Filozofski fakultet u Nikiu Studijski program za istoriju

Filozofski fakultet u Nikšiću Studijski program za istoriju 2019/2020. godina OPŠTA ISTORIJA SREDNJEG VIJEKA II (ISTORIJA VIZANTIJE)

Vladavina vojnog plemstva

Roman II (959 -963) • Poslije smrti Konstantina VII Porfirogenita, 9. 11. 959. godine, na prijesto je došao njegov sin Roman II, koji je naslijedio očevu političku nesposobnost, ali ne i ljubav prema nauci. • Tri godine prije stupanja na prijesto Roman se bio oženio Anastasom, ćerkom krčmara, koja je kao carica dobila ime Teofana. Ova neobično lijepa, ali krajnje slavoljubiva i amoralna žena preuzela je cara potpuno pod svoje. Prvu ulogu u carstvu vodio je međutim veliki vojskovođa Nićifor Foka. • U ljeto 960. godine Foka je krenuo s velikom flotom na Krit, koji je zauzeo poslije duge i teške opsade u martu 961. godine.

Nićifor II Foka (963 -969) • Poslije prerane smrti Romana II 15. 3. 963. godine vlast je najprije prešla u ruke Teofane, koja je preuzela regenstvo u ime maloljetnih sinova Vasilija II i Konstantina VIII. No ovo je bilo samo privremeno rješenje, jer je carica uvidela da joj se pozicija klima, te je stupila u vezu sa Nićiforom Fokom. • Pošto ga je vojska proglasila za cara u Cezareji, 15. 8. 963. godine, Nićifor je ušao u prijestonicu. Slomio je otpor Josifa Vringe u krvavim uličnim borbama i sljedećeg dana primio krunu iz ruku patrijarha. Poslije toga car se vjenčao sa mladom caricom-udovicom. Položaj vrhovnog zapovjednika na istoku zauzeo je domestik Istoka Jovan Cimiskije.

• Car je bio ružan, grube i stroge naravi, a živio je asketski. Volio je rat i vojnički život, ali je volio i društvo kaluđera i pustinjaka. • Vizantijski vladar je nastojao ne samo da očuva već i da poveća vojnička imanja. Takođe je pokušao da spriječi porast crkvenih i manastirskih imanja, i o tome je 964. godine objavio posebnu novelu, koja predstavlja jedan od najsmjelijih spomenika vizantijskog zakonodavstva. • Na spoljnopolitičkom planu Foka je nastavio sa svojim osvajanjima koja je počeo kao domestik u vrijeme Romana II. • 965. godine Bugari su poslali delegaciju caru tražeći plaćanje danka, koje su prethodne vlade plaćale Bugarskoj. Nićifor je bio veoma ljut i naredio da se bugarski poslanici bičuju i otpustio ih uz uvrede i prijetnje.

• Vizantijska vojska je potom upala u Bugarsku i porušila nekoliko pograničnih utvrđenja, ali zauzetošću na istoku, car je pozvao ruskog knjaza Svjatislava da kazni Bugare u njegovo ime, što je ovaj rado i učinio u dva navrata 968. i 969. godine. • Svega šest nedelja posle zauzeća Antiohije Foka je pao kao žrtva zavjere, koju je osmislila carica Teofana, koja je bila postala ljubavnica Jovana Cimiskija, mladog i sjajnog vojskovođe. • Krajem 969. godine Nićifor Foka je mučki ubijen u svojoj spavaonici.

Jovan I Cimiskije (969 -976) • Teofana se grdno prevarila misleći da će postati supruga novog cara. Car je morao da se povinuje patrijarhu te je uklonio Teofanu sa dvora i poslao u progonstvo, odakle se vratila tek kada su njeni sinovi došli na prijesto. Cimiskije se oženio Teodorom, ćerkom Konstantina VII, tetkom legitimnih prestolonasljednika. • Kao vojskovođa, Jovan nije zaostajao za svojim prethodnikom, a kao državnik ga je čak i nadmašio. Cimiskije je pokušao da se nagodi sa knjazom Svjatoslavom, kome su se izgleda i Bugari polako priklanjali. • Umro je 10. 1. 976. godine. Tako se neočekivano završila njegova vladavina koja je trajala samo 6 godina.

Vasilije II (976 -1025) • U doba smrti Jovana Cimiskija Vasilije II imao je 18 godina i uz pomoć njegovog ujaka preuzeo je vlast. Njegov brat Konstantin nije imao volju da upravlja, budući da je bio naklonjen uživanjima. • Varda Sklir, koji je za vrijeme svog zeta Jovana I zauzimao najviši položaj u vojsci kao domestik istoka, krenuo je u ljeto 976. godine, nakon što ga je vojska proglasila za cara, ka zapadu, usput nanoseći poraze Vasilijevim vojskovođama. Početkom 978. godine poslije zauzeća Nikeje, on se približio prijestonici. • Varda Foka (sinovac Nićifora Foke) pobijedio je svog starog suparnika, u maju 979. godine, kod Amoriona.

Samuilovo carstvo • Krajem 10. vijeka, koristeći slabost Vizantije, došlo je do stvaranja nove države. • 976. godine u Makedoniji je izbio ustanak pod vođstvom 4 «kometopula» , odnosno sinova vojvode – komesa Nikole. • Na njenom čelu našao se Samuilo, koji se proglasio carem. • Carstvo je zasnivao na tradicijama I bugarskog carstva, mada u istoriografiji postoji spor o tome da li je to “bugarsko” ili carstvo “makedonskih Slovena”.

• Samuilo je stvorio veliko carstvo, čije je središte bilo u Prespi, pa potom u Ohridu. • Podstaknuti carevim neuspjehom, Varda Sklir i Varda Foka su se ujedinili protiv mladog cara i ubrzo kontrolisali skoro cijelu Malu Aziju. • Varda Foka je uskoro stavio Sklira pod stražu i sad je bio jedini pretendent na prijesto. Početkom 988. godine on je bio nadomak prestonice.

• Jedan dio njegove vojske zauzeo je položaj kod Hrisopolja, a drugi kod Abidosa. Vasilije je zatražio pomoć od ruskog kneza Vladimira, koji mu je u proljeće 988. godine poslao 6. 000 vojnika, koji su stigli u posljednjem trenutku. • Pod ličnim carevim vođstvom pobunjenici su potučeni kod Hrisopolja. Odluka je pala kod Abidosa, u bitci, u kojoj je i sam Varda poginuo, aprila 989. godine. Kao nagradu za pomoć Vasilije je poslao svoju sestru Anu ruskom knezu, pod uslovom da se on i njegov narod pokrste. • Poslije silnih borbi car je postao nepovjerljiv, nije znao ni za poverenje, ni za ljubav. Cijelog života ostao je neženja, povučen u sebe, živeći skromno, vojnički, skoro asketski. Vještina govorništva bila mu je strana i nije je volio.

• Samuilo je krenuo da proširuje svoje zemlje koristeći se unutrašnjim sukobima u Vizantiji i njenom zauzetošću na drugim stranama. Njegovoj državi pripojeni su: Epir, Tesalija, Duklja, Raška, Bosna, Travunija, Srem, Albanija i Podunavska Bugarska. Samuilo se nakon toga proglasio za cara pozivajući se na titulu Simeona Velikog, uzdigao je Ohridsku arhiepiskopiju na rang patrijaršije, a prijestonicu iz Prespe premestio u Ohrid. • 1001 -1004. godine Vasilije osvaja Serdiku, Preslav, cijelu Bugarsku (Vidin), Tesaliju, južnu Makedoniju, Skoplje i Drač.

• Vizantija nije smjela da dozvoli nestabilnost na sjevernim granicama. Konačni udarac desio se na planini Belasici, u blizini Strumice, 1014. godine u kojoj je vizantijska vojska, pod komandom cara Vasilija II do nogu potukla Samuilove trupe, nakon čega je uslijedila svirepa odmazda nad zarobljenicima. Nekoliko hiljada zarobljenih Slovena po carevoj naredbi je oslepljeno, dok je svakom stotom ostavljeno po jedno oko da bi mogao da vodi ostale ka centru države, gradu Prilepu. • Zbog ove surovosti car Vasilije II je dobio nadimak Bugaroubica.

• Kada je Samuilo video svoju okovanu i oslijepljenu vojsku umro je od srčane kapi. • Unutrašnje razmirice olakšale su posao osvajaču. Samuilov sin i nasljednik Gavrilo Radomir poginuo je 1015. godine, kada ga je ubio njegov brat od strica Jovan Vladislav, Aronov sin. Ista sudbina snašla je i njegovog zeta Jovana Vladimira, koga je Vladislav na prevaru uhvatio i ubio. Tri godine kasnije, 1018. godine, prilikom opsade Drača poginuo je i sam Jovan Vladislav. • Godine 1018. Vasilije II ušao je u Ohrid što je označilo definitivan pad Samuilovog carstva. Da ne bi još više pogoršavao situaciju u ovim oblastima vizantijski car nije ukinuo Ohridsku patrijaršiju već je sveo na rang arhiepiskopije.

• Postavši dio Vizantije, teritorija Samuilove carevine podijeljena je u teme. • U centralnom dijelu Vasilije je obrazovao tematsku jedinicu Bugarsku. • Između balkanskih planina i Dunava formirao je temu Paristrion. • Da bi proširio ove uspjehe car se spremao na ekspediciju protiv Arapa na Siciliji, ali je 15. 12. 1025. g. umro, ostavivši imperiju od jermenskih planina do Jadrana i od Eufrata do Dunava.

• Literatura: • G. Ostrogorski, Istorija Vizantije, Beograd, 19592 (više izdanja). • Ž. K. Šene – B. Flizen, Vizаntijа: istorijа i civilizаcijа, Beogrаd, 2010.