Uniwersalna Klasyfikacja Dziesitna Wprowadzenie Jzyki informacyjnowyszukiwawcze JIW Jzyk

Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna Wprowadzenie.

Języki informacyjno-wyszukiwawcze JIW Język informacyjno-wyszukiwawczy to sztuczny, czyli celowo przez kogoś zbudowany system językowy, składający się z określonego zbioru znaków i reguł posługiwania się nimi, służący do opisywania cech treściowych dokumentów i umożliwiający wyszukiwanie tych dokumentów na podstawie uprzednio przygotowanych charakterystyk.

Rodzaje JIW o słownictwie paranaturalnym język haseł przedmiotowych • język słów kluczowych • język deskryptorowy oparty na tezaurusach • o słownictwie sztucznym • języki klasyfikacyjne (klasyfikacje piśmiennictwa: biblioteczne, biblioteczno-bibliograficzne, dokumentacyjne)

Pojęcie klasyfikacji Klasyfikacja (od łac. classis - część, klasa, facio – czynić, robić) jest to logiczny podział pewnego zbioru elementów na podzbiory (klasy podziału).

Podział logiczny Jest to podział pewnej dziedziny (zbioru), który spełnia warunki: • adekwatności - podziałem obejmuje się całą dzieloną dziedzinę (uniwersum podziału) i żaden element uniwersum nie może zostać przez ten podział pominięty • rozłączności - każdy element poddanej podziałowi dziedziny może być przyporządkowany tylko jednej klasie podziału (grupie elementów powstałych w wyniku podziału).

Struktura klasyfikacji Strukturę klasyfikacji czyli uporządkowany zbiór klas wyodrębnionych zgodnie z zasadą podziału logicznego nazywamy drzewem klasyfikacyjnym. Klasy wydzielone na pierwszym stopniu podziału uniwersum to klasy (lub działy) główne.

Struktura klasyfikacji Klasa, z której otrzymano klasy dalszego stopnia podziału to klasa macierzysta (węzłowa). Klasy otrzymane z podziału klasy macierzystej to klasy pochodne od niej, podklasy lub klasy podrzędne. Kolejne poziomy podziału uniwersum klasyfikacji to stopnie (szczeble) podziału.

Struktura klasyfikacji Klasy nie podlegające dalszemu podziałowi to klasy końcowe. Klasy wyodrębnione z podziału jednej bezpośrednio nadrzędnej klasy macierzystej nazywają się klasami współrzędnymi. Klasy znajdujące się na tym samym szczeblu podziału, wyodrębnione z różnych klas macierzystych nazywają się klasami równorzędnymi.

Struktura klasyfikacji W strukturze drzewa klasyfikacyjnego wyróżnia się trzy rodzaje podstruktur: • gałąź klasyfikacyjną • łańcuch klasyfikacyjny • szereg klasyfikacyjny

Struktura klasyfikacji Gałąź klasyfikacyjna to klasa węzłowa i wszystkie klasy pochodne otrzymane z jej podziału aż do klas końcowych. Łańcuch klasyfikacyjny to ciąg kolejnych klas zaczynający się od pewnej klasy pochodnej dowolnego stopnia, a kończący klasą węzłową. Szereg klasyfikacyjny to ciąg klas pochodnych tego samego stopnia, otrzymanych z podziału tej samej klasy węzłowej (=ciąg klas współrzędnych).

Struktura klasyfikacji Uniwersum klasyfikacji Drzewo klasyfikacyjne A Klasy macierzyste np. B ; B 2 B C B 221 D Klasy pochodne np. D 1 ; D 2 B 1 B 2 B 3 B 4 Łańcuch klasyfikacyjny np. B 22 - B 2 D 221 - D 22 - D Klasy (działy) główne A; B; C; D B 21 B 222 B 223 Szereg klasyfikacyjny np. A- B- C- D B 1 - B 2 - B 3 - B 4 D 1 D 21 B 224 D 22 D 23 D 221 D 222 Gałąź klasyfikacyjna np. D- D 1 - D 21 D 22 - D 23 - D 221 D 222 Klasy końcowe np. D 221 - D 222

Idea klasyfikacji dziesiętnej Klasyfikacja dziesiętna wykorzystuje jako alfabet czyli tzw. bazę notacyjną zbiór dziesięciu cyfr 0 -9 • Symbol każdej klasy zawiera tyle cyfr, ile szczebli podziału poprzedza tę klasę w strukturze drzewa klasyfikacyjnego • Klasy główne są oznaczone symbolami jednocyfrowymi, klasy na drugim stopniu podziału - dwiema cyframi , na trzecim - trzema itd. •

KDD Melvil Dewey (10 grudnia 1851– 26 grudnia 1931) – bibliotekarz amerykański, twórca klasyfikacji zbiorów bibliotecznych zwanej od jego nazwiska: Klasyfikacją Dziesiętną Deweya.

KDD • Klasyfikacja Dziesiętna Deweya jest uznawana za pierwszą nowoczesną klasyfikację piśmiennictwa • Współcześnie stosowana jest przez ponad 200 000 bibliotek w 135 krajach świata • Na jej podstawie powstała UKD • Obranie notacji cyfrowej uniezależnia zarówno KDD jak i UKD od odmiennych alfabetów i języków. Są zrozumiałe na całym świecie.

UKD - twórcy Paul-Marie-Ghislain Otlet (ur. 23 sierpnia 1868 w Brukseli, zm. 10 grudnia 1944 w Brukseli) belgijski naukowiec, twórca informacji naukowej, znanej wcześniej jako bibliografia. Henri-Marie La Fontaine (ur. 22 kwietnia 1854 w Brukseli, zm. 14 maja 1943 tamże) – prawnik belgijski, laureat Pokojowej Nagrody Nobla 1913.

UKD Organizacje zarządzające UKD, posiadające prawa autorskie, dokonujące rewizji i nowelizowania tablic: • do roku 1992 FID - Międzynarodowa Federacja Dokumentacji • od roku 1992 Konsorcjum ds. UKD.

Konsorcjum UKD Universal Decimal Classification Consortium – (UDCC) http: //www. udcc. org międzynarodowa organizacja odpowiedzialna za UKD, czuwająca nad rozwojem i stosowaniem klasyfikacji. Członkowie : FID oraz wydawcy tablic UKD z Belgii, Holandii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Japonii. Siedziba : Biblioteka Królewska w Hadze.

MRF Master Reference File - okrojona, standardowa wersja UKD utworzona w latach 1990 -1992. • Jest to komputerowa kartoteka wzorcowa zawierająca ok. 70 000 symboli (30% pełnej zawartości tablic) czyli pośrednia wersja tablic. Wersja pełna tablic UKD zawiera 130 000 -160 000 symboli z tendencją wzrostową.

MRF Plik wzorcowy MRF jest tworzony i modyfikowany przez Konsorcjum UKD Objaśnienia słowne symboli podaje się w nim w języku angielskim W Polsce jest kupowany średnio raz na 10 lat Po przetłumaczeniu jest materiałem źródłowym do opracowania nowych, zaktualizowanych wersji tablic UKD.

Budowa UKD • UKD dzieli całość wiedzy na 10 działów • Każdy z tych działów ulega dalszemu podziałowi na 10 działów drugiego stopnia (znakowanych dwucyfrowo, przez dopisanie do symbolu działu głównego jednej z cyfr od 0 do 9) • Działy drugiego stopnia dzieli się na 10 działów trzeciego stopnia i oznacza symbolami trzycyfrowymi itd. głównych (pierwszego stopnia) oznaczonych cyframi arabskimi 0 - 9

Działy główne UKD 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Dział ogólny Filozofia. Psychologia Religia. Teologia Nauki społeczne. Prawo. Administracja -------- dział wolny Matematyka. Nauki przyrodnicze Nauki stosowane. Medycyna. Nauki techniczne. Rolnictwo Sztuka. Rozrywki. Sport Językoznawstwo. Nauka o literaturze. Literatura piękna Archeologia. Prehistoria. Geografia. Biografie. Historia

Schemat rozbudowy symboli głównych UKD 0 Dział ogólny 1 Filozofia. Psychologia 2 3 Religia. Teologia Administracja [4] Nauki społeczne. Prawo. 50 51 Zag. ogólne Matematyka 530 Ogólne zag. fizyki 5 - Matematyka. Nauki Medycyna. N. techniczne. Rolnictwo przyrodnicze 52 Astronomia 531 Mechanika ogólna 6 532 Mechanika cieczy Nauki stosowane. Sport 7 Sztuka. Rozrywki. Literatura piękna 53 54 Fizyka Chemia 533 Mechanika gazów 8 9 Językoznawstwo. Archeologia N. o literaturze. Geografia. Biografie. Historia 534 Drgania. Akustyka 534. 1 534. 2 534. 3 Drgania ciał Rezonans Akustyka muzyczna

Budowa UKD W ten sposób otrzymuje się podziały: • równoległy (w poziomie) • hierarchiczny (w pionie) Na pierwszych szczeblach podziału podaje się zagadnienia ogólne, w głąb podziałów przechodzi się do zagadnień coraz bardziej szczegółowych.

Budowa UKD • • Elementarne jednostki leksykalne UKD noszą nazwę symboli klasyfikacyjnych. Wyróżnia się : symbole główne (autosyntaktyczne - samodzielne składniowo, zawarte w Tablicach głównych) symbole pomocnicze (pełnią funkcje uzupełniające wobec symbolu głównego, są składniowo niesamodzielne - synsyntaktyczne, zawarte w Tablicach pomocniczych)

Symbole główne Są wyrażane jedną, dwiema, trzema cyframi lub dłuższym ciągiem cyfr arabskich rozdzielonych kropką (znak delimitacyjny), którą umieszcza się wewnątrz symbolu po każdych trzech cyfrach. Przykłady: 6 Nauki stosowane. Medycyna. Nauki techniczne. Rolnictwo 62 Inżynieria. Technika w ogólności 621 Ogólna budowa maszyn 621. 3 Elektrotechnika 621. 31 Elektroenergetyka 621. 311 Elektrownie 621. 311. 22 Elektrownie parowe 621. 311. 245 Elektrownie wiatrowe

Symbole pomocnicze symbole poddziałów wspólnych symbole poddziałów analitycznych i syntetycznych (specjalnych) znaki łączące (relatory)

Poddziały wspólne języka : wskaźnik =… formy : wskaźnik (0…) miejsca : wskaźnik (1/9) rasy, narodowości, grupy etnicznej : wskaźnik (=…) czasu : wskaźnik “…” podział A/Z i rozbudowa symboli za pomocą * (separatora poddziały wspólne z kreską zero : wskaźnik -0… symbolu UKD i symbolu zapożyczonego spoza UKD) -02 -03 -04 -05 Własności Materiały Relacje, procesy, działania Osoby

Poddziały specjalne analityczne z kropką i zerem: wskaźnik. 01/. 09 analityczne z kreską: wskaźnik -1/-9 syntetyczne: wskaźnik ′ (apostrof) Poddziały specjalne mają ograniczony zakres stosowania, występują wyłącznie w wyznaczonych działach. Poddziały wspólne mają nieograniczony zakres stosowania, mogą występować we wszystkich działach UKD.

Znaki łączące + / : : : [] (plus) (kreska ukośna) (dwukropek podwójny) (nawias kwadratowy)

Stosowanie znaków łączących. . . +. . . stosuje się w przypadku łączenia dwóch (lub więcej) nie następujących po sobie symboli UKD; gdy książka omawia kilka zagadnień równorzędnych 622+669](438) . . . /. . . stosuje się w przypadku łączenia dwóch (lub więcej) następujących po sobie symboli klas współrzędnych; pozwala skrócić symbol; znaczy od - do 624/627 to: 624+625+626+627 Górnictwo i hutnictwo w Polsce 623. 458/. 459 to: 623. 458+623. 459

Stosowanie znaków łączących. . . : : . . . stosuje się do łączenia symboli, 622: 669](438) między którymi zachodzi Wpływ rozwoju wzajemny stosunek, zależność górnictwa na rozwój semantyczna; wyraża relacje hutnictwa w Polsce symetryczne (odwracalne) można zmienić kolejność symboli bez zmiany znaczenia całego symbolu złożonego wyraża relację niesymetryczną, jest relatorem nieodwracalnym; wymaga łączenia symboli w ściśle określonej kolejności 343: : 336 Prawo karne skarbowe 657: : 339. 1 Rachunkowość handlowa

Stosowanie znaków łączących [ ] znak grupowania i włączania; grupuje dwa lub więcej symboli UKD połączonych znakiem + lub : , które jako całość są w pewnej relacji do symbolu znajdującego się poza nawiasem 016: [54+66] Bibliografia w dziedzinie chemii teoretycznej i przemysłowej • symbole złożone z plusem i kreską ukośną należy stosować bardzo oszczędnie.

Rodzaje symboli proste - pojedynczy symbol główny 37 Oświata. Pedagogika. Wychowanie. Szkolnictwo rozwinięte - symbol główny połączony z jednym lub kilkoma symbolami poddziałów pomocniczych 37(091) Historia wychowania, oświaty i pedagogiki złożone - co najmniej dwa symbole proste lub rozwinięte połączone relatorem 37. 091. 217: 379. 8 Wycieczki szkolne. Zielone szkoły

Przykład klasyfikowania dokumentu 1. 2. 3. Analiza treści dokumentu Stwierdzenie, że dokument omawia prognozowanie rozwoju medycyny i genetyki Charakterystyka słowna w postaci słów kluczowych: Medycyna Genetyka Rozwój Prognozowanie 4. 5. 6. 7. Przekład słów kluczowych na symbole UKD - znakowanie Przydzielone dokumentowi symbole: 61 Medycyna 575 Genetyka -047. 72 Poddział wspólny (z grupy - 04) Prognozy Sformułowanie charakterystyki wyszukiwawczej przez zapisanie symboli w odpowiednim porządku dodanie znaku łączącego Charakterystyka wyszukiwawcza o postaci : 61: 575]-047. 72

Analiza treści dokumentu Korzystamy z tzw. pomocniczych tekstów metainformacyjnych czyli: • • przedmowy wstępu spisu treści indeksów streszczenia autorskiego, charakterystyki treści umieszczonej na skrzydełku lub okładce tytułu, podtytułu, tytułów rozdziałów, żywej paginy przypisów bibliografii załącznikowej

Wybór symboli Należy używać symboli prostych, jeśli zapewniają one dokładne wyrażenie treści dokumentu Jeżeli pewnego tematu nie można wyrazić symbolem prostym, lecz można dla niego zbudować zarówno symbol rozwinięty, jak i symbol złożony, to należy używać symbolu rozwiniętego Jeżeli ten sam temat można wyrazić za pomocą symbolu rozwiniętego z poddziałem analitycznym i symbolu rozwiniętego z poddziałem wspólnym, to używać należy symbolu rozwiniętego z poddziałem analitycznym. /B. Sosińska-Kalata/

Bibliografia 1. Sosińska-Kalata B. , Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna : podręcznik. Warszawa : SBP, 1993 2. Stopa A. , O treści książek : opracowanie rzeczowe piśmiennictwa. Warszawa : CEBi. D, 2002 3. UKD w środowisku komputerowym : praca zbiorowa / pod red. B. Sosińskiej-Kalaty. Warszawa : SBP, 2004 Opracowała Maria Wołoszyn Wydział Gromadzenia i Opracowania Zbiorów PBW w Rzeszowie