RNORODNO KULTUROWA JAKO CZYNNIK ROZWOJU PODLASIA Dr hab
RÓŻNORODNOŚĆ KULTUROWA JAKO CZYNNIK ROZWOJU PODLASIA Dr hab. Dariusz Kiełczewski, profesor Uw. B
REGION Obszar kraju wyróżniający się określonymi, szczególnymi dla siebie cechami Mogą to być cechy geograficzne (jednolity geograficznie obszar) Mogą to być cechy kulturowe (tożsamość kulturowa danej grupy) Mogą to być cechy historyczne (przynależność do danego kraju księstwa) Mogą to być cechy administracyjne (powiązania administracyjne) Mogą to być cechy ekonomiczne (powiązania gospodarcze)
ROZWÓJ REGIONU • • • Wzrost gospodarczy i rozwój regionu Wzrost gospodarczy- wzrost regionu w sensie ilościowym (wzrost produkcji, wzrost dochodów przedsiębiorców i gospodarstw domowych) Rozwój- przemiany o charakterze jakościowym, kierunki zmian, które są pozytywnie oceniane przez społeczeństwo (np. lepszy dostęp do zaspokojenia potrzeb, bezpieczeństwo itd. )
CZYNNIKI ROZWOJU Czynniki zewnętrzne i czynniki wewnętrzne Podział na czynniki wyznacza charakter teorii rozwoju regionalnego Teorie oparte na czynnikach zewnętrznych to teorie „rozwoju od góry” (egzogenicznego) Teorie oparte na czynnikach wewnętrznych to teorie „rozwoju od dołu” (endogenicznego)
CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE • • • Globalizacja Tworzenie się instytucji i organizacji ponadnarodowych Koniunktura międzynarodowa (zbyt produktów) Relacje między władzą centralna i regionem (prawo, polityka, środki finansowe) Polityka gospodarcza państwa Otoczenie regionu (regiony sąsiadujące) Środowisko przyrodnicze w sąsiednich regionach Transfery wiedzy i kapitału Powiązania między przedsiębiorstwami i ich otoczeniem
CZYNNIKI WEWNĘTRZNE • • • Infrastruktura techniczna (transport, sieci energetyczne, zaopatrzenie w wodę itd. ) Infrastruktura społeczna (oświata, służba zdrowia, kultura, administracja, organizacje pozarządowe) Zasoby i walory środowiska przyrodniczego Kapitał ludzki (ludność, rozmieszczenie, wiek, pleć), w tym intelektualny (kwalifikacje) oraz społeczny (zaufanie, relacje społeczne) Jednostki badawczo- naukowe i uczelnie wyższe Poziom przedsiębiorczości
CECHY TEORII EGZOGENICZNYCH (ROZWOJU „OD GÓRY”) • • Założenie: przepływ czynników produkcji Wiodące czynniki: przyciąganie inwestorów zewnętrznych, zmniejszanie kosztów produkcji, uprzemysłowienie regionu Cele: zmniejszanie dysproporcji rozwojowych między regionami, przestrzenna koncentracja inwestycji Instrumenty: bodźce finansowe dla inwestorów, rozwój infrastruktury, umowy dotyczące inwestycji na obszarach słabo rozwiniętych, występowanie państwa w roli inwestora (Gdynia, COP)
CECHY TEORII ENDOGENICZNYCH („OD DOŁU” • • Założenia: mała mobilność zasobów Czynniki: nowe firmy i nowe rodzaje produkcji, przedsiębiorczość, innowacje, tworzenie miejsc pracy we wszystkich dziedzinach, własne zasoby Cele: wyrównywanie szans przedsiębiorcom, wspieranie konkurencyjności przedsiębiorstw ze słabo rozwiniętych regionów w skali międzynarodowej Instrumenty: badania i rozwój, transfer technologii, kształcenie zawodowe, usługi produkcyjne (np. marketing), kooperacja firm
TEORIE EGZOGENICZNE Teoria wzrostu zrównoważonego Teoria wzrostu niezrównoważonego Teoria interwencjonizmu państwowego Teoria eksportu
TEORIE ENDOGENICZNE • • • Teoria potrzeb podstawowych Teoria rozwoju autocentrycznego Teoria niezależnego rozwoju gospodarczego Teoria rozwoju sieciowego Teoria klastrów Teoria polityk strukturalnych Teoria regionu uczącego się Teoria instytucjonalna Teoria rozwoju zrównoważonego Teoria bioregonalna
TEORIA WZROSTU ZRÓWNOWAŻONEGO Zaklęty krąg ubóstwa (niska wydajność pracyniskie oszczędności- brak kapitału i niskie dochody gospodarstw domowych-niska wydajność pracy) Trzeba przyciągać inwestorów zewnętrznych Trzeba nakłaniać przedsiębiorców by inwestowali zamiast konsumować
TEORIA WZROSTU NIEZRÓWNOWAŻONEGO Każdy kraj ma regiony i sektory, które są lepiej rozwinięte niż inne (bieguny wzrostu) Trzeba rozwijać przede wszystkim te sektory i te regiony Pociągną one za sobą rozwój innych sektorów (bo wzrost dochodów) oraz regionów (np. migracje)
TEORIA INTERWENCJONIZMU Region peryferyjny nie ma atutów rozwojowych Przedsiębiorcy nie chcą tu inwestować (słaba infrastruktura, duża odległość, płytki rynek konsumpcyjny) Dlatego państwo musi realizować inwestycje w takim regionie (COP, Gdynia, kraje socjalistyczne)
TEORIA EKSPORTU Należy wyspecjalizować się w określonej produkcji i eksportować ją, ponieważ na wewnętrznym rynku może być za niska podaż, za mało chętnych na produkty
TEORIA POTRZEB PODSTAWOWYCH Równomierny rozwój regionu w oparciu o własne zasoby Dbałość o zaspokojenie potrzeb społecznych (oświata, edukacja, kultura itd. ) Brak nacisku na szybki wzrost gospodarczy- będzie on skutkiem rozwoju sił wytwórczych
TEORIA ROZWOJU AUTOCENTRYCZNEGO Izolacja regionu od gospodarki światowej (gdyż import jest zbyt atrakcyjny) Restrukturyzacja regionu Oparcie rozwoju o rynki wewnętrzne Powrót po zmianach do gospodarki światowej (np. Korea Płd. )
TEORIA NIEZALEŻNEGO ROZWOJU Dotyczy regionów peryferyjnych w krajach wysoko rozwiniętych Przepływ informacji o technologiach i innowacjach Rozbudowa własnego potencjału „import” technologii i innowacji stosowny do własnego potencjału (robimy to, co najlepiej potrafimy)
TEORIA ROZWOJU SIECIOWEGO Oparta na wzroście kapitału społecznego Współpraca wewnątrz regionu Pozioma współpraca przedsiębiorstw (te same dobra), pionowa współpraca (różne fazy produkcji), diagonalna (specjaliści ze zbliżonych dziedzin) Współpraca przedsiębiorstw z B+R Rozwój kapitału społecznego
TEORIA KLASTRÓW Klaster- skupisko przedsiębiorstw i instytucji, które równocześnie współpracują i konkurują ze sobą Powoduje to wzrost produktywności oraz innowacyjności oraz spadek kosztów związanych z produkcją (np. wspólne innowacje)
TEORIA POLITYK STRUKTURALNYCH Polityka państwa Likwidacja schyłkowych dziedzin przemysłu Wspieranie rozwoju nowych dziedzin przemysłu Ochrona nowych branż przed konkurencją międzynarodową Fundusze strukturalne
TEORIA REGIONU UCZĄCEGO SIĘ Samuelson, Nordhaus Czynnikiem rozwoju jest innowacyjność technologiczna Tworzenie magazynów wiedzy Ułatwianie współpracy (przedsiębiorstwa-naukaadministracja-sektor oganizacji pozarządowych) Informacja o innowacjach
TEORIA INSTYTUCJONALNA Kształtowanie instytucji formalnych i nieformalnych Prawo wspierające przedsiębiorczość Ochrona prawa własności Kształtowanie kultury ekonomicznej
TEORIA ROZWOJU ZRÓWNOWAŻONEGO Gospodarka- społeczeństwo -środowisko
NAJWAŻNIEJSZE CECHY CHARAKTERYSTYCZNE PODLASIA Różnorodność biologiczna: zasoby i walory środowiska przyrodniczego, unikalne systemy przyrodnicze i gatunki roślin i zwierząt Różnorodność kulturowa: zróżnicowanie stylów życia i budowania związków między ludźmi wewnątrz danych społeczności
CECHY RÓŻNORODNOŚCI KULTUROWEJ PODLASIA Różnorodność etniczna: Polacy, Białorusini, Ukraińcy. Litwini, Tatarzy Różnorodność regionalna: mieszkańcy Podlasia, Mazowsza, Kurpi, Suwalszczyzny Różnorodność religijna: katolicy, prawosławni, wyznawcy islamu Różnorodność obyczajowa: różne obrzędy, tradycje (szlacheckie, chłopskie, narodowe), różne mentalności Różnorodność stylów życia: różne rzemiosła, style budownictwa (architektoniczne), różne nawyki żywieniowe (kuchnia podlaska, mazowiecka, kurpiowska, białoruska, tatarska, litewska)
DLACZEGO RÓŻNORODNOŚĆ KULTUROWA JEST CZYNNIKIEM ROZWOJU Jest to przejaw rozwoju kulturowego (cywilizacyjnego) ludzkości Jest to coś, co może budować kapitał społeczny, kapitał ludzki i wiarę społeczności regionu we własne możliwości Jest to coś, co wspiera rozwój gospodarki Warunkiem tego jest docenienie potencjału, który posiadamy i potraktowanie go jako atut
RÓŻNORODNOŚĆ KULTUROWA A ROZWÓJ KULTUROWY Kultura jest swoistą cechą człowieka, ponieważ jej cechą jest zróżnicowanie: każda kultura tworzy własne symbole, normy zachowań, sygnały kulturowe (estetyczne, religijne, obyczajowe, językowe itd. ); o rozwoju świadczy współistnienie różnych kultur; to czyni ludzkość bogatszą Kultywowanie tradycji kulturowych na Podlasiu i wzajemny szacunek powodują, że region lepiej się rozwija w sensie cywilizacyjnym, jest bogatszy niż inne bogactwem różnorodności kultur Ochrona różnorodności kultur może być potraktowana też jako wymóg moralny: skoro cecha kultur jest różnorodność, to dobre jest chronienie tej różnorodności, a nie dążenie do ujednolicania zachowań ludzi; ujednolicenie kultury zubaża ją; nie możemy też jednoznacznie stwierdzać, że jedne kultury są „lepsze” i trzeba je chronić, a inne „gorsze” i niewarte uwagi
KAPITAŁ LUDZKI I SPOŁECZNY Życie w różnorodności wymaga wypracowania pewnych umiejętności, które potem są przydatne w praktyce (np. w gospodarowaniu) Musimy nauczyć się akceptować to, że inni ludzie maja inna mentalność, inne zwyczaje, inne wierzenia, inny gust, czyli musimy nauczyć się wzajemnej tolerancji i zaufania Wzajemne zaufanie to lepsze relacje między ludźmi, np. wzrost poczucia bezpieczeństwa (mniej ludzi będzie chciało nas okraść, oszukać, użyć wobec nas przemocy), większa skłonność do współpracy
KAPITAŁ SPOŁECZNY A GOSPODARKA Wysoki poziom bezpieczeństwa i wzajemnego zaufania sprzyja rozwojowi gospodarczemu Łatwiej jest prowadzić działalność gospodarczą (bo bardziej wiarygodni są partnerzy handlowi) Łatwiej jest współpracować zamiast wyłącznie konkurować, a jak wspomnieliśmy właśnie regionom słabiej rozwiniętym gospodarczo potrzebna jest współpraca Jako pracownicy lepiej się przystosowujemy do zmienionego otoczenia (gdyż przyzwyczailiśmy się, że ludzie i kultury są różni), dlatego gdy zmieniamy miejsce pracy (np. wyjeżdżamy za granicę) lepiej się przystowujemy, ponieważ nie spotyka nas szok kulturowy)
RÓŻNORODNOŚĆ KULTUROWAŹRÓDŁO KONKRETNYCH KORZYŚCI GOSPODARCZYCH Specyficzne niepowtarzalne produkty Podlasie- walory turystyczne wynikające z różnorodności kulturowej Zróżnicowana kuchnia regionalna: potrawy typowe dla Podlasia, Mazowsza, Kurpi, Białorusi, Litwy, kuchnia tatarska, około 40% turystów uważa kontakt z regionalną kuchnią za ważny element atrakcyjności turystycznej danego regionu; Unia Europejska wspiera materialnie te podmioty gospodarcze, które decydują się na działalność gospodarczą polegającą na produkcji produktów tradycyjnych i regionalnych (one posiadają specjalne oznaczenia i na ogół są bardzo drogie)
RÓŻNORODNOŚĆ KULTUROWA… Turystyka sakralna (obecnie bardzo dochodowy dział turystyki): obiekty sakralne kościoła katolickiego (np. Hodyszewo, Krypno, Tykocin, Drohiczyn, klasztor wigierski, Studzieniczna), kościoła prawosławnego (w tym bardzo ważne: Grabarka, Supraśl, prawie wszystkie ważne obiekty znajdują się na Podlasiu), islamu (Kruszyniany i Bohoniki) Turystyka etnograficzna: polska, białoruska, litewska, tatarska, chłopska kultura kurpiowska, szlachecka kultura wschodniego Mazowsza
RÓŻNORODNOŚĆ… Turystyka kulturowa: festiwale folkowe (np. Podlaska Oktawa Kultur, działalność grupy Czeremszyna), festiwale mniejszości narodowych i etnicznych (np. Basowiszcza, bardzo charakterystyczny i nietypowy festiwal, jesień Bardów), festiwale muzyki poważnej (np. muzyki cerkiewnej), festiwale literackie (Biazzmieża, Wielkie Księstwo Poetów), potencjalnie jest to bardzo szeroka i różnorodna oferta
RÓŻNORODNOŚĆ… Różnorodność kulturowa to także kształtowanie specyficznych cech pracowników: np. przynależność religijna powoduje, że ma się specyficzne umiejętności np. prawosławni pracownicy lepiej radzą sobie w hierarchicznych strukturach i większej dyscyplinie) Większa elastyczność działalności przedsiębiorstw (np. w zakładach pracy ciągłej można łatwiej i mniej konfliktowo rozwiązać problem pracy w dni świąteczne) Łatwiejsze kontakty z zagranicą (bo pracownicy litewscy albo białoruscy mogą prowadzić negocjacje z partnerami z tych krajów; przyzwyczajenie do różnic w mentalności ułatwia negocjowanie warunków umów) Łatwiejsza nauka języka: gdyż od dziecka ma się kontakt z różnymi wersjami używanego języka)
WNIOSEK Podlasie jest najbardziej zróżnicowanym kulturowo regionem Polski Dotychczas nie potrafi tego wykorzystać „odkrycie” różnorodności bez wątpienia daje szanse rozwojowe: wzbogaca region, daje jego mieszkańcom nowe kompetencje i umiejętności pracownicze oraz otwiera nowe rynki dla nowych rodzajów gospodarowania
LITERATURA Zapraszam do lektury cyklu książek poświęconych rozwojowi społeczno- gospodarczemu Podlasia, które ukazywały się w latach 1997 -2009 nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu w Białymstoku pod redakcją naukową profesora Andrzeja Bociana Książki zawierają łącznie ponad 100 artykułów napisane przez naukowców zajmujących się Podlasiem: głównie są to pracownicy Wydziału Ekonomii i Zarządzania Uw. B, ale są także reprezentanci innych ośrodków naukowych
- Slides: 35