Kayna belli olmayan kan temaslarnda profilaksi ve izlem
Kaynağı belli olmayan kan temaslarında profilaksi ve izlem Dr. Deniz Gökengin Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı
Kanla bulaştığı bildirilmiş etkenler n n n n n Blastomyces Brucella Cryptococcus Corynebacterium diphteriae Ebola virüsü HBV HCV Herpes simpleks virüsü HİV KKKA n Leptospira n Mycoplasma caviae n Mycobacterium n n n marinum Mycobacterium tuberculosis Plasmodium Rickettsia typhi Treponema pallidum Toxoplasma gondii VZV
Riskli temas n Perkütan yaralanma (iğne veya keskin alet, keskin doku ve organlar) n Mukoza veya zedelenmiş deri (çatlak, sıyrık, açık yara, ülser, dermatit) ile temas n Sağlam deri ile uzun süreli veya yaygın deri bölgelerini kapsayan temas
Bulaşmada önem taşıyan faktörler n Enfeksiyonun toplumdaki prevalansı n Enfeksiyon bulaşmasına zemin hazırlayan işlemlerin sıklığı n Temasın niteliği n Temas edilen örneğin içinde bulunan virüs miktarı n Temas öncesi ve sonrası profilaksinin ulaşılabilirliği
Enfeksiyöz örnekler n Kan n Doku örnekleri n Vücut sıvıları n Semen, vajinal salgılar, BOS, plevra sıvısı, periton sıvısı, perikart sıvısı, sinoviya sıvısı, amniyon sıvısı, anne sütü
Enfeksiyöz kabul edilmeyen örnekler n Gözle görülür miktarda kan içermedikçe n Dışkı n Burun salgıları n Tükürük n Balgam n Ter n İdrar n Kusmuk
Sağlık hizmetinde kanla temas sıklığı n Kanla en azından bir kez temas ile sonuçlanan işlemlerin oranı n %3 -50 n Keskin alet ile en az bir kez yaralanma ile sonuçlanan işlemlerin oranı n %0, 1 -%5 Beltrami ve ark. Clin Microbiol Rev 2000
Sağlık hizmetinde kanla temas sıklığı n ABD’de iğne ile yaralanmalarının yıllık sıklığı 600, 000 -1, 000 n Mesleki temas sonucunda gelişen hastalıkların küresel yükü (DSÖ tahmini) B ve C hepatiti için %40 n HİV için %2, 5 n Wilburn S. Int J Occup Environ Health 2004
Temas ve yaralanma açısından özgül risk faktörleri n Perkütan yaralanmaların %73’ü dikiş atma sırasında n En yüksek oranlar jinekolojik cerrahi girişimler sırasında n Cerrahlar için risk faktörleri n n n Acil cerrahi işlem Hastanın >250 ml kan kaybetmesi Ameliyatın >1 saat sürmesi Beltrami ve ark. Clin Microbiol Rev 2000
Kanla temas epidemiyolojisi n Ortopedik cerrahlar (Tokars 1992) n Son ay içinde %87, 4 kan-deri teması, %39, 2 perkütan kan teması n Patologlar (O’Brian 1991) n Son yıl içinde %56 kesi veya iğne batması n Ebeler (Willy 1990) n Son 6 ay içinde %51 yüze kan sıçraması, %24 en az 1 kez iğne batması n Tıp öğrencileri ve asistanlar (O’Neill 1992) n Son yıl içinde %71 hasta kanı veya vücut sıvısıyla temas n 4. ve 5. sınıf tıp öğrencileri (Osborn 1999) n Yedi yılık eğitim süresinde %12 vücut sıvıları ile temas
Kanla temas epidemiyolojisi-Türkiye n OMÜ. T. F. öğrencileri (261)* n n Kanla temas %68, 6 Diğer sıvılarla temas %31. 8 n Osmangazi Ü. T. F. Hemşireler (289)** n n İğne batması %76. 2 %5, 3 standart önlemlere uyuyor *Topbaş M 1998 **Ayrancı U 2004
Kanla temas epidemiyolojisi-Türkiye n Ankara Ü. T. F. Sağlık çalışanları (988)* n n Kanla temas %64 En sık iğne batması (%45) n Yaralananlarda n %28 koruyucu giysi kullanmamış n %67 tıbbi yardım almamış *Azap A 2005
En yüksek riske sahip olanlar n Temizlik personeli n Yenidoğan bölümü çalışanları n Hemşireler*** n Laboratuvar çalışanları (kan alanlar)*** n Klinik, acil servis, yoğun bakım doktorları n Cerrahlar (kadın-doğum, genel cerrahi, kalp cerrahisi) n Diş doktorları
Perkütan yaralanmada bulaşma riskleri n HBV ile enfekte hastadan (“e” antijeni +) 1/3 n HCV ile enfekte hastadan 1/30 n HİV ile enfekte hastadan 1/300
HIV bulaşma riski n HIV ile enfekte kişinin kanıyla n perkütan temastan sonra %0, 3 n mukoza temasından sonra %0. 09 n zedelenmiş deri temasından sonra (bilinmiyor; <%1 olduğu tahmin ediliyor) n Diğer örneklerle temasta daha da düşük * http. patients. uptodate. com
HIV bulaşma riskinde etkili faktörler n Temasın niteliği Temas edilen örnek ve kan içerip içermemesi n Örneğin miktarı n Temasta aracılık eden gereçler (lümenli-lümensiz, kanla bulaşık olma-olmama) n Temasın düzeyi (derin-yüzeysel) n Hastalığın düzeyi n Plazma viremi düzeyinin etkisi tam olarak bilinmiyor n Hastanın temastan sonraki 60 gün içinde ölmesi risk faktörü olarak kabul ediliyor* n *Cardo ve ark. N Engl J Med 1997
Aerozollerle bulaşma n Diş tedavisi sırasında aerozollerde HBV saptanmış* n HIV araştırılmamış n Teorik olarak bulaşabilir n Pratikte bilinmiyor; şu ana dek bildirilmemiş * Toroğlu MS Angle Orthod 2003
HBV bulaşma riski n Kan ve seröz sıvılarda virüs yüksek titrede bulunabilir n n (109 viryon/ml) Tükürük, semen ve vajinal salgılarda serumdakinden 1000 -10 000 kez daha az miktarda Diğer vücut sıvılarında (kanla kontamine olmadıkça çok düşük düzeyde)—ancak bunlarla da bulaşma olabilir En sık iğne ile yaralanmada İğne ile yaralanmadan sonra bulaşma riski n n HBe. Ag pozitif kaynaktan %37 -62 HBe. Ag negatif kaynaktan %6 -37
HCV bulaşma riski n En sık kan ile temas sonucunda n Diğer vücut sıvılarındaki virüs miktarı HBV’ye göre 10 kez daha az n Tükürükte virüs bulunabilir ama bulaşma ile ilişkilendirilmemiş n İdrar, dışkı veya vajinal salgılarda virüs saptanmamış
HCV bulaşma riski n Virüsün, enfeksiyon bulaşmasına neden olacak eşik değeri bilinmiyor n Keskin aletle yaralanma sonrası HCV bulaşma oranı ortalama %0, 5 -1, 8 (%0 -10) n İleriye dönük çalışmalarda mukoza veya sağlam deri temasında bulaşma saptanmamış n Göze kan sıçraması ve dişçilik işlemleri sonucu HCV geçişi bildirilmiş
Mesleki temasların yönetimi n Her kuruluşun yazılı protokolleri olmalı n Kurumda çalışan tüm sağlık çalışanları bilgilendirilmeli n Danışmanlık hizmeti tüm çalışma saatlerinde ulaşılabilir olmalı n Hizmetler ücretsiz olmalı n TSP’de zaman kaybedilmemesi için ilaç ve serumlar önceden hazır bulundurulmalı
Temas eden kişinin yapacakları n Temas bölgesinin akan su ve sabun ile yıkanması (antiseptiklerin yararı ? ) n Göze, ağza veya burna temas varsa suyla iyice yıkanması/çalkalanması n Yaralanma varsa, yara üzerine çok fazla bastırmadan, akan su altında kanın akıtılması n Vakit kaybetmeden Enfeksiyon Hastalıkları hekimine veya EKK’ye başvurulması
Sorumlu kişinin yapacakları n Tıbbi kayıt tutulmalı (kayıtlar gizli olmalı) n Sağlık çalışanına ilişkin demografik bilgiler n Temasın niteliği (tarih, saat, yapılan işlem, temas türü, temas edilen örnek ve miktarı, temas süresi, kullanılan gerecin türü, temasın şiddeti) n Kaynak kişinin HİV/HBV/HCV durumu en kısa zamanda öğrenilmeye çalışılmalı n Yapılan tüm işlemler ve izlem bulguları kaydedilmeli
Profilaksiye başlama zamanı n Ne kadar erken başlanırsa başarı oranı o kadar yüksek HİV için 1 -2 saat içinde n HBV için 24 saat içinde n n Sınır süre n HİV için genellikle 72 saat n Bulaşma riskinin çok yüksek olduğu durumlarda daha geç bile olsa başlanabilir n HBV için 1 hafta
Perkütan yaralanmada HİV için TSP* Temas türü HIV (+) 1. sınıf HIV (+) 2. sınıf HIV durumu (? ) Kaynak (? ) HIV (-) Hafif (lümensiz iğne, yüzeysel sıyrık) 2 ilaç ile TSP ≥ 3 ilaç ile TSP Gen. TSP önerilmez HIV (+) kişi ile temas riski fazla ise 2 ilaç ile TSP verilebilir TSP gerekmez Yoğun (lümenli iğne, derin yara, görünür kan, arter/vende kullanılmış iğne) ≥ 3 ilaç ile TSP Gen. TSP önerilmez HIV (+) kişi ile temas riski fazla ise 2 ilaç ile TSP verilebilir TSP gerekmez *MMWR 2005
Mukoza ve zedelenmiş deri temaslarında HİV için TSP* Temas türü HIV (+) 1. sınıf HIV (+) 2. sınıf HIV durumu (? ) Kaynak (? ) HIV (-) Az miktarda 2 ilaç ile TSP Gen. TSP önerilmez TSP gerekmez Çok miktarda 2 ilaç ile TSP ≥ 3 ilaç ile TSP Gen. TSP önerilmez HIV (+) kişi ile temas riski fazla ise 2 ilaç ile TSP verilebilir TSP gerekmez *MMWR 2005
Kaynağın riskinin değerlendirilmesi n Tıbbi kayıtlarında HBV/HCV/HİV pozitifliği var mı? n HBV/HCV/HİV enfeksiyonlarının endemik olduğu bir n n n ülkeden mi geliyor? Dİ ilaç kullanıyor mu? Eşcinsel veya çiftcinsel kişi mi? Seks işçisi mi? HİV/HBV/HCV pozitif olduğu bilinen bir kişi ile korunmasız cinsel ilişkiye girmiş mi? Cezaevine girmiş mi, halen cezaevinde mi? Bağışık yetmezlik öyküsü var mı?
TSP için 2 ilaçlı ART rejimleri n Öncelikli n AZT + 3 TC n AZT + FTC n TDF + 3 TC n TDF + FTC n Alternatif n 3 TC + d 4 T n FTC + d 4 T n 3 TC + dd. I n FTC + dd. I
TSP için ≥ 3 ilaçlı ART rejimleri n Temel rejime ek olarak n LPV/RTV n ATV ± RTV n FAPV ± RTV n IDV ± RTV n SQV + RTV n NFV n EFV
TSP için önerilmeyen ilaçlar n NVP n Hepatotoksisite n DLV n Ağır döküntü, Stevens-Johnson sendromu n ABC n Şiddetli aşırı duyarlılık reaksiyonları n dd. C n Zayıf antiretroviral etki, tolerabilite, 3 x doz
Temas sonrası izlem n Başlangıç serolojisi 6. hf, 12. hf ve 6. (12. ) ayda seroloji (EİA) tekrarı Başlangıçta hemogram ve biyokimyasal testler n TSP başladıktan 2 hf. sonra tekrar Kan ve organ bağışından, gebe kalmaktan ve emzirmekten kaçınılması Korunmalı cinsel ilişki Temastan sonraki 72. saatte durumun yeniden değerlendirilmesi n n n
HBV için TSP Karşılaşan kişinin aşı ve antikor durumu n Aşısız veya eksik aşı………… n Önceden aşılı Kaynak HBs. Ag(+) olduğunda öneriler HBIG x 1 (Anti HBs baktıktan sonra*) Aşı şemasına başla Aşıya yanıtı var………………… Öneri yok Aşıya yanıtı yok………………… HBIG x 1 Yeniden aşı şemasına başla veya 1 ay sonra HBIG tekrar et Antikor yanıtı bilinmiyor………. . Karşılaşan kişide anti-HBs bak Yeterli ise öneri yok Yetersizse HBIG x 1 ve 1 doz rapel aşı MMWR 2001 *Eurosurveillance 2005
HBV için TSP Karşılaşan kişinin aşı ve antikor durumu n Aşısız veya eksik aşı Kaynağın durumu bilinmediğinde öneriler Hızlı aşı şemasına başla (Anti-HBs yetersizse HBIG + aşı*) n Önceden aşılanmış Aşıya yanıtı var………………… Aşıya yanıtı yok………………… Öneri yok Antikor yanıtı bilinmiyor……… Karşılaşan kişide anti-HBs bak n Yeterli ise öneri yok n Yetersizse bir rapel aşı, titreyi 1 -2 ay sonra kontrol et Kaynak yüksek riskli ise HBs. Ag(+) gibi davran MMWR 2001 *Eurosurveillance 2005
Temas sonrası izlem n Yukarıdaki önerilere uyulduğu takdirde temas sonrası izlem önerilmemektedir.
HCV için TSP n Ig, antiviraller etkisiz, etkili aşı yok n İzlem önemli n Kaynağın Anti-HCV durumu n Temas eden kişinin serolojik ve biyokimyasal testleri n n Başlangıçta anti-HCV ve ALT 4. ve 6. ayda anti-HCV 4. -6. haftada ALT Erken tanı için 4. -6. haftada HCV RNA
ILO/WHO Birleşik Toplantısı 2005 Cenevre n Sağlık çalışanlarına HIV geçişi tanımlanmış >300 olgu n %90’ı Avrupa veya Kuzey Amerika’da (toplam HIV yükünün %4’ünden sorumlu ülkeler) n Gerçek rakamın çok daha yüksek olduğu tahmin ediliyor n Her yıl 35 yeni HİV olgusunun eklendiği öne sürülüyor
HİV için TSP başarısızlığına örnekler Yıl Gereç 1992 TSP rejimi Başlama HIV ART Zamanı durumu Direnç Biyopsi iğnesi ZDV+dd. I 0, 5 sa AIDS + ? 1996 Lümenli iğne ZDV+dd. I 1, 5 sa Asemp. HIV - Test yok 1997 Lümenli iğne ZDV+3 TC+IDV 1, 5 sa AIDS + Hayır 1998 Lümenli iğne ZDV+3 TC+dd. I +IDV 0, 7 sa AIDS + Evet 1999 Bilinmeyen kesici alet dd. I+d 4 T+NVP 2, 0 sa AIDS + Evet 2001 Flebotomi iğnesi ZDV+3 TC+IDV 1, 6 sa AIDS + Evet
HİV için TSP kullananlarda uyum* n 492 sağlık çalışanına TSP reçetesi n %63’ü en az 3 ilaç içeriyor n 449 olgunun 6 haftalık izlem sonuçları n %43’ü tedaviyi tamamlamış n %44’ü tedaviyi kesmiş n %13’ü ≥ 1 ilacı kesmiş/doz değişikliği/ilaç eklemiş n Tedaviyi kesme nedenleri n %54 yan etki (6 olguda ciddi yan etki) n %38 kaynak HIV (-) * Wang ve ark. Infection Control and Hospital Epidemiology 2000
Sağlık çalışanlarında HIV * n ABD--Aralık 2001 itibariyle n 57 mesleki bulaş (48 perkütan yaralanma, 5 mükokütanöz temas, 2 olguda her iki temas birden, 2 olguda bilinmiyor)— 24’ü hemşire n 139 olası mesleki bulaş— 35’i hemşire n İngiltere—Temmuz 2003 itibariyle n 5 mesleki bulaş n 12 olası mesleki bulaş *http: //www. avert. org
Sağlık çalışanlarında HBV n 1985— 12. 000 sağlık çalışanı HBV ile enfekte (CDC) n Aşılama ve standart önlemler ile birlikte ciddi bir azalma* 1983’te 17. 000 (386/100. 000) n 1995’te 400 (9, 1/100. 000) n *Mahoney 1997
Sağlık çalışanlarında Hepatit B göstergeleri (Türkiye, çok merkezli çalışma sonuçları) Yıllar HBs. Ag Anti-HBs Aşılı 1989 -99 2000 -05 1, 2 -14, 3 2. 2 -5, 9 11, 4 -55, 8 11, 8 -58, 2 23, 4 -28, 0 21, 8 -59, 8 *1990 sonrası aşı uygulamasına başlanması, 98 sonrası rutin aşılama programı Mıstık R. Viral Hepatitler 2007
Sağlık çalışanlarında HCV n Anti-HCV oranları, genel toplumdakine benzer veya daha düşük n Kan teması veya iğne batması oranı yüksek çalışanlarda dahi oranlar yüksek değil
Sağlık çalışanlarında HCV (Türkiye, çok merkezli çalışma sonuçları) Yıllar 1989 -99 2000 -05 Anti-HCV pozitifliği %0 -2, 9 %0 -2, 1
Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi verileri n Riskli temaslar n 2005 yılında 11 kişi n 2006 yılında 9 kişi n 2007 yılında 30 kişi n 2008 yılında 19 kişi n Çoğunluğu hemşire n 3 kişiye antiretroviral profilaksi, diğerlerine aşı ve/ya HBİG
Ege Üniversitei Tıp Fakültesi Verileri n 2008 yılın ait verilerin açılımı n Toplam yaralanma sayısı 19 n Deri altı-15 n Derin-1 n Yüzeysel sıyrık-1 n Kas içi-2 n Kaynağı bilinmeyenler 12 kişi n Kaynağı belli olan 7 kişide 2 kaynak HBs. Ag (+) n Yaralanan sağlık çalışanlarının 9’u aşılı, 4’ü aşısız n 8 kişiye 1 doz aşı ve 2 kişiye IG yapılmış
- Slides: 47