FORMA CZYNNOCI PRAWNYCH dr Monika TenenbaumKulig jednostki porozumiewaj

FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH dr Monika Tenenbaum-Kulig

�jednostki porozumiewają się ze sobą za pomocą znaków �Znakiem jest dostrzegalny układ rzeczy, bądź zjawisko spowodowane przez kogoś ze względu na to, że wyraźnie ustanowione czy zwyczajowo ukształtowane reguły nakazują wiązać z nim myśli określonego rodzaju (Z. Ziembiński, Logika praktyczna, Warszawa 2009) �tzw. materialny substrat znaku w powiązaniu z określonymi regułami znaczeniowymi staje się znakiem �występują różne rodzaje znaków, np. znaki słowne

� co do zasady oświadczenie woli może zostać wyrażone przy pomocy jakiegokolwiek znaku � art. 60 k. c. : „Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli). ” � oświadczenie woli musi zostać ujawnione na zewnątrz; sposób tego ujawnienia jest co do zasady dowolny � oświadczenie woli można złożyć wyraźnie i w sposób dorozumiany (per facta concludentia) � oświadczenie woli może mieć postać językową (jego znaczenie jest ustalane na postawie reguł języka) albo pozajęzykową (jego znaczenie jest ustalane przy uwzględnieniu kontekstu) � zasada swobody formy wyrażenia oświadczenia woli

�ustawodawca przewidział liczne formy szczególne czynności prawnych �pełnią one różne funkcje, np. : - chronią osobę dokonującą czynności prawnej przed nieprzemyślanymi, pochopnymi decyzjami; - pozwalają na ustalenie, że dana czynność prawna została dokonana; - zapewniają jawność czynności prawnej w stosunku do osób trzecich; - umożliwiają uzyskanie profesjonalnej opinii prawnej; - umożliwiają uzyskanie dowodu dokonania czynności prawnej; - umożliwiają kontrolę dokonywanych czynności prawnych.

� stosuje się różne podziały form czynności prawnych, dokonywane przy zastosowaniu różnych kryteriów I) ze względu na sposób złożenia oświadczenia woli wyróżnia się następujące formy szczególne: 1) forma dokumentowa 2) zwykła forma pisemna 3) kwalifikowana forma pisemna: a) z datą pewną b) z urzędowym poświadczeniem podpisu c) forma aktu notarialnego 4) forma elektroniczna

II) ze względu na skutki niedochowania przewidzianej formy wyróżnia się formę zastrzeżoną: 1) dla celów dowodowych (ad probationem) 2) pod rygorem nieważności (ad solemnitatem) 3) dla wywołania określonych skutków prawnych (ad eventum) III) ze względu na źródło powstania obowiązku zachowania formy szczególnej wyróżnia się formę: 1) ustawową – przewidzianą w przepisach k. c. i ustaw szczególnych

FORMA DOKUMENTOWA � art. 77² k. c. : „Do zachowania dokumentowej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie”. � niezbędne jest spełnienie powyższych dwóch przesłanek: wyrażenie oświadczenia woli w dokumencie oraz złożenie oświadczenia woli w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie � art. 77³ k. c. : „Dokumentem jest nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią”. � oświadczenie woli może zostać wyrażone przy użyciu znaków graficznych, obrazu, czy dźwięku � oświadczenie woli może zostać utrwalone np. na papierze, w pliku elektronicznym � cel wprowadzenia formy dokumentowej: uelastycznienie i usprawnienie dokonywania czynności prawnych

ZWYKŁA FORMA PISEMNA art. 78 § 1 k. c. : „Do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. Do zawarcia umowy wystarcza wymiana dokumentów obejmujących treść oświadczeń woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron, lub dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany”. � 2 elementy zwykłej formy pisemnej: dokument, obejmujący treść oświadczenia woli i własnoręczny podpis

� co do zasady oświadczenie woli może zostać wyrażone w dowolnym języku � należy jednak uwzględnić wymogi wynikające z ustawy z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim (t. j. Dz. U. z 2019 r. , poz. 1480 z późn. zm. ): a) „art. 5. 1. Podmioty wykonujące zadania publiczne na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dokonują wszelkich czynności urzędowych oraz składają oświadczenia woli w języku polskim, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

b) „art. 7. 1 Na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w obrocie z udziałem konsumentów oraz przy wykonywaniu przepisów z zakresu prawa pracy używa się języka polskiego, jeżeli: 1) konsument lub osoba świadcząca pracę ma miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w chwili zawarcia umowy oraz 2) umowa ma być wykonana lub wykonywana na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w obrocie bez udziału konsumentów używa się języka polskiego, jeżeli obrót ten jest wykonywany przez podmioty, o których mowa w art. 4. 3. Przepisy ustawy stosuje się do dokumentów i informacji, których obowiązek sporządzenia lub podania wynika z odrębnych przepisów”.

art. 8 ust. 1 -4 ustawy o języku polskim: „ 1. Dokumenty w zakresie, o którym mowa w art. 7, w tym w szczególności umowy z udziałem konsumentów i umowy z zakresu prawa pracy, sporządza się w języku polskim, z zastrzeżeniem ust. 1 b. 1 a. Dokumenty w zakresie, o którym mowa w art. 7, mogą być jednocześnie sporządzone w wersji lub wersjach obcojęzycznych. Podstawą ich wykładni jest wersja w języku polskim, jeżeli osoba świadcząca pracę lub konsument są obywatelami Rzeczypospolitej Polskiej. Ib. Umowa o pracę lub inny dokument wynikający z zakresu prawa pracy, a także umowa, której stroną jest konsument lub inne niż umowa dokumenty stosowane w obrocie z udziałem konsumentów, mogą być sporządzone w języku obcym na wniosek osoby świadczącej pracę lub konsumenta, władających tym językiem, niebędących obywatelami polskimi, pouczonych uprzednio o prawie do sporządzenia umowy lub innego dokumentu w języku polskim. 2. (utracił moc) 3. (utracił moc) 4. Do umów z udziałem konsumentów zawartych w następstwie ich sporządzenia z naruszeniem ust. 1 stosuje się odpowiednio art. 74 § 1 zdanie pierwsze oraz art. 74 § 2 Kodeksu cywilnego”. � czynność dokonana z naruszeniem art. 8 ust. 1 ustawy o języku polskim nie jest bezwzględnie nieważna, lecz obowiązują ograniczenia dowodowe wynikające z art. 74 § 1 zd. 1 k. c. i art. 74 § 2 k. c. � konsument może więc powoływać się na dokonanie czynności prawnej (art. 74 § 2 k. c. ) �

�Art. 8 ust. 5 ustawy o języku polskim: „Umowa o świadczenie usług drogą elektroniczną, określonych w ustawie z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz. U. z 2019 r. poz. 123 i 730), sporządzona w języku obcym, zawarta z usługodawcą, który nie jest osobą fizyczną mającą miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub osobą prawną bądź jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, prowadzącą działalność gospodarczą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, może stanowić uprawdopodobnienie faktu dokonania czynności prawnej, o którym mowa w art. 74 § 2 Kodeksu cywilnego”.

� dokument musi obejmować treść oświadczenia woli � art. 773 k. c. : „Dokumentem jest nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią”. � treść oświadczenia woli musi być wyrażona w języku pisanym, czyli w postaci znaków graficznych odpowiadających konwencji języka naturalnego � brak wymogu użycia określonych materiałów do sporządzenia dokumentu � zastosowany materiał musi nadawać się do utrwalenia treści oświadczenia woli i do tego, by mógł na nim zostać złożony własnoręczny podpis � zasada: treść oświadczenia woli może zostać przygotowana przez kogokolwiek � zasada: treść oświadczenia może zostać spisana w dowolny sposób: pismem ręcznym, bądź maszynowym � wyjątki mogą wynikać z przepisów szczególnych, np. art. 949 § 1 k. c. : „Spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą”.

� pojęcie podpisu nie zostało zdefiniowane w kodeksie cywilnym � własnoręczny podpis służy do zidentyfikowania osoby składającej go i do ustalenia treści złożonego oświadczenia woli, w związku z czym przyjmuje się jego następujące cechy: a) jest on językowym znakiem graficznym b) jest on sporządzony własnoręcznie przez osobę składającą oświadczenie woli - w wyniku analizy grafologicznej ma być możliwe ustalenie, kto złożył podpis - chodzi o podpis złożony osobiście przez daną osobę, a więc także np. protezą ręki, palcami stóp - podpisem własnoręcznym nie jest podpis odwzorowany przy użyciu ksera, skanera, ani zawarty w dokumencie przesłanym faksem

c) – zazwyczaj przyjmuje się, że podpis powinien obejmować co najmniej nazwisko; może być ono w wersji skróconej (z opuszczeniem niektórych liter) i niekoniecznie czytelnej (za granicę skuteczności podpisu uważa się możliwość jego weryfikacji z drodze ekspertyzy pismoznawczej) - podpisu nie stanowią inicjały; należy je uznać za parafę; świadczy ona o tym, że dokument został przygotowany do podpisu d) podpis powinien być zamieszczony pod treścią oświadczenia woli - treść znajdująca się podpisem nie stanowi

�Art. 78 § 1 zd. 2 k. c. „Do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. Do zawarcia umowy wystarcza wymiana dokumentów obejmujących treść oświadczeń woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron, lub dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany”.

�wymóg zachowania zwykłej formy pisemnej zostanie zrealizowany w razie dokonania czynności prawnej w formie pisemnej o wyższym stopniu sformalizowania �art. 78¹ § 2 k. c. : „Oświadczenie woli złożone w formie elektronicznej jest równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej”.

Zastępcze postacie podpisu – art. 79 k. c. Osoba niemogąca pisać może złożyć oświadczenie woli w formie pisemnej w ten sposób, że: 1) uczyni na dokumencie tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku osoba przez nią upoważniona wypisze jej imię i nazwisko oraz złoży swój podpis; albo 2) zamiast składającego oświadczenie podpisze się osoba przez niego upoważniona, a jej podpis będzie poświadczony przez notariusza, wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starostę lub marszałka województwa

�zastępcze postacie podpisu nie są podpisem, nie mają jego cech �niekiedy przepisy szczególne dopuszczają w zastępstwie podpisu kopię podpisu (faksymilę), odbitą mechanicznie na dokumencie np. art. 921 10 § 2 k. c. : „Podpis dłużnika może być odbity sposobem mechanicznym, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej”.

KWALIFIKOWANE FORMY PISEMNE � kwalifikowana forma pisemna różni się od zwykłej formy pisemnej tym, że do jej zachowania nie wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli (art. 78 k. c. ); konieczne jest ponadto spełnienie dodatkowych wymogów 1) forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty (z datą pewną) 2) forma pisemna z urzędowym poświadczeniem podpisu 3) forma aktu notarialnego

�zasada zastępowalności form �orzeczenia sądowe zastępują wszelkie formy przewidziane dla oświadczeń woli �formy kwalifikowane mogą być zastrzeżone tylko ad solemnitatem albo ad eventum

FORMA PISEMNA Z URZĘDOWYM POŚWIADCZENIEM DATY (DATA PEWNA) art. 81 k. c. – 2 rodzaje: 1) § 1 – pisemna forma czynności prawnej zostaje uzupełniona urzędowym poświadczeniem daty jej dokonania, np. przez notariusza 2) § 2 i 3 – wskazują one nie na datę dokonania czynności prawnej, ale na datę, w której już istniał dokument obejmujący czynność prawną, która została dokonana wcześniej: a) stwierdzenie dokonania czynności prawnej w jakimkolwiek dokumencie urzędowym – data pewna od daty tego dokumentu b) umieszczenie na dokumencie obejmującym czynność prawną jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, organ jednostki samorządu terytorialnego albo notariusza – data pewna od daty tej wzmianki c) opatrzenie kwalifikowanym elektronicznym znacznikiem czasu dokumentu w postaci elektronicznej – od daty opatrzenia kwalifikowanym elektronicznym znacznikiem czasu d) śmierć jednej z osób podpisanych na dokumencie obejmującym treść czynności prawnej – data pewna od daty śmierci osoby, która dokument podpisała � data pewna może być zastrzeżona ad solemnitatem (art. 329 k. c. ) albo ad eventum (art. 590 § 1 k. c. ) �

FORMA PISEMNA Z URZĘDOWYM POŚWIADCZENIEM PODPISU � notariusz zamieszcza na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli strony i przez nią podpisanym klauzulę stwierdzającą własnoręczność podpisu złożonego przez wskazaną w tej klauzuli osobę (art. 96 pkt 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie, t. j. Dz. U. z 2019 r. , poz. 540 z późn. zm. – dalej: Pr. Not) � „Minister Sprawiedliwości może, w drodze rozporządzenia, upoważnić organy samorządu terytorialnego i banki mające swoją siedzibę w miejscowościach, w których nie ma kancelarii notarialnej, do sporządzania niektórych poświadczeń dokonywanych przez notariusza” (art. 101 Pr. Not) � może być zastrzeżona ad solemnitatem albo ad eventum

FORMA AKTU NOTARIALNEGO �uregulowana w ustawie z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (t. j. Dz. U. z 2019 r. , poz. 540 z późn. zm. ) �akt notarialny jest dokumentem urzędowym (art. 2 § 2 Pr. Not) �domniemanie prawdziwości �wymaganie formy aktu notarialnego przez ustawę - np. art. 158 k. c. , art. 236 § 3 k. c. , art. 237 k. c. , art. 245 k. c. , art. 890 § 1 k. c. , art. 1037 § 2 k. c. , art. 1048 k. c. , art. 1050 k. c.

FORMA ELEKTRONICZNA stanowi ona odrębny od formy pisemnej typ formy szczególnej � art. 78¹k. c. : „§ 1. Do zachowania elektronicznej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci elektronicznej i opatrzenie go kwalifikowanym podpisem elektronicznym. § 2. Oświadczenie woli złożone w formie elektronicznej jest równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej”. � rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i rady (EU) nr 910/2014 z dnia 23 lipca 2014 r. w sprawie identyfikacji elektronicznej i usług zaufania w odniesieniu do transakcji elektronicznych na rynku wewnętrznym oraz uchylające dyrektywę 1999/93/WE, Dz. Urz. UE L 257, s. 73 – dalej: rozporządzenie e. IDAS � ustawa z dnia 5 września 2016 r. o usługach zaufania oraz identyfikacji elektronicznej (t. j. Dz. U. z 2019 r. , poz. 162 z późn. zm. ) �

� rozporządzenie e. IDAS wyróżnia trzy rodzaje podpisów elektronicznych: 1) podpis elektroniczny 2) zaawansowany podpis elektroniczny 3) kwalifikowany podpis elektroniczny � podpis elektroniczny stanowią dane w postaci elektronicznej, które są dołączone lub logicznie powiązane z innymi danymi w postaci elektronicznej, i które użyte są przez podpisującego jako podpis (art. 3 pkt 10 e. IDAS)

� zaawansowany podpis elektroniczny jest to podpis elektroniczny spełniający wymogi określone w art. 26 e. IDAS (art. 3 pkt 11 e. IDAS): podpis elektroniczny, który jest unikalnie przyporządkowany podpisującemu, umożliwia ustalenie tożsamości podpisującego, jest składany przy użyciu danych służących do składania podpisu elektronicznego, których podpisujący może, z dużą dozą pewności, użyć pod wyłączną swoją kontrolą oraz jest powiązany z danymi podpisanymi w taki sposób, że każda późniejsza zmiana danych jest rozpoznawalna � kwalifikowany podpis elektroniczny jest to zaawansowany podpis elektroniczny, który jest składany za pomocą kwalifikowanego urządzenia do składania podpisu elektronicznego i który opiera się na kwalifikowanym certyfikacie podpisu elektronicznego (art. 3 pkt 12 e. IDAS)

PODZIAŁ FORM ZE WZGLĘDU NA SKUTKI NIEZACHOWANIA PRZEWIDZIANEJ FORMY 1) forma zastrzeżona dla celów dowodowych (ad probationem) 2) forma zastrzeżona pod rygorem nieważności (ad solemnitatem) 3) forma zastrzeżona dla wywołania określonych skutków prawnych (ad eventum)

FORMA ZASTRZEŻONA DLA CELÓW DOWODOWYCH (ad probationem) � ma ona umożliwić stwierdzenie złożenia oświadczenia woli określonej treści � prawo polskie łączy formę ad probationem ze zwykłą formą pisemną, formą dokumentową i elektroniczną � jej niedochowanie wywołuje konsekwencje procesowe, tzn. niedopuszczalność prowadzenia dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności prawnej (art. 74 § 1 zd. 1 k. c. )

� art. 74 § 2 k. c. - wyjątki, gdy: 1) zgoda stron na przeprowadzenie takiego dowodu 2) przeprowadzenia w/w dowodu żąda konsument w sporze z przedsiębiorcą 3) fakt dokonania czynności prawnej jest uprawdopodobniony za pomocą dokumentu art. 74 § 3 k. c. : „Jeżeli forma pisemna, dokumentowa albo elektroniczna jest zastrzeżona dla oświadczenia jednej ze stron, w razie jej niezachowania dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron na fakt dokonania tej czynności jest dopuszczalny także na żądanie drugiej strony”.

� zwykła forma pisemna, forma dokumentowa i elektroniczna może być zastrzeżona: 1) ad probationem 2) ad solemnitatem 3) ad eventum � reguła interpretacyjna z art. 73 § 1 i art. 74 § 1 k. c. : Jeżeli ustawa zastrzega zwykłą formę pisemną, dokumentową albo elektroniczną, nie przewidując rygoru nieważności ani nie zastrzegając tej formy dla wywołania określonych skutków prawnych, forma ta jest zastrzeżona dla celów dowodowych. � reguła interpretacyjna z art. 76 zd. 2 k. c. : Jeżeli strony zastrzegły dokonanie czynności w formie pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej, nie określając skutków niezachowania tej formy, w razie wątpliwości poczytuje się, że była ona zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych.

�art. 74 § 4 k. c. : „Przepisów o skutkach niezachowania formy pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej przewidzianej dla celów dowodowych nie stosuje się do czynności prawnych w stosunkach między przedsiębiorcami”.

FORMA ZASTRZEŻONA POD RYGOREM NIEWAŻNOŚCI (ad solemnitatem) � zachowanie formy zastrzeżonej ad solemnitatem stanowi konieczną przesłankę ważnego złożenia oświadczenia woli � jej niedochowanie powoduje bezwzględną nieważność czynności prawnej (art. 73 k. c. , art. 76 k. c. ) � np. art. 99 § 1 k. c. , art. 158 k. c. � jeżeli wymóg zachowania formy wynika z ustawy, to formą zastrzeżoną pod rygorem nieważności jest: 1) zwykła forma pisemna, forma dokumentowa albo elektroniczna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje wprost rygor nieważności w razie jej niezachowania (art. 73 § 1 k. c. ) 2) inna forma szczególna, chyba że została zastrzeżona dla

�art. 76 k. c. : „Jeżeli strony zastrzegły w umowie, że określona czynność prawna między nimi ma być dokonana w szczególnej formie, czynność ta dochodzi do skutku tylko przy zachowaniu zastrzeżonej formy. Jednakże gdy strony zastrzegły dokonanie czynności w formie pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej, nie określając skutków niezachowania tej formy, w razie wątpliwości poczytuje się, że była ona zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych”.

FORMA ZASTRZEŻONA DLA WYWOŁANIA OKREŚLONYCH SKUTKÓW PRAWNYCH (ad eventum) �rygor ad eventum jest pojęciem zbiorczym, obejmuje różne skutki wyznaczone poszczególnymi przepisami np. art. 390 § 1 k. c. , art. 586 § 1 k. c. , art. 590 § 1 k. c. , art. 660 k. c.

ZAKRES ZASTOSOWANIA FORM SZCZEGÓLNYCH � podział ze względu na źródło obowiązku zachowania określonej formy 1) Forma zastrzeżona z mocy ustawy � wszystkie formy szczególne oprócz zwykłej formy pisemnej, dokumentowej i elektronicznej mogą być zastrzeżone ad solemnitatem albo ad eventum (art. 73 § 2 k. c. ) � art. 73 § 2 k. c. : Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną niż zwykła forma pisemna, forma dokumentowa albo elektroniczna, czynność dokonana bez zachowania tej formy jest nieważna. Nie dotyczy to jednak wypadków, gdy zachowanie formy szczególnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej. � jeżeli norma prawna nie wskazuje na rygor ad eventum, przyjmujemy rygor ad solemnitatem

zwykła forma pisemna, dokumentowa i elektroniczna może być zastrzeżona ad solemnitatem, ad eventum albo ad probationem (art. 73 § 1 i art. 74 § 1 k. c. ) � art. 73 § 1 k. c. : „Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, dokumentową albo elektroniczną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności”. � art. 74 § 1 k. c. : � „ Zastrzeżenie formy pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej bez rygoru nieważności ma ten skutek, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy nie jest w sporze dopuszczalny dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności. Przepisu tego nie stosuje się, gdy zachowanie formy pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej”. � jeżeli norma prawna nie wskazuje na rygor ad solemnitatem ani na rygor ad eventum, przyjmujemy rygor ad probationem

Forma przewidziana wprost i forma pochodna: �forma szczególna może być wyraźnie przewidziana w przepisie prawnym dla określonego rodzaju czynności prawnych (forma przewidziana wprost) �wymóg zachowania formy szczególnej może być zastrzeżony w przepisie prawnym w sposób pośredni, poprzez odesłanie do formy prawnej dotyczącej czynności prawnej innego rodzaju, z którą określona czynność prawna pozostaje w związku (forma pochodna) np. art. 63 § 2 k. c. , art. 99 § 1 k. c. , art. 390 § 2 k. c.

�w przypadku umów forma szczególna jest co do zasady przewidziana dla oświadczeń woli wszystkich stron �wyjątki: np. art. 245 § 2 zd. 2 k. c. , art. 890 § 1 k. c.

2) Forma zastrzeżona z mocy umowy � forma szczególna może zostać zastrzeżona na mocy umowy stron � może być to osobna umowa albo klauzula stanowiąca element innej umowy � tzw. pactum de forma � art. 76 k. c. : „Jeżeli strony zastrzegły w umowie, że określona czynność prawna między nimi ma być dokonana w szczególnej formie, czynność ta dochodzi do skutku tylko przy zachowaniu zastrzeżonej formy. Jednakże gdy strony zastrzegły dokonanie czynności w formie pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej, nie określając skutków niezachowania tej formy, w razie wątpliwości poczytuje się, że była ona zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych”. � art. 74 § 4 k. c. : „Przepisów o skutkach niezachowania formy pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej przewidzianej dla celów dowodowych nie stosuje się do czynności prawnych w stosunkach między przedsiębiorcami”.

FORMA NASTĘPCZYCH CZYNNOŚCI PRAWNYCH � następcze czynności prawne – czynności prawne przedsiębrane po dokonaniu czynności pierwotnej i pozostające z nią w związku; modyfikujące istniejący stosunek cywilnoprawny albo prowadzące do jego wygaśnięcia art. 77 § 1 k. c. : „Uzupełnienie lub zmiana umowy wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia” � zasada tożsamości formy czynności pierwotnej i następczej � zasada tożsamości formy odnosi się także do rygoru, pod którym została ona zastrzeżona; nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy pierwotna umowa była zawarta w formie wymaganej ad eventum � modyfikacją umowy jest zmiana jej postanowień lub dodanie nowych � strony w umowie pierwotnej mogą zastrzec dla umowy modyfikującej formę surowszą, niż przewidziana w ustawie dla umowy pierwotnej lub pod surowszą sankcją � semiimperatywny charakter art. 77 k. c. : � za niedopuszczalne uważa się zastrzeżenie przez strony w umowie pierwotnej łagodniejszej formy dla umowy następczej (od przewidzianej ustawowo) bądź zwolnienie z obowiązku zachowania �

Czynności prowadzące do zakończenia stosunku prawnego � art. 77 § 2 k. c. : „Jeżeli umowa została zawarta w formie pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej, jej rozwiązanie za zgodą obu stron, jak również odstąpienie od niej albo jej wypowiedzenie wymaga zachowania formy dokumentowej, chyba że ustawa lub umowa zastrzega inną formę”. � forma ad probationem (art. 74 § 1 k. c. ) � wyjątki: np. wypowiedzenie umowy najmu lokalu mieszkalnego: art. 11 ust. 1 zd. 2 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (t. j. Dz. U. z 2020 r. , poz. 611): „Wypowiedzenie powinno być pod rygorem

�art. 77 § 3 k. c. : „Jeżeli umowa została zawarta w innej formie szczególnej, niż zwykła forma pisemna, dokumentowa albo elektroniczna, jej rozwiązanie za zgodą obu stron wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia; natomiast odstąpienie od umowy albo jej wypowiedzenie powinno być stwierdzone pismem”. �przepisy szczególne