Histoire de la littrature franaise e du XVIII

Histoire de la littérature française e du XVIII siècle Kobiety oświecenia : królowe, metresy, « salonierki » , pisarki, nauczycielki, antreprenerki, heroiny

Królowa i jej rywalka(? ) Maria Leszczyńska 1703 -1768 „La Bonne reine” – kompozytorka i malarka, na czele partii „pobożnych” Markiza de Pompadour 1721 -1764 Jeanne Antoinette Poisson, po mężu Jeanne Antoinette Le Normant d'Étiolles, protektorka filozofów

Kobieta osiemnastowieczna wg braci Juliusza i Edmunda Goncourtów Animatorka i ozdoba wyrafinowanego życia społecznego, kobieta XVIII wieku fascynuje mężczyzn z wieku XIX filozoficzną dezynwolturą i naturalnością, jaką wprowadza w relacje pomiędzy płciami, zastępując poniekąd , na swój sposób, konwencję poezją, reguły inwencją, a lekkością ociężałość moralności i tradycji, savoirvivre własną art de vivre […] (Ze wstępu Sylvaina Menanta: „Od Goncourtów do XXI wieku – mit i realia”, Femmes des lumières, RDHS, nr 36/2004, s. 7. )

Gwiazdy wieku świateł

„Ministerstwo dowcipu” przy rue Saint-Honoré Dom Geoffrinów: poniedziałki dla artystów i amatorów dzieł sztuki, środy dla uczonych i gości ze świata Marie-Thérèse Rodet GEOFFRIN (1699 -1777), „mateczka” króla Stanisława Augusta Poniatowskiego

Notre-Dame-de-l’Assomption na przeciwko domu Geoffrinów, dziś tzw. kościół polski

„Salonierki” i pisarki, protektorki Marivaux (m. in. ) Anne-Thérèse markiza de Lambert 1647 -1733 Claudine-Alexandrine Guérin hrabina de Tencin 1682 -1749 Zakonnica zwolniona ze ślubów w 1712 r. , zamieszkała w Paryżu w pobliżu pani Geoffrin, której miała posłużyć za wzór jako gospodyni salonu: burzliwe życie w czasach Regencji, wpływowa siostra kardynała de Tencin, popularna pisarka, której powieści adaptowano na scenę. http: //femmedeslumieres. canalblog. c om/archives/2014/02/01/29095850. html, 8. 03. 2016

Salonowe rywalki, epistolografki Marie-Anne de Vichy Chamrond markiza du Deffand 1697 -1780, protektorka Woltera kandydata do Akademii Francuskiej w 1742 – Marivaux wygrał, dzięki pani Geoffrin… Julia de Lespinasse 1732 -1776 , jej bratanica i lektorka (1754 -1763), wygnana jako rywalka – zbyt atrakcyjna przyjaciółka D’Alemberta i Encyklopedystów, otworzyła swój salon opodal, dzięki pani Geoffrin…

Aktorki pisarki Marie-Jeanne Riccoboni, z d. Dujac 1713 -1792, powieściopisarka, dramaturg, tłumaczka i aktorka (słaba) LETTRES DE MISTRESS FANNY BUTLERD À MILORD CHARLES ALFRED DE CAITOMBRIDGE, ETC. , in-12, 1756. HISTOIRE DE M. LE MARQUIS DE CRESSY, traduite de l’anglais par Mme de *** (traduction supposée), in-12, 1758. HISTOIRE DE MISS JENNY REVEL, 2 vol. in-12, 1762. LETTRES DE MILADY JULIETTE CATESBY À MILADY HENRIETTE CAMPLEY, SON AMIE, in-12, 1760. LETTRES D’ÉLISABETH-SOPHIE DE VALLIÈRE, ETC. , 2 vol. in-12, 1772. HISTOIRE D’ERNESTINE, in-18, 1798. Reformatorka teatru francuskiego, memorialistka (wyd. 1799, mało wiarygodne) Claire-Josephe-Hippolyte Léris, zw. na Mademoiselle Clairon 1723 -1803

Oświecone i spełnione małżonki jako gospodynie salonów Anne-Catherine de Ligniville, z męża Helvétius 1722 -1800, siostrzenica pani de Graffigny Salon w Paryżu(1751 -1770) potem w Auteuil (1770 -1790) : Ideolodzy (spadkobiercy Filozofów) kontra Iluminiści (zwolennicy Swedenborga i Saint-Martina) Suzanne Necker z d. Curchod 17371794, Szwajcarka, żona ministra finansów Ludwika XVI, matka pani de Staël

Pisarki self made women, lub prawie Jeanne Marie Le Prince de Beaumont 1711 -vers 1780 Françoise de Graffigny 1695 -1758, Lettres d’une Péruvienne (1747)

Kochanki – nauczycielki - pisarki Caroline Stéphanie Félicité hrabina de Genlis 1746 -1830, „guwerner” dzieci księcia de Chartres, w tym Ludwika Filipa Louise d’Esclavelles, pani d’Épinay 1726 -1783, przyjaciółka F. M. Grimma i Filozofów

Rywalki w roku 1782 Madame de GENLIS Adèle et Théodore pedagogiczna powieść w listach: autorka liczy na nagrodę Akademii Francuskiej za dzieło „Najlepiej napisane i najbardziej użyteczne” (zob. list do kuzyna hr. De Tressan) Madame D’ÉPINAY Conversations d’Émilie czyli rozmowy z wnuczką: dialogowany traktat o wychowaniu, polemika z Emilem Rousseau: w odróżnieniu od niego, autorka nie posługuje się idealnym modelem dzieckiem, pragnie wychować wnuczkę na kobietę szczęśliwą i spełnioną (poniekąd jej się to udało)

Femmes savantes/Uczone białogłowy Gabrielle Émilie du Châtelet 17061749 fizyk i tłumaczka Newtona, przyjaciółka Woltera Madame Dacier, 1647 -1720, hellenistka, tłumaczka Homera, krytyk literacki Metoda: schować się za autorem, odtworzyc język i styl oryginału (w czasach, gdy dominują przekłądy adaptacje, inspiracje). Po 15 latach pracy, publikuje swój przekłąd Iliady (1711), potem Odysei (1716). Wybucha Spór o Homera (c. d. Sporu Nowożytników ze Starożytnikami). Jej wypowiedzi cenione za granicą (od 1679 r. jest członkiem padewskiej Akademii Ricovrati), za jej sprawą określenie „kobiety uczonej” (Molier: femme savante) traci pejoratywną konotację.

Akademiczki ? Anne-Marie du Bocage 1710 -1802, od roku 1765 « wolno stowarzyszona » z Akademią Nauk, Literatury i Sztuki w Rouen, laureatka pierwszego konkursu poetyckiego w tejże Akademii w roku 1746 Antoinette Deshoulières, wybrana do Akademii w Arles w 1689 r. dzięki protekcji Guyonneta de Vertrona. Trzy inne damy uczyniono członkami honorowymi Akademii w Arras : Mlles Kéralio, Le Masson Le Golft, Chastellier w l. 1787 -1789

Anne-Marie du Bocage (1710 -1802), Wolter zwał ją « Normandzką Sapho » . Rajem ziemskim [Le Paradis terrestre (1748)] czyli przekłademnaśladowaniem z Miltona Raju utraconego (12 pieśni oryginału streściła w sześciu), zasłużyła na kolejne pochwały Woltera oraz Fontenelle’a.

Z kochanki bohaterka powieści - 1 Mademoiselle Aïssé, podopieczna ambasadora Francji w Konstantynopolu, wykupiona z niewoli w wieku 4 lat, przypomina… …Théophé z Histoire d’une Grecque moderne (Historia nowoczesnej Greczynki), powieści księdza Prévost Narrator już na wstępie oświadcza: „Długo kochałem, wyznaję, i być może nie uwolniłem się jeszcze od tej fatalnej trucizny tak dalece, jak udało mi się to sobie wmówić”; do końca targają nim straszne rozterki: „Jestem kochankiem wzgardzonym, zdradzonym nawet, o ile wierzyć pozorom, których osąd pozostawiam czytelnikom […]”.

Kochanka bohaterką- 2 Élisabeth Françoise Sophie de la Live. . . Julie d’Étanges, czyli Nowej de Bellegarde, hrabina d’Houdetot 1730 -1813, kochanka Saint-Lamberta, Heloizy (1761) zob. Rousseau, Wyznania, t. 1 muza Rousseau i prototyp. . . Rousseau ma 45 lat i odkrywa, że jest zakochany w przyjaciółce swojego przyjaciela, przebywającego akurat na wyprawie wojennej; jesienią pisze do niej, wspominając letnie spacery: « Nie będę Ci przypominał, co zdarzyło się w Twoim parku i w Twoim pokoju, drobne względy, jakie raczyłaś mi okazać. Jak to! Me gorące wargi nigdy więcej nie złożą mej duszy na Twym sercu razem z pocałunkami? » 15 października 1757

Skutki „pierwszego pocałunku miłości”: ryciny Moreau le Jeune do Nowej Heloizy

Zofie wieku XVIII Louise Henriette zwana Sophie Volland (1717? -1784), od 1755 r. przyjaciółka i korespondentka Diderota, córka finansisty Sophie markiza de Condorcet, z d. de Grouchy, 1764 -1822, salonierka od 1786 do 1789, moralistka (Lettres sur la sympathie, 1798); ateistka, uważa sympatię za podstawę społecznego współżycia), tłumaczka pism Th. Paine’a i Adama Smitha, rozwiodła się z mężem w 1793 r. , by ocalić córkę; po jego samobójczej śmierci w więzieniu, ofiara nieszczęśliwej miłości; poświęciła się wydawaniu dzieł męża, matematyka i filozofa, oraz otworzyła nowy salon, goszczący tzw. Ideologów, m. in. Claude’a Fauriela, nowego towarzysza życia. Ich wzajemne przywiązanie trwa aż do śmierci. Ona umiera 22 lutego 1784 r. , na kilka miesięcy przed Diderotem (31 lipca 1784). Angelika, córka filozofa, pisze: „Na krótko przed śmiercią [ojciec] utracił Pannę Volland, którą od dwudziestu lat darzył czułością. Ofiarował jej łzy, ale pocieszył się szybko pewnością, że nie przeżyje jej o wiele. ” W testamencie Sophie Volland czytamy: „Daję i ceduję Panu Diderotowi siedem tomików Prób Montaigne’a, w czerwonym półskórku, oraz pierścionek, który zwę moją paulinką. ” Brak jakiejkolwiek podobizny Sophie Volland. http: //www. universalis. fr/encyclopedie/v olland-louise-henriette-dite-sophie/, 11. 03. 16

Rewolucjonistki aż śmierci Madame Marie Roland 17541793, mémorialiste Olympe des Gouges 1748 -1793, romancière et dramaturge, Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne (1791)

Równość? Wolność? Deklaracja praw człowieka i obywatela (1789) Art. 1 er Ludzie rodzą się i żyją wolni i równi wobec prawa [. . . ] Art. 4. Wolność zasadza się na tym, by czynić to, co nie szkodzi wolności bliźniego: zatem w używaniu praw przyrodzonych każdy nie ma innych granic niż te, które innym członkom społeczności zapewniają używanie tych samych praw. Granice owe określić może jedynie prawo. Olympe des Gouges Deklaracja praw kobiety i obywatelki (1791) ARTICLE PREMIER. Kobieta rodzi się i żyje równa prawem mężczyźnie [. . . ] IV. Wolność i sprawiedliwość zasadzają się na oddaniu bliźniemu wszystkiego, co do niego należy; zatem używanie praw przyrodzonych kobiecie nie ma innych granic niż te, jakie jej przeciwstawia odwieczna tyrania mężczyzny; granice owe muszą być zmienione prawami natury i rozumu. [. . . ]

Kobiety końca (i przełomu) wieku Anne-Louise-Germaine baronowa de Staël-Holstein, z d. Necker 1766 -1817 Pierwszy krytyk literacki we Francji: De la littérature considérée dans ses rapports avec les institutions sociales (O literaturze i jej związkach z instytucjami społecznymi, 1800), De l’Allemagne (O Niemczech, 1810), historyczka i moralizatorka: Réflexions sur le procès de la Reine (Myśli o procesie Królowej, 1794) et Réflexions sur le suicide (Myśli o samobójstwie, 1814), romans : Delphine (1802), Corinne ou l’Italie (1807), dramaty i komedie przeznaczone dla teatru domowego: wyd. przez syna w 1821 r. Isabelle von Zuylen zamężna de Charrière 1740 -1805, w przyjaźni z Beniaminem Constantem W powieściach, na ogół epistolarnych, daje wyraz rozczarowaniu, jakie przyniosło jej małżeństwo. Pozostawia czasem powieść jakby niedokończoną, brak jednoznacznego rozstrzygnięcia losów bohaterki. Por. Lettres neuchâteloises, Lettres de mistriss Henley, Lettres écrites de Lausanne, Caliste (wyd. od 1784 do 1787 r. ).

BILANS ? Wiek oświecenia wiekiem kobiet? OUI Są aktywne w kształtowaniu opinii publicznej, jako partnerki czy osoby wspierające filozofów czy antyfilozofów, a nie jedynie muzy lub egerie. NON W świetle prawa pozbawione podmiotowości (chyba że owdowieją – Rewolucja nic tu nie zmienia, poza wprowadzeniem rozwodów) Rywalizują o drugorzędne dystynkcje? Raczej: walczą ze sobą jako przedstawicielki stronnictw (Mme de Genlis kontra Mme d’Épinay)