TRE CZYNNOCI PRAWNEJ mgr Joanna Czekuran Tre czynnoci

TREŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNEJ mgr Joanna Czekurłan

Treść czynności prawnej a treść stosunku cywilnoprawnego Treść czynności prawnej – oświadczenie woli (lub oświadczenia woli), zrekonstruowane na podstawie odpowiednich reguł interpretacyjnych Treść stosunku cywilnoprawnego – oświadczenia woli stron oraz postanowienia ustawy, zasady współżycia społecznego i ustalone zwyczaje

Zasada swobody kształtowania treści czynności prawnej � podmioty prawa cywilnego mają kompetencję do kształtowania treści czynności prawnej � przepisy należy interpretować na rzecz tej kompetencji � podmioty nie muszą stosować się do ustawowych typów czynności prawnej (wzorzec kompetencji ogólnej) 3531 KC – strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swojego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego

Wzorzec kompetencji szczególnej Niekiedy jednak swoboda kształtowania treści umów ograniczona jest do ustawowo określonych typów tych czynności (tzw. numerus clausus) - 1. 2. 3. 4. 5. 6. dotyczy to czynności prawnych, które ze względu na pełnione funkcje wywołują skutek także wobec osób nieuczestniczących w dokonywaniu tych czynności (zatem konieczna jest ochrona interesów takich osób): umowy kreujące prawa podmiotowe bezwzględne (w szczególności prawa rzeczowe) umowy tworzące spółki umowy kreujące prawa podmiotowe ucieleśnione w papierach wartościowych umowy regulujące stosunki majątkowo-małżeńskie umowy dotyczące spadków jednostronne czynności prawne

Ograniczenia swobody kształtowania treści czynności prawnej Ograniczenia te dotyczą zarówno czynności, w których obowiązuje wzorzec kompetencji szczególnej, jak i ogólnej. 1) 2) 3) 4) Prawa przyrody Normy bezwzględnie wiążące Obejście ustawy Zasady współżycia społecznego (oraz podobne klauzule generalne)

Prawa przyrody art. 387 § 1 KC - Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna. Niemożliwość pierwotna świadczenia (387 KC) – świadczenie od początku niewykonalne -> zobowiązanie w ogóle nie powstaje Niemożliwość następcza świadczenia – świadczenie było możliwe do wykonania, jednak z jakichś powodów (np. utrata rzeczy) stało się niewykonalne -> obowiązek odszkodowania (jeśli niemożliwość powstała na skutek czynności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność)

Normy bezwzględnie wiążące art. 58 § 1 KC – czynność prawna sprzeczna z ustawą jest nieważna Ø postanowienia czynności prawnych niezgodne z nakazami zawartymi w normach bezwzględnie wiążących są niedopuszczalne Ø sprzeczna z ustawą jest również czynność prawna, która nie zawiera postanowień nakazanych przez prawo Ø zakazy dokonywania określonych czynności prawnych mogą także wynikać z norm prawa publicznego (np. administracyjnego)

Obejście ustawy art. 58 § 1 KC – czynność prawna mająca na celu obejście ustawy jest nieważna Ø chodzi o czynności, które nie są bezpośrednio objęte zakazem, ale prowadzi do osiągnięcia skutku zakazanego przez prawo Ø cel dokonania czynności prawnej ma znaczenie

Zasady współżycia społecznego art. 58 § 2 KC – czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego jest nieważna Ø zasady współżycia społecznego – pewne powszechnie uznane wartości i reguły moralne odnoszące się do stosunków międzyludzkich Ø treść i cel czynności

Skutki naruszenia 1. Nieważność bezwzględna (w całości lub w części) - jeśli nieważna jest tylko część czynności prawnej (np. jedno z postanowień umowy), reszta pozostaje ważna (chyba że bez tej nieważnej części czynność nie zostałaby dokonana w ogóle) - zob. art. 58 § 3 KC 2. Klauzule salwatoryjne - strony zastrzegają w umowie, że gdyby któreś z jej postanowień okazały się nieważne, reszta postanowień pozostaje w mocy 3. Inny skutek (przewidziany przez przepis szczególny) - np. w miejsce nieważnych postanowień wchodzą odpowiednie przepisy

Elementy czynności prawnej 1. Essentialia negotii (elementy przedmiotowo istotne) - określają typ czynności prawnej (cechy swoiste dla danego typu czynności) 2. Naturalia negotii (elementy przedmiotowo nieistotne) - określają skutki prawne dokonania czynności prawnej określonego typu 3. Accidentalia negotii (elementy podmiotowo istotne; dodatkowe) - ich zastrzeżenie będzie powodowało wystąpienie wskazanych w nich skutków prawnych - np. warunek (89 KC), termin (110 KC), zadatek (394 KC), prawo odstąpienia (395 KC), odstępne (396 KC), kara umowna (483 -485 KC), wadium (704 KC), zastrzeżenie polecenia w umowie darowizny (893 -895 KC)

Warunek – zawarte w treści czynności prawnej zastrzeżenie uzależniające powstanie lub ustanie określonego skutku prawnego od zdarzenia przyszłego i niepewnego 1. Warunek zawieszający 2. Warunek rozwiązujący - uzależnia powstanie skutków czynności prawnej od zdarzenia przyszłego i niepewnego - uzależnia ustanie skutków czynności prawnej od zdarzenia przyszłego i niepewnego

Termin – zastrzeżenie terminu uzależnia powstanie lub ustanie skutków czynności prawnych od określonego zdarzenia przyszłego i pewnego 1. Termin początkowy 2. Termin końcowy - z nadejściem terminu ma nastąpić skutek czynności prawnej - odpowiednie stosowanie przepisów o warunku zawieszającym - z nadejściem terminu wiąże się ustanie skutków czynności prawnej - odpowiednie stosowanie przepisów o warunku rozwiązującym

Bieg terminów � termin oznaczony w dniach -> kończy się z upływem ostatniego dnia (nie wlicza się dnia początkowego) � termin oznaczony w tygodniach, miesiącach, latach -> kończy się z upływem dnia, który nazwą odpowiada początkowemu dniowi terminu (wyj. 29. 02, wiek osoby fizycznej) � termin oznaczony na początek, środek lub koniec miesiąca -> pierwszy, piętnasty lub ostatni dzień (tak samo pół miesiąca = 15 dni) � termin oznaczony w miesiącach lub latach, gdy ciągłość terminu nie jest wymagana -> miesiąc = 30 dni, rok = 365 dni

Zadatek art. 394 KC § 1. W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej. § 2. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi. § 3. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które odpowiedzialność ponoszą obie strony.

Umowne prawo odstąpienia art. 395 KC § 1. Można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonywa się przez oświadczenie złozone drugiej stronie. § 2. W razie wykonania prawa odstąpienia umowa uważana jest za niezawartą. To, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi oraz korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie.

Odstępne art. 396 KC Jeżeli zostało zastrzeżone, że jednej lub obu stronom wolno od umowy odstąpić za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne), oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego.

Kara umowna art. 483 KC § 1. Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). § 2. Dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej. KARA UMOWNA JEST ALTERNATYWĄ DLA ODSZKODOWANIA NA ZASADACH OGÓLNYCH (art. 471 KC)!!!

Kara umowna a odpowiedzialność na zasadach ogólnych Różnice Podobieństwa • musi zostać zastrzeżona w umowie (nie powstaje z mocy samej ustawy) • ma rekompensować szkodę poniesioną przez dłużnika • może być zastrzeżona tylko na wypadek niewykonania świadczenia niepieniężnego • dłużnik nie ponosi odpowiedzialności absolutnej – może zwolnić się z odpowiedzialności, jeśli udowodni, że nieprawidłowe wykonanie zobowiązania nastąpiło z przyczyn od niego niezależnych • brak konieczności wykazywania szkody i jej wysokości • wysokość – kwota określona w umowie

Kara umowna - rodzaje 1. Wyłączna 2. Zaliczalna 3. 4. - kara umowna jest co do zasady wyłączna (jeśli strony nie postanowią inaczej) - wierzycielowi należy się wyłącznie kwota z tytułu kary umownej (nawet, jeśli faktycznie szkoda była większa) - sama kara umowna należy się bez konieczności wykazywania szkody - jeżeli jednak szkoda była wyższa, wierzyciel może ponadto domagać się niepokrytej różnicy na podstawie art. 471 KC Alternatywna - wierzyciel ma wybór: może dochodzić pełnego odszkodowania na zasadach ogólnych (art. 471 KC) albo otrzymać wyłącznie karę umowną - raz dokonany wybór jest ostateczny Kumulatywna - dłużnik musi zapłacić zarówno karę umowną, jak i pełne odszkodowanie z art. 471 KC - kwestia dopuszczalności z punktu widzenia zasad współżycia społecznego

Literatura � Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny; � Z. Radwański, A. Olejniczak, Prawo cywilne – część ogólna, s. 280 -293.