FTLK HAYVANLARINDA AI UYGULAMALARI SONRASI OLUABLECEK STENMEYEN ETKLER

ÇİFTLİK HAYVANLARINDA AŞI UYGULAMALARI SONRASI OLUŞABİLECEK İSTENMEYEN ETKİLER Veteriner Hekim Tahir S. Yavuz

Aşılama hastalıkları önlemek, görülme sıklığını v belirtileri azaltmak amacıyla kullanılır.

Aşılama programları Koruyucu Hekimliğin ve Sürü Yönetiminin önemli bir parçasıdır.

Süt sığırcılığı işletmelerinde önerilen başlıca aşılar: üSeptisemi üPasteurella üMastitis Aşıları üIBR-BVD-PI 3 ve BRSV gibi viral enfeksiyonlara karşı aşılar üYanıkara, enterotoksemi, nekrotik hepatit, basiller ikterohemoglobinüri gibi Klostridial enfeksiyonlara karşı aşılar. üŞap, brusellosis, leptospirosis ve theileriosis aşıları üKuduz aşısı

Besicilikte kullanılması öngörülen aşılar: üŞap aşısı üLeptospirosis aşısı üKlostridyum enfeksiyonlarına karşı aşılar üViral solunum yolu enfeksiyonlarına karşı aşılar üPasteurella aşısı ü(Bölgesel ihtiyaç halinde şarbon= Anthrax aşısı)

Koyun ve Keçi yetiştiriciliğinde öngörülen aşılar: üKlostridyum enfeksiyonlarına karşı aşılar (Enterotoksemi aşısı veya diğerlerini de içeren karma aşılar) üBrusellosis aşısı (Rev 1) üEktima, mastitis, keçi ciğer ağrısı, Agalaksi, pseudotüberküloz (Kazeöz Lenfadenitis), piyeten, pasteurella ve çiçek hastalıklarına karşı aşılar. üPPR (Koyun ve Keçi vebası) aşısı üŞap Aşısı üMavi Dil hastalığına karşı aşı

Dünyada milyonlarca doz aşı kullanılmakta, bazen, nadir de olsa, istenmeyen etkiler ortaya çıkmaktadır.

Lokal olarak ortaya çıkabilecek olan istenmeyen etkiler: Aşının uygulama bölgesinde şişkinlik, apse, kaşıntı, tüy dökülmesi, lokal nekroz.

Aşı uygulaması sonrasında ortaya çıkabilecek olan GENEL problemler: -Süt veriminde geçici bir azalma -Geçici topallık -İshal -İştah azalması -Vücut ısısının yükselmesi -Yavru atma -Anafilaktik şok veya alerjiler çeşitli derecelerdeki “hipersensitivite” olaylarıdır. Aşılamayı takip eden saniyeler içerisinde ve birkaç saat içinde ortaya çıkabilecek reaksiyonlardır.

Anafilaksi veya alerji olaylarının hangi hayvanda ortaya çıkacağını önceden bilmek mümkün değildir.

Anafilaksi veya alerjik reaksiyon: Vücudun yabancı bir proteine gösterdiği ani tepkidir.

Anafilaksi-alerjik reaksiyon- hipersensitivite; Ig. E şekillenmesi ile ortaya çıkan salya artışı, hızlı soluma, göz ve vulva çevresinde şişme, anüste ödem, tüylerin kabarması, vücudun aniden kabarcıklarla dolması, titreme gibi belirtiler ile kendini gösterir.

Anafilaktik durumlar ani şok ve ölümle sonuçlanabilir. Bu yüzden aşılar, yanında gerekli ilaçları bulunduran, veteriner hekimler tarafından uygulanmalıdır.

Aşılar; Sağlıklı hayvanlara Koruyucu amaçla yapılırlar ve iki ana kategoride incelenirler: üÖlü aşılar üCanlı aşılar

Ölü veya canlı aşıların dezavantajları ve avantajları vardır. Ancak; Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, ruminantlar için, canlı aşıların ithaline izin vermemektedir. Bu durumda ithal canlı aşılarla ilgili ortaya çıkabilecek problemler söz konusu değildir.

Ülkemizde üretilen “attenue canlı aşılar” mevcuttur. -Brusellosis aşısı -Şarbon (Anthrax )aşısı -Şap aşısı -PPR -Mavi Dil

Yurtdışındaki canlı aşılara (MLV) = (Modifiye Canlı Virus) IBR-BVD aşılarını örnek gösterebiliriz. Nadiren bu canlı aşıların yavru atma veya fetusta hasara sebep oldukları bildirilmektedir. Bu hastalıklara karşı yurtdışından ithal edilen aşılar ölü virus olup, bu tip istenmeyen etkileri söz konusu değildir.

Aşılar; Antigenler, Toksinler, Adjuvan ve yardımcı maddeleri içeren sıvı kısımlardan oluşurlar.

Adjuvanlar; yağlı, sulu veya hem yağlı, hem sulu adjuvanlar şeklinde sınıflandırılabilirler.

Adjuvanlar aşının bağışıklık yanıtını kuvvetlendiren maddelerdir.

Yağlı adjuvanların aşı yerinde şişliğe sebep olma ihtimali vardır.

Alüminyumlu adjuvanların nadiren alerjik reaksiyona sebep olduğu bilinir. Toksinler, Antijenler, Yabancı proteinler, Aluminyum gibi aşı bileşenleri her aşıyı potansiyel olarak tehlikeli hale getirebilirler. Ancak; tehlikeli durumlar nadiren meydana gelir.

Aşı uygulamalarında dikkat edilmesi gereken konular: Gerekli antikor geçişi için olduğu kadar enerji, protein ve minerallerin yavruya aktarılması için de yavruların ağız sütünü tam olarak alması çok önemlidir.

Aşılamaların başarısı için; Antiparaziter mücadelenin yapılmış olması, A, D, E vitaminleriyle, Selenyum, Çinko gibi minerallerin eksikliğinin olmaması yönünde destekler verilmesi önerilir.

En Önemli Konu: Aşı prospektüsü veya etiketi iyice okunmalıdır.

Aşının prospektüsünde veya etiketinde yazılanlara tamamen uyulmalıdır. - Aşı istediğiniz aşı mıdır? - Uygulama yolu nedir? (Deri altı, Kas içi, Göz, Burun) -Uygulama için önerilen uygun zaman (Tohumlama öncesi, Koç-teke katımından önce, Kuru dönemde) -Uygulama yeri (Ör: Kürek kemiğinin üstü) -Gebelikte kullanım (Örneğin; koyun-çiçek aşısı gebeliğin son ayına girmiş koyunlarda kesinlikle uygulanmaz)

Gebelikle ilgili olarak; Prospektüs veya etikette özel bir uyarı yoksa; Aşıyı üreten laboratuvara sorulması yararlı olur.

Aşı uygulamalarında stres : * Aşılama öncesi yaşanan stres * Aşılama esnasındaki stres

Akla gelen başlıca stres faktörleri: üNakliye, kırkım, aşırı sıcak, aşırı soğuk, aşırı yağmur, üKirli - ıslak - ortamlar üHavasız barınaklar üYakalama, sert davranma, peşinden koşma, sıkıştırmaya çalışma, ayak kayması, düşme, vurma.

Stres hormonu= Kortizol aşının bağışıklık oluşturmasını ters yönde etkileyeceği gibi istenmeyen reaksiyonları başlatma etkisi de olabilir.

Stres ile ilgili temel ilkeler: -Stres altında aşılama yapmayın -Stres yaratmayın

Stresi önlemek için; Aşılama, yakalama, sevk ve idare padokları

Hayvan Refahı Yönetmeliği 23 Aralık 2011 tarihli ve 28151 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan yönetmeliğin 10/4 maddesine göre; bu tip aşılama, zapt etme, sevk ve idare padokları ileriki yıllarda zorunlu olacaktır.

Aşılama yapmadan önce dikkat edilmesi gereken konular: üHava sıcaklığı 300 C nin üzerinde ise aşı yapılmamalı, zorunlu hallerde sabah erken saatlerde yapılmalıdır. üAşının seri numarası ve son kullanma tarihi not edilmelidir. üAnafilaktik şok, alerji veya hipersensitivite olaylarına karşı adrenalin, antihistaminik veya kortizon gibi ilaçlar hazır bulundurulmalıdır. üFarklı aşılar aynı şırıngada karıştırılmamalıdır. üAynı anda 2 farklı aşıdan daha fazla aşı uygulaması yapılmamalıdır. üÖlü aşılarla, canlı aşılar aynı gün uygulanmamalıdır. üAşı şişeleri kullanım öncesi köpürtülmeden çalkalanmalıdır. üİnsan sağlığı yönünden koruyucu önlemler alınmalıdır. (Eldiven, gözlük v. s)

Aşılama sonrası dikkat edilmesi gerekenler: üAşılanan hayvanlar bir süre gözaltında tutulmalı, hayvan sahipleri uyarılmalı, alerjik reaksiyon yönünden gözlenmelidir. üKullanılmış aşıların çevre kirliliği yönünden zararlı olması önlenmelidir. (Kullanılmış şişelerin kaynatılması, yakılması, tıbbi atık olarak özel çöp kutularına atılması)

Özet; üAşılama yapmak Koruyucu Hekimliğin en önemli gereklerinden biridir. üAşılama ile ölümler ve zararlar önlenir. üYan etkiler çoğunlukla geçicidir, bir süre sonra ortadan kalkarlar. üAnafilaktik şok veya alerjiler zamanında ve uygun müdahaleyle halledilebilir. üAşılamanın yararları yanında, nadiren ortaya çıkabilecek olan problemler önemsizdir. üEtikete, prospektüse uygun yapılan aşılamalar her zaman güvenlidir.

Sağlıklı sürüler, bol kazançlar dileğiyle… TEŞEKKÜR EDERİZ. www. atafen. com. tr info@atafen. com. tr