściową zdolność mają osoby pomiędzy 13 a 18 rokiem życia oraz częściowo ubezwłasnowolnieni (art. 15 k. c. )

Ubezwłasnowolnienie w Kodeksie Cywilnym � Art. 13. § 1. Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. � § 2. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską. � Art. 16. § 1. Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. � § 2. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.

Niepoczytalność � Niepoczytalność nie jest terminem medycznym, lecz prawniczym, choć KK nie definiuje wprost tego pojęcia. Wiąże się z regułą, że „człowiek dojrzały jest zdolny do przypisania mu winy”, niepoczytalność, jako odstępstwo od reguły oznacza „niezdolność człowieka do przypisania mu winy”. � Art. 1. KK � § 1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. � § 2. Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma. � § 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.

Niepoczytalność w Kodeksie Karnym � Art. 31. § 1. Nie popełnia przeste pstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upos ledzenia umysłowego lub innego zakło cenia czynnos ci psychicznych, nie mo gł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim poste powaniem. � § 2. Jez eli w czasie popełnienia przeste pstwa zdolnos ć rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania poste powaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sa d moz e zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. � § 3. Przepiso w § 1 i 2 nie stosuje sie , gdy sprawca wprawił sie w stan nietrzez wos ci lub odurzenia powoduja cy wyła czenie lub ograniczenie poczytalnos ci, kto re przewidywał albo mo gł przewidzieć.

„Zabójstwa uprzywilejowane” w Kodeksie Karnym � Art. 148 § 4. Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznos ciami, podlega karze pozbawienia wolnos ci od roku do lat 10. � Art. 149. Matka, kto ra zabija dziecko w okresie porodu pod wpływem jego przebiegu, podlega karze pozbawienia wolnos ci od 3 miesie cy do lat 5. � Art. 150. § 1. Kto zabija człowieka na jego z a danie i pod wpływem wspo łczucia dla niego, podlega karze pozbawienia wolnos ci od 3 miesie cy do lat 5. � § 2. W wyja tkowych wypadkach sa d moz e zastosować. nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odsta pić od jej wymierzenia � Art. 151. Kto namowa lub przez udzielenie pomocy doprowadza człowieka do targnie cia sie na własne z ycie, podlega karze pozbawienia wolnos ci od 3 miesie cy do lat 5.