Wspczesne spoeczestwo polskie wykad pity czyli o pracy

Współczesne społeczeństwo polskie – wykład piąty, czyli o pracy

O czym będzie mowa? 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Wprowadzenie Trochę historii… Zmiany na rynkach pracy – tendencje w krajach rozwiniętych Podstawowe wskaźniki Transformacja rynku pracy w Polsce Kto pracuje w Polsce (i ile zarabia)? Kto w Polsce nie pracuje – bezrobocie Opinie Polaków na temat pracy, postrzeganie siebie jako pracowników

Bez pracy nie ma kołaczy! • Demografia doprowadziła nas do problemu pracy: – wytwarzania „produktu” (składającego się na PKB) decydującego o zamożności społeczeństwa poziom makro – Pozyskiwania dochodu decydującego o poziomie życia ludzi i ich rodzin poziom mikro

Praca w wymiarze „makro” • Kluczowe kwestie: – „Zasoby pracy” • Liczba ludności w wieku produkcyjnym, wskaźnik aktywności ekonomicznej i wskaźnik zatrudnienia, czyli: ilu może i chce pracować, ile jest zatrudnionych • Cechy zasobów pracy: wykształcenie, umiejętności, doświadczenie, dokształcanie, struktura wieku, stan zdrowia – Produktywność • Wytwarzanie wartości na jednostkę pracy (np. wartość wytworzonych produktów na godzinę pracy: nie tylko kwestia sprawności pracownika, ale też jakości zarządzania!) – Mobilność • Przemieszczanie się ludzi za pracą (dojazdy, relokacje)

Praca w wymiarze „mikro” • Kluczowe kwestie: – Dostępność pracy (legalnej) • Bezrobocie • Praca poniżej kwalifikacji • Praca w „szarej strefie” lub na czarno – Prawa pracowników • BHP (naprawdę ważne!) • Kodeks pracy • Związki zawodowe – Dochody gospodarstw domowych (na GD i na głowę) – Sfera godnościowo – motywacyjna • Samorealizacja • Kariera • Godność

1. Trochę historii. . • Historyczne przekształcenia – Społeczeństwa rolnicze • Jedność „pracy” i życia • Przekaz międzygeneracyjny „zawodu” – Społeczeństwa przemysłowe • Praca najemna i fabryka: rozerwanie jedności pracy i życia • Powstanie „rynku pracy” – Społeczeństwa postindustrialne • Dominacja usług

1. Trochę historii. . (cd) • Rynek pracy – Podaż pracy (oferowane zajęcia pracodawcy prywatni i publiczni); struktura podaży pracy (na kogo jest zapotrzebowanie) – Popyt na pracę (pracownicy gotowi zatrudnić się); struktura (kto jest gotów podjąć pracę) – bezosobowy mechanizm (np. rynek decyduje o podaży np. spadek cen węgla upadek kopalń spadek zapotrzebowania na górników) • Problem dopasowania podaży i popytu – Brak pewnego typu pracowników (zawody deficytowe) – brak pracy dla pewnego typu pracowników (bezrobocie) – Rola systemu edukacji: współpraca np. uczelni z instytucjami rynku pracy jakie specjalności/zawody będą potrzebne w przyszłości; dokształcanie dorosłych, przekwalifikowywanie • Instytucje rynku pracy w Polsce – Urzędy pracy (PUPy, WUPy); organizacje pozarządowe; Rady Zatrudnienia

2. Zmiany na rynkach pracy – tendencje w krajach rozwiniętych • Dominacja sektora usług • Rdzeń i peryferie = delegowanie pracy wymagającej niskich kwalifikacji do krajów z niskimi kosztami pracy • Elastyczne formy zatrudnienia • Mobilność pracowników • Praca w domu • „Working poor”

3. Podstawowe wskaźniki • Aktywni zawodowo = w ciągu ostatniego tygodnia wykonywali pracę przynoszącą dochód przynajmniej przez godzinę (def. BAEL= Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności; LFS = Labour Force Survey) LUB nie wykonywali pracy, ale jej poszukują i są gotowi ją podjąć w ciągu najbliższych 2 tygodni; liczone w odniesieniu do ludności 15+ • Aktywni zawodowo = zatrudnieni + bezrobotni • Bierni zawodowo = nie pracują i nie poszukują pracy; mogą to być emeryci, renciści, uczący się, i po prostu nie pracujący (np. „gospodyni domowa”)

4. Transformacja rynku pracy w Polsce Gospodarka planowa Gospodarka rynkowa Reformy: wymienność złotówki, prywatyzacja - polityka pełnego zatrudnienia - ukryte bezrobocie - „czy się stoi. . . ” - rynek pracy - bezrobocie oficjalne - nowy etos pracy?

Zmiany 1992 -2007 Aktywność ekonomiczna ludności w wieku 15+ (wartości w %) Dane: GUS

Dynamika aktywności zawodowej w „starej” UE (15) Współczynnik aktywności zawodowej kobiet i mężczyzn w krajach UE (15 krajów) w latach 1970 - 2003 Źródło: OECD 2003

Blado na tle Unii… % zatrudnionych w Unii Europejskiej (total) 2007 rok Eurostat

Wskaźnik zatrudnienia wśród osób Dane: w wieku 15 -64 lat (w %) GUS

Zmiany 1992 -2007 • Przyczyny spadku aktywności zawodowej: – Późniejsze podejmowanie pracy (więcej osób 15 – 25 uczy się) – Dezaktywizacja (przechodzenie na emerytury): zmiany demograficzne + wcześniejsze emerytury – Wzrost odsetka kobiet biernych zawodowo, z różnych powodów: • Niemożność podjęcia pracy z powodów rodzinnych (np. migracje mężczyzn przykład Żnina) • Nierejestrowanie się (jako bezrobotne) – Duży odsetek z orzeczoną niepełnosprawnością (prawną renta): ponad 14% ogółu populacji

Nożyce: aktywni zawodowo a ludność w wieku produkcyjnym! Dane w tysiącach Źródło: GUS 2003

A w dodatku nie wszyscy aktywni zawodowo pracują (w tys. ): Dane: GUS

Kto pracuje? Lepiej wykształceni, mężczyźni…

Kto pracuje? Lepiej wykształceni Współczynnik aktywności zawodowej według wykształcenia Dane: GUS

• Tak jest na całym świecie, że im niższe wykształcenie, tym trudniej o pracę, ale: – U nas ta zależność jest wyraźniejsza – Wszędzie bardziej dotyka to kobiety

% zatrudnionych w kategorii wykształcenia: poniżej średniego

% zatrudnionych w kategorii wykształcenia: poniżej średniego, w rozbiciu na płeć

% zatrudnionych w kategorii wykształcenia: wyższe (dla: 2003), w rozbiciu na płeć

• Lepiej wykształceni nie tylko łatwiej znajdują pracę, ale też lepiej zarabiają

„Stopa zwrotu” z inwestycji w wykształcenie: mężczyźni

„Stopa zwrotu” z inwestycji w wykształcenie: kobiety

Kto pracuje? Częściej mężczyźni Wskaźnik zatrudnienia według płci w latach 1994 -2006 Dane: GUS

Struktura zatrudnienia w głównych sektorach gospodarki w latach 19922006 Dane: GUS

Struktura pracujących według sektorów Dane: GUS

Zmiany w liczbie przedsiębiorstw państwowych w latach 1994 -2007 1994 2007

Liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w latach 19942007 1994 2007

Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą wg sekcji PKD

A to, gdzie się pracuje, przekłada się na dochody

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto (w tys. )

Zmiany struktury zatrudnienia: zawody Kategorie społeczno-zawodowe 1982 1987 1994 -1995 1998 -1999 2002 Wyższe kadry kierownicze w administracji państwowej, dyrektorzy przedsiębiorstw 0, 9 1, 8 1, 6 1, 0 2, 4 Inteligencja nietechniczna 3, 2 3, 3 3, 2 4, 5 3, 9 Inteligencja techniczna 3, 1 2, 6 2, 7 2, 4 2, 5 Technicy 7, 0 6, 2 4, 6 6, 0 6, 1 Pracownicy administracyjni średniego szczebla 9, 6 10, 7 9, 5 11, 2 13, 0 Pracownicy biurowi 5, 0 4, 6 3, 9 3, 5 4, 1 Właściciele firm 1, 6 3, 6 6, 2 6, 6 5, 0 Pracownicy placówek handlowych 6, 4 7, 7 10, 6 10, 3 12, 3 Brygadziści 2, 1 2, 3 1, 8 1, 9 5, 0 Robotnicy wykwalifikowani 25, 7 26, 3 27, 4 24, 8 22, 4 Robotnicy niewykwalifikowani w produkcji 5, 8 5, 7 7, 0 7, 2 4, 6 Pracownicy fizyczni usług 4, 3 3, 9 6, 0 6, 4 5, 9 Robotnicy rolni 1, 8 1, 5 2, 0 2, 1 2, 7 Właściciele gospodarstw 23, 5 19, 8 13, 4 12, 2 10, 2 Ogółem 100 100 100

Struktura zawodowa: Polska a świat Kategorie społeczno-zawodowe Anglia Czechy Dania Hiszpania Irlandia Niemcy Polska Szwecja Węgry Inteligencja, wyższe kadry kierownicze i urzędnicy państwowi 18, 7 9, 8 14, 1 6, 8 15, 0 12, 7 10, 1 13, 5 10, 3 Specjaliści średniego szczebla 20, 7 17, 7 21, 5 15, 7 18, 9 22, 1 14, 0 24, 0 13, 9 Pracownicy biurowi 4, 9 9, 4 6, 9 0, 5 4, 1 10, 0 7, 3 5, 0 6, 5 Pracownicy umysłowi w handlu i usługach 13, 9 7, 7 10, 1 8, 8 14, 3 10, 0 8, 7 10, 7 7, 1 Właściciele firm 7, 6 6, 4 6, 3 10, 5 7, 2 7, 1 7, 8 7, 4 8, 3 Fizyczni pracownicy nadzoru 3, 4 5, 3 3, 8 2, 4 3, 5 4, 4 3, 5 2, 5 3, 4 Robotnicy wykwalifikowani 5, 0 13, 8 9, 6 10, 1 7, 2 11, 8 12, 9 15, 0 Robotnicy niewykwalifikowani 32, 7 25, 2 24, 5 32, 3 21, 5 18, 3 22, 8 27, 3 Właściciele gospodarstw i robotnicy rolni 2, 1 4, 6 3, 4 12, 8 8, 3 3, 5 13, 0 2, 7 8, 2 Źródło: H. Domański

Miesięczne wynagrodzenie minimalne w EURO (2005)

Wskaźnik zatrudnienia według wieku w 2006 (w % dla odpowiednich kategorii wiekowych)

Wskaźnik zatrudnienia według wykształcenia w 2006 (w % dla odpowiednich kategorii wykształcenia)

Nadrezeprentacja osób dobrze wykształconych szczególnie silna wśród kobiet Pracujący wg płci i wykształcenia Źródło: GUS 2004

6. Kto w Polsce nie pracuje bezrobocie • Trudności „statystyczne”: – Problem rejestracji – Problem pracy nierejestrowanej • Ważne pojęcia – Bezrobocie strukturalne – Bezrobocie długotrwałe

Bezrobotni według płci i wykształcenia (2007)

Bezrobocie młodzieży (w % ludności aktywnej zawodowo)

Bezrobocie w UE

Komu zagraża bezrobocie lub dezaktywizacja? • gorzej wykształconym • bardziej kobietom niż mężczyznom • młodym bezrobocie, starszym dezaktywizacja

7. Opinie Polaków na temat pracy, postrzeganie siebie jako pracowników • Jaki jest stosunek Polaków do pracy? • Czy Polacy czują się zagrożeni bezrobociem?

Zadowolenie ze swojej pracy (styczeń 2008) Dane: CBOS

Jak ocenia Pan(i) sytuację na rynku pracy w Polsce? Źródło: CBOS

Jak określił(a)by Pan(i) sytuację na rynku pracy w Pana(i) miejscowości lub okolicy? Czy, Pana(i) zdaniem, obecnie: Dane: CBOS

Czy liczy się Pan(i) z możliwością utraty obecnej pracy (np. zwolnienia, bankructwa, upadku, likwidacji zakładu, gospodarstwa itp. )? Dane: CBOS

Czy liczy się Pan(i) z możliwością utraty pracy (styczeń 2008) Dane: CBOS

Znaczenie pracy dla Polaków (% odpowiedzi „zdecydowanie się zgadzam”) Polska Hiszpania Holandia Pracę powinno się zawsze stawiać na 1 ym miejscu 27 14 4 Człowiek potrzebuje pracy, by w pełni rozwinąć swoje talenty 47 29 10 Ludzie, którzy nie pracują staja się leniwi 35 19 5 Otrzymywanie pieniędzy bez pracy jest upokarzające 29 11 6

Waga pracy w Polsce względem innych dziedzin życia i krajów

Czy więc jesteśmy lepszymi pracownikami niż inne nacje? Źródło: Eurostat 2003