LETM SREC ELER VE LETM ARALARI Prof Dr

İLETİŞİM SÜRECİ, ÖĞELERİ VE İLETİŞİM ARAÇLARI Prof. Dr. Aynur BÜTÜN AYHAN Sağlık Bilimleri Fakültesi Çocuk Gelişimi Bölümü

BU DERSTE HEDEFLENEN KAZANıMLAR İletişim sürecinin öğelerini sıralar ve açıklar Etkili iletişim için iletişim öğelerinin özelliklerini bilir. İletişim türlerini bilir ve tanımını yapar. İletişim araçlarını sıralar ve açıklar.

İLETIŞIM SÜRECI VE ÖGELERI İletişim sürecinde, kaynak, hedef, mesaj, kanal, kod ve kodlama, geribildirim (dönüt) ve gürültü gibi çeşitli unsurlar bulunmaktadır.

KAYNAK VE HEDEF Birbiriyle iletişimde bulunan insan, hayvan ve makinelerin her biri, birer iletişim birimidir. İletişim birimleri kaynak ve hedef (alıcı) olmak üzere ikiye ayrılır. Örneğin iki kişinin konuşması sırasında konuşan kişi kaynak, dinleyen kişi ise alıcı birimdir. Karşılıklı konuşma devam ettiği sürece kaynak ve alıcı birim yer değiştirebilir.

Kaynak iletişim sürecini başlatan, iletiyi gönderen kişi, grup, kurum ya da toplumdur. İletişimin her türünde mutlaka bir kaynak bulunur. Örneğin, kişiler arası iletişimde duygudüşüncelerini dile getiren birey, örgütsel iletişimde talimat veren yönetici veya bildirimde bulunan personel, kitle iletişiminde iletileri oluşturup yayımlayan birim birer kaynaktır. Kaynak birimin etkilemeyi amaçladığı kişi veya birim ise alıcı yani hedeftir.

İletişim süreci, mesajın kaynak tarafından hedefe gönderilmesiyle başlar. Bu sürecin sağlıklı bir şekilde başlaması ve sürdürülebilmesi için kaynağın taşıması gereken bazı özellikler vardır. Bu özellikler şu şekilde sıralanabilir:

Kaynak, hangi mesajı göndermek istediğini ve bu mesajı nasıl göndereceğini bilmeli, mesaj konusunda bilgi sahibi olmalıdır. Kaynak, toplumda kabul gören statüsüne ve sosyal rolüne uygun mesajlar göndermelidir. Aksi halde, sosyal etkileşim olumsuz nitelik kazanabilir. Kaynak, alıcılar tarafından tanınmalıdır. Kaynak, sağlıklı iletişim kurabilmek için beden, ses, yüz, fotoğraf ve benzeri araçları etkin kullanmalıdır.

MESAJ İletişim dinamik bir süreçtir. Bu süreç içerisinde taraflar karşılıklı olarak hem mesajı alan hem de gönderen rolünü üstlenirler. İletişimde verilen herhangi bir mesaj, bu mesajı alan kişi tarafından belli biçimde algılanır ve sonucunda bir geri bildirim oluşur. Olumlu ya da olumsuz bir içerik taşıyan geri bildirim, mesajı gönderen kişinin, karşıdakinin duygu, düşünce ve davranış düzeylerinde ne gibi etkiler yaptığını görmesi ve ilişkinin tarafları açısından belirleyici bir öneme sahiptir.

Bu süreçte mesajlar, iletişim birimlerinin birbirine gönderdiği her tür duygu ve düşüncelerdir. Mesajlar yardımıyla, kişiler iletişim sırasında zihinlerindekini kodlara dönüştürürler. İletilmek istenen mesajın dili, herhangi bir ulusal dil veya resim, müzik, sanat, işaret ve hareketler gibi konuşma dili dışındaki ifade tarzları da olabilir.

Konuşan kişilerin birbirine söylediği sözler, jest ve mimikleri, oturuş biçimleri birer mesajdır. Dolayısıyla mesajlar sözlü olabileceği gibi sözsüz de olabilir.

Mesajlar kimi zaman rozetler takarak, kokular sürerek, belirli kıyafetleri giyerek çevreye iletilebilir. Bu tür mesajlar çeşitli anlamlar içerir ve kişiler arası iletişimde insanların birbirlerine nasıl davranacaklarını önemli ölçüde belirler. Örneğin giydiği siyah elbiseleriyle bize matemde olduğu mesajını veren bir kişinin yanında kahkaha atmamaya özen gösteririz.

Sözsüz iletişim yollarından birini kullanabileceğimiz gibi, bu yollardan bir kaçını birlikte de kullanabiliriz. Örneğin bir takım araçlar kullanarak kişisel mekanlarımızın sınırlarını çevremize ilan edebiliriz. Bir pastanede yanımızdaki koltuğa ceketimizi koyduğumuzda, bu davranışımız çevreye, o koltuğun sahibi bulunduğu mesajını verir. Bir başka örnek is mekanların kullanılış şekli ile ilgilidir. Örneğin yüksekte oturmak, önde olmak, sağda oturmak yüksek statü anlamına gelir.

DİKKAT Mesajların niteliği ve toplumsal anlamları kültürden kültüre hatta aynı kültür içinde topluluktan topluluğa ya da bireyden diğerine farklılıklar gösterebilir. Örneğin, Akdenizli insanlar, batılılara oranla birbirlerine daha yakın durmayı, daha fazla bedensel temasta bulunmayı tercih ederler. Bu tür bir bedensel temas, başka bir kültürde kişisel alanın ihlali şeklinde yorumlanabilir.

DİKKAT Kişiler arası ilişkilerde iyi niyetle verilmiş bir mesaj, başkaları tarafından olumsuz şekilde değerlendirebilir. Mesajların birer iletişim engeline dönüşmemesi için, seçtiğimiz ve gönderdiğimiz mesajlara dikkat etmemiz gerekir.

KANAL Mesajlar hedefe kanallar aracılığıyla sunulur. Kanal, kaynak ve alıcı arasındaki bağdır. Kaynağın oluşturduğu iletinin hedefe ulaştırılmasında devreye giren kanal, mesaj iletiminde kullanılan araç, gereç, yöntem ve teknikleri kapsar. İletişim kanalları sözlü, sözsüz veya görsel, işitsel, dokunsal araçlar olabilir. Aynı anda birkaç duyu organını etkileyen kanal seçimi iletişimin etkililiğini artırır. Kitle iletişim araçları, ses, duyu organları ve ders araçları gibi nesne ve araçlar da kanal olarak kabul edilir

Kitle iletişiminde telefon, radyo, televizyon, bilgisayar, tablet, gazete, dergi, afiş, broşür, sinema gibi araçlar kullanılır. Kullanılacak kanalın seçiminde, iletilmek istenen mesajın niteliği önemlidir. Örneğin, trafikte verilmek istenen mesajın kolayca algılanabilmesi için ışıklı ve sesli sinyalizasyon sistemleri ile trafik levhaları gibi görsel araçlar kullanılır.

Daha önce hiç karşılaşmamış insanlar çeşitli kanallar aracılığıyla ilk defa birbirlerini gördüklerinde, kısa sürede birbirleri hakkında bir izlenim oluştururlar. Kişinin güvenilir veya güvenilmez, önemli veya önemsiz, hoş veya nahoş olduğu gibi algılamaları içeren bu ilk izlenimler, çok kısa süre içinde oluşur.

KOD VE KODLAMA İletişim çalışmalarında konuşma ve anlama ya da yazma ve yazılanları okuyarak anlama süreci kodlama olarak tanımlanır. Görüş ve fikirleri konuşmaya veya yazıya dönüştürmek kodlama işlemine örnek olarak verilebilir. Kodlanmış mesajların, diğer bir deyişle ses ya da yazı biçimine dönüştürülmüş iletilerin anlamlandırılması işlemine de kod çözme veya kod açma denir. İletişimde kaynak ve hedefler aslında kodlayıcı ve kod çözücülerdir.

İletişim sürecinde mesajın anlaşılabilmesi için çeşitli kodlamalar sunulur. Bu kodlar, bir mesajın oluşturulmasını ve karşı tarafın da bu mesajı anlamasını sağlar. Kodlar sayesinde, iletişim daha kolay hale gelir. Toplumsal kodlar, iletişimde en sık kullanılan kodlardır

TOPLUMSAL KODLAR ŞU ŞEKILDE SıRALANABILIR: Kimlikle ilgili kodlar: Özel isim (Örneğin ad, soyad, takma ad vb. ), giyim kuşam, yer tanıtımı (Örneğin Anıtkabir Ankara’yı simgeler gibi). Kişilerarası ilişkileri içeren duygu taşıyıcı kodlar: Mimikler, jestler, tonlama, anlamlılık. Ortaklaşa kullanılan kodlar: Dinsel ve destansı kodlar

Kod açma işlemi aracılığıyla, insanlarca belirlenmiş çeşitli işaretler, simgeler, ses ve görüntü sinyalleri geçerli birer anlam kazanırlar. Kullanılacak kanalın seçiminde, iletilmek istenen mesajın niteliği oldukça önemlidir.

GERI BILDIRIM Kaynaktan gelen mesaja karşılık alıcının gönderdiği mesaja geri bildirim denir. İletişim sürecinde geri bildirim sağlanamıyorsa, iletişimin tek yönlüdür. Buna göre, çift yönlü ileti alışverişine iletişim, tek yönlü olanına ise iletim denir. Radyo dinlerken, televizyon izlerken, kitap ya da gazete okurken iletimden; tartışırken, sohbet ederken ve görüşme yaparken ise iletişimden söz edilebilir.

İletişimde geri bildirimin temel görevi iletişimin etkin kılınmasıdır. Geri bildirim aracılığıyla iletişim, tek yönlü pasif bir monologtan, karşılıklı diyaloğa dönüşür.

DİKKAT Geri bildirim şu özellikleri taşımalıdır: Geri bildirim alınan mesajla ilgili olmalıdır. Geri bildirimde zamanlamanın doğru olmasına dikkat edilmelidir. Geri bildirimde amaç iyi tespit edilmelidir. Geri bildirim somut olmalı, beklenilen davranışı tanımlamalıdır.

DIKKAT Geri bildirim sürecinde, önyargısız, içten, duyarlı, empatik ve samimi davranılması, mesajın anlaşılmasına ve iletişimin gelişmesine olanak verir.

GÜRÜLTÜ Gürültü, iletişim sistemini etkileyen ve iletileri bozan, gönderilen iletilerin alıcı tarafından yanlış anlaşılmasına neden olan bir unsurdur. Kaynak birimin gönderdiği mesajla hedef birimin aldığı mesaj arasında fark olmuşsa, bu durum gürültüden kaynaklanabilir. Gürültü, iletişim sürecinin hemen her aşamasında ortaya çıkabilir.

Gürültü çoğaldıkça iletişim zorlaşır ve iletişim süreci olumsuz yönde etkilenir. Gürültü, dışarıdan gelen fiziksel nedenlere bağlı olarak oluşabilir. Örneğin odada bulunan mekanik bir ses, havaalanı veya demiryoluna yakın yerleşim bölgeleri rahatsız edici olabilir.

Gürültü fiziksel, psikolojik ya da anlamsal şekillerde ortaya çıkabilir. Fiziksel gürültü, bilgisayarın bir anda durması, konuşma yapan bireyin ağız yapısından kaynaklanan peltek konuşma, görüşü engelleyen gözlükler ve güneş gözlükleri ve benzeri engeller fiziksel gürültüye örnek olarak verilebilir.

Gürültü kimi zaman psikolojik de olabilir. Örneğin önyargılar, yanlılık, peşin hükümler, yanlış varsayımlar, kapalı görüşlülük ve benzer psikolojik engeller iletiyi almada ve işlemede güçlükler yaratır. Gürültü kimi zaman da anlamsal olarak ortaya çıkabilir. Anlamsal gürültü iletişimde kaynak tarafından üretilen iletilerin alıcı tarafından tam olarak anlaşılamaması durumudur.

Sonuç olarak iletişim sürecinde kaynak yani mesajı gönderen kişi, kendi duygu ve düşünceleri ya da değer yargıları sonucunda kodladığı bir mesajı belirli bir araç ya da kanal aracılığıyla alıcı konumundaki hedef kişiye gönderir. Hedef kişi gönderilen mesajı duyarak, okuyarak, izleyerek anlamlandırır ve mesajın kodunu çözerek kaynağa geri bildirimde bulunur.

Kaynak ve hedef arasındaki bu sistem kimi zaman fiziksel, psikolojik ya da anlamsal gürültü tarafından kesintiye uğratılabilir. Kaynak, hedef, mesaj, kanal, kodlama, kod çözme ve geri bildirim işlemlerinin tamamı iletişim süreci olarak adlandırılır. Bu süreç, şematik olarak şu şekilde gösterilebilir.

KAYNAKLAR Dökmen, Ü. 1998. İletişim Çatışmaları ve Empati. Sistem Yayıncılık. İstanbul Ergin, A. ve Birol, C. 2000. Eğitimde İletişim. Anı Yayıncılık. Ankara. Çilenti, K. 1988. Eğitim Teknolojisi ve Öğretim. Gül Yayınevi. Ankara. Baltaş, Z. ve Baltaş, A. 1992. Bedenin Dili. Remzi Kitabevi. İstanbul. Gürgen, H. 1997. Örgütlerde İletişim Kalitesi. Der Yayınları. İstanbul. Küçükahmet, L. 2003. Sınıf Yönetimi. Nobel Yayın Dağıtım. Ankara. Tutar, H. 2003. Genel ve Teknik İletişim. Nobel Yayın. Ankara. Usluata, A. 1991. İletişim Yayınları. İstanbul. Zıllıoğlu, M. 1996. İletişim Nedir? . Cem Yayınları. İstanbul.