KAN VE KAN HCRELER Prof Dr Mustafa AYYILDIZ

  • Slides: 53
Download presentation
KAN VE KAN HÜCRELERİ Prof. Dr. Mustafa AYYILDIZ OMÜ Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı

KAN VE KAN HÜCRELERİ Prof. Dr. Mustafa AYYILDIZ OMÜ Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı Samsun

Hedefler • Kanın temel bileşenlerini sayabilmek • Kanın sıvı kısmının temel bileşenlerini sayabilmek •

Hedefler • Kanın temel bileşenlerini sayabilmek • Kanın sıvı kısmının temel bileşenlerini sayabilmek • Plazma ve serumun farkını açıklamak • Kanın şekilli elemanlarını saymak ve işlevlerini açıklamak

KAN FİZYOLOJİSİ Kan ve lenf, sıvı bir matriksin içinde çeşitli hücrelerden meydana gelen bağ

KAN FİZYOLOJİSİ Kan ve lenf, sıvı bir matriksin içinde çeşitli hücrelerden meydana gelen bağ dokusu çeşididir. Kanın başlıca 3 görevi vardır: l Taşıma l Düzenleme l Koruma

Kanın Taşıma Görevleri • O 2’i akciğerlerden dokulara; CO 2’i dokulardan akciğerlere, • Besinleri

Kanın Taşıma Görevleri • O 2’i akciğerlerden dokulara; CO 2’i dokulardan akciğerlere, • Besinleri GİS’den alıp vücut hücrelerine, • Hormonları endokrin bezlerden diğer vücut hücrelerine, • Isıyı vücudun her tarafına ve • Artık ürünleri vücuttan atılmak üzere değişik organlara taşımak

Kanın Düzenleme Görevleri • Bütün vücut sıvılarının homeostasisini düzenlemek • Tamponlar yardımıyla p. H’yı

Kanın Düzenleme Görevleri • Bütün vücut sıvılarının homeostasisini düzenlemek • Tamponlar yardımıyla p. H’yı düzenlemek • Vücut sıcaklığını düzenlemek (suyun ısı emici ve soğutucu özellikleri yardımıyla) • Kanın ozmotik basıncı yoluyla vücut hücrelerin su muhtevasını düzenlemek

Kanın Koruma Görevleri • İnflamasyon oluşturarak enfeksiyonun yayılımını sınırlandırmak • Pıhtı oluşturarak aşırı kan

Kanın Koruma Görevleri • İnflamasyon oluşturarak enfeksiyonun yayılımını sınırlandırmak • Pıhtı oluşturarak aşırı kan kaybını önlemek • Beyaz kan hücreleri fagositoz yaparak hastalıklara karşı vücudu korur • Antikorlar, interferonlar ve komplemanların da dahil olduğu kan proteinleri farklı yollarla hastalıklara karşı koruma sağlar

KANIN YAPISI Şekilli elemanlar %45 Plazma %55

KANIN YAPISI Şekilli elemanlar %45 Plazma %55

Kanın Fiziksel Özellikleri 1. Kanın sıcaklığı (38 C=100. 4 F) vücut sıcaklığından biraz daha

Kanın Fiziksel Özellikleri 1. Kanın sıcaklığı (38 C=100. 4 F) vücut sıcaklığından biraz daha (1 C) fazladır. 2. Kanın vizkozitesi suyunkinin üç-beş katıdır. 3. Kanın p. H'sı 7. 35 - 7. 45 arasında değişir. 4. Rengi oksijen içeriğine göre değişir.

Kanın Fiziksel Özellikleri 5. Erişkin bir erkekte 5 -6 litre, kadında ise 4 -5

Kanın Fiziksel Özellikleri 5. Erişkin bir erkekte 5 -6 litre, kadında ise 4 -5 litre kan bulunur. 6. Ekstraselüler sıvının yaklaşık %20’sini oluşturur, 7. Toplam vücut ağırlığının %8’i kadardır. 8. Kan hacmi ve kanın ozmotik basıncı aldosteron, ADH ve ANP gibi hormonlarla kontrol edilir.

Kanın bileşeni

Kanın bileşeni

Plazma ve Serum • Plazma su, proteinler, besinler, elektrolitler, azotlu artık ürünler, hormonlar ve

Plazma ve Serum • Plazma su, proteinler, besinler, elektrolitler, azotlu artık ürünler, hormonlar ve gazlardan oluşan bir karışımdır. • Kan pıhtılaşıp, katı kısmı uzaklaştırıldığında geriye kalan sıvı kan serumudur. Yani fibrinojeni alınmış plazmaya serum denir. • Serumun içeriği fibrinojen hariç plazma ile aynıdır

PLAZMA • Kan hacminin yaklaşık % 55' i plazmadır. • Plazma hacminin % 92’

PLAZMA • Kan hacminin yaklaşık % 55' i plazmadır. • Plazma hacminin % 92’ si sudur. • Plazma ile dokular arası sıvının yapısı farklıdır. • Plazmada en çok protein bulunur. – Pıhtılaşma, savunma , taşımada (demir, bakır, lipidler ve hidrofobik hormonlar gibi solütler) görev yapar

Plazma Proteinleri (6 -9 gr/d. L) 1. Albuminler (%60) 2. Globulinler (%36) * Taşıyıcı

Plazma Proteinleri (6 -9 gr/d. L) 1. Albuminler (%60) 2. Globulinler (%36) * Taşıyıcı globulinler (alfa ve beta) * İmmünoglobulinler (gama) 3. Fibrinojen (%4)

Plazma Proteinleri 1. Albumin (%60): 3. 2 -5. 5 gr/d. L ü Plazmanın kolloid

Plazma Proteinleri 1. Albumin (%60): 3. 2 -5. 5 gr/d. L ü Plazmanın kolloid ozmotik basıncından sorumludur ü Kanın viskozitesinin önemli parçasıdır ü Lipidleri, hormonları, kalsiyumu ve diğer solütleri taşır ü Kan p. H’sını tamponlar

Plazma Proteinleri 2. Globulinler (%36): 2. 3 -3. 5 gr/d. L üAlfa (α) globulinler:

Plazma Proteinleri 2. Globulinler (%36): 2. 3 -3. 5 gr/d. L üAlfa (α) globulinler: § Haptoglobulin: Ölü eritrositlerden salınan hemoglobini taşır. § Seruloplazmin: Bakırı taşır § Protrombin: Pıhtılaşmada görev yapar § Diğerleri: lipitleri, yağda eriyen vitaminleri ve hormonları taşır üBeta (β) globulinler: § Transferrin: Demiri taşır § Kompleman proteinleri: Mikroorganizmalar ve toksinlerin yıkımına yardımcı olur § Diğerleri: Lipitleri taşır üGama (γ) globulinler: Antikor da denir. Yabancı protein ve patojenlere saldırırlar

Plazma Proteinleri 3. Fibrinojen (%4): 0. 2 -0. 3 gr/d. L ü Kanın pıhtılaşmasında

Plazma Proteinleri 3. Fibrinojen (%4): 0. 2 -0. 3 gr/d. L ü Kanın pıhtılaşmasında rol oynar. ü Fibrini oluşturur. ü Kan pıhtılaşmasının en önemli elemanıdır

Plazma Proteinlerinin Kaynağı • %90’ından fazlası karaciğerde (KC) sentezlenir. • Albumin ve fibrinojenin tamamı,

Plazma Proteinlerinin Kaynağı • %90’ından fazlası karaciğerde (KC) sentezlenir. • Albumin ve fibrinojenin tamamı, • Globulinlerin ise büyük miktarı KC kaynaklıdır. • Gama globulinleri (antikorları) plazma hücreleri sentezler • Plazmanın protein yapıdaki hormonları ilgili iç salgı bezlerinde üretilir

HEMATOPOEZ • Kanın şekilli elemanlarının yapımına hematopoiezis denir. • 1. Mezoblastik Dönem: • Vitellus

HEMATOPOEZ • Kanın şekilli elemanlarının yapımına hematopoiezis denir. • 1. Mezoblastik Dönem: • Vitellus kesesi adacıklarında embriyonel yaşamın 2 -4 veya 6. haftalarında olur. • 2. Hepatosplenotimik Dönem: • KC’de embriyonel yaşamın 5 -6. haftasında başlar 5 -6. aylarda maksimuma ulaşır, sonra doğuma kadar azalır. • KC’de yapım başladıktan 1 ay sonra dalakta da yapım başlar ve 6. ayda sona erer. (Lenf düğümlerinde de üretim olur) • 3. Miyeloid Dönem: • Kan embriyonel yaşamın ortalarında kemik iliğinde de üretilmeye başlar • Doğumdan sonra üretim sadece kemik iliğinde yaşam boyu üretilir

 • • CSF: Koloni uyarıcı faktör SCF: Kök hücre faktörü G: Granülosit M:

• • CSF: Koloni uyarıcı faktör SCF: Kök hücre faktörü G: Granülosit M: Makrofaj IL: İnterlökin Erythro: Eritropoietin Thrombo: Trombopoietin

ALYUVARLAR Şekilli elemanların %99, 9’unu oluşturur. • 1 mm 3 kanda ortalama eritrosit sayısı;

ALYUVARLAR Şekilli elemanların %99, 9’unu oluşturur. • 1 mm 3 kanda ortalama eritrosit sayısı; – erkekte 4. 5 -6. 3 milyon, – kadında 4. 2 -5. 5 milyondur. • O 2 -CO 2 değişimini sağlar • Hemoglobin içerir. • Hb asit-baz tamponu olarak da görev yapar • Kanın rengini oluşturur, • Eritrositlerin Yapımı (Eritropoiezis): – Proeritroblast – Eritroblast – Normoblast, – Retikulosit, – Olgun eritrosit

1. Proeritroblast : (1 -3 nukleuslu) ü Eritroid serinin ilk hücresidir. üHb sentezi proeritroblastlarda

1. Proeritroblast : (1 -3 nukleuslu) ü Eritroid serinin ilk hücresidir. üHb sentezi proeritroblastlarda başlar, az da olsa retikülositte bile devam eder.

2. Bazofilik Eritroblast ü Kuvvetli bazofiliktir. ü Bu bazofiliklik, Hb sentezleyen çok sayıda poliribozomdan

2. Bazofilik Eritroblast ü Kuvvetli bazofiliktir. ü Bu bazofiliklik, Hb sentezleyen çok sayıda poliribozomdan kaynaklanır. ü Yoğun nukleusa sahip.

3. Polikromatofilik Eritroblast: ü Hücre volümü azalır, poliribozomlar azalır. ü Sitoplazmik alanlar Hb ile

3. Polikromatofilik Eritroblast: ü Hücre volümü azalır, poliribozomlar azalır. ü Sitoplazmik alanlar Hb ile dolmaya başlar. ü Hem bazofilik hemde asidofilik alanlar görülür.

4. Ortokromatofilik Eritroblast (Normoblast ) ü Sadece asidofilik sitoplazma kalır. ü Geç evrelerinde makrofajlarca

4. Ortokromatofilik Eritroblast (Normoblast ) ü Sadece asidofilik sitoplazma kalır. ü Geç evrelerinde makrofajlarca fagosite edilen nükleus atılır. ü Yani nükleusun son görüldüğü ve atıldığı evredir. 27

5. Retikülosit: ü Retikülositler dolaşıma %1 oranında katılır, poliribozomlarını kaybederler. ü Hızla olgun eritrosit

5. Retikülosit: ü Retikülositler dolaşıma %1 oranında katılır, poliribozomlarını kaybederler. ü Hızla olgun eritrosit olurlar. ü Retikülositler kemik iliğinden kana geçip olgun eritrosit haline gelinceye kadar, 1 -2 gün süreyle kanda Hb yapımını sürdürürler.

6. Olgun Eritrosit: ü Çekirdekleri ve organelleri yoktur. ü Bikonkav diskler şeklindedir. ü Büyüklüğü

6. Olgun Eritrosit: ü Çekirdekleri ve organelleri yoktur. ü Bikonkav diskler şeklindedir. ü Büyüklüğü 7 µm’dir. 9 µm < Makrosit 6 µm > Mikrosit ü Eritrosite şeklini veren: Spektrin, ankirin, aktin

Alyuvarların Yapısı: • Eritrosit bikonkav disk şeklindedir. • Orta kısmı 0. 8 -1 µm,

Alyuvarların Yapısı: • Eritrosit bikonkav disk şeklindedir. • Orta kısmı 0. 8 -1 µm, kalın kenarı 2. 6 µm, çapı 7. 8 µm dur. • Mitokondri, ribozom ve nükleus yoktur. Anaerobik yolla enerji üretilir. • Büyük miktarda karbonik anhidraz (CA) enzimi içerirler

Alyuvar • 5 yaşına kadar tüm kemik ilikleri alyuvar üretir. • 20 yaşından sonra

Alyuvar • 5 yaşına kadar tüm kemik ilikleri alyuvar üretir. • 20 yaşından sonra uzun kemiklerin epifiz kısımları ve yassı kemikler üretir.

Hemoglobin Yapımı

Hemoglobin Yapımı

Hemoglobin Alyuvarların Yapısı: • Hemoglobin (2α 2β ): Hem molekülü (porfirin + demir) •

Hemoglobin Alyuvarların Yapısı: • Hemoglobin (2α 2β ): Hem molekülü (porfirin + demir) • Eritrosit içindeki proteinlerin % 95'i hemoglobindir. • Normal değeri erkekte 13 -18 g/dl, kadında 12 -16 g/dl. • Hemoglobin hücre ağırlığının %33’ünü oluşturur • Embriyoda fetal hemoglobin bulunur.

Hemoglobin çeşitleri • Erişkin insanda ; Ø Ø % 98 Hb. A % 2

Hemoglobin çeşitleri • Erişkin insanda ; Ø Ø % 98 Hb. A % 2 Hb. A 2 • Hb. A molekülünde ; 2 α , 2β globin zinciri α zincirlerinde 141, β zincirlerinde 146 aminoasit bulunur. • Hb. A 2 molekülünde ; β zinciri yerine λ zincirleri bulunur. (α 2 , λ 2) 34

 • Hb. A oluşumu kemik iliğinde hemopoetik işlevin başlamasıyla birlikte görülür. • Gebeliğin

• Hb. A oluşumu kemik iliğinde hemopoetik işlevin başlamasıyla birlikte görülür. • Gebeliğin 20. haftasında toplam Hb’nin %6’sı • Doğumda ; %50’si • 4. ay sonra ; %90’nı Hb. A yapısındadır. • Fetal dönemde ve yeni doğanda görülen ise Fetal hemoglobin (Hb. F )’dir. Hb. A’ya benzer fakat β zinciri yerine γ zinciri bulunur (α 2 , γ 2). 35

Eritrosit üretiminin devam edebilmesi için ; • Amino asitler, • Demir, • B 12

Eritrosit üretiminin devam edebilmesi için ; • Amino asitler, • Demir, • B 12 vitamini, • Folik asit, • Eritropoietin gereklidir. İntrensek faktör eksikliğinde Pernisiyöz anemi olur.

Alyuvar Üretiminin Düzenlenmesi Eritropoietinin Rolü: • Eritrosit üretimini uyaran esas faktör bir glikoprotein olan

Alyuvar Üretiminin Düzenlenmesi Eritropoietinin Rolü: • Eritrosit üretimini uyaran esas faktör bir glikoprotein olan eritropoetindir. • Mol ağırlığı ~ 40. 000 -60. 000 dalton. • Biyolojik yarı ömrü 4 -6 saattir.

 • Eritropoietin (EPO) ü Hipokside ilk artan hormondur. ü Esas olarak hematopoetik kök

• Eritropoietin (EPO) ü Hipokside ilk artan hormondur. ü Esas olarak hematopoetik kök hücreden proeritroblast üretimini uyarır. ü %90’ı böbreklerde , %10’u karaciğerde yapılır. ü Norepinefrin, bazı prostaglandinler EPO üretimini uyarır 38

ERİTROPOETİN (EPO) 39

ERİTROPOETİN (EPO) 39

1. Renal doku hipoksisi hipoksi ile indüklenen faktör-1 (HIF-1) seviyesini artırır. 2. HIF-1, EPO

1. Renal doku hipoksisi hipoksi ile indüklenen faktör-1 (HIF-1) seviyesini artırır. 2. HIF-1, EPO genindeki hipoksiye duyarlı bölgeye bağlanır ve EPO sentezini artırır. 3. EPO dakikalar içinde yükselir. » » » 24 saat max. 4. Yeni alyuvarlar 5 gün sonra dolaşımda görülmeye başlanır 40

B 12 ve Folik Asit • Alyuvar olgunlaşmasında görev yapar • DNA sentezi için

B 12 ve Folik Asit • Alyuvar olgunlaşmasında görev yapar • DNA sentezi için gereklidirler. • Eksiklikleri olgunlaşma yetersizliğine neden olur (makrosit). • B 12’nin emilimi için intrensek faktöre ihtiyaç vardır.

Alyuvarların Ömrü • Ömürleri ortalama 120 gündür. • Yaşlananlar KC, dalak ve kemik iliğindeki

Alyuvarların Ömrü • Ömürleri ortalama 120 gündür. • Yaşlananlar KC, dalak ve kemik iliğindeki fagositler tarafından yok edilirler

Demir Tutulması

Demir Tutulması

Demir • Hemoglobinden başka miyoglobin, sitokromlar, sitokrom oksidaz, peroksidaz ve katalaz yapımı için de

Demir • Hemoglobinden başka miyoglobin, sitokromlar, sitokrom oksidaz, peroksidaz ve katalaz yapımı için de önemlidir. • Vücutta toplam 4 -5 gr demir var: – – – %65’i hemoglobinde %4’ü miyoglobinde %1’i hücre içi oksidasyonda görevli hem bileşiklerinde %0, 1’i kan plazmasında transferrine bağlı %15 -30 kadarı RES (retiküloendotelyal sistem) ve karaciğerde ferritin şeklinde depolanır. • Günlük demir kaybı feçesle 0, 6 mg • Menstrüel kanamayla birlikte günlük kayıp 1, 3 mg olur

Alyuvar Yıkımı ve Demir Metabolizması

Alyuvar Yıkımı ve Demir Metabolizması

A, Hematokrit. B, Eritrosit ve eritrosit membranının yapısı

A, Hematokrit. B, Eritrosit ve eritrosit membranının yapısı

l Hematokrit: Kandaki hücrelerin yüzde miktarıdır. Sağlıklı erişkin bir kişide hematokrit değeri % 45’

l Hematokrit: Kandaki hücrelerin yüzde miktarıdır. Sağlıklı erişkin bir kişide hematokrit değeri % 45’ tir. l Anemi: Hematokrit düşük veya alyuvardaki hemoglobin miktarı az olmasına anemi (kansızlık) denir. Talasemi, orak hücreli anemi, pernisiyöz anemi, Fe eksikliği anemisi gibi anemi tipleri vardır.

Anemiler (Nedenlerine Göre) 1 • I. Kan kaybına bağlı hemorajik anemiler • II. Hemolitik

Anemiler (Nedenlerine Göre) 1 • I. Kan kaybına bağlı hemorajik anemiler • II. Hemolitik Anemiler – 1. İntrakorpüsküler Bozukluğa bağlı olanlar • a) Herediter sferositoz (Mendelian dominat: Spektrin gibi proteinler eksiktir) • b) Orak hücre anemisi: β zincirinde glutamat yerine valin aa gelmiştir) • c) Thalasemia (akdeniz anemisi): α veya β zincirinden biri sentezlenmez) • d) G-6 -P-dehidrogenaz eksikliği: Oksidan madde artar • e) Pirüvat kinaz eksikliği: 2, 3 DPG artar. • f) Paroxismal noktürnal hemoglobuniri: Gece CO 2 ve p. H değişimine bağlı asit ortamda hemoliz olur

Anemiler (Nedenlerine Göre) 2 • II. Hemolitik Anemiler – 2. Ekstraakorpüsküler Bozukluğa bağlı olanlar

Anemiler (Nedenlerine Göre) 2 • II. Hemolitik Anemiler – 2. Ekstraakorpüsküler Bozukluğa bağlı olanlar • a) Yanlış kan transfüzyonları: ABO uyuşmayan kan verme • b) Rh faktörü uyuşmazlığı: • c) Otoimmün hemolitik anemi: • III. Vitamin Yetmezliği Anemileri • B 12 Yetmezliği: Normal büyüme ve DNA sentezi bozulur. Megaloblastik anemi gelişir • Folik asit yetmezliği: Normal büyüme ve DNA sentezi bozulur. Megaloblastik anemi gelişir • B 6 (piridoksin) yetmezliği: Serum demiri mitokondriye giremez • E vit yetmezliği

Anemiler (Nedenlerine Göre) 3 • IV. Demir Eksikliği Anemisi • V. Eritropoietin Yetmezliği •

Anemiler (Nedenlerine Göre) 3 • IV. Demir Eksikliği Anemisi • V. Eritropoietin Yetmezliği • Protein Yetmezliği: • Renal bozukluk: • VI. Aplastik Anemiler: • Konjenital, Röntgen, DDT, Kloramfenikol, benzol • Endokrin Bozukluklara Bağlı Anemiler: • Tiroit yetmezliği, Ön hipofiz yetmezliği