Hayvanclkta Projelendirme Fizibilite Etd Ondokuz Mays niversitesi Veteriner
Hayvancılıkta Projelendirme Fizibilite Etüdü Ondokuz Mayıs Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Sağlığı Ekonomisi ve İşletmeciliği Anabilim Dalı
GİRİŞ Fizibilite yada yapılabilirlik bir yatırımın mevcut ekonomik, mali, coğrafi, teknik ve politik şartlarda yapılıp yapılamayacağını ortaya koyar. Halk dilinde yatırım, ekonomik değerlerin kar amacı ile bir işe tahsisi demektir. Kapitali temsil eden herhangi bir değeri değerlendirmekte yatırımdır. Örnek olarak; bankaya para yatırmak , hisse senedi ve ya tahvil satın almak, gayri menkul satın almak yatırımdır. Buna aynı zamanda plasman de denmektedir. 2
Proje Fikri Fizibilite etüdünün yapılabilmesi için yatırım düşüncesine ihtiyaç vardır. Yapılacak yatırımlar; Devlet tarafından bir ülkenin kaynaklarının en iyi şekilde değerlendirilmesine dayalı makro yatırımlar, gerçek veya tüzel kişilerin maddi imkanlarını ekonomik açıdan en faydalı şekilde değerlendirmesi sonucu gerçekleştirilen mikro yatırımlar şeklindedir. 3
Yatırım nedir? Gelecekte bize gelir getirmesi yada fayda sağlamasını düşündüğümüz alanlarda yapılan harcamaları ifade eder. Süt fabrikası, mezbaha, deri işleme fabrikası ve benzerlerinin yanı sıra; okul, hastane, yol yapımı amacıyla yapılan harcamalar, askeri amaçlı harcamalar da yatırım harcamalarıdır. Yatırımların bu çeşitlenmesinden “mal” veya “hizmet” üreten yatırımlar ayırımı yapılabilir. 4
Yatırım Tanımı � Yatırım, genel olarak sermayenin mal ve hizmet üretimine yarayan tesislerin kurulmasına tahsisidir. Yatırımlar şu amaçlarla yapılabilir; �· Bir tesisin kurulması �· Yeni üretim tekniklerinden yararlanma �· Üretimde dar boğazı gidermek �· Üretimi arttırmak �· Kalite yükseltilmesini gerçekleştirmek �· Kurulu olan tesislerin tahsis edilen organize sanayi bölgelerine naklinin yapılarak tekrar kurulması amacıyla da gerçekleştirilebilir. 5
YATIRIM TÜRLERİ Yatırımlar genel olarak sermayenin mal ve hizmet üretimine yarayan tesislerin kurulmasına tahsisini içermektedir. Yatırımlar çeşitli açılardan değerlendirilerek değişik şekilde ayrılabilirler. Yatırımlar önce sabit sermaye yatırımları ve stok yatırımları diye ikiye ayrılır. Makineye, binaya, alet ve ekipmana yapılan yatırımlar sabit sermaye yatırımıdır. Mali yatırım ya da diğer adıyla plasman; tahvil, hisse senedi gibi menkul değerlere yapılan yatırımdır. Bu değerler birinci elden satın alınabileceği gibi, ikinci elden de satın alınabilir. İlk elden satın alma yeni yatırımlara finansman sağlarken ikinci elden satın alma mevcut hakların devralınması anlamına gelir. 6
Bir başka açıdan yatırımlar; özel ve kamu yatırımları diye ikiye ayrılır. Devlet ve yerel yönetimler tarafından yapılan yatırımlara kamu yatırımı denir. Özellikle kamu sektörünün uzun vadede yaptığı yatırımlar otonom bir nitelik gösterir 7
Yatırımlar 10 grupta toplanıyor!!! Ülkemizde yatırım teşvik tedbirlerinden yararlanabilecek yatırım türleri; *****10 grupta sınıflanabilmektedir. Bu yatırım türlerinden herhangi birinin teşvik uygulamalarından yararlanabilmesi için ; Hazine müsteşarlığınca kalkınma planı hedeflerine uygun ve ülke ekonomisi için yararlı bir yatırım türü olduğunun kabul edilmesi gerekir. 8
Yatırım Çeşitleri 1. Komple Yeni Yatırım 2. Yenileme Yatırımı 3. Tevsi yatırımları 4. Tamamlama Yatırımları 5. Modernizasyon Yatırımları 6. Dar Boğaz Giderme Yatırımları 7. Kalite Düzeltme Yatırımları 8. Entegrasyon Yatırımları 9. Finansal Kiralama Yatırımları 10. Nakil Yatırımları 9
Komple Yeni Yatırım Bir işletmenin tesislerinin ilk kuruluşunda yapılan yatırımlardır. Bu yatırımlar için yatırım projelerinin ayrıntılı olarak hazırlanması ve yatırımların ekonomik, teknik, finansal, hukuki ve teşvik yönleri ile ayrıntılı olarak incelenmesi gerekir. Komple yeni yatırımlar, riskli olabilmektedir. Bu yatırım türleri; tamamen yeni bir tesisin kuruluşuna yönelik olan yatırım türüdür. Örneğin; yeni bir süt fabrikası, yeni bir mezbaha, yeni bir entegre üretim tesisi için yapılan yatırımlar bu yatırırım türüne örnek verilebilir. Bu tür yatırımlar ile ilgili verilebilecek olumsuz bir karar, işletmeyi gelecekte başarısız kılabileceği gibi, iflas etmesine de neden olabilecek niteliktedir 10
Yenileme Yatırımları (İkame Yatırımları) Kullanılamayacak duruma gelmiş mevcut tesis ve metotların yenilenmesi amacıyla yapılan harcamalardır. Yenileme yatırımı; görevini yapamaz hale gelen bir tesisin yerine aynı işi yapacak yeni bir tesisin yapılması şeklinde yapılan yatırımdır. Başka bir deyişle teknik ömrü sona eren bir yatırım yerine, yeni bir yatırımın yapılmasıdır. Bu tür yatırımlar şu amaçlar ile yapılmaktadır. · Mal ve hizmet üretiminin sürekliliği için yapılır. · Mevcut yöntem ve tesisin yenilenmesi için yapılır. · Kullanımı teknik bakımdan mümkün olmayan makinelerin yenilenmesi, Mevcut ve işleyen bir tesisin yıpranma nedeniyle eskimiş üretim ve hizmet araçlarının yenileri ile değiştirilmesini kapsayan yatırım türleri bu yatırım türüne girmektedir. 11
Tevsi yatırımları( Genişleme Yatırımları) İşletmedeki mevcut üretim kapasitesini arttırmak ve ya yeni üretim potansiyeli yaratmak amacı ile yapılan sermaye harcamalarıdır. Bir başka tanım yapılacak olursa; mevcut tesis ve metotları ortadan kaldırmak için değil, kapasiteyi genişletmek için yapılan harcamalardır. Mevcut üretim kapasitesini arttırmak, yeni bir üretim potansiyeli yaratmak amacıyla kurulu işletmelerin mal ve hizmet üretim kapasitesini genişletmek, üretim kapasitesini arttırarak üretim talebinin karşılanması amaçlanır. Faal durumda olan bir işletmenin üretim kapasitesini arttırma amacı ile girişilen yatırımları içermektedir. Günlük 100 baş kesim kapasitesi olan kesimhanenin kapasitesinin 150’ye yükseltmek için yapılan bir yatırım, tevsi yatırımına örnek olarak verilebilir. 12
Tamamlama Yatırımları Üretim faktörlerinin kıt olması ya da talep hacminin yeterli düzeyde olmaması gibi nedenlerle bazı işletmeler başlangıçta yatırımlarının sınırlı ölçülerde tutabilirler. Daha sonra üretim faktörlerinin artışı ve talep hacminin genişlemesine bağlı olarak ; Tesisin eksik kısımlarının tamamlanması, önceden planlanan düzeyde yatırımın gerçekleştirilmesi için tamamlama yatırımları yapılmaktadır. 13
Modernizasyon Yatırımları Bu yatırım türü; rasyonelleştirme yatırımları olarak da isimlendirilir. Daha yararlı mal ve hizmet üretimi amacı ile sermaye tahsisini içerir. Rasyonelleştirme yatırımları, mevcut tesis ve üretim metotlarını, çağdaş tesis ve metotlara çevirmek amacıyla yapılan sermaye harcamalarıdır. Bu yatırımın amaçları; · Kaliteyi yükseltmek · Maliyetleri azaltmak · Üretimde daha etkin teknikler kullanmak İşleyen bir tesisteki üretim araçlarının teknolojik gelişme sonucu demode olması, yani yıpranmamış olmasına rağmen, teknolojinin sunduğu yeni olanaklar karşısında kullanımının ekonomik olmaması sonucu modern olanlar ile değiştirilmesine yönelik olan yatırımlardır 14
Dar Boğaz Giderme Yatırımları Baştan ayrıntılı hazırlansa da; yatırım projeleri tesis üretime geçtikten sonra bazı olumsuz ve beklenmedik durumlar ile karşılabilir. Bu olumsuz durumlar darboğaza neden olabilir. Bu darboğazları giderme amacı ile bu yatırımlar yapılır. 15
Kalite Düzeltme Yatırımları Teknolojinin çok hızlı değişip, gelişmesi ile daha kaliteli mal üretimi söz konusu olabilmektedir. Kalite düzeltme yatırımları amaçları şöyledir; · Üretilen malın kalitesini yükseltmek · Pazar payını korumak ya da arttırmak. Ürünün kalitesini yükseltici etki yapacak yatırımlardır 16
Entegrasyon Yatırımları İşletmelerin üretim konusu olan malların; · hammaddelerini kendileri üretmek · ürettiği malları daha etkin pazarlamak gibi amaçlarla yapılan yatırımlardır. Yatay entegrasyon ve dikey entegrasyon yatırımı olarak ikiye ayrılmaktadır. Yatay entegrasyon, üretimi söz konusu olan maddelerin hammaddelerini kendileri üretmek ve üretilen malları daha etkin pazarlamak için yapılan yatırımları içerir dikey entegrasyon yatırımları, ürünlerin işlenmesi ve bu ürünlerin satışının ileriye ve geriye dönük şekilde yapıldığı zaman görülen yatırımlar olarak tanımlamaktadır. 17
Finansal Kiralama Yatırımları Finansal kiralama yerine bir çok ülkede leasing kavramı kullanılmaktadır. Finansal kiralama, belirli bir süre için, kiralayan ve kiracı arasında imzalanan ve üreticiden kiracı tarafından seçilip, kiralayan tarafından satın alınan bir malın mülkiyetinin kiralayanda, kullanımı ise kiracıda bırakan bir sözleşmedir. Finansal kiralamanın değişik tanımları yapılabilir. En açık tanım olarak Avrupa Leasing Birliği’nin tanımı yapılabilir. Bu tanım şu şekildedir. : “Finansal Kiralama, belirli bir süre içinde kiralayan ve kiracı arasında imzalanan ve üreticiden kiracı tarafından seçilip, kiralayan tarafından satın alınan bir malın, mülkiyetini kiralayanda, kullanımını ise kiracıda bırakan bir sözleşme olup, malın kullanımı belli bir kira ödemesi karşılığında kiracıya bırakılmaktadır. 18
Nakil Yatırımları Yıllardan beri faaliyet gösteren işletmelerin kuruluş yerleri, kuruluş döneminde uygunluk arz ederken, hızlı şehirleşme, bu tür işletmelerin kuruluş yerlerinin şehir içinde kalması sorununu ortaya çıkarmıştır. Bu nedenle bu tür işletmelerin atıkları şehir için zararlı olduğu gibi, işletmenin büyüme olanağı da sınırlandırılmış olur. Bu tür işletmelerin organize sanayi bölgelerindeki uygun yerlere teknoloji ile birlikte taşınması nakil yatırımlarını gerektirir. 19
Hayvancılık Yatırımlarının Özellikleri Sabit Sermaye Yoğunluğu Emek Yoğunluğu Sabit Giderlerin Yüksek Oluşu Alt Yapı/ Tesis İlişkisi Endirekt Rantabilite Alternatif Sektörlerle Karşılaştırma Fiziksel Planlamanın Önemi Turizmde Sürdürülebilirlik İlkesi 20
Sabit Sermaye Yoğunluğu Hayvancılık yatırımları, Bazı hayvancılık işletmeleri sabit sermaye miktarı diğer endüstrilere göre çok fazla olduğu yatırımlardır. Bunun ana nedeni, hayvancılık tesislerinin teknoloji yoğun yatırımlar arsa, bina, teçhizat üçlüsüne bağlı olmasıdır. Turizm yatırımlarındaki bu sabit sermaye yoğunluğu, sabit değerler fazlalığı, özellikle sermayenin rantabilitesi yönünden ve sermaye dönüş hızı açısından ( yıllık ciro/ sermaye) açısından önemli bir faktördür 21
. Emek Yoğunluğu İstihdam açısından, hayvancılık işletmeleri çoğunluk otomasyon olanaklarının çok sınırlı olarak uygulanabildiği tesislerdir. Bu nedenle insan gücüne duyulan gereksinme fazladır. Otomasyon olanaklarının kısıtlı olması , personel giderlerinden tasarruf yapılmasına engel olmakta , böylece bu yolla rantabiliteyi yükseltmeye yönelik önlemler etkin olamamaktadır. Hayvancılık endüstrisi pek çok alt sektörde emek yoğun endüstriler arasındadır. 22
Sabit Giderlerin Yüksek Oluşu Hayvancılık işletmelerinde özellikle yatırımın gerçekleşmesinden sonra, işletme aşamasında, sabit giderler işletmelerin özelliklerine göre değişmektedir. Bazı hayvancılık işletmelerinde sabit giderler çok yüksektir. Bununu nedenleri; enerji, bakım, iş gören, amortisman, faiz, onarım ve diğer giderlerin süreklilik göstermektedir. 23
Alt Yapı/ Tesis İlişkisi Hayvancılık yatırımlarının gerçekleştiği alanlarda mezbaha, yem sanayi gibi diğer hayvancılık yatırımlarının bulunmayışı yatırımın karlı olmasını engeller. 24
Endirekt Rantabilite Hayvancılık yatırımlarının gerçekleşmeleri sonucu sağlanan verim, direkt işletme gelirleri ve istihdam etkisi ile direkt döviz gelirleri şeklinde tanımlanmakta ise de, buna ek olarak ve direkt verimin birkaç misli oranda bir gelir etkisi mevcuttur. Devlet Planlama Teşkilatı’nın araştırma sonuçlarına göre , çoğaltan etki katsayısının hayvancılık sektöründe yüksektir. Hayvancılık yatırımlarının ulusal ekonomiye olan katkıları ve sosyal karlılıkları yüksektir ve diğer sektörlerden daha fazladır. 25
Üretimin Çoğaltan Etkisi üretim çoğaltanı etkisi en büyük sektörler sırası ağaç ve mantar ürünleri, giyim eşyaları imalatı, derinin tabaklanması ve ayakkabı imalatı ve tütün ürünleri imalatıdır. Çoğaltan etkisi en az sektörler ise büro, muhasebe ve bilgi işlem makineleri imalatı ve tıbbi aletler, hassas optik aletler ve saat imalatıdır. üretim çoğaltanı en büyük olan sektörler ise sırası ile ana metal sanayi, tarım, ormancılık, hayvancılık, balıkçılık, ticari faaliyetler ve kimyasal madde ve ürünlerin imalatıdır. 26
Hayvansal Ürün Talebinin Yatırıma Etkisi Hayvancılık talebi rasyonel etkenlere bağlı olduğundan ölçülmesi ve değerlendik sektöre görece olarak daha kolaydır. Üretim ve tüketim gibi ekonomik etkenlerin rol oynadığı bir alan olan hayvancılıkta kalite, moda, tüketim eğilimi, sosyopsikolojik etkenler hayvancılık talebinin etkileyicileridir. Hayvansal ürün piyasalarını iyi izlemek, eğilim anketleri uygulamak, devamlı piyasa kontrolü yapmak oldukça önemlidir ve zorunluluktur. 27
. Alternatif Sektörlerle Karşılaştırma Hayvancılık yatırımları , ulusal ekonomiye sağladıkları insan beslenmesi, döviz girdisi , istihdama olan yüksek etkileri, çoğaltan katsayılarının yüksek olması gibi nedenlerle, ulusal ekonomi yönünden yararlı yatırımlar sayılmaktadır. Ancak hayvancılık sektöründeki projelerin her alt sektör için ayrı değerlendirilmesi gerekir. Sektörler arası alternatif yatırım projesi karşılaştırması ihtiyaçlara göre belirlenmelidir. 28
Fiziksel Planlamanın Önemi İşletme işlerliğinin en yüksek düzeyde olabileceği mekan organizasyonunun tanımlanması: fiziksel planlamanın esasını oluşturmaktadır. Fiziksel planlama tanımı ve fonksiyonları gereği, hayvancılık yatırımlarının en verimli olarak ve diğer sektörlere zarar vermeksizin hangi biçimde ve nerelerde yürütülmesinin yararlı olacağını ortay koymaktadır. Özellikle hayvancılık sektöründe diğer ilgili sektörlerle koordinasyon sağlayarak, fiziksel planlama çalışmalarının etkin bir biçimde yürütülmesi, yatırımların yönlendirilmesi, yatırımlardan beklenen hedeflere ulaşılması büyük önem taşımaktadır 29
Hayvancılıkta Sürdürülebilirlik İlkesi Hayvancılık yatırımları planlanırken, yatırımın gerçekleşmesi sonucunda kurulmuş olacak işletmenin çevreye duyarlılık derecesi de araştırılmalıdır. Bu araştırma, yatırım sonucu ortaya çıkan hayvansal ürünlerin uzun yıllar arzının devam ettirilmesini ve talebe karşılık verebilmesini ifade etmektedir. 30
- Slides: 30