OTONOM SNR SSTEM Anatomik Yaplar ve Fonksiyonel nemi

OTONOM SİNİR SİSTEMİ Anatomik Yapılar ve Fonksiyonel Önemi

• İstemsiz olarak ve büyük oranda bilince ulaşmayan visseral refleksleri düzenleyen sinir sistemi bölümüdür. • Sistemin durumunu tanımlar, SSS’ni organların durumundan haberdar eder • Organlardaki ağrı duyumu • Organlardaki doluluk hissi • Organların irritasyonu • Öngörülemeyen bazı koşullarda organizmayı yeniden düzenleme kapasitesine sahiptir

Somatik sistemden farkı

• Organizmanın işlevlerini optimize eder • Onarım yetisine ve mekanizmalarına sahiptir • Organizmayı koruma kapasitesine sahiptir

OSS Bölümleri 1. Sempatik sinir sistemi 2. Parasempatik sinir sistemi 3. Enterik sinir sistemi

Otonom sinir sistemi Sempatik sinir sistemi Parasempatik sinir sistemi “ergotropik sistem” “trofotropik sistem” • Uyarılma aracılığı ile eyleme hazırlanma • Kas tonüsünde artma • Katabolik hormonların salınımı • Geri çekilme ve enerjinin korunumu • Kas tonüsünde azalma • Anabolik hormonların salınımı

Sempatik sinir sistemi • Vücudu çabuk ve yoğun aktiviteye hazırlayan visseral cevapları kontrol eder. • Bu visseral cevaplar genellikle Savaş veya Kaç Reaksiyonu (Fight or Flight) olarak tanımlanır. • Bu cevaplar; hızlanmış kalp atımı, merkezi vazokonstriksiyon, periferal vazodilatasyon, bronkodilatasyon, karaciğerde artmış glikojen metabolizması ve hızlı solunum. • Diğer sempatik cevaplar, vücut homeostasisinin sürdürülmesi için parasempatik sistemin zıt cevapları ile bir denge içinde çalışır.

Parasempatik sinir sistemi • Parasempatik cevaplar genellikle dinlen ve sindir (Rest and Digest) olarak adlandırılır. • Gevşetici ve enerjinin korunmasına, alımına yönelik cevaplar oluşturur. • Hemen tüm iç organlar hem sempatik hem de parasempatik uyaranlar alırlar: HOMEOSTASİS

Parasympathetic "Rest & Digest" Sympathetic "Fight or Flight" Decrease Heart Rate Increase Heart Rate Decrease Force of Contraction Increase Force of Contraction Decrease Blood Pressure Increase Blood Pressure Miosis (Pupil Constriction) Mydriasis (Pupil Dilation) Spasm of Accommodation Paralysis of Accommodation Bronchoconstriction Bronchodilation Increase Gut Activity Decrease Gut Activity Increase Secretions Decrease Secretions Vasoconstriction Vasodilatation No innervations to Sweat glands Increase Sweating

Enterik sinir sistemi • Enterik nöronlar özellikle mide, ince ve kalın barsaklar olmak üzere, sindirim kanalı boyunca pleksuslar oluştururlar. • Bu nöronlar koordineli peristaltik kasılmaları aktive ederler. • Bu sistemin fonksiyonlarının çoğu MSS kontrolünden bağımsızdır.

Otonomik sinir sistemi şunlardan oluşur: 1. Motor nöronlar: düz kaslar, kalp kası ve ekzokrin bezler üzerine etkilidir (visseromotor, visserosekretor, pilomotor vs) 2. “Pregangliyonik” MSS nöronları: biraz önce sözü edilen motor nöronlar ile sinaps yaparlar. 3. Visseral sensoriyel nöronlar 4. Eksternal duyusal nöronların dalları (somatosensoriyel, olfaktor, retinal vs)

• Otonom sinir sisteminin somatik sinir sisteminden farkı; – istem dışı olarak organların çalışmasını kontrol etmesi – gerek anatomik lokalizasyon, gerekse hedef organa ulaşma şekli bakımından farklılık göstermesidir.

• Otonomik postgangliyonik hücreler saldıkları nörotransmitterler vasıtasıyla hedef hücreler üzerindeki reseptörler (metabotropik) üzerinden etkili olurlar. • Otonomik cevaplar, bir diğer otonomik cevap ile ve hypothalamus’tan gelen davranışsal cevaplar ve duygular ile koordine edilir.

• Sempatik sisteme ait pregangliyonik sempatik nöronlar medulla spinalis’in T 1 -L 3 segmentleri arasında gri cevherde yer alan nucleus intermediolateralis’te bulunurlar. • Parasempatik sisteme ait presinaptik nöronlar ise beyin sapındaki III, VII, IX, ve X. kranyal sinir nucleus’ları ile medulla spinalis’in S 2 -4 segmentleri arasında gri cevherde yer alan nuclei parasympathici sacrales’te bulunurlar.

• Pregangliyonik nöronların aksonları hedef organa ulaşmadan önce mutlaka paravertebral, prevertebral, terminal veya kranyal gangliyonlarda bulunan (postsinaptik) nöronlarla sinaps yaparlar. • Postsinaptik nöronların aksonları (postgangliyonik lifler) hedef organı inerve eder.

• Sempatik sistemde bir presinaptik nöron ortalama 15 -20 kadar postsinaptik nöron ile sinaps yapar • parasempatik sistemde presinaptik nöron ortalama 4 -5 kadar postsinaptik nöron ile sinaps yapar. • Buna bağlı olarak vücutta sempatik uyarı daha geniş bir cevap oluştururken, parasempatik uyarı daha sınırlı bir bölgede cevaba neden olur.

• Nuc. intermediolateralis’teki nöronların aksonları, radix anterior vasıtasıyla spinal sinire ve oradan da r. albus vasıtasıyla truncus sympathicus’a gelir. Bundan sonra 3 farklı yol izleyebilir: – Aynı seviyedeki paravertebral gangliyonda sinaps yapabilir. – Farklı seviyelerdeki paravertebral ggl. larda sinaps yapabilir. – Paravertebral ggl. larda sinaps yapmadan n. splanchnicus’ları oluşturarak prevertebral ggl. lara gidebilir.

Truncus sympathicus • Columna vertebralis’in iki yanında yer alan paravertebral gangliyonlar ile bunları birbirine bağlayan inen ve çıkan presinaptik aksonlar tarafından oluşturulur. • Truncus sympathicus içinde; – – – servikal segmentlere ait 3 tane torakal segmentlere ait 12 tane lumbal segmentlere ait 4 tane sakral segmentlere ait 4 veya 5 tane koksigeal segmentlere ait 1 sempatik gangliyon bulunur.

• Gelişim sırasında; – servikal bölgede bulunan ilk 4 gangliyon birleşerek ggl. cervicale superius’u – 5 ve 6. gangliyonlar birleşerek ggl. cervicale medium’u – 7 ve 8. gangliyonlar genellikle 1. torakal gangliyonla birleşerek ggl. cervicothoracicum (ggl. stellatum)’u oluşturur. • Her iki tarafın truncus sympathicus’u coccyx’in önünde ve orta hatta yer alan ggl. impar’da birleşir.

• Ggl. cervicale superius: – – N. caroticus internus (plexus caroticus internus) Nn. carotici externi (plexus caroticus externus) N. cardiacus cervicalis superior Rr. laryngopharyngeales • Ggl. cervicale medium: – N. cardiacus cervicalis medius • Ggl. cervicothoracicum – N. cardiacus cervicalis inferior

• Truncus sympathicus’taki gangliyonlardan çıkan postsinaptik lifler ya r. communicans griseus’ları oluşturarak spinal sinirler içinde (kan damarları, ter bezleri, m. arrector pylorum) veya doğrudan müstakil sinirler şeklinde ya da damarların çevresinde oluşturdukları pleksuslar vasıtasıyla hedef organlara giderler.

• Torakal sempatik gangliyonların hepsinde hem r. communicans albus hem de r. communicans griseus bulunur. • Yine bu gangliyonlardan çıkan postsinaptik sempatik liflerin bir kısmı thorax içinde – plexus cardiacus – plexus pulmonalis – plexus oesophagealis’in oluşumuna katılır • Bu pleksuslara katılan presinaptik parasempatik lifler n. vagus’tan gelir.

• Medulla spinalis’in torakal 5 -12. segmentlerinden çıkan presinaptik sempatik liflerin bir kısmı kendilerine uyan gangliyonda sinaps yapmadan çıkarlar ve n. splanchnicus adını alırlar. • Bunlarda T 5 -9. segmentlere ait olanlar n. splanchnicus major • T 10 -11. segmentlere ait olanlar n. splanchnicus minor • T 12. segmentten çıkan lifler n. splanchnicus imus’u oluştururlar. • Medulla spinalis’in lumbal ve sacral segmentlerinden çıkan benzer lifler de nn. splanchnici lumbales ve nn. splanchnici sacrales’i oluştururlar.

Parasempatik sinir sistemi • Parasempatik sistemin pars cranialis’ini oluşturan; – – nuclei viscerales nervi oculomotorii (Edinger Westphal çekirdeği) nuc. salivatorius superior nuc. salivatorius inferior nuc. dorsalis nervi vagi • Pars sacralis’ini oluşturan S 2 -4 medulla spinalis segmentlerinde gri cevherde bulunan parasempatik çekirdeklerden başlayan presinaptik lifler, parasempatik sistemin periferik bölmünü oluştururlar.

Kranyal sinirlere ait parasempatik gangliyonlar • • Ggl. ciliare Ggl. pterygopalatinum Ggl. submandibulare Ggl. oticum

Otonomik pleksuslar ve prevertebral gangliyonlar • Primer pleksuslar – – – Plexus cardiacus Plexus pulmonalis Plexus coeliacus Plexus hypogastricus superior Plexus hypogastricus inferior • Sekonder pleksuslar içinde yer alan sempatik gangliyonlarda presinaptik sempatik lifler sinaps yaparlar. – – Ggll. coeliaca Ggl. mesentericum superius Ggl. mesentericum inferius Ggll. aorticorenalia • Orta hatta ve columna vertebralis’in önünde yer aldıkları için prevertebral gangliyonlar olarak adlandırılırlar.

Visseral afferent lifler • Organlardan gelen GVA duyular, hem sempatik hem de parasempatik liflerle merkezi sinir sistemine taşınır. • Bunların bir kısmı thalamus aracılığı ile cortex cerebri’ye ulaşırken, büyük bir kısmı beyin sapı ve medulla spinalis’teki visseral merkezlerde sonlanarak şuura ulaşmaz ve bazı otonomik reflekslerin ortaya çıkmasını sağlar. • Sempatik sinirler içerisinde seyreden visseral afferent liflerin, organlardan gelen ağrı duyusu ile ilgili olduğu kabul edilir ve bu liflerin hücre gövdeleri ggl. spinale’de bulunur. • Ggl. spinale’deki GVA nöronların santral uzantıları, GSA nöronlarınki gibi önce substantia grisea’da sinaps yapar.

• IX ve X. kranyal sinirlerin GVA liflerinin hücre gövdeleri de her iki sinirin ggl. inferius’unda bulunur. Bunların santral uzantıları nuc. tractus solitarii’ye gider. • Mesane, rectum ve bazı genital organlardan gelen GVA duyular ise nn. splanchnici pelvici içinde seyreder. Bu liflerin hücre gövdeleri S 2 -4 segmentlere ait ggl. spinale’lerde yer alır. • Bu nöronların gri cevherdeki internöronlar aracığı ile oluşturduğu refleks arkı, miksiyon gibi bazı visseral reflekslerin ortaya çıkmasında önemlidir.