OCHRONA PRAW CZOWIEKA W UNII EUROPEJSKIEJ konspekt zaj

OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA W UNII EUROPEJSKIEJ – konspekt zajęć Dr Aleksandra Szczerba-Zawada Polskie Stowarzyszenie Badań Wspólnoty Europejskiej Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Programu Erasmus+

Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej – opis zajęć Cel główny Ukazanie poziomu i zakresu ochrony praw człowieka w prawie UE. Cele szczegółowe (operacyjne) Przedstawienie i analiza przez uczestników zajęć genezy i historii rozwoju unijnych regulacji ochronnych dotyczących praw człowieka. Wskazanie i analiza przez uczestników zajęć fundamentalnego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z zakresu ochrony praw człowieka. Ukazanie i analiza przez uczestników zajęć znaczenia problematyki ochrony praw człowieka w procesach integracyjnych. Metody i formy pracy, środki Metody: dydaktyczne • pogadanka • praca z tekstem źródłowym • praca w grupie • dyskusja Środki dydaktyczne: • Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej • Dyrektywa 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich 2

Przebieg zajęć 1. Przedstawienie tematu zajęć. 2. Po wstępie, w którym osoba prowadząca zajęcia zapoznaje uczestników z tematyką zajęć, podają oni znane im nazwy dokumentów, które mówią o prawach człowieka. 3. Uczestnicy mają zastanowić się, podać przykłady i podjąć dyskusję, czy wszyscy ludzie mają jednakowe prawa i obowiązki? Czy bez względu na kolor skóry, wyznanie, miejsce zamieszkania, status społeczny, wiek itd. wszyscy są traktowani jednakowo? Prowadzący podsumowuje wypowiedzi uczestników. 4. Uczestnicy zajęć próbują dokonać analizy wyroków TSUE, przedstawionych przez siebie i osobę prowadzącą zajęcia, z zakresu praw człowieka. 5. Uczestnicy zostają podzieleni na grupy, otrzymują dokumenty i fragmenty artykułów prasowych dotyczące praw człowieka i ich przestrzegania. 6. Osoba prowadząca zajęcia przedstawia określone stany faktyczne, uczestnicy mają zastanowić się i uargumentować, czy są one zgodne, czy niezgodne z dokumentami gwarantującymi poszczególne prawa człowieka w UE. 7. Podsumowanie zajęć – uczestnicy dokonują interpretacji i oceny przedstawionych argumentów, a także formułują wnioski i podsumowania na podstawie użytych w czasie zajęć dokumentów i materiałów. Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej, Aleksandra Szczerba-Zawada 3

Pojęcia i zagadnienia • • • Prawa i wolności człowieka Karta praw podstawowych UE Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej Obywatelstwo Unii Zasada równości Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej, Aleksandra Szczerba-Zawada 4

Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej – plan zajęć 1. Strategia Unii Europejskiej w obszarze praw człowieka 2. Prawa człowieka w dorobku prawnym Unii Europejskiej 3. Prawa człowieka w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej 4. Prawa obywateli Unii 5. Prawa obywateli państw trzecich będących członkami rodziny obywateli Unii 6. Zakaz dyskryminacji Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej, Aleksandra Szczerba-Zawada 5

Prawa człowieka w systemie Unii Europejskiej • Ochrona praw człowieka jako wartość, na której opiera się Unia Europejska i państwa członkowskie (art. 2 TUE). • Ochrona praw człowieka jako cel Unii Europejskiej i państw członkowskich (art. 3 TUE). Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej, Aleksandra Szczerba-Zawada 6

Strategia Unii Europejskiej w obszarze praw człowieka • Strategiczne ramy UE dotyczące praw człowieka i demokracji: - Włączenie praw człowieka do głównego nurtu polityk wewnętrznych i zewnętrznych UE. • Plan działania UE dotyczący praw człowieka i demokracji na lata 2015 -2019: - społeczeństwo obywatelskie, propagowanie zasady niedyskryminacji, równości płci i wzmocnienie pozycji kobiet, kompleksowe podejście do zapobiegania kryzysom związanym z prawami człowieka i rozwiązywania takich kryzysów, włączanie obaw związanych z prawami człowieka do zewnętrznych aspektów polityk UE, aby zapewnić większą spójność polityki, w szczególności w obszarze migracji, handlu i inwestycji, współpracy rozwojowej i zwalczania terroryzmu. Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej, Aleksandra Szczerba-Zawada 7

Prawa człowieka w dorobku prawnym Unii Europejskiej • Prawa człowieka na początku powiązane z gospodarczymi celami integracji (np. art. 119 TEWG). • Proces konstytucjonalizacji ochrony praw człowieka w UE: Jednolity Akt Europejski Traktat z Maastricht Traktat z Amsterdamu Traktat z Lizbony. • Ochrona praw człowieka (tzw. praw podstawowych) zasadą ogólną prawa unijnego (art. 6 ust. 3 TUE). • Moc prawna Karty Praw Podstawowych równa Traktatom (art. 6 ust. 1 TUE). • Unia Europejska przystępuje do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (art. 6 ust. 3 TUE). Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej, Aleksandra Szczerba-Zawada 8

Karta praw podstawowych Unii Europejskiej Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej, Aleksandra Szczerba-Zawada 9

Prawa człowieka w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości • Ven Gend en Loos (C-26/62): prawo unijne, niezależne od ustawodawstwa państw członkowskich, nie tylko nakłada na jednostki zobowiązania, lecz może również być źródłem uprawnień stanowiących element statusu prawnego tych jednostek. • Handelsgesellschaft (C-11/70): wspólne tradycje konstytucyjne państw członkowskich inspiracją do formułowania przez TS praw podstawowych. • Nold (C- 4/73): prawa podstawowe integralną częścią ogólnych zasad prawa Unii. • Hauer (C-44/79): możliwość ograniczenia praw podstawowych pod warunkiem, że jest to uzasadnione celem prawowitym i nie stanowi nadmiernej interwencji w dane uprawnienia. Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej, Aleksandra Szczerba-Zawada 10

Prawa obywateli Unii Obywatele UE mają prawo m. in. do (art. 20 TFUE): • swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich; • głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach lokalnych w państwie członkowskim, w którym mają miejsce zamieszkania, na takich samych warunkach jak obywatele tego państwa; • korzystania na terytorium państwa trzeciego, w którym państwo członkowskie, którego są obywatelami, nie ma swojego przedstawicielstwa, z ochrony dyplomatycznej i konsularnej każdego z pozostałych państw członkowskich, na takich samych warunkach jak obywatele tego państwa; • kierowania petycji do Parlamentu Europejskiego, odwoływania się do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich oraz zwracania się do instytucji i organów doradczych Unii w jednym z języków Traktatów oraz otrzymywania odpowiedzi w tym samym języku. Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej, Aleksandra Szczerba-Zawada 11

Prawa obywateli państw trzecich będących członkami rodziny obywateli Unii • Prawo wjazdu na teren państw członkowskich UE z ważnym paszportem po spełnieniu obowiązku posiadania wizy, jeśli taki jest postawiony. • Prawo pobytu poniżej 3 miesięcy: pod warunkiem, że osoby te nie stanowią nieracjonalnego obciążenia dla systemu pomocy społecznej w państwie przyjmującym. • Prawo pobytu powyżej 3 miesięcy: posiadanie wystarczających środków finansowych, pełnego ubezpieczenia zdrowotnego w państwie przyjmującym, a także rejestracji w odpowiednich organach (na żądanie państwa członkowskiego) oraz posiadania karty pobytowej. • Prawo stałego pobytu w jednym z państw członkowskich UE: po 5 -letnim nieprzerwanym okresie zamieszkiwania w danym państwie członkowskim wraz z obywatelem Unii. Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej, Aleksandra Szczerba-Zawada 12

Prawa obywateli państw trzecich będących członkami rodziny obywateli Unii Beneficjenci: • współmałżonek/ka obywatela Unii; • partner/ka, z którym obywatel Unii zawarł zarejestrowany związek partnerski, na podstawie ustawodawstwa jednego z państw członkowskich (jeżeli ustawodawstwo przyjmującego państwa członkowskiego uznaje równoważność między zarejestrowanym związkiem partnerskim a małżeństwem); • dzieci (bezpośredni zstępni) obywatela Unii lub jego współmałżonka bądź zarejestrowanego partnera, które nie ukończyły dwudziestego pierwszego roku życia lub pozostają na utrzymaniu; • rodzice (bezpośredni wstępni) pozostający na utrzymaniu obywatela Unii lub jego współmałżonka bądź zarejestrowanego partnera. Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej, Aleksandra Szczerba-Zawada 13

Zakaz dyskryminacji Cecha chroniona Pochodzenie etniczne Dziedzina Zatrudnienie/ Samozatrudnienie* Dostęp do towarów i usług Zabezpieczenie społeczne Edukacja Religia/ Płeć lub rasowe Świato- Wiek pogląd X X/X* X X X Niepełno- Orientacja sprawność seksualna X X X Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej, Aleksandra Szczerba-Zawada 14

Zakaz dyskryminacji Zabronione formy dyskryminacji: • dyskryminacja bezpośrednia, • dyskryminacja pośrednia, • molestowanie, • zmuszanie do dyskryminacji. Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej, Aleksandra Szczerba-Zawada 15

Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej - zadania Dyskusja na temat praw człowieka: jakie dokumenty unijne i polskie zawierają prawa i wolności człowieka? Czy prawa te mają znaczenie w codziennym życiu? • Praca w grupach: uczestnicy dzielą się na 6 grup. Każda z nich otrzymuje kserokopię jednego z tytułów Karty praw podstawowych UE, czyta je, a następnie wybiera kilka najciekawszych/najważniejszych praw oraz wolności z danego tytułu i wyjaśnia je pozostałym grupom. • Dyskusja sterowana: czy poniższe sytuacje naruszają gwarantowany prawem Unii Europejskiej zakaz dyskryminacji: a) menedżer klubu piłkarskiego w wywiadzie telewizyjnym stwierdza, że nie wyobraża sobie w swojej drużynie piłkarzy z Afryki i że w związku z tym nie zamierza w najbliższym sezonie dokonywać transferów ciemnoskórych piłkarzy; b) właściciel hotelu w przyjętym regulaminie pracy wprowadził zakaz noszenia nakryć głowy przez pracowników hotelu. Wśród pracowników znaczącą część stanowią Sikhowie; c) rolnik do prac sezonowych w gospodarstwie zatrudnia Polaków i Wietnamczyków. Wynagrodzenie otrzymywane przez Polaków za tę samą pracę jest dwukrotnie wyższe niż wynagrodzenie Wietnamczyków. • Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej, Aleksandra Szczerba-Zawada 16

Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej – zadania • Burza mózgów: z jakich praw korzystają w praktyce uczestnicy zajęć jako obywatele Unii? Czy mogliby z tych praw zrezygnować bądź wyrazić zgodę na ich ograniczenie? Jeśli tak, to z których i w jakich sytuacjach. Odpowiedzi zapisujcie na tablicy. • Zadanie domowe: każdy z uczestników jest proszony o przyniesienie na następne zajęcia wycinków z gazet (np. ogłoszeń o pracę), artykułów z Internetu, książki itd. , które w jego ocenie dotyczą (np. naruszają) któregoś z praw człowieka przyznanych w systemie Unii Europejskiej. Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej, Aleksandra Szczerba-Zawada 17

Literatura bazowa: • Unia Europejska: istota, szanse, wyzwania, (red. ) E. Latoszek, M. Proczek, A. Szczerba-Zawada, A. Masłoń-Oracz, K. Zajączkowski, Warszawa 2018. Literatura uzupełniająca: • Bigos D. , Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jako organ sprawujący kontrolę sądową nad przestrzeganiem praw człowieka wymienionych w Karcie Praw Podstawowych, [w: ] Europejski system ochrony praw człowieka: aksjologia, instytucje, efektywność, (red. ) J. Jaskiernia, Toruń 2015, s. 96 -106. • Ochrona praw obywatelek i obywateli Unii Europejskiej: 20 lat - osiągnięcia i wyzwania na przyszłość, red. G. Baranowska, A. Bodnar, A. Gliszczyńska-Grabias, Warszawa 2015. • Prawo antydyskryminacyjne Unii Europejskiej, (red. ) A. Zawidzka-Łojek, A. Szczerba. Zawada, Warszawa 2015. • Sozański J. , Prawa człowieka w Unii Europejskiej (po Traktacie Lizbońskim), Warszawa-Poznań 2010. • Unia Europejska w roli gwaranta i promotora praw podstawowych, (red. ) D. Kornobis-Romanowska, Sopot 2016. Ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej, Aleksandra Szczerba-Zawada 18

Dziękuję za uwagę www. pecsa. edu. pl Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Programu Erasmus+