Rekabet Gc iin Ynetiim zmir Blgesi Kentlerinin Ekonomik

Rekabet Gücü için Yönetişim: İzmir Bölgesi Kentlerinin Ekonomik Gelişmesinde Politika Ağlarının Önemi Ayda Eraydın, Bilge Armatlı-Köroğlu, Hilal Erkuş-Öztürk, Suna Senem Yaşar 2. Bölgesel Kalkınma ve Yönetişim Sempozyumu 25 -26 Ekim 2007 İzmir

• Bazı kentler ve bölgeler diğerlerinden daha hızlı büyümekte ve küresel pazardaki göreli paylarını daha fazla arttırmaktadır. Bu yerleri diğer yerlerden daha başarılı yapan temel faktörler nelerdir? Yazın kentlerin kendine özgü yarışabilirlik kapasitelerini başarı faktörleri olarak tanımlarken, son zamanlarda kent bölge yazını ‘yerleşimler arasındaki işbirliği ve yeni yönetişim biçimlerini kentler için yeni bir yarışabilirlik faktörü olarak tanımlamaktadır. • Politika Ağları (Yönetişimin özel bir formu) Farklı coğrafi düzeylerdeki (Ulusüstü - Yerel) aynı ortak faydaya sahip kamu ve özel kurumlar arasındaki hiyerarşik olmayan ilişkiyi temsil etmektedir.

• Bu çalışmanın amacı ağ yönetişim yazınını yarışabilirlik tartışmaları ile ilgili olarak ele alıp incelemek, ve farklı türdeki politika ağlarının kentlerin ve bölgelerin performansına nasıl katkı yaptığını ortaya çıkarmaktır. • 1) 2) 3) 4) Bu kapsamda; İlk olarak yarışabilirliği sağlamada kentler arasında oluşan yönetişim ağlarının rolü incelenecek ve ağ özelliklerinin kentlerdeki yarışabilir gücü sağlamadaki önemi tartışılacaktır. İkinci bölümde ise, kentler arasındaki ağların yapısı ve doğası hakkında yorum yapabilmeyi sağlayacak amprik bulgular sunulacaktır. Bu bölümde alan çalışması başlığı altında, yarışabilirlik göstergeleri ve ağ özelliklerini betimlerken kullanılan yöntem, tanımlamalar, data analizleri, amprik bulgular sunulacaktır. İzmir Kent Bölgesi içinde yerleşimler arası oluşan politika ağlarının önemi kullanılan ekonometrik modelle ele alınıp, kentlerin yarışabilirliğindeki önemi değerlendirilecektir. Sonuç bölümünde ağ yönetişim yaklaşımı yeniden gözden geçirilip, politik çıkarsamalar tartışılacaktır.

KENTLERİN YARIŞABİLİRLİĞİNDE ÖNEMLİ BİR FAKTÖR OLARAK POLİTİKA AĞLARI • Çoğu yerel ekonomik kalkınma stratejisi yönetişim uygulamalarının ve ağların önemine vurgu yapmakta ve daha yarışabilir bir ekonomi için politikaların geliştirilmesi gerektiğini savunmaktadır. • Bir bölgenin/yerin yarışabilirliğini tanımlayan ortak bir kabul olmasa da; yükselen hayat standardı, verimlilik performansı, reel ücretlerdeki artış, istihdam olanakları, uluslararası marketlerin isteğine yönelik mal ve servis üretimi (Martin, 2003), girişimciliğin artması bir yerin yarışabilirliğini tanımlayan göstergeler olarak ele alınmaktadır. Yarışabilirlik faktörleri (Factors of competitiveness); • Altyapı ve erişebilirlik (infrastructure and accessiblity) • İnsan Kaynakları (human resources) • Verimli Çevre (productive environment) Bilgi altyapısı, becerili işgücü, yenilik, yönetişim ve kurumsal kapasite olarak sektörel uzmanlaşmaların artması Kentlerin ve bölgelerin kendine özgü yarışabilirlik karakteristikleri

Yazında, özellikle kent bölge yazınında, son zamanlarda kentler arası ağ ilişkilerinin önemli bir yarışabilirlik faktörü olduğundan bahsedilmektedir. Polysentrik kent bölgeler ve Çok merkezli metropolitan bölgeler Mekanın rekonfigurasyonu ve yeni ortaya çıkan yönetişim formları hakkında ipuçları vermektedir. Bu çalışmalar ağ ilişkilerinin faydalarını; > Benzer türdeki kentler arasındaki dayanışmacı ağlar uzmanlaşmanın faydalarını arttırırken, farklı türdeki kentler arasındaki ağlar da çeşitliliklerin faydalarını arttırmaktadır. Kentler birbirine farklı ağlarda bağlanarak ağ dışsallıklarından yararlanmaktadır. Ağ ilişkileri geliştirmenin 4 önemli motivasyonu; Kurumlararasında dayanışmacı karar verme ve politika üretme, stratejik ortak eylemler geliştirme, bilgi paylaşımı, farklı konularda ortak projeler geliştirme kentlerin yarışabilirliğinde önemlidir.

> Ağ ilişkileri ile yerel aktörler arası yaratılan sinerjiler küresel aktörlerle ağ geliştirilen ilişkilerle desteklendiğinde o kentin yarışabilirliğini sağlar. >Politika ağları ile kentlerde geliştirilen iyi uygulamalar diğer kentlere öğrenme yoluyla daha esnek bir şekilde transfer edilebilmektedir. Bu türde yaratılan ticarileşmemiş bağımlılıklar Storper (1995) , formel ve informel dayanışmacı bilgi paylaşımı odaklı ağların gelişmesini destekleyerek, kentlerin değişen koşullara daha kolay uyumunu sağlamaktadır. Ağ ilişkilerinin olumlu tarafları dışında, olumsuz yönleri de bulunmaktadır; Eşitsiz güç ilişkileri, katılımcılar arasındaki çatışmalar, bazı grupların dışlanması gibi.

AĞ İLİŞKİLERİNİN DOĞASI ve KENTLERDE YARIŞABİLİRLİK Ağ yönetişimi yaklaşımının farklı yönleri ve kentlerin yarışabilirliğine katkıları; 1) Politika ağlarının hedefleri ve motivasyonları • Strateji kurma, bilgi paylaşmayı hedefleyen ağlar • Tanımlanan politikaları uygulama amaçlı geliştirilen ağlar Politika Ağları (Policy Networks): Değişik seviyedeki farklı yönetimsel birimlerarasındaki ilişkiyi güçlendirmek ve sivil toplum örgütleri ve özel ortaklarla sıkı dayanışma sağlamayı amaçlar. (Devlet ve Pazar ilişkisini kurmaya yönelik) Eylem Yönelimli Ağlar (Action-oriented networks): Kentlere farklı konularda yeni kapasiteler sağlayıp, ortak projeleri ve eylemleri desteklemeyi amaçlar. Tamamlayıcı/bütünleyici Ağlar (complementary networks) kentler arasında çeşitliliğin artmasıyla ortaya çıkar. Bu ilişkilerle kentler birbirini besler. Yardımcı/işbirlikçi ağlar (cooperative networks) kentlerarasındaki verimliliği ve yarışabilirliği karşılıklı ilişkiler, sosyal ve ekonomik eylemlerle sağlamayı amaçlar.

2) Yönetişim Ağlarının Yoğunluğu Kentlerdeki yaratıcılık ve yarışabilirliği arttırmada ağlar arasındaki ilişkinin yoğunluğu önemlidir. Ancak, yerel aktörler arasındaki ağ ilişkilerini arttırmanın engelleri vardır; güven yetersizliği, işbirliğine gönülsüzlük, geleneksel kültür değerleri gibi unsurlar 3) Aktörlerin birbirleriyle nasıl ilişkide olduğu kentlerin performansında ve ilişkilerin geliştirilmesinde önemlidir. Politika ağları çoğu çalışmada hiyerarşik olmayan ağlar olarak ele alınmaktadır. Hiyerarşi ve merkezilik (centrality) ilişkileri aktörlerin önemini göstermekte ve bundan dolayı hiyerarşik asimetrik güç ilişkileri ve heterarşik ilişkiler tanımlanmalıdır

Alan Çalışması_İzmir Kent Bölgesi • İzmir bölgesinde farklı büyüklük, farklı ekonomik yapı ve uzmanlaşmaya sahip 38 yerleşimi kapsamaktadır. (Bölge yönetsel bir sınırdan çıkarak değil de akademik ve planlama çalışmalarından esinlenerek oluşturulan bir fonksiyonel bölgeyi temsil etmektedir)

İzmir bölgesinin bu çalışma için önemi; • 1980’lerden İhracat oryantasyonlu politikalar, finansal pazarın yeniden düzenlenmesi, ticari rejimler ile geçirdiği ekonomik dönüşümün bölgenin büyümesine sağladığı katkı. ( İmalat sanayindeki değişim, hizmet sektörü ve yüksek teknoloji endüstrisinde artış, çoğu endüstriyel aktivite İzmir Metropolitan alanı dışında kuzey ve güneyde yer seçmesi, Altyapı ve ulaşım ağının kuzey-güney aksı boyunca gelişmesi ile İzmir çeperinde bazı yerleşimler büyümüş gelişmiştir). • 1980’lerle birlikte bölgede karar verme sistemlerindeki yeni gelişen koalisyonlar sosyal grupların dayanışmacı ve katılımcı bir karar verme sürecini farklı platformlarda geliştirmesini sağlamıştır. İzmir yönetişim pratikleri anlamında en önemli şehirlerden birisidir (EGEV’in çalışmaları, İzmir Kent Hareketi vs. ).

Yöntem: 3 aşamalı bir çalışma 1) Yarışabilirlik göstergelerine ilişkin verilerin farklı kurumlardan toplanması, (TÜİK, DPT, Türkiye Patent Enstitüsü, TTGV, TÜBİTAK) 2) Yerel Kamu aktörleri, belediyeler ve STK’lar arasındaki ağ ilişkilerini ortaya çıkarmak için İzmir bölgesinde kurumlarla anket çalışması. Politika ağlarını çıkarmak için 37 yerleşim belediyesi ve İzmir Metropolitan Merkezdekilerle (8) Haziran-Kasım 2005 döneminde gerçekleştirilen derinlemesine görüşmeler. Derinlemesine görüşmelerde; kentin performansına, farklı coğrafi seviyedeki ağ ilişkilerine ve farklı türdeki ilişkileri ortaya çıkarmaya yönelik sorular. Bu sorularda ilişkiler stratejik karar ilişkileri, bilgi paylaşım ilişkileri, ortak projeler ve kültürel-çevresel aktiviteler başlığı altında gruplanmıştır. 3) Sosyal Network Analizi (SNA) metod olarak ilişkileri analiz etmede kullanılmıştır. SNA Aktörler arasındaki ilişkileri modellemeyi ve grup ilişkilerinin yapısını tanımlamayı sağlar.

İzmir bölgesindeki yerleşimlerin yarışabilirlik göstergeleri ve faktörleri açısından değerlendirilmesi Bu çalışmada Kişi başına GSYİH yarışabilirlik göstergesi olarak alınmıştır. Yarışabilirlik faktörleri ise 4 grupta ele alınmıştır ; Altyapı teknik altyapı, telekominikasyon altyapısı (internet, telekom, bilgi iletişim teknolojileri), bilgi altyapısı vs. Gösterge olarak 1000 kişiye düşen telekom kullanıcı sayısı (internet, telefon) İnsan sermayesi eğitimli çalışan seviyesi, uzmanlaşmış işgücü, bilgi yoğun aktivitelerin gündeme gelmesiyle üniversite mezunları sayısı. Gösterge olarak üniversiteyi bitirenlerin toplam nüfusa oranı alınmıştır. Verimli çevre yenilikçilik ve uzmanlaşma kapasitesi, Araştırma & Geliştirme harcamaları ve patent sayıları Gösterge olarak 1000 çalışan nüfus başına düşen patent, faydalı model, endüstriyel tasarım belgesi sayısı Uzmanlaşma indeksi yakın ve benzer firmalar arasındaki bilgi yayılımını Krugman uzmanlaşma indexi kullanılmıştır. Networkler Diğer yerleşimlerle olan toplam ilişki sayısı o yerleşimin yarışabilirlik göstergesi olarak alınmıştır.

Yarışabilirliğin Analizi • Önemli tarımsal ve tarihi altyapısına rağmen İzmir bölgesinde yüksek GSYİH’ya sahip diğer yerleşimler farklı konularda uzmanlaşma göstermektedir. Kıyıdaki yerleşimler ör. Kuşadası turizm, diğer yerl. Torbalı-Kemalpaşa-Menemen imalat sanayi Şekil 2. yerleşimlere göre kişi başına GSYİH değerleri 1990 ve 1990 -2000 yılları arasındaki büyüme oranı

• Yerleşimlerin yarışabilirliğinde nüfusun büyüklüğü, kentin büyüklüğü önemli olarak ele alınmaktadır. Ancak nüfus büyüklüğünün yerleşimlerin yarışabilirliğinde çok da önemli olmadığı gözlenmektedir. • Hangi faktörler yerleşimlerin yarışabilirliğini GSYİH ile ölçmede önemlidir? İletişim altyapısı: 1000 kişiye düşen telekom abone sayısı: Kıyı yerleşimlerde telekom kullanıcıları sayısı fazla olsa da, 1990 yılında diğer yerleşimlere göre 1000 kişiye düşen telekom abonesi varyasyon katsayısı düşüktür. Kişi başına düşük gelire sahip olan küçük yerleşimlerin (tarım ve hizmette uzmanlaşmış) iletişim altyapısı da düşüktür. 1990 -2000 arasında yüksek iletişim altyapısı gösteren yerleşimlerin daha fazla büyüdüğü istatistik olarak gözlenmektedir ( R 2=0, 568 anlamlı 0. 005 seviyesinde) İnsan Sermayesi: Kıyı yerleşimlerinde yüksekken, tarımın hakim olduğu iç yerleşmelerde bu katsayı düşüktür. İnsan sermayesi ve GSYİH arasında yüksek korelasyon görülmektedir (Pearson korelasyon katsayısı. 519, 0. 001 seviyesinde anlamlı, R 2=0, 363, 0, 05 seviyesinde anlamlı olmasına rağmen yine de çok güçlü bir ilişki olduğu söylenemez )

Verimli Çevre: Yenilikçilik Korelasyon katsayısı iki göstergede de düşük olsa da, uzmanlaşma alanı yine de önemli bir yenilikçilik göstergesidir. Turizm ve tarımla uğraşan firmaların yenilikçilik düzeyi imalat sanayindeki firmalara oranla daha düşüktür. Sadece 9 yerleşimde bu gösterge ortalamanın üzerindedir. Krugman Uzmanlaşma İndeksi: Yerleşimlerin uzmanlaşma alanları değişmesine rağmen, bazı yerleşimler dışında uzmanlaşma seviyesi gayet yüksektir. Kişi başına GSYİH ve uzmanlaşma katsayısı arasındaki korelasyon düşük olmasına rağmen anlamlıdır. (R 2=0. 572, anlamlı 0, 001 seviyesinde) uzmanlaşma oranı yüksek olan yerleşimlerin daha hızlı büyüdüğünü gösterir.

Ağ ilişkileri bakımından Yarışabilirliğin Analizi • Bölgedeki oluşan politika ağlarından en baskın olan tür Stratejik karar verme ve politika tanımlama networkleridir. > Belediyeler ve kamu kurumları arasında oluşan ağ ilişkilerinde kamu yönetiminin yapısından fazlaca etkilenmiş old. gözlenmektedir. Genelde en çok ağ ilişkisi merkezi yönetimin fonksiyonlarının en fazla görüldüğü il merkezlerinde; İzmir, Manisa ve Aydın’da yoğunlaşmaktadır. > Belediyeler ve STK’lar arasında gelişen ilişki biçimi stratejik karar ağlarından biraz farklıdır. Bölgenin batı kıyı kesiminde STK’ların özellikle Çevre koruma konularında işbirliği içinde çalıştığı görülmektedir. • Ortak eylem ağlarının ise bölgede az önemli olduğu görülmektedir. • Bölgede bilgi paylaşım, proje geliştirme, çevre-kültür aktiviteleri Konusunda geliştirilen ağ ilişkilerin henüz başlangıç aşamasında olduğu gözlenmiştir. Ancak bölgede istihdam gelişimine en fazla katkısı olacak olan ortak proje geliştirme ağları, bilgi paylaşım ve çevre-kültür konusunda geliştirilen ilişkilere göre azdır.

Farklı türdeki network (ağ) verileri anket görüşmelerinden elde edilmiştir.

Politik ağlara bağlı olmayan çok az yerleşim bulunmaktadır. Bu da yüksek seviyede inclusiveness’ın göstergesidir. Proje ağları ve çevre-kültür konulu ağların inclusiveness değeri oldukça düşüktür. Ancak, bölgedeki yerleşimler stratejik karar geliştirme ve bilgi paylaşma konusunda ilişkileri olsa da bu henüz ortak proje geliştirme seviyesine ulaşamamıştır.

Ağların yapısal karakteristikleri; Tamamlayıcı (complementary) ve işbirlikçi (cooperative) ağlar İşbirlikçi Ağlar: Benzer ekonomik yapıdaki yerleşimler arası ilişkiler Tamamlayıcı Ağlar: farklı ekonomik yapıdaki kentler arası ilişkiler Karşılıklı ilişkiler kıyı yerleşimlerindeki işbirliği ağlarında önemli iken, tamamlayıcı ağlar ise daha çok farklı büyüklük ve uzmanlaşmaya sahip yerleşimler arasında önemlidir.

İlişkinin sıklığına ilişkin yapılan analizin yanında yerleşimler arasındaki ilişkilerin merkeziliği (centrality) ve yoğunluğuna (density) yönelik analizler, stratejik karar verme ağlarının yoğunluğunun yüksek olduğunu gösterirken, eylem oryantasyonlu ağların yoğunluğu daha az olduğunu göstermektedir.

İlişkinin merkeziliğine ilişkin yapılan analizde, kamu kurumları, belediyeler ve STK’lara arasındaki stratejik karar verme ilişkilerinin diğer eylem oryantasyonlu networklere göre daha merkezi olduğu gözlenmektedir.

İzmir bölgesindeki yerleşimlerin ekonomik büyüme ve gelir artış seviyesinin ne derecede politika ağlarına bağlı olduğuna ilişkin istatistiki göstergeler; Kişi başına GSYİH’nin networklere göre daha belirleyici olduğunu göstermiştir. Kişi başına GSYİH ile geliştirilen ortak proje ağları arasında anlamlı bir ilişki gözlenmemektedir. Bu durum, tamamlayıcı ve işbirlikçi ağlar için de geçerlidir. Ancak, kentlerin yarışabilirliği arttıkça geliştirdiği stratejik ve bilgi paylaşımı networklerinin arttığı gözlenmektedir.

Yönetişim ağlarının diğer yarışabilirlik ve kent performansı faktörleri içindeki göreli önemi: Yapılan analizler, 1990’ların başında kentler arasındaki yarışabilirlik seviyelerinin farklı olduğunu göstermiştir. Yerleşimler farklı büyüme oranları göstermiştir. ØHangi faktörler bölgedeki yerleşimlerin GSYİH’sinin artışını sağlamıştır? ØYerleşmeler arası oluşan politika ağları ekonomik büyümede önemli olmuş mudur? Ekonomik büyüme yazınında; Bilginin önemi (Romer, 1988), bilgi dağılımının birikmesi (Lucas, 1988), birikim ekonomileri, insan sermayesi ( Rauch, 1991; Glaser, 1992) önemli faktörler olarak ele alınmıştır.

Ekonomik büyüme modeli; Barro 819919, Barro and Sala-i Martin (1995) modeli kullanılmıştır. Farklı mekansal birimler arasındaki benzeşme ve ayrışmayı ölçen bir OLS Regresyon modeli kurulmuştur.

Yapılan 3 ayrı modelde; ilk olarak bilgi ve bilgi altyapısına ilişkin değişkenler in GSYİH’ye (bağımlı değişken)etkisi testedilmiş, ikinci modelde ise spillover eklenmiş, üçüncü modelde ise ağ yönetişimi ilişkilerde yoğunluk ve merkezilik olarak ele alınmıştır. Sonuçlar, İzmir bölgesindeki yerleşimlerde değişkenler bakımından şartlı bir benzeşme olduğunu göstermiştir. Yüksek GSYİH sahip yerleşimlerin GSYİH’daki büyüme oranı daha düşük olmuştur. dış göç etkileri Bilgi altyapısına ilişkin faktörler GSYİH’nın artmasında istatistiksel olarak pozitif ve anlamlı bir ilişkiyi göstermektedir. Spillover yine pozitif ve anlamlı bir ilikiyi göstermektedir. Yerleşimlerin ağ performansına ilişkin yoğunluk değişkeni GSYİH artışında pozitif ve anlamlı bir ilişki göstermektedir. İlişkilerde merkezilik değişkeni ise negatif bir ilişki göstermektedir ve amprik bulgularla zıt bir sonuç. İzmir bölgesinde, merkezi konumdaki yerleşimlerin GSYİH açısından düşük bir büyüme gösterirken, periferide bulunan diğer yerleşimler daha hızlı büyüme gösterdiği gözlenmektedir. Bu yerleşimler içinden yüksek sayıda bağlantısı olanlar daha yüksek büyüme hızı göstermektedir. Bulgular teorik tartışmaları desteklemekte, bilgi yayılımı ve politika ağlarının (ilişkisel kapasitelerin) kentdeki kişi başına GSYİH’nın büyümesinde önemli olduğunu göstermektedir.

Çıkarsamalar: • Küresel ekonominin getirdiği yeni koşullar, ekonomik yarışabilirlik, kentler için mekanlararası yarışabilirliği, büyük kentlerde kentler ve alt yerleşim birimleri arasındaki işbirliğini, bölgesel koordinasyonu, bölge genişliğinde planlamayı ve kurumsal yeniden düzenlemeyi gündeme getirmiştir. • Yönetsel reformların yetersiz kaldığı noktalarda, yakın ve uzak yerleşimler arasında dahi sinerji yaratmak için yerel yönetsel birimler arasında ağ ilişkilerini geliştirmeleri için baskı yaratmaya başlamıştır. Yönetimler yeni yönetsel düzenlemelerde bu konuda değişikliğe gönülsüz yaklaşsada, politika ağları bir çözüm olarak önerilmiştir. Yönetsel reformlar 1981’den beri İzmir için gündemde olup, uluslarası sermaye için çekici hale gelmiş, ekonomik yapıda dönüşüm yaşanmış, 1980’lerle birlikte yönetsel yapı desentralize olmuş, planlama gücü büyükşehir belediyeleri ve ilçe belediyelerine devredileye başlamıştır. Yerleşimler arasındaki mal, insan ve hizmet akımı yeni ilişki temelli ağ yönetişimi yaklaşımını yarışabilirlik ortamında gündeme getirmiştir. Fakat, Bu durum tam anlamıyal bir kurumsal reforma dönüşmemiştir.

2004 yılından itibaren yönetsel birim olarak alınan kent bölge yaklaşımıyla sınırlar ekonomik olarak birbirine sıkı bağlı yerleşimlerin metropolitan alan sınırına dahil edilerek (50 km çap) genişletilmiştir. İzmir bölgesinde yapılan çalışmada belediyeler, kamu kurumları ve STK’lar arasında ortak strateji ve politika üretme amaçlı bilgi ağlarının geliştiğini görmekteyiz. Bölgedeki yavaş gelişen işbirliği yapısından dolayı ortak somut proje geliştirme ilişkileri düşüktür. Etkin bir kurumsal sistem olmamasına rağmen, ağ ilişkileri bölgedeki kentlerin ekonomik performaslarında önemlidir. Politikacılar kentler arasında yarattığı avantaj ve sinerjiden faydalanmak için ağ ilişkilerinin gelişmesine daha fazla dikkat vermelidir. Kurumsal reformlar kentler arasında ağ ilişkilerinin gelişmesi için, yenilikçi eylemlerin, bilgi altyapısının gelişmesi için, teknik altyapı ve insan sermayesinin gelişmesi için yeni mekanizmalar geliştirmelidir. İzmir bölgesi ağların ve bilgi yayılımının yerleşmelerinin ekonomik yarışabilirliğinde yardımcı olduğu, yönetişim mekanizmalarının ağların gelişmesinde desteklediği bir ekonomik alandır.