TAM REKABET VE EKSK REKABET PYASLARI Bu nitede

TAM REKABET VE EKSİK REKABET PİYASLARI

Bu ünitede günlük hayatımızda çok sık duyduğumuz bir kavramı irdeleyeceğiz. Rekabetçi piyasa, rekabetçi olmak, rekabet avantaj›. . . “Rekabet” sözcüğü sanki büyülü bir anlama sahipmişçesine çok arzulanan bir olgu olarak kullanılmakta. Peki nedir “rekabetçi olmak”? Nasıl tanımlanır? Rekabetçi bir ekonomiye nasıl ulaşılır? Rekabetçi ekonomilerin avantajları nelerdir? Rekabet kendiliğinden elde edilip korunabilir mi? Bu soruları bu ve bundan sonraki ünitede iflleyeceğiz.

Gerçek yaşamdan iki örnekle başlayalım. Diyelim ki Ankara’dan İstanbul’a arabanızla yola çıkıyorsunuz. Şehrin hemen dışında peşe sıralanm›ışolan benzincilerden benzin almak üzere ilkine girdiniz. Fakat birden fark ettiniz ki bu benzincideki benzinin satış fiyatı yaklaşık 50 m ilerideki benzinlikte satılmakta olan benzinden %20 daha pahalı. Bu fiyat farkı için de gözle görülür hiç bir neden bulamıyorsunuz. Hemen arabanızla bir sonraki benzinliğe gidip daha ucuz olan benzinden almaya karar veriyorsunuz. Aynı günün akşamı elektrik dağıtım şirketinin elektriğe %20 zam yaptığını düşünelim. Elektrik hizmetinizi kestirip başka bir şirkete geçmek gibi bir olanağınız yok; çünkü zaten evinize elektrik sağlayan sadece tek bir flirket var. Yapabilece¤iniz tek şey elektriği biraz daha dikkatli ve kısıntılı kullanmak.

Yukarıdaki iki örnekten şu davranışları görüyoruz: Tüketiciler benzin fiyatlarına bağlı olarak en ucuz benzin satan şirkete ulaşmak için tüketim adreslerini değiştirebilmektedir. Bu şartlar altında birbirine yakın istasyonların farklı fiyat uygulaması mümkün olmayacaktır. Buradaki benzin örneğinde piyasa yapısı rekabetçidir. Rekabet sonucu benzinciler hemen aynı fiyattan benzin satmaktadır. Ancak, tüketiciler elektrik ya da doğal gaz gibi tekelci konumdaki şirketlerin ürünlerini ancak kısıntıya giderek tüketebilmekte, başka bir adrese yönelememektedir. Burada rekabetin eksik olduğu bir piyasa söz konusudur.

Piyasalar oluşan rekabet türüne göre tam rekabet (serbest rekabet) ve eksik rekabet (aksak rekabet) piyasasları şeklinde ikiye ayrılır. Piyasa türlerindeki ayırımın yapılabilmesinde en geçerli ölçüt, Tam Rekabet Piyasası şartlarından (özelliklerinden) herhangi birini taşımıyan tüm piyasalar Eksik Rekabet piyasası olarak adlandırılır. Eksik rekabet piyasaları, tekel (monopol ≡ satıcı tekeli), (monopson ≡ alıcı tekeli), tekelci rekabet düpol, ologopol vb. şeklinde sayılabilir. Bugünkü dersimizde tam rekabet piyasasını inceliyeceğiz.

1. Bölüm TAM REKABET PİYSALARI 1. TAM REKABET PİYASASININ ÖZELLİKLERİ, FİYAT OLUŞUMU VE DENGESİ

1. 1 – TAM REKABET PİYASASININ ÖZELLİKLERİ 1. 1. 1. Atomize Olmasi : Alıcı ve satıcıların çok sayıda olması demektir. Piyasada çok sayıda üretici ve tüketici mevcuttur. Çok sayıdaki üretici ve tüketicilerin hiç birisi piyasadaki fiyatı tek başına etkileme gücüne sahip değildir. Yani, rekabetçi bir piyasada her üretici ve tüketici ürünün fiyatınıdeğiştiremeden, verili olarak kabullenmek zorundadır. 1. 1. 2. Mobilite : Alıcı, satıcıların, mal ve hizmetler ile üretim faktörlerinin hiç bir ek maliyete katlanmadan piyasaya giriş-çıkış serbestliğini taşımaları anlamına gelir. Mevcut bir iflletme, diyelim ki fiyat avantajını kullanarak veya piyasadaki varlığını tehdit unsuru olarak kullanarak rakip başka işletmelerin piyasaya girmesini engelleyemez.

1. 1. 3. Homojenlik : Arz edilen belirli bir mal veya hizmetin tüm birimlerinin aynı kalitede ve aynı görünümde olması gerekliğidir. Buna homojen mal özelliği diyoruz. Benzin, ekmek, süt gibi homojen ürünlerin üretildiği piyasalar rekabet ortamına daha yatkındır. 1. 1. 4. Şeffaflık : Piyasadaki alıcı ve satıcıların olup bitenler konusunda tam bilgiye sahip olmaları demektir. Soru Gerçek yaşamda, homojen olmayan bir ürünü satan işletmelerden oluşan bir piyasaya tam rekabetçi bir piyasa değildir diyebilir misiniz? Evet diyebiliriz. Çünkü bir piyasanın rekabetçi piyasa olarak adlandırılabilmesi için mutlaka rekabetçi piyasanın tüm varsayımlarına sahip olması gerekmez. Önemli olan işletmelerin rekabetçi piyasadaymış gibidavranmalarıdır.

1. 2 – TAM REKABET PİYASASINDA FİYAT OLUŞUMU Tam rekabet piyasasında, fiyat, arz ve talep miktarlarının biribirlerine eşit olduğu noktada oluşur. Aşağıdaki tabloda et arz ve talep miktarlarını çeşitli fiyatlar düzeyindeki oluşumlarını göstermekteyiz. Et Fiyatı Talep Miktarı (Ton) Arz Miktarı (Ton) Fiyatın Eğilimi 11, 5 65 10 Artma 12 60 25 Artma 12, 5 55 40 Artma 13 50 50 Denge 13, 5 45 55 Azalma 14 40 60 Azalma 14, 5 35 65 13 YTL’ik birim fiyatında arz ve talep miktarları biribirlerine eşit olmakta ve bu düzeyde oluşan fiyata da denge fiyatı denmektedir.

Denge fiyatının üstündeki tüm düzeylerinde arz fazlası oluşur ve fiyatların azalma eğilimine girdiği görülür. ( ) Denge fiyatının altındaki, tüm fiyat düzeylerinde de talep fazlası oluşup fiyatların artış eğilimine girdiği görülür. ( ) Sonuçta Tam Rekabet Piyasasında sabitlik sağlanır ve bu tek fiyat (denge fiyatı) üzerinde piyasada mallar satılir alınır.

EGZERSİZ Tam rekabet piyasasında satılmakta olan bir malın toplam talep ve toplame arz fonksiyonları bilindiğine göre, piyasanın denge fiyatını ve maldan bu düzeyde yapılan alışveriş miktarını bulalım. Denge fiyatı arz ve talep miktarları biribirlerine eş düzeyde oluştuğuna göre : Oluşan dengede satıp alınan malın miktarı da : Veya : olarak bulunur.

1. 3 – TAM REKABET PİYASASINDA TEK FİYATIN SONUÇLARI 1. 3 – 1 – Tüketici Rentı (Tüketici Artığı) Denge fiyatının üzerindeki fiyatlardan, söz konusu malı satın almaya razı olan alıcıların, bu malı denge fiyatından alabilmeleri, bunlar için bir tür kazançtır. İşte bu kazanca tüketici rantı adını veriyoruz Bu açıklamaya bağlı olarak tüketici rantını, bir tüketicinin belirli bir malı satın alabilmek için ödemeye razı olduğu fiyat ile piyasada oluşan ve ödediği denge fiyatı arasındaki fark olduğunu gösterebiliyoruz.

Örneğin, luks evleri alıp satmakla uğraşan bir iş adamı, İstanbulda bir villa tip evleri için 5 Milion YTL ödemeye razı iken, evi piyasada, ekonomik krizden dolayı, 3 Miliona satınalabiliyorsa, aradaki 2 Million YTL’lik ev başına düşen iş adamının rantını oluşturmaktadır.

1. 3 – 2 – Üretici Rantı (Üretici Artığı) Üreticilerde tam rekabet piyasasındaki tek fiyat oluşumundan kazanç elde ederler. Bu kazanç, üreticinin denge fiyatının altında bir malı satmaya razı olmasına rağmen, bu malı daha yüksek denge fiyatında satama sonucu oluşabiliyorsa aradaki farka üretici rantı adı verilir. Üstteki grafikte 2 Milion YTL’ye satmaya razı olan bir ev sahibinin, denge fiyatı 3 Million YTL olması sonuncunda satabilmesiyle, 1 Millionluk üretici rantı elde ettiğini göstermektedir.

1. 4 – TAM REKABET PİYASASINDA DENGE FİYATININ DEĞİŞMESİ Hatırlanacağı üzere arz ve talepte meydana gelen artış eğrileri sağa doğru hareketine, azalış ise sola doğru hareket etmelerine neden olmaktaydı. Bu mantıkla hareket edersek piyasa dengesinin çeşitli durumları aşağıda özetlenmiştir. Şekilde, talep sabitken arzın artması (arz eğrisi sağa kayması) sonucu denge fiyatı ‘dan ‘e düşmüş alışveriş hacmı kadar artmıştır. Arzın azalması durumunda ise denge sevyesine yükselirken alışveriş hacmi kadar gerilemiştir.

Aşağıdaki (b)şekilde arz ve talebin birlikte ve aynı miktarda artması, fiyat düşü ve yükselişi yönünde birine zıt iki etki meydana getirmiş bu etkilerin birini dengelemesi sonucu fiyat düzeyi değişmemiş ancak alışveriş kadar artmıştır. Şekil (c)de arz artarken talep aynı miktarda azalmış sonuçta alışveriş hacmi değişmemiş ancak her iki etkinin de fiyat düşüşü yönündeki baskısı nedeniyle fiyat düzeyi ‘dan düşmüştür.

Aşağıdaki (d)şekilde ise talep artmış ancak arz ondan daha fazla artmıştır. Yani fiyat düşüş yönündeki baskı daha fazla olmuş ve niekin denge fiyatı ‘dan ‘e düşerken alışveriş hacmi kadar artmıştır. Örenğin arz artarken (fiyat düşüşü yönünde bir baskı) talep aynı miktarda artıyorsa (fiyat yükselişi bir baskı) denge fiyatını değişmeyeceğini söyliyebiliriz. Çünkü birine eşit iki zıt etki biribirlerini yok etmektedir.

Eğer talep arz artışından daha fazla artısaydı o zaman fiyat yükselişi yönündeki baskı daha fazla olurdu ve fiyat düzeyi yükselirdi. Şimdi çeşitli durumları grafikler yardımıyla inceliyelim. Şekil (a)’da görüldügü gibi arz sabitken talabin artması (talep eğrisinin sağa kayması) sonucu denge fiyatı ‘e yükselmiş alışveriş hacmi kadar artmıştır. Talebin sola kayması durumunda ise denge fiyatı den seviyesine düşmüş alışveriş hacmi kadar azalmıştır. Şekil (b)’de talep sabit iken, arz artarsa sağa( ), azalırsa sola( ) olur.

2 – TAM REKABET PİYASALARDA FIRMA MALLARINA TALEP VE FIRMA GELİRLERI TAM REKABET PİYASASINDA FİRMA DENGESİ

2 – 1 – FİRMA MALINA TALEP Bir firmanının üretim yapmasının temel nedeni, gelir elde etme isteğidir. Firma ürettiği mal veya hizmet, piyasada ne kadar çok talep ediliyorsa, üretime o kadar fazla devam etme isteği doğacaktır. « Firma Malına Talep » kavramı tam rekabet (serbest rekabet), piyasası için geçerlidir. Tam rekabet piyasasında her satıcı firma, piyasa fiyatını veri olarak kabul edmek zorundadır. Bu yüzden tam rekabet piyasasında firma malına talep eğrisi özel bir talep olup yatay eksenene paralel bir doğru şeklindedir. Burada talebin sıfırdan sonsuza kadar olacağı her değerde, fiyatın değişmediği görülüyor. Bunun nedeni aynı malı arz eden (n) tane, yani çok sayıda üretici olmasıdır.

2 – FİRMA GELİRLERİ 2 – 1 – Toplam Gelir (TG) : Bir firmanının toplam geliri piyasa türü ne olursa olsun mal veya hizmetin satış fiyatı ile satış miktarının çarpımına eşittir : Tam Rekabet piyasasında fiyat sabit olduğu için formuldeki fiyat ( ) sabit olacak bunun sonucunda Toplame Gelir fonksiyonu sadece satış miktarına bağlı pozitif eğimli bir eğri şeklini alacaktır. Bunun yanında miktar sıfır olduğunda toplam gelirde sıfır olacağından doğru orijinden başlar. Örneğin burada yatay eksende işaretlenen 100 birim X malının, adedinin 3 Milion TL’ina satildığı düşûnelim. Satış sıfır oken toplam gelir sıfır, satış miktarı 100 iken 300 Million TL olacaktır.

2 – 2 – Ortalama Gelir (OG), Üreticinin, talep edilen malların birimi başına düşen gelirini ifade eden ortalama gelir (OG), tam rekabet piyasasında satış fiyatına eşit olmaktadır : Sebebi tam rekabet piyasasında fiyatın veri olmasıdır. 2 – 3 – Marginal Gelir (MG), Üreticinin sattığı son brim maldan sağladığı gelire marginal gelir denir. Tam rekabet piyasasında marginal gelir fiyata eşittir.

2 - 3 – TAM REKABET PİYASASINDA KISA DÖNEM FIRMA DENGESİ (Kâr Maksimizasyonu) Toplam kâr, katlanılan toplame maliyetlerle elde edilen toplam gelirler arasındaki farktır. TK = TG - TM Bu yüzden katlanılan toplam maliyet ile sağlanan toplam gelir birine eşit olduğu zaman kârdan söz edemeyiz. Ancak olduğunda kârdan bahsedebiliriz ; olduğu zaman ise, zarardan söz edebiliriz. Maksimum kâr Marginal Maliyet, Marginal Gelir eşit olduğunda sağlanmaktadır.

Örneğin bir fırın pasta üretip satmaktadır. Fırının gelir tablosunu inceleyelim. Varsayalım ki fırında bir kg pasta 10 TL’den satılmaktadır. Fırında 1 kg pasta üretilip satıldığında toplam geliri 1 x 10 TL= 10 TL olacaktır. Eğer 2 kg pasta üretilip satılırsa toplam gelir 20 TL’ye çıkacaktır. Fırında daha fazla pasta üretildiğini ve 5 kg satıldığı düşünelim. Bu durumda toplam gelir 50 TL olur. Fırında ne kadar pasta üretilmesi uygundur? (Öncelikle amacımızın kâr elde etmek olduğunu unutmayalım).

İşletmenin kârlarını hesaplayabilmek için maliyetlerine ait bilgilere ihtiyacımız olacaktır. Fırının sabit maliyetlerinin 5 TL olduğunu, değişken maliyetlerinin ise 1 kg ekmek için 3 TL; 2 kg için 7 TL, 5 kg için ise 33 TL’ye kadar yükseldiğini d üşünelim. Fırında üretim yapılmaz ise kâr = 0 - 5 TL = -5’dir. Bir kg üretim yapıldığında toplam maliyetler = sabit maliyetler + değişken maliyetler = 8 TL olmaktadır. 1 kg pasta 10 TL’ye satıldığına göre, kâr = F x M = 10 x 1 -8 = 2 TL olur. 2 kg pasta üretimi sonucunda kârların 8 TL’ye yükseldiğini görüyoruz. Kârlardaki artş 8 - 2 = 6 TL’dir. Bu rakamın aynı zamanda marjinal gelir ile marjinal maliyetler arasındaki farka (10 – 4 = 6) eşit olduğunu inceleyiniz. Bu flekilde hesaplarımızı aşağıdaki tablo’da sürdürelim.

Miktar M Toplam Gelir TG ₌ F×M Sabit Mliyet SM Değişken Maliyet DM Toplam Maliyet TM=SM+DM Kar TG-TM Marjinal Gelir MG Marjinal Maliyet MM Karlardaki Artış MG-MM 0 0 5 -5 - - - 1 10 5 3 8 2 10 3 7 2 20 5 7 12 8 10 5 5 3 30 5 14 19 11 10 7 3 4 40 5 23 28 12 10 9 1 5 50 5 33 38 12 10 10 0 6 60 5 45 50 10 10 12 -2 7 70 5 60 65 5 10 15 -5

Tablodaki hesaplamalarımızdan kârlardaki artış miktarını son sütunda izleyebiliriz. Bu sütun işletme açısından son derece önemli bir bilgi sunmaktadır. Unutmayalım ki “kâr elde etmek” amacıyla üretimde bulunmaktayız. Tablo’nun son sütunu her üretim düzeyinde bize kârların artıp artmadığını göstermektedir. Amacımız kârları en çoklulaştırmak olduğuna göre, kârlardaki artışın sıfır olduğu düzeye kadar üretimi arttırmaya devam etmeliyiz demektir. Tablo’daki verileri inceleyelim. Fırında 3 kg pasta üretildiğinde kâr artış miktarı 3 TL; 4 kg ürettiğimizde ise sadece 1 TLolmaktadır. 5 kg üretirsek artık kârımızı daha fazla arttıramadığımızı görürüz. Eğer 6 kg üretim yaparsak artık kârlarımızdaki değişim negatif olmaktad›r ( -2).

Örneğimize göre kârlarımızdaki artışın 0 olduğu noktaya kadar üretim yapmamız; o noktada da kârımızın artık en çok olduğu noktaya geldiğimizi tespit etmekteyiz. Yani 5 kg üretim yaptığımızda kârlarımız 12 TL’ye ulaşmakta ve bundan daha yukarıya çıkartılamamaktaır. işletmenin kârını en çoklulaştırabildiği üretim düzeyi 5 kg pastadır. Bu noktada kârlardaki artış sıfırdır. Bu miktarı marjinal maliyet = marjinal gelir prensibiyle bulmufl olduk. Dolayısıyla, kârlarını en çoklulaştırmayı amaçlayan bir işletme marjinal maliyetlerini marjinal gelire Kârları en çoklulaştırmak için MM = MG eşitlemelidir. Aşağıdaki şekilde de (a), (b) noktaları ve (Ma), (Mo) ve (Mb) üretim düzeylerinin izdüşümleri aynı noktalarla açıklanmıştır.

Bu nedenle söz konusu firmanının kâr elde edebileceği üretim aralığı (Ma-Mb) olurken, Maksimum kâr (Mo) üretim düzeyinde sağlanmaktadır. Bu üretim düzeyinde kâr maksizasıyonu koşulu sağlanmıştır.

2 – 4 – TAM REKABET PİYASASINDA KISA DÖNEM FIRMA ARZI Arz eğrisi işletmelerin her fiyat karşılığında piyasaya sunacakları ürün miktarınıgösterir. Piyasaya sunulan ürün miktarının belirlenmesi kararının ardında kârın en çoklulaştırılması ilkesinin yattığını biliyoruz. Biraz önce de rekabetçi bir iflletmenin kârını en çoklulaştırmak amacıyla marjinal maliyetlerini ürünün fiyatına eşitlemesi gerektiğini gördük. Bu ilkeler ışığında ürünün fiyatı Pazar koşullarına bağlı olarak değiştikçe kârın en çoklulaştırılacağı üretim düzeyi de değişecektir. Her fiyat değişikliğinde kârın en çoklulaştırılması ilkesi aynıdır: marjinal maliyetleri fiyata eşitle.

Hatırlancağı gibi sabit maliyetler, bir firmanın üretim yapmasada katlandığı maliyetlerdir. O zaman firma en azından değişken maliyetlerini karşılıyabildiği sürece üretimini durdurmıyacaktır. İşte fiyatın ortalama değişken maliyete keşit olduğu noktaya kapanma noktası adı verilir. (F=ODM) Firma Ortalama Değişken Maliyetin minimumu üzerinde olduğu sürece arz etmeye (üretim yapmaya) devam edecektir. Yani tam rekabette firma arzı eğrisi marjinal maliyet eğrisinin Ortalama Değişken Maliyet eğrisinin üzerinde kalan kısmıdır.

Soru Kısa dönemde, eğer rekabetçi bir firmanın ürettiği ürünün fiyatı, işletmenin ortalama toplam maliyetinden küçükse, işletme üretime devem etmeli midir? İşletmenin bu kararda belirleyici olan, fiyatın, ortalama değişken maliyet’ e göre ne olduğudur. İşletme, ürün fiyatı, ortalama değişken maliyetin üzerinde olduğu sürece üretime devem eder, çünkü bu sayede hem değişken malieyetlerini hem de sabit maliyetelerinin bir kısmını karşılamış olur ve böylelikle hiç üretmediği duruma göre daha iyi bir duruma gelir.

2 – 5 – TAM REKABET PİYASASINDA UZUN DÖNEM FIRMA DENGESİ Uzun dönemde firma dengesi incelemye başlamada önce şu iki kavramın farkını hatırlamamız gerekir. Bunlar normal kâr ve normal üstü kârdır. Normal kâr başanaş noktalarında söz konusudur. Başanaş noktası iki şekilde ifade edilebilmektedir. TG = TM ; OG = OM eşitliğin sağlandığı noktadır. Normal üstü kâr ise olan üretim düzeylerinde söz konusudur. O zaman tam rekabet piyasalarında faliyette bulunan bir firmanın kısa dönemde normal üstü kâr elde ettiğini söyliyebiliriz. Ancak uzun dönemde normal üstü kâr ortadan kalkmakta ve bütün firmalar normal kâr etmektedir. Bunun nedeni bu piyasaya giriş çıkışın serbest (mobilite özeliği) olmasıdır. Bu sayede normal üstü kâr gören diğer firmalar piyasaya girerek arzın artmasına ve fiyatların düşmesine neden olmaktadır. Böylece uzun dönem dengesinde : Fiyat = Ortalama Maliyet = Marginal Gelir eşitliği sağlanmaktadır.

• Soru Rekabetçi bir işletme kârı en çoklulaştırmaya çalışmasına rağmen kaynakların etkin dagitımını sa¤layabilir mi? Evet. Çünkü rekabetçi piyasada iflletme, marjinal gelirini, marjinal maliyetine eflitleyerek; kârını en çoklulaştırabilir. Bu piyasada marjinal ürün fiyatına eflit olduğu için de, kaynak dağıtımında etkinlik ilkesi de sağlanmış olur.

EGZERSİZ Tam rekabet piyasasında satılmakta olan bir malın toplam taleb fonksiyonu dır. Piyasada bu malı aynı Toplam Maliyet fonksiyona sahip olan 10 firma tarafından üretilip talebi karşılanmaktadır. 1°-) Herhangi bir firmasının Toplam Geliri (TG)’ni yazınız. Eğrisini, için çiziniz. 2°-) Piyasanın toplam arzını bulunuz. 3°-) Piyasanın kısa dönemde, fiyat dengesini, dengede satıp alınan mal miktarını ve herbir firmanının arzını bulunuz. 4°-) Piyasanın uzun dönemde nasıl gelişmesi beklenebilir? Piyasanın uzun dönemdeki denge fiyatını, mal alış veriş miktarını, firma saysını ve herbir firmanın arzını bulunuz.

1°-) Herhangi bir firmasının TG’i : Tam rekabet piyasasında fayatın bütün üretici firmalar için bir veri olması, toplam gelirleri orijinden geçen bir doğrudur. Eğer ise : 2°-)Piyasanın toplam arzını bulabilmemiz için, önce herhangi bir firmasının arzını bulmamız gerekmektedir. Her firma arzını toplam kârını maksimize edecek koşulu ile tayin edecektir. Yani : foksiyonun hangi üretim düzeyi için maksimumdır diye sorması gerekecektır.

Yani, bilindiği gibi maksimum kâr Marginal Maliyet, Marginal Gelire eşit olduğunda sağlanmaktadır. Buradan da : Yaliniz bu bulduğumuz ürtimi herhangi bir firmasinin arzı olabilmesi için ayrıca koşulunu da göz önünde bulundurmamız lazım. Ortalama Maliyetin minimumunu bulmak için Marginal Maliyeti Ortalama Mliyete eşitleyip üretimi bulmamız gerekmektedir (Zira, bilindigi gibi, Marginal Mliyet egrisi, Ortalama Maliyet egrisinin minimum noktasinda kesmektedir). için Marginal Maliyet = Ortalama Maliyet = 12 olduğuna göre, firmasının arz fonksiyonu (olması koşulu ile) olarak bulunur.

Ortalama Maliyet (OM), Ortalama Değişken Maliyet(ODM), Marginal Maliyet (MM) ve Arz fonctionlarının eğrilerinin çizelim :

Piyasada, aynı arzı yapan 10 firma bulunduğuna göre, piyasanın toplam arzı : 3°-) Piyasanın kısa dönemde, fiyat dengesini, dengede satıp alınan mal miktarını ve her bir firmanının arzını bulalım. Tam rekabet piyasasinda fiyat dengesi toplam arz ve toplam talebin miktarları biribirlerine eşit düzeyde oluşan bir fiyat sevyesi olduğuna gore : Bu maldan, dengede, toplam alışveriş miktarı : Her firmanin arzi da :

Ortalama Maliyet (OM), Ortalama Değişken Maliyet(ODM), Marginal Maliyet (MM) ve Arz fonctionlarının eğrilerinin çizelim :

4°-) Bilindigi gibi, kisa dönemde, piyasada bulunan herhangi bir firması dan dolayı normal üstü kâr elde etmektedir. Bu normal üstü kâri gören diğer firmalar piyasaya girerek arzın artmasına ve fiyatların düşmesine neden olmakcaklardır. Bu girişler kârların varolduğu mütdetçe devam edecek, ve sıfıra düşünce de duracaktır. Böylece; uzun dönemde, herbir firma için : Fiyat = Ortalama Maliyet = Marginal Gelir =12 eştliği saglanacaktır. Uzun dönemdeki durumu özetliyecek olursak : • Piyasanın denge fiyatı : • Bu fiyatla, piyasa dengesinde, gerçekleşebilen maldaki alış veriş miktarı :

• Her bir firmasının arzı : • Piyasada bulunacak firma sayısı : • Bu 28 firmanın, her birinin, normal üstü kârı sıfırdır.

İKTİSAT DERS SORULARI (4)

3 -) Aşağıdakilerden hangisi tam rekabet piyasasısının varsayımlarından biri değildir ? A-) Alıcı ve satıcıların piyasa hakkında tam bikgiye sahip olması. B-) Piyasaya girş ve çıkışların serbest olması C-) Piyasada alıcı sayısının sınırlı olması D-) Piyasada üretilen malları homojen olması E-) Piyasada çok sayıda satıcı olması Yanıt : C dir. 4 -) Tam rekabet piyasasında faaliyet gösteren bir firmanın ortalama geliri aşağıdakilerden hangisine eşittir? A-) )Firmanın toplam maliyetine B-)Firmanın üretim miktarına C-)Firmanın marjinal maliyetine D-)Malın satış fiyatına E-)Firmanın toplam gelirine Yanıt : D dir

5 -) Piyasa tam rekabet koşulları altında çalışsa bile malın fiyatına yansımayan maliyet türü aşağıdakilerden hangisidir? A-)Marjinal negatif maliyet B-)Marjinal ikincil maliyet C-)Marjinal dışsal maliyet D-)Marjinal dolaylı maliyet E-)Marjinal içsel maliyet Yanıt : C dir. 6 -) Marjinal maliyet eğrisinin ortalama değişken maliyet eğrisi üzerinde kalan kısmı aşağıdakilerden hangisini gösterir? A-)Firmanın toplam maliyet eğrisini B-)Firmanın uzun dönem arz eğrisini C-)Firmanın toplam gelir eğrisini D-)Firmanın genişleme yolunu E-)Firmanın kısa dönem arz eğrisini Yanıt : E dir.

7. Aşağıdakilerden hangisi rekabetçi bir işletmenin kısa dönemde arz eğrisini belirtmekte önemlidir? A. İşletmenin kârları sıfırdır. B. Fiyat marjinal gelirin altındadır. C. Fiyat ortalama sabit maliyetlerin altındadır. D. Fiyat ortalama değişken maliyetlere eşit olduğu durumda üretici üretim yapmada kararsızdır. E. Kısa dönemde kârlar sıfırdır. Yanıt D dir. 8. Aşağıdakilerden hangisi rekabetçi bir işletmenin uzun dönem dengesini belirtir? A. İşletmenin kârları sınırsız arttırılabilir. B. İşletmenin kârları negatiftir. C. İşletmenin marjinal maliyetleri sıfırdır. D. İşletmede fiyat ve ortalama toplam maliyetler eşitlenmiştir. E. İşletme zarar elde etse dahi sektörü terk edemez. Yanıt D dir.

9. Rekabetçi bir işletme için ürünün piyasa fiyatı aşağıdakilerden hangisine eşittir? A. Marjinal gelir B. Toplam gelir C. Marjinal maliyet D. Toplam ürün E. Toplam maliyet Yanıt A dir. 10. Rekabetçi bir işletmede kârların en çoklulaştırılması için marjinal maliyet aflağıdakilerden hangisine eşitlenmelidir? A. Toplam maliyet B. Fiyat C. Toplam gelir D. Sabit maliyet E. Ortalama gelir Yanıt B dir.

11. Kâr en çoklulaştırması yapan rekabetçi bir işletme, üretmekte olduğu ürünün veri aldığı fiyatı değiştikçe aşağıdakilerden hangisini değiştirir? A. Sabit maliyetlerini B. İşçi sayısını C. Marjinal maliyetlerini D. Toplam gelirini E. Piyasaya mal arzını Yanıt E dir. 12. Aşağıdakilerden hangisi rekabetçi piyasada uzun dönemde gerçekleşenlerden birisi değildir? A. Piyasaya yeni iflletmeler girebilir B. Firma tarafından ürünün satış fiyatı belirlenir C. Mevcut firmalar piyasadan çekilebilir D. Üretim faktörleri arttırılabilir E. Kâr çoklulaştırması yapmaya çalışılır Yanıt B dir.

13. Rekabetçi bir piyasada uzun dönmede pozitif kâr elde etmek için gerekli koşul aşağıdakilerden hangisidir? A. F > OTM B. F < OTM C. MM = MG D. TM > TG E. MM > OTM Yanıt A dır. 14. Rekabetçi bir piyasada aşağıdakilerden hangisi yeni rakip üreticilerin piyasaya gelmesine neden olur? A. Pazar fiyatının düşmeye başlaması B. İşflgücü maliyetlerinin artması C. Piyasada pozitif kârların varlığı D. Sabit maliyetlerin azalması E. Fiyatın ortalama toplam maliyete eşitlenmesi Yanıt C dir.

15. Bir firmanın fiyat kabullenici olmasından ne anlıyorsunuz? A. Fiyatı belirleme konusunda belirli bir güce sahip olduğunu B. Firmanın piyasa gücüne sahip olduğunu C. Firmanın monopol gücüne sahip olduğunu D. Firmanın fiyatı etkileyemeyecek kadar küçük olduğunu E. Firmanın oligopol gücüne sahip olduğunu Yanıt D dir. 16. Tam rekabet piyasalarında herhangi bir firmaya ait talep eğrisi nasıldır? A. Negatif eğime sahiptir. B. Yatay eksene paraleldir. C. Eğimi sıfıra eflittir. D. Pozitif eğime sahiptir. E. Firmaya ait talep eğrisi söz konusu değildir. Yanıt B dir.

17. Firmanın normalüstü kâr elde edebilmesi için aflağı dakilerden hangisi gereklidir? A. Fiyatın ortalama maliyetin üstünde belirlenmesi B. Fiyatın ortalama maliyetin altında belirlenmesi C. Fiyatın ortalama maliyete eşit belirlenmesi D. Fiyatın ortalama hasılatın üstünde belirlenmesi E. Fiyatın ortalama hasılata eflit belirlenmesi Yanıt A dır. 18. Tam rekabet piyasalar. Inda etkinlikten söz edilebilir mi? A. Fiyat kısa dönemde normalüstü kâra neden olacak kadar yükseldiği için etkinsiz piyasalardır. B. Gerçekte olmayan piyasalardır, etkin değildirler. C. Zarar etmesine rağmen kapanmayan firmaların var olduğu piyasalarda etkinlikten söz edilemez. D. Faiz oranları bu tür piyasalarda oldukça yüksektir. Etkin de¤ildir. E. En etkin piyasalardır ve ideali oluşturur. Yanıt E dir.

19. Tam rekabet piyasalarına uzun dönemde sonsuz sayıda firmanın girememe nedeni ne olabilir? A. Yasalar B. Vergiler C. Firmaların piyasa gücüne sahip olması D. Firmaların fiyat belirleyici olması E. Firma başına düşen kârın negatif olması Yanıt E dir. 20. Tam rekabet piyasalarında potansiyel firmaları kısa dönemde piyasaya girme konusunda cezbeden şey nedir? A. Yasal engelin olmaması B. Normalüstü kâr C. Normal kâr D. Vergilerin olmaması E. Firmalar›n fiyat belirleyici olması Yanıt B dir.