JAK JEDNOCZYA SI EUROPA GENEZA INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ konspekt

JAK JEDNOCZYŁA SIĘ EUROPA – GENEZA INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ – konspekt zajęć doc. dr Olga Barburska Polskie Stowarzyszenie Badań Wspólnoty Europejskiej Uniwersytet Warszawski Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Programu Erasmus+

Jak jednoczyła się Europa – geneza integracji europejskiej – opis zajęć Cel główny Cele szczegółowe (operacyjne) Przedstawienie głównych uwarunkowań historycznych dotyczących zjawisk i procesów integracji Europy, które doprowadziły do powstania Unii Europejskiej. Zapoznanie się i analiza przez uczestników zajęć najważniejszych zjawisk historycznych kształtujących powstawanie Europy jako odrębnego bytu w wymiarze zarówno duchowo-koncepcyjnym, jak i materialnym. Zapoznanie się i analiza przez uczestników zajęć podstawowych składników pojęcia Europy. Wyjaśnienie i analiza przez uczestników zajęć procesów integracyjnych i dezintegracyjnych jako niezbędnych elementów konstytuowania się jedności Europy. Jak jednoczyła się Europa – geneza integracji europejskiej, Olga Barburska 2

Jak jednoczyła się Europa – geneza integracji europejskiej – opis zajęć cd. Przedstawienie i analiza przez uczestników zajęć pozytywnej i negatywnej roli Europy w dziejach świata, co wpływa na ocenę współczesnej Unii Europejskiej. Wykształcenie umiejętności rozumienia przez uczestników zajęć podstawowych mechanizmów funkcjonowania UE jako unikatowego ugrupowania integracyjnego. Cele szczegółowe (operacyjne) cd. Metody i formy pracy, środki dydaktyczne Metody: • wykład • praca z tekstem źródłowym • praca w grupie • analiza SWOT • dyskusja Środki dydaktyczne: • Traktat o Unii Europejskiej • Konstytucja RP Jak jednoczyła się Europa – geneza integracji europejskiej, Olga Barburska 3

Przebieg zajęć 1. Przedstawienie tematu zajęć. 2. Po wstępie, w którym osoba prowadząca zajęcia zapoznaje uczestników z tematyką zajęć, podają oni przykłady projektów integracyjnych w Europie. 3. Uczestnicy mają zastanowić się, podać przykłady i podjąć dyskusję, czy wszystkie projekty integracji realizowane były pokojowo? Prowadzący podsumowuje wypowiedzi uczestników. 4. Uczestnicy zajęć próbują dokonać analizy przykładów przedstawionych przez siebie i osobę prowadzącą zajęcia w odniesieniu do celów różnych projektów integracji w Europie na przestrzeni wieków. 5. Uczestnicy zostają podzieleni na grupy, otrzymują dokumenty i fragmenty artykułów prasowych dotyczące kształtowania się tożsamości europejskiej. 6. Osoba prowadząca przedstawia, na konkretnych przykładach, wkład Europy w rozwój świata, a uczestnicy mają zastanowić się i uargumentować, czy należy je ocenić pozytywnie czy negatywnie. 7. Podsumowanie zajęć – uczestnicy dokonują oceny i interpretacji przedstawionych argumentów swoich i nauczyciela, a także formułują wnioski i podsumowania na podstawie użytych w czasie zajęć dokumentów i materiałów. Jak jednoczyła się Europa – geneza integracji europejskiej, Olga Barburska 4

Pojęcia i zagadnienia • Tożsamość europejska • Dorobek cywilizacji europejskiej • Europejskie procesy integracyjne i dezintegracyjne • Rola Europy w świecie • Unia Europejska • Słabe i mocne strony UE Jak jednoczyła się Europa – geneza integracji europejskiej, Olga Barburska 5

Jak jednoczyła się Europa – geneza integracji europejskiej – plan zajęć 1. Europa jako odrębna cywilizacja 2. Czym jest tożsamość europejska 3. Dorobek cywilizacji europejskiej 4. Europejskie procesy integracyjne i dezintegracyjne 5. Rola Europy w świecie 6. Cechy charakterystyczne i definicja Unii Europejskiej Jak jednoczyła się Europa – geneza integracji europejskiej, Olga Barburska 6

Geneza integracji europejskiej Integracja (łac. integratio) – pojęcie oznaczające zespolenie, scalenie, tworzenie jednolitej całości. Poprzez integrację można rozumieć zarówno sam proces scalania, jak również określony stan, osiągnięty w tym procesie (czego przykładem jest współczesna Unia Europejska). Jak jednoczyła się Europa - geneza integracji europejskiej Olga Barburska 7

Geneza integracji europejskiej Zjawisko integracji jest niezwykle ważne we współczesnym świecie. Tendencje integracyjne sprzyjają zacieśnianiu różnorodnych więzi i współzależności pomiędzy ogółem uczestników międzynarodowych. Przejawia się to wzrostem znaczenia organizacji międzynarodowych, a zwłaszcza – powstawaniem coraz większej liczby ugrupowań integracyjnych. Ugrupowania te tworzone są w zasadniczej mierze przez państwa, które nadal odgrywają bardzo ważną rolę w stosunkach międzynarodowych, ale już nie w pełni dominującą, gdyż na znaczeniu zyskują także uczestnicy niepaństwowi, zwłaszcza na szczeblu subregionalnym, regionalnym czy globalnym. Jak jednoczyła się Europa - geneza integracji europejskiej Olga Barburska 8

Geneza integracji europejskiej Integrację europejską można przedstawić jako proces formułowania oraz wprowadzania w życie idei jedności Europy. Idea ta była rozmaicie rozumiana oraz realizowana: Jako zjednoczenie oparte na szczytnych zasadach humanizmu postulującego ideę „braterstwa ludów”. Jako konkretne projekty polityczne lub gospodarcze i społeczno-kulturowe, podejmowane w sposób pokojowy, jak i próby wprowadzania ich w życie drogą dominacji lub podboju. Jak jednoczyła się Europa – geneza integracji europejskiej Olga Barburska 9

Geneza integracji europejskiej Idea Europy ≠ integracja Europy Idea Europy – koncepcja opierająca się na jedności całego kontynentu. Integracja Europy – konkretne pomysły oraz przedsięwzięcia zjednoczeniowe. Aby podejmować próby faktycznego zjednoczenia kontynentu, najpierw musiał zostać zainicjowany oraz dokonywać się proces kształtowania się idei jedności Europy. Przed integrowaniem się Europa musiała się „narodzić” jako odrębny od innych byt, czyli musiała się ukształtować „idea Europy”. Jak jednoczyła się Europa – geneza integracji europejskiej Olga Barburska 10

Geneza integracji europejskiej Tożsamość europejska była podstawowym czynnikiem umożliwiającym narodziny „idei Europy”. Czynniki konstytuujące europejską tożsamość: 1. Wspólny system wartości, 2. Poczucie odrębności w stosunku do „innych”. Jak jednoczyła się Europa – geneza integracji europejskiej Olga Barburska 11

Geneza integracji europejskiej Tożsamość europejska Wspólny system wartości przyjmowany i akceptowany przez większość mieszkańców kontynentu, kształtowany przez wspólnotę losów historycznych oraz opierający się na wszechstronnym dorobku kręgu cywilizacyjnego. Poszczególne epoki sukcesywnie wnosiły swój wkład w rozwój Europy pod względem gospodarczym, polityczno-prawnym, społecznym, filozoficznoreligijnym, kulturowym czy też naukowo-technicznym. Czynniki ujednolicające życie społeczno-polityczne, m. in. : - wpływy dorobku cywilizacji starożytności, - uniwersalizm zasad religii chrześcijańskiej, - używanie (przynajmniej przez elity) wspólnego języka, - dyfuzja wzorców. Jak jednoczyła się Europa – geneza integracji europejskiej Olga Barburska 12

Geneza integracji europejskiej Tożsamość europejska Poczucie odrębności w porównaniu z innymi, najczęściej sąsiadującymi obszarami, cywilizacjami czy społecznościami, opartymi na odrębnych, nieeuropejskich systemach wartości. Takie poczucie odrębności nie musiało oznaczać negowania, odrzucania czy wręcz zwalczania „innych”, gdyż jedną z cech cywilizacji europejskiej było szerokie korzystanie z dorobku innych kultur. Kształtowanie się odrębności miało charakter procesu uświadamiania sobie różnic pomiędzy „nami” a „nimi”. Jak jednoczyła się Europa – geneza integracji europejskiej Olga Barburska 13

Geneza integracji europejskiej Granice Europy Pod względem czysto geograficznym Europa jest subkontynentem, czy raczej stosunkowo niewielkim półwyspem Eurazji. Wschodnie granice wyznaczono arbitralnie wzdłuż Uralu i Kaukazu dopiero w XVIII w. , zaś granica na Bosforze ma również umowny charakter (przypadek Turcji). Granice polityczne i kulturowe Europy na przestrzeni wieków przemieszczały się na północ: poczynając od cywilizacji antycznej, przez imperium rzymskie, zasięg religii chrześcijańskiej, aż po współczesną przynależność do struktur integracyjnych. Dla wielu obecnie to właśnie Unia Europejska jest utożsamiana z Europą. Jak jednoczyła się Europa – geneza integracji europejskiej Olga Barburska 14

Geneza integracji europejskiej „Narodziny Europy” Geneza nazwy „Europa” pochodzi od starogreckiego mitu, co wskazuje na jej sięgającą antyku chronologię, ale również rodowód geograficzny i cywilizacyjno-kulturowy. Pojęcie Europy jako odrębnego bytu tworzyło się w okresie między wojnami z Persją a epoką Aleksandra Wielkiego. W okresie tym ukształtował się podział: helleńska Europa kontra despotyczna Azja, a kolejnym etapem tworzenia tożsamości był konflikt: cywilizowany świat Rzymu kontra świat barbarzyńców (barbaricum). Jak jednoczyła się Europa – geneza integracji europejskiej Olga Barburska 15

Geneza integracji europejskiej Rola chrześcijaństwa Chrześcijaństwo odegrało kluczową rolę spoiwa, które po raz pierwszy w dziejach jednocześnie: - umacniało „ideę Europy” w różnych jej aspektach, - inicjowało i pomagało realizować konkretne koncepcje integracyjne o charakterze ściśle europejskim. Chrześcijaństwo dzięki stworzeniu własnego kanonu wiary zdecydowanie odmiennego od wierzeń pogańskich oraz kompleksowego systemu zachowań obowiązującego wszystkich jego wyznawców miało znaczący wpływ na europejską tożsamość. Prowadziło to do wytworzenia poczucia odrębności i podziału: cywilizowany świat chrześcijańskiej Europy kontra świat barbarzyńskich pogan. Zaowocowało to skojarzeniem, że chrześcijanin to mieszkaniec Europy i odwrotnie, że Europejczyk to chrześcijanin. Kościół inicjował i realizował konkretne przedsięwzięcia integracyjne na bazie uniwersalizmu chrześcijańskiego, zmierzającego do objęcia Europy wspólnym porządkiem religijno-ideowym w ramach imperium christianum, jak np. idea Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Jak jednoczyła się Europa – geneza integracji europejskiej Olga Barburska 16

Geneza integracji europejskiej „Narodziny Europy” Poczynając od X-XI w. już nie tylko elity europejskie, ale także społeczeństwa zaczęły sobie zdawać sprawę oraz odczuwać fakt realnego istnienia wspólnej, paneuropejskiej przestrzeni społecznej, kulturowej, gospodarczej czy nawet politycznej. Średniowieczna Europa osiągnęła poziom jedności, do którego obecnie usilnie dążymy. Ówczesne elity stanowiły „republikę oświeconych”, czyli względnie homogeniczną społeczność posługującą się wspólnym językiem. Ponadto istniało coś na kształt współczesnych swobód przepływu osób, towarów, usług i kapitałów. Wynikało to w głównej mierze z braku formalnych barier na często umownych granicach oraz nieukształtowania się w pełni pojęcia narodowości. Jak jednoczyła się Europa – geneza integracji europejskiej Olga Barburska 17

Geneza integracji europejskiej „Narodziny Europy” Narodziny Europy nie były zjawiskiem jednostkowym, ale skomplikowanym i długotrwałym procesem, który doprowadził do powstania relatywnie spójnej wspólnoty kulturalno-religijnej oraz odrębnego bytu o charakterze ideologiczno-politycznym. Projekty integracyjne na szerszą skalę pojawiają się jako odpowiedź na zachodzące od ok. XIV w. procesy odśrodkowe, co oznacza, że aby zacząć się jednoczyć, Europejczycy musieli przedtem się podzielić w sferze ideowo-politycznej (podziały w ramach chrześcijaństwa) i gospodarczej (rola gospodarki morskiej). Jak jednoczyła się Europa – geneza integracji europejskiej Olga Barburska 18

Geneza integracji europejskiej Integracja europejska dzisiaj Współczesna integracja europejska charakteryzuje się specyficznymi cechami: - wyjątkowa unikatowość (UE jest jedynym w dziejach ludzkości tak dalece zintegrowanym ugrupowaniem międzynarodowym), - ogromna złożoność (głębia i skala integracji objęła praktycznie wszystkie sfery życia), - wysoka efektywność (potężny potencjał mierzony wskaźnikami geopolitycznymi i ekonomicznymi pozwala Unii odgrywać różnorakie role międzynarodowe, jak np. promotora demokracji), - nieokreśloność jej fenomenu (jest to proces, struktura in statu nascendi: „Unia jako podmiot politycznie niezidentyfikowany”), - niejednorodność strukturalna (kategoria zbiorcza obejmująca właściwe struktury unijne oraz państwa członkowskie). Jak jednoczyła się Europa – geneza integracji europejskiej Olga Barburska 19

Geneza integracji europejskiej Integracja europejska dzisiaj Najważniejszą i zasadniczą zaletą współczesnej integracji europejskiej jest zapewnienie bezprecedensowo długiego okresu pokoju, połączonego z trwałą stabilizacją polityczną oraz dynamicznym rozwojem ekonomicznym prowadzącym do dobrobytu. Na uwagę zasługuje również uniwersalny charakter procesów integracyjnych, który nie został „zawłaszczony” przez żadne państwo lub orientację polityczną. Dzięki temu idea jedności pozostaje koncepcją o różnorodnych, a zarazem bardzo ogólnych założeniach, wciąż atrakcyjnych dla bardzo wielu mieszkańców Europy. Jak jednoczyła się Europa – geneza integracji europejskiej Olga Barburska 20

Geneza integracji europejskiej Definicja Unii Europejskiej Unia Europejska jest najważniejszą strukturą organizacyjną współczesnych procesów integracyjnych zachodzących na naszym kontynencie. Można zatem powiedzieć, że UE: - jest organizacją międzynarodową, czy szerzej - stanowi samoistny byt czy też strukturę polityczno-organizacyjno-prawną będącą związkiem suwerennych państw, tworzącym regionalne ugrupowanie o najbardziej zaawansowanych w świecie procesach integracyjnych, - realizuje wspólnie wytyczone przez jej członków różnorodne cele za pośrednictwem właściwych sobie mechanizmów, które obejmują zarówno tworzenie ponadnarodowych struktur decyzyjno-władczych, jak i współpracę międzyrządową, wykorzystując przy tym wspólnie określone i akceptowane sposoby oraz metody działania. Jak jednoczyła się Europa – geneza integracji europejskiej Olga Barburska 21

Zadania 1. Podziel uczestników na dwie grupy. Jedna z nich ma wskazać największe osiągnięcia, jakimi Europa może poszczycić się w stosunkach z resztą świata. Druga grupa wskaże najważniejsze przewinienia i grzechy Europejczyków popełnione wobec innych regionów. Co z tego bagażu historycznego, zdaniem uczestników, przeważa i bardziej wpływa na współczesny wizerunek Unii Europejskiej traktowanej jako następczyni i spadkobierczyni wielowiekowej cywilizacji europejskiej? 2. Analiza SWOT: jakie są główne cechy charakterystyczne współczesnej Unii Europejskiej? Jakie są podstawowe modele integracji europejskiej; jaką można podać definicję UE? Uczestnicy powinni także odpowiedzieć na pytanie, jakie są zasadnicze wady, a jakie podstawowe zalety integracji europejskiej patrząc z perspektywy minionych 70 lat. Jak jednoczyła się Europa – geneza integracji europejskiej Olga Barburska 22

Literatura bazowa: • Unia Europejska: istota, szanse, wyzwania, (red. ) E. Latoszek, M. Proczek, A. Szczerba-Zawada, A. Masłoń-Oracz, K. Zajączkowski, Warszawa 2018. Literatura uzupełniająca: • Barburska O. , Milczarek D. , Historia integracji europejskiej w zarysie, Warszawa 2013. • Carpentier J. , Lebrun F. , Historia Europy, Warszawa 1994. • Łastawski K. , Historia integracji europejskiej, Toruń 2011. • Nadolski M. , Z dziejów integracji europejskiej, Warszawa 2004. Jak jednoczyła się Europa – geneza integracji europejskiej, Olga Barburska 23

Dziękuję za uwagę www. pecsa. edu. pl Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Programu Erasmus+