Histologji Histosind plhur logos shkenc Prdorimi i termit

� Histologji: Histos-ind, pëlhurë + logos- shkencë � Përdorimi i termit histologji për herë të parë në vitin 1820 � Histologjia studion përveç indeve edhe ndërtimin mikroskopik të qelizave dhe organeve që lidhen ngushtë me funksionin e tyre. E parë në këtë kuptim, del se histologjia është një shkencë morfofunksionale.

� Citologjia e cila ka ne fokusin e studimeve te saj ka prejardhjen, ndertimin dhe funksionin qelizes � Histologjia e pergjitheshme qe merret me studimin e prejardhjes, ndertimin dhe funksionin e indeve � Histologjia e vecante ose speciale, e cila ka ne objektin e saj te studimit strukturen mikroskopike dhe submikroskopike te organeve, ndaj ndryshe kjo quhet dhe anatomia mikroskopike

Njohja e qelizave dhe e indeve ne Mikroskopin me drite � Te kuptuarit si struktura e qelizes, indit apo organit eshte esenciale ne funksion � Integrimi i fiziologjise baze me strukturen �

� Studime ne fushen e Histologjise jane kryer qe ne kohen e Greqise se lashte, pra qe para se te zbulohej mikroskopi � Nga studimet e Hipokratit i cili ne klasifikimin qe bente fuste ne te njejtin grup inde te ndryshme � Shpikja e mikroskopit nga Galileo Galilei ne vitin 1610 shenoi fillimin e studimeve permes mikroskopit

� Ishte Robert Houk ai që në vitin 1664 vëzhgoi përmes mikroskopit shtresat e holla të tapës dhe konstatoi se ajo përbëhej nga disa formacione të ngjashme me hojet e bletës, të konsideruara celullae. � Marcelo Malpighi i cili në vitet 1674 -79 studioi me anën e mikroskopit ndërtimin e mëlçisë, të shpretkës, veshkës, nyjeve, limfafike, papilave të gjuhës, mushkërive, zbuloi kapilarët e gjakut. � Anton Levenhuk (1632 -1723), një dijetar hollandez ndërtoi mikroskopin me fuqi zmadhuese 300 -400 herë, me anën e të cilit ai studioi eritrocitetet e njeriut në vitin 1673, muskulaturën e vijëzuar, fijet nervore, zbuloi spermatozoidin në spermën e gjitarëve, etj.

Zhvillimi intensiv I histologjisë filloi në vitin 1830. Në ato vite dhe në vitet më pas, mikroskopi u përmirësuar shumë. � Teknikat për pregatitjen e indeve për mikroskop gjithashtu u zhvilluan. � Teoria qelizore, e cila ishte provuar përfundimisht nga biologu gjerman T. Schwann në vitin 1839, u bë baza metodologjike e histologjisë. � Në gjysmën e parë të shekullit të 19, një sasi e madhe të dhënash ishte siguruar nga struktura mikroskopike e organeve dhe indeve nga shkencëtari Çek J. Purkinje, shkencëtarët Gjerman J. Mulle, F. G. J Henle, T. Schwann, dhe R. Remak, dhe shkencëtarët Rus N. M. Iakubovich dhe N. F. Ovsiannikov. �

� Përgjithësimi I literaturës së gjerë dhe kërkimet e tyre individuale lejuan histologët Gjermanë F. von Leydig (1853) dhe R. A. von Kolliker (1855) të hartojnë një klasifikim racional të indeve, I cili është ruajtur në tiparet e tij të përgjithëshme gjer në ditët tona. � Në sistemin e Leydig and Kolliker, 4 grupe indesh janë izoluar jo vetëm sipas strukturës por gjithashtu rëndësisë funksionale të tyre në trup: I. epithelial, § I. lidhor, § I. muskular § dhe I. nervor. §

� Histologjia Përshkruese: e cila merret me përshkrimin e formës mikroskopike të qelizave, indeve dhe organeve � Histologjia Krahasuese: studion qelizat, indet dhe organet e njëjta në kafshë të ndryshme, pra çfarë kanë të përbashkët mes tyre dhe çfarë i dallon ato nga njëra tjetra � Histologjia Evolucionare: studion prejardhjen dhe zhvillimin e qelizave dhe indeve në filogjenezë. Filogjeneza në vetëvete studion zhvillimin historik të tipeve, klasave, gjinive dhe llojeve � Histofiziologjia: Studion funksionet e indeve ose të elementëve të veçantë të tyre, të qelizës, ashtu dhe të pjesëve përbërëse të saj

� Teknikat histologjike: Mënyra e pregatitjes së preparateve � Mikropërgatsa në vetvete është një prerje shumë e hollë e indeve apo organeve, të vendosura midis dy xhamave, që janë lama (xhami mbështetës) dhe lamela (xhami mbulues). � Si material bazë përgatitjen e preparateve histologjike, shërben çdo qelizë, pjesë indi ose organi i marrë nga organizmi i kafshëve të gjal. Ia, jo më vonë se dy orë pas ngordhjes, sepse, materiali fillon të dekompozohet. � Kur materiali merret në kafshë të gjalla, quhet material bioptik, kurse vetë proçedura e përgatitjes dhe e studimit mikroskopik të materialit (mikropreparati) quhet biopsi.

� Marrja e materialit të cilin kërkojmë ta ekzaminojmë � Fiksimi i materialit me lëndë fiksuese(ruajtja e komponentëve të qelizës apo indit me dëmtim minimal) �Formalin (37%)-formaldehidi për MO �Glutaraldehid-për ME. �Injektimi intravaskular i fiksativit mund të përdoret në disa organe ose kafshë laboratori �Si formaldehidi dhe glutraldehidi, vepron me grupet amine (NH 2) të proteinave indore, duke parandaluar degradimin e tyre.

� Shpëlarja me ujë, � Dehidratimi ose largimi i ujit me anë të lëndëve dehidratuese si alkole(etilik, butirik) dhe lëndë të tjera kimike � Ngurtësimi i materialit dhe vendosja në blloqe prej dërrase (rrëshirë plastike ose parafinë) duke e futuar paraprakisht në një medium(ethanol) ose (benzol)që tret parafinën, dhe pastaj materialin e ngopur me benzol e fusim në parafinë të shkrirë � Prerja e materialit kryhet me anë të mikrotomit ose ultramikrotomit � Ngjyrimi i prerjeve � Mbulimi i prerjes

� Njihet me emrin edhe histologjia eksperimentale. Kjo metodë merret me egzaminimin e ndryshimeve morfologjike dhe biologjike të qelizave të gjalla të vendosura jashtë organizmit në terrene ushqyese (mediume) që mund të jenë: � terrene natyrore (plazma e gjakut, ekstrakti i embrionit të zogut të pulës), ose � terrene sintetike (terreni Fisher, Ëite, Parker, etj). � Sipas kësaj metode, qelizat ose indet mbillen në enë të posaçme ose në lama me xhama të trasha në mesin e të cilëve gjendet një gropë, ku vendoset më parë terreni ushqyes.

� Histokimia përdor një metodë origjinale reaksionet kimike për zbulimin e lëndëve apo përbërjeve të ndryshme kimike, që ndodhen në qeliza citokimia dhe inde histokimia. � Në qeliza dhe inde gjenden lëndët përbërëse të tyre si: proteinat, sheqernat, lipidet, kripërat, minerale, uji ose kombinime si: mukus, hormone, enzima, etj. � Për zbulimin e këtyre lëndëve në qeliza dhe inde përdoren reaksione kimike, që çojnë në formimin e disa lëndëve të patretshme që marrin ngjyra karakteristike.

� � � Për zbulimin e fosfateve përdoret metoda e reaksionit me nitrat argjendi, si p. sh. , në preparatet e kockës, të cilat marrin ngjyrë të zezë; Për zbulimin e lipideve përdoren ngjyrues si: Sudan black që i ngjyros ato në portokalli. Acidi osmik, e ngjyros yndyrën në ngjyrë të zezë, ose metoda të tjera që përcaktojnë sasinë e kolesterinës dhe estereve të tyre; fosfolipide dhe glikolipide, që përdoren për diagnostikimin e disa sëmundj eve të metabolizmit, gjatë së cilës ndodh grumbullimi brenda qelizor i lipideve; Acidet nukleike: (bazofilik)Acidi dezoksiribonukleik (ADN) mund të vihet në dukje me anën e metodës Feulgen, që përfundon në formimin e një lënde të patretshme me ngjyrë të kuqe. Acidi ribonukleik (ARN) mund të zbulohet duke përdorur reagentin Toloidinë blu ose Methylen blu, meqenëse, ai ka afinitet për ngjyrat bazike;

� Proteinat (acidofilik)Reaksionet që përdoren për zbulimin e proteinave, bazohen në zbulimin e përbërësve të tyre d. m. th, të aminoacideve. Për këtë qëllim, përdoret reaksioni i Milonit, për të vënë në dukje tirozinën ose reaksioni i Sukagushit për arginën; � Polisaharidet(bazofilik) psh glikogjeni zbu. Iohet në qelizat hepatike, muskulaturën e vijëzuar me anë të reaksionit PAS (periodic-acid-schift) që jep ngjyrë të kuqe në vjollcë;

� � Enzimat zbulohen duke përdorur metoda të veçanta për enzima të caktuara. P. sh. , për zbulimin e fosfatazës acide, prerjet e indit të fiksuara më parë në formalinë, i vendosim në një tretësirë që përmban glukofosfat të natriumit dhe nitrat-plumbi. Në këtë fazë, zona e qelizës që përmban fosfatazën acide ngjyroset me të zezë. Kjo metodë përdoret për të vënë në dukje pozicionin që zënë lizozomet në qelizë meqenëse ato janë qeska me enzima të pasura me fosfatazë acide; Hormonet Më shpesh kërkohet zbulimi i katakolaminave ku bëjnë pjesë hormonet adrenalinë (epinefrine) dhe noradrenalinë (norepinefrinë). Këto mund të zbulohen duke përdorur vetitë e tyre fluoreshente, në rast se prerjen e kemi vendosur më parë në formalinë, ku ato e marrin edhe fluoreshencën.

� Kjo është një metodë shumë e ndjeshme përcaktimin e vendndodhjes së proteinave specifike si dhe të polisaharideve. � Kjo metodë shërben për të parë nëse organizmi, është në gjendje të prodhojë disa proteina specifike që quhen antitrupa(antikorpe), si përgjigje ndaj futjes në organizëm të trupzave të huaj që quhen antigjene. Antitrupat bashkohen me antigjenet dhe i neutralizojnë ato. � Për t’i vënë në dukje antitrupat me mikroskopin fluoreshent, duhet që më parë ato të vihen në kontakt me një lëndë fluoreshente, si p. sh. , fluorescinën.

� Me anën e kësaj metode është arritur të përcaktohet vendi ku vendosen lëndët radioaktive në qeliza, apo inde, duke shfrytëzuar vetinë e rrezeve radioaktive për të vepruar në një pllakë filmi të vendosur mbi qelizat ose prerje të indeve që kërkojmë të studiojmë. � Me anën e kësaj metode, mund të vrojtojmë me saktësi, si qarkullojnë lëndët e ndryshme në organizëm, si bëhet transportimi i lëndëve ushqyese nga aparati tretës në inde dhe qelizat e organizmit, pas thithjes së tyre nga zorrët.

� Mikroskopi me fushë të ndritshme � Me mikroskopin me fushë të ndritshme, gjerësisht përdorur nga studentët e histologjisë, preparatet e ngjyrosur ekzaminohen me anë të dritës së zakonshme që kalon përmes mostrës(preparatit). � Mikroskopi përfshin një sistem optik dhe mekanizma për të lëvizur dhe fokusuar mostrën. � Komponentët optik konsistojnë në tre lente: Kondensatori grumbullon dhe fokuson konin e dritës që ndriçon objektin që do të ekzaminojmë. Lentja e objektivit zmadhon dhe projekton imazhin e objektit në drejtimin e okularit. Okulari zmadhon edhe më shumë këtë imazh dhe e projekton atë në retinën e shikuesit ose pajisje tepër sensitive ndaj nivele të ulëta të dritës me monitor dhe kamera. � Zmadhimi total sigurohet nga shumëzimi i fuqisë zmadhuese të objektivit me atë të okularit. Faktori kritik në sigurimin e një imazhi të detajuar me mikroskopin me dritë është fuqia shquese, e përkufizuar kjo si distanca më e shkurtër midis dy pjesëzave në të cilën ato mund të shihen si objekte të ndara.

� Mikroskopi me fushë të ndritshme vazhdim. . . � Fuqia shquese maksimale e mikroskopit me dritë është afërsisht 0. 2µm, fuqi kjo që lejon imazhet e mira të zmadhohen 1000 -1500 herë. Objektet më të vogla ose më të holla se 0. 2µm si psh ribozomet, membrana ose filamentet e aktinës nuk mund të dallohen apo shquhen me këtë instrument. Gjithashtu, dy struktura si psh mitokondria mund të shihen si një objekt i vetëm nëse ato janë të ndara nga një distancë më e vogël se 0. 2µm. Cilësia e imazhit, qartësia e tij dhe pasuria në detaje varet në fuqinë shquese të mikroskopit. Zmadhimi është i vlefshëm vetëm kur është i shoqëruar nga rezolucioni i lartë. Fuqia shquese e mikroskopit varet kryesisht nga cilësia e lenteve të objektivit. Lentja e okularit zmadhon vetëm imazhin e siguruar nga objektivi, ajo nuk përmirëson rezolucionin. Për këtë arsye, kur objektivat e zmadhimit të ndryshëm krahasohen, ato që ofrojnë zmadhim më të madh gjithashtu kanë fuqi më të madhe shquese. � �

� Mikroskopi me fazë kontrasti ose kontrasti faze � Përdoret për studimin e preparatëve të pasqyruara ose qeliza të gjalla, siç janë ato të përgatitura me anë të kulturës në xham. Strukturat brenda qelizore nuk mund të shikohen në mikroskopin optik për arsye se këto struktura kanë pothuajse të njëjtin indeks të thyerjes së dritës me atë të citoplazmës. � Mikroskopi me fluoreshencë. � Si burim drite ky tip mikroskopi ka rrezet ultraviolet. Me anën e tij shikohen objekte që kanë fluoreshencë natyrore si p. sh. , fijet kolagjene, fijet elastike, indi kërcor, vitaminat A 1, B 2, të cilat marrin një shkëlqim të veçantë. � Mikroskopi me fushë të errët � Ky tip mikroskopi punon me burim të fuqishëm drite me drejtim të pjerrët në mënyrë të tillë që drita të mos hyjë në lenten e objektivit. Kështu fusha e shikimit mbetet në sfond të errët, objektivi që duam të shikojmë reflekton pak dritë, që në kushtet e fushës së errët bëhen të dukshme. Në këtë mënyrë, bëhet e mundur shikimi i grimcave shumë të vogla që nuk mund të shikohen me mikroskopin optik.

� Mikroskopi me dritë të polarizuar � Në këtë tip mikroskopi mund të shikohen struktura dyrefrangjente (thyerse) që kanë veti polarizuese, për rrezet e dritës, d. m. th. , që japin dy rreze drite nga një e vetme. Të tillë struktura janë lëndët kristaline dhe gjysmë kristaline që gjenden në indin kockor, në strukturat me simetri lineare, siç janë fijet muskulare, fijet nervore , ciljet, flagjelët dhe strukturat me simetri radiale, sikurse janë vezikulat me yndyrë të vendosura në citoplazmë. Polarizimi i dritës nëpërmjet prizmave të Nicolit që përbëhen nga kalcitë dhe balsam. � Mikroskopi elektronik bazohet në ndërveprimin e komponentëve të indeve me një rrymë elektronesh. Gjatësia e valës në tufën e rrezeve elektronike është më e shkurtër se ajo e mikroskopit me dritë duke lejuar rritjen e përthyerjes 1000 herë në rezolucion.

q Mikroskopi elektronik me transmision(MET) Është një sistem pasqyrimi që lejon rezolucionin rreth 3 nm. Rezolucioni i lartë lejon zmadhimin gjer në 400, 000 herë për tu parë në detaje. Fatkeqësisht, ky nivel i zmadhimit aplikohet vetëm në makromolekula të izoluara ose pjesëza. Seksionet indore shumë të holla mund të vrojtohen me detaje në zmadhim gjer në 120, 000 herë. q Me skanim(MES) Mikroskopi elektronik i tipit me skansion, është një lloj i veçantë i mikroskopit elektronik që ndryshon nga ai me transmision (ME ekzistues), sepse me anën e ME me transmision, mund të ekzaminohet vetëm sipërfaqja e jashtme e indeve ose e qelizave, pasi, rryma elektronike nuk futet në thellësi të objektivit

1. Suvarna. S. Kim, Layton. Christofer, Bancroft. D. John, 2013: Bancroft’s Theory and Practice of Histological Techniques, 7 th edition � 2. Eurell. J. ANN, Frappier. Brian L, 2006: Textbook of Veterinary Histology, 6 th edition � 3. Ross. H. Michael, Pawlina. Wojciech, 2011: Histology A TEXT AND ATLAS, 6 th edition � 4. Mescher. L. Anthony, 2013: Junqueira’s Basic Histology TEXT & ATLAS, 13 th edition � 5. Luku. S, Dhaskali. L, 2011: Histologjia dhe Embriologjia � 6. Rroku. Ç, Pavli. E, 1979: Teknika Histopatollogjike � 7. Samuelson. A. Don, 2006: Textbook of Veterinary Histology �