Srodstvo Neformalne mree Socijalni kapital i porodice Smiljka

Srodstvo Neformalne mreže Socijalni kapital i porodice Smiljka Tomanović Odeljenje za sociologiju, Filozofski fakultet u Beogradu oktobar 2020.

Srodstvo - pojam n n n Pojam: vrsta društvenog odnosa koja se uspostavlja na bazi stvarnog i zamišljenog porekla od zajedničkog pretka Određuje mogućnost braka i linije nasleđivanja Srodstvo – prvi oblik društvene strukturacije (M. Godelier); srodničko grupisanje – prvi oblici društvenosti (C. Levi-Strauss)

Srodstvo - pojam n n n Čvorni mehanizam i krucijalni odnos međugeneracijskog kontinuiteta i socijalne reprodukcije; tačka susreta sinhronijskog poretka i dijahronijskog povezivanja u srcu socijalne strukture (M. Fortes) Vrste: konsagvinalno, afinalno, adoptivno, duhovno; Matrilinearno, patrilinearno Ni u kom slučaju nije „prirodan” odnos; biološko jezgro može ali i ne mora biti početak za pripisivanje odnosa srodstva; Malinovski – „sociološki otac”

Incest tabu n n n Zabrana rodoskrvnuća – univerzalni princip Princip egzogamije – proširivanje društvene grupe uključivanjem članova koji nisu srodnički povezani „princip reciprociteta” (C. Levi-Strauss) – razmenski odnos (jezik, dobra, žene) Izuzeci: imperije gde vladari potiču od boga Tokom vremena smanjivan opseg rodoskrvnuća (od 5 -6. do 3. kolena)

Srodstvo - istorijski n n n Premoderna društva: naddeterminisanost društva srodstvom (Godelier) – organizacija prema srodničkim principima je dominantna društvena struktura koja determiniše ekonomske i političke odnose; prvi oblik stratifikacije Pripadnost „lozi”, „klanu” – ključna za stratifikaciju; obaveznost srodstva za pojedinca

Srodstvo - istorijski n n n Moderna društva – evolucionističko funkcionalistička tumačenja Evoluciona teorija: kontrakcija srodničkih odnosa (Dirkem – „zakon pozitivne kontrakcije”) – slabljenje srodničkih veza uporedo sa jačanjem nesrodničkih oblika povezivanja (političkih, ekonomskih) Prekretnica: formiranje građanskog društva – ukidanje hijerarhije porekla i prinudnosti srodstva („kuće”, „loze”)

Srodstvo - istorijski n n n Parsons – teorema o „izolovanoj nuklearnoj porodici” Kritika Parsonsa: izolovanost nije karakteristična ni za višu (R. Sennet), ni za radničku klasu (M. Young and P. Willmott; E. Bott) Gubi se hijerarhičnost i prinudnost srodničkog odnosa nad pojedincem Litwek, Sennet – “modifikovane (funkcionalno) proširene porodice Postaju difuzne i rastegljive matrice – neformalne mreže odnosa pojedinaca i porodica, a ne institucionalni odnos

Neformalne mreže odnosa n n „mnogostruke, specijalizovane, interesne ali i emocionalno zasnovane veze i odnosi” u društvenoj realnosti (B. Wellman, 1988: 87) “network” analiza (B. Wellman) Strafikacijske razlike: tradicionalne i moderne mreže podrške i pomoći; “produkcijske” i “reprodukcijske” mreže Percepcija i očekivanja obaveznosti i recipročnosti od primarnih društvenih veza i mreža, i stepen zadovoljstva odnosima su rodno izdiferencirani (Finch & Mason)

Neformalne mreže odnosa Istraživanje A. Milić – Srbija krajem 80 tih -trendovi: 1. od patrilineranog grupisanja ka bilinearnoj nehijerahijskoj srodničkoj mreži; 2. od dominacije muškaraca do dominacije žena u održavanju srodničkih odnosa reciprociteta; 3. od prinudnog karaktera srodničkih odnosa ka odnosima afiniteta i druženja sa srodnicima; 4. jačanje drugih oblika nesrodničkih veza (prijateljstva, kolegijalni odnosi) koji zamenjuju tradicionalno srodničko povezivanje.

Socijalni kapital n n „mreže koje uključuju deljene norme, vrednosti i shvatanja koji olakšavaju saradnju unutar ili između grupa” (OECD The Well. Being of Nations, 2001) opisuje značajne društvene procese i mreže – neformalne mreže podrške, prijateljstva, susedsku saradnju, poverenje i dobrovoljne aktivnosti, ali i aspekte lokalnog razvoja zajednice, partnerstva javnog, privatnog i dobrovoljnog sektora kao i razvoja građanskog duha

Socijalni kapital - tipovi n n n vezujući (“bonding”): veze između sličnih ljudi u sličnim situacijama, kao što su neposredna porodica, bliski prijatelji i susedi; premošćujući (“bridging”): udaljenije veze sličnih osoba, kao što su drugarstva i kolege; povezujući (“linking”): dopire do nesličnih ljudi u različitim situacijama – povezuje sa nosiocima moći (Woolcock 2001: 13 -14)

Socijalni kapital - tipovi n n n Nan Lin: dva efekta ili dve vrste dobiti od socijalnog kapitala - ekspresivna i instrumentalna (Lin, 1999: 36). ekspresivni socijalni kapital: fizičko zdravlje, mentalno zdravlje, zadovoljstvo životom (osećaj pripadanja, uklopljenosti, poverenja, podrške – rečju - psihološko blagostanje pojedinca) Instrumentalni: bogatstvo, moć i ugled.

Da li socijalni kapital danas slabi? n 1. 2. 3. tri stanovišta - slabljenje, modifikacija ili status quo : “priča o izgubljenom socijalnom kapitalu” -negativan uticaj na transformaciju porodice: slom i demoralizacija u porodičnom životu “transformacija” mreža i odnosa: uticaj je pretežno pozitivan: demokratizacija i egalitarianizam reprodukcija nejednakosti i odnosa moći: suštinski se ništa bitno nije promenilo

Da li socijalni kapital danas slabi? 1. Klasični reoretičari (Coleman, Putnam): izvor slabljenja - sve veće učešće žena na tržištu rada. n Coleman: socijalni kapital slabi zbog procesa koji su prekinuli srodničke veze: razvod i rastava ili migracije. n Promene strukture porodice: same majke, „odsutni očevi“, majke koje rade izvan kuće i smanjenje broja proširenih domaćinstava (Coleman 1990)

Da li socijalni kapital danas slabi? 2. Teoretičari individualizacije (Giddens, Beck): n promene ne ukazuju na slom porodice, već da su promene u intimnim odnosima konzistentne sa sve većim oslanjanjem na prijateljstvo i druge veze, i da proizvode konvergenciju između porodičnih i drugih tipova veza (pre nego da se isključuju kao ranije) 3. Post-burdijeovsko stanovište: naglašava kontinuitet podela, socijalnih diferencija (prema rodu, etnicitetu, poreklu i sl. ), odnosa moći i nejednakosti - ključni za razumevanje intimnih veza i socijalnog kapitala; dovodi u pitanje postojanje bilo kakvih suštinskih promena u ovoj sferi

Srbija danas n n n Šta se dešava sa neformalnim mrežama podrške porodicama u Srbiji? Slabe? Jačaju? Da li održavanje kontakata i mreža ima isto značenje i značaj za sve članove porodice? Očekivanja i norme Da li je instrumentalni socijalni kapital ravnomerno distribuiran na porodice različitih slojeva? Da li je istog značaja? Primeri?