EDUKACJA EKOLOGICZNA w wojewdztwie witokrzyskim na rok 2015

EDUKACJA EKOLOGICZNA w województwie Świętokrzyskim na rok 2015 DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

„Edukacja środowiskowa - pierwsza w planie, na cóż bowiem zda się liczenie, czytanie, gdy życia na Ziemi nie stanie. ” I. Oksińska DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

Edukacja ekologiczna w 2015 roku Wzorem lat ubiegłych, w celu zwiększenia przepływu informacji oraz popularyzacji różnorakich form edukacji ekologicznej, organizowanych na terenie naszego województwa, przygotowaliśmy kolejną edycję oferty programowej pt. „Edukacja ekologiczna w województwie świętokrzyskim na rok 2015” w postaci interaktywnej prezentacji na stronie internetowej Urzędu Marszałkowskiego. Jest to wykaz konkretnych propozycji wnoszonych przez poszczególne podmioty realizujące projekty edukacyjne dla lokalnej społeczności. Tu Kliknij Przedsięwzięcia z zakresu edukacji ekologicznej realizowane w województwie świętokrzyskim DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

Kalendarium ekologiczne 9 styczeń Dzień Ligi Ochrony Przyrody Liga Ochrony Przyrody to najstarsza organizacja ekologiczna w Polsce. Została założona z inicjatywy Państwowej Rady Ochrony Przyrody, w 1928 roku. 9 stycznia 1928 roku odbył się pierwszy zjazd organizacyjny. Na pamiątkę tego wydarzenia, co roku 9 stycznia obchodzony jest Dzień Ligi Ochrony Przyrody. Celem Ligi są społeczne działania na rzecz środowiska naturalnego, upowszechnianie wiedzy o jego ochronie oraz kultury i etyki ekologicznej. Tu Kliknij Przedsięwzięcia z zakresu edukacji ekologicznej DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

Kalendarium ekologiczne 11 luty Dzień Dokarmiania Zwierzyny Leśnej Zima to najtrudniejszy okres dla dzikich zwierząt i ptaków. Niskie temperatury, zamarznięta, przykryta śniegiem ziemia sprawiają, że trudno im zdobyć pożywienie i przetrwać do wiosny. Zwierzyna leśna nie mogąc sama wydobyć pokarmu spod warstwy śniegu czy lodu, potrzebuje pomocy ze strony ludzi. Zajmują się tym leśnicy wspólnie z myśliwymi oraz wolontariuszami ze szkół i organizacji pozarządowych. To oni najlepiej wiedzą jaki rodzaj karmy należy przygotować. Pożywieniem tym są najczęściej: siano, buraki, marchew, kukurydza oraz różnego rodzaju ziarno. Dokarmiać należy systematycznie, w stałych miejscach i tylko w czasie surowej zimy. Nie należy podawać karmy przez cały rok, gdyż w pozostałych sezonach – las i pola wyżywią dzikie zwierzęta. Tu Kliknij Przedsięwzięcia z zakresu edukacji ekologicznej DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

Kalendarium ekologiczne 22 marzec Światowy Dzień Wody, ustanowiony został 22 grudnia 1992 roku, rezolucją Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych. Bezpośrednią przyczyną jego proklamowania była rekomendacja Konferencji Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska i Rozwoju, inaczej zwanej Szczytem Ziemi, która odbyła się w czerwcu 1992 roku w Rio de Janeiro i zasłynęła przyjęciem Agendy 21 – wszechstronnego planu działań na wiek XXI dla Narodów Zjednoczonych, rządów i grup społecznych w każdym obszarze, w którym człowiek ma wpływ na środowisko. Jeden z rozdziałów Agendy poświęcony został problemom zasobów świeżej wody na świecie, jako najważniejszym spośród wszystkich zagadnień związanych ze środowiskiem. Tu Kliknij Przedsięwzięcia z zakresu edukacji ekologicznej DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

Kalendarium ekologiczne 5 kwietnia Dzień Leśnika i Drzewiarza Mimo, iż zawód drzewiarz nie jest zbyt popularny, to leśnicy w społeczeństwie cieszą się szacunkiem, chociażby dlatego, że to na ich głowie leży utrzymanie porządku w płucach Polski, czyli w lasach, które zajmują 29 proc. terytorium kraju i rosną na obszarze 9, 1 mln ha. To święto ludzi, którzy dbają o zrównoważone gospodarowanie obszarami leśnymi w Polsce, dążąc do zachowania pełni ich bogactwa przyrodniczego dla przyszłych pokoleń Las to nie tylko miejsce, gdzie żyją dzikie zwierzęta, to również obszar, gdzie każdy z nas może wejść, odpocząć, schronić się przed upałem. Szanujmy te obszary zieleni, bowiem las rośnie dziesiątki lat, a człowiek może go zniszczyć w ciągu kilku miesięcy. Tu Kliknij Przedsięwzięcia z zakresu edukacji ekologicznej DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

Kalendarium ekologiczne 22 kwietnia Dzień Ziemi - to impreza o długoletniej tradycji. Po raz pierwszy dzień ten obchodzono 22 kwietnia 1970 roku w Stanach Zjednoczonych jako reakcję ludzi na degradację środowiska przyrodniczego. Od tamtej pory obchody Dnia Ziemi prowadzone są niemal na cały świecie. Ideą obchodów Dnia Ziemi jest promowanie harmonii życia zgodnie z naturą i Ziemią w celu osiągnięcia równowagi pomiędzy gospodarczymi, społecznymi i środowiskowymi potrzebami obecnych i przyszłych pokoleń ludzkości. Dzień Ziemi to okazja nie tylko do zdobycia rzetelnej wiedzy z zakresu ekologii, ale również mądrej i ciekawej zabawy oraz spotkania ludzi zainteresowanych problemami ochrony środowiska. Tu Kliknij Przedsięwzięcia z zakresu edukacji ekologicznej DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

Kalendarium ekologiczne 15 maj Święto Polskiej Niezapominajki Pomysł obchodów Święta Polskiej Niezapominajki zrodził się w 2002 roku kiedy, Eko–Radio zapytało słuchaczy radiowej Jedynki czy nie warto wprowadzić takie święto do polskiego kalendarza. Propozycja spotkała się z ogromną aprobatą. Niezapominajka nawiązuje do tradycji wiejskich bukietów, jest kwiatem naszych łąk, bagien i torfowisk, rośnie nad brzegami strumieni, na obrzeżach lasów, ale rośnie również w naszych ogrodach i obejściach. Modry kwiatek znad ruczaju tak typowy dla polskiego krajobrazu, jest wyjątkowym symbolem narodowym. Tu Kliknij Przedsięwzięcia z zakresu edukacji ekologicznej DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

Kalendarium ekologiczne 24 maj Europejski Dzień Parków Narodowych Obchodzimy w tym dniu Europejski Dzień Parków Narodowych. Data ta jest upamiętnieniem utworzenia w 1909 r. pierwszego Parku Narodowego w Europie - Sarek w Szwecji. W Polsce najstarszymi parkami narodowymi są Białowieski i Pieniński, które mają ponad 80 lat. Najmłodszym jest utworzony w 2001 r. Park Narodowy Ujście Warty. Największym jest Biebrzański Park Narodowy, a najmniejszym Ojcowski Park Narodowy położony w okolicach Krakowa. Jednak pierwsze oznaki ochrony terenów przyrodniczych na terenach polskich pochodzą sprzed sześciuset lat. Wtedy król Władysław Jagiełło ogłosił puszczę obszarem królewskich polowań i zakazał do niej wstępu. Dzięki temu puszcza pozostała ostatnim pierwotnym lasem w Europie i może się pochwalić liczącą kilkaset sztuk, największą na świecie wolnościową populacją żubra. W 1977 r. został on włączony przez UNESCO w poczet światowych rezerwatów biosfery, a dwa lata później uznany za pierwszy w Polsce (i jedyny) przyrodniczy Obiekt Dziedzictwa Światowego. Tu Kliknij Przedsięwzięcia z zakresu edukacji ekologicznej DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

Kalendarium ekologiczne 31 maj Dzień Bociana Bocianie święto obchodzone jest w Polsce od 2003 roku, dzięki inicjatywie Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Przyrody "pro Natura". W ten sposób przyrodnicy chcą zwrócić uwagę na zagrożenia i potrzebę ochrony ptaków, a także na miejsce, jakie bocian biały zajmuje w polskim krajobrazie i kulturze. Bocian biały Ciconia ciconia jest gatunkiem chronionym na mocy ustawy o ochronie przyrody, Konwencji Bońskiej, Ramsarskiej, Berneńskiej, a także wymienianym w tzw. dyrektywie ptasiej Unii Europejskiej. Jest narażony na szereg zagrożeń spowodowanych przez człowieka i jego działalność, w tym na utratę odpowiednich żerowisk w skutek osuszania terenów podmokłych, utratą miejsc gniazdowych oraz śmiertelność spowodowaną kolizjami z liniami energetycznymi. Tu Kliknij Przedsięwzięcia z zakresu edukacji ekologicznej DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

Kalendarium ekologiczne 1 czerwiec Dni Lasu i Zadrzewień Tradycja Dni Lasu i Zadrzewień sięga początków XX wieku i akcji sadzenia drzew przy drogach i w osiedlach. Święto związane jest z powstaniem w 1959 roku przy Zarządzie Głównym Ligi Ochrony Przyrody - Komisji Dni Lasu i Zadrzewień. Obchodzone na początku czerwca Dni Lasu i Zadrzewień to czas upowszechniania wiedzy o lesie, uświadamiania społeczeństwu znaczenia lasów i gospodarki leśnej oraz organizowania społecznej akcji sadzenia drzew, pielęgnacji parków i zadrzewień, zakładania i porządkowania terenów zielonych, sprzątania lasów i parków. Tu Kliknij Przedsięwzięcia z zakresu edukacji ekologicznej DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

Kalendarium ekologiczne 5 czerwiec Światowy Dzień Ochrony Środowiska obchodzony jest od 1972 roku. Organizacja Narodów Zjednoczonych, zwracając uwagę na bardzo wysoki stopień degradacji środowiska, uznała za niezbędne uprzytomnienie ludziom, że nie są jedynym gatunkiem na Ziemi. Każdego roku dzień 5 czerwca przypomina o wielkim znaczeniu przyrody i odpowiedzialności człowieka za jej stan. Dzień Ochrony Środowiska został ustanowiony podczas Ogólnego Zgromadzenia ONZ w czasie pierwszej światowej konferencji na temat stanu środowiska. Odbyła się ona 5 czerwca 1972 r. w Sztokholmie pod hasłem „Tylko jedna Ziemia". Tu Kliknij Przedsięwzięcia z zakresu edukacji ekologicznej DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

Kalendarium ekologiczne 18 -20 wrzesień Sprzątanie Świata Międzynarodowa akcja „Sprzątanie Świata” po raz pierwszy odbyła się w 1989, kiedy 40 tysięcy mieszkańców Sydney wzięło udział w akcji sprzątania terenów portu. Już rok później akcja objęła zasięgiem całą Australię, a liczba jej uczestników co roku rośnie. W Polsce akcję „Sprzątanie Świata” zainicjowała Fundacja Nasza Ziemia. Akcja odbywa się co roku w trzeci weekend września, począwszy od 1994 roku. Jej celem jest aktywacja lokalnych społeczności do dbania o stan otaczającego je środowiska. Tu Kliknij Przedsięwzięcia z zakresu edukacji ekologicznej DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

Kalendarium ekologiczne 4 październik Światowy Dzień Zwierząt został ustanowiony w 1931 roku na konwencji ekologicznej we Florencji i rozpoczyna (trwający do 10 października) Światowy Tydzień Zwierząt. W Polsce po raz pierwszy Światowy Dzień Zwierząt został zorganizowany w 1993 roku. Podczas obchodów organizatorzy zwracają uwagę społeczeństwu na los bezdomnych zwierząt, znęcanie się nad zwierzętami i warunki bytowe w schroniskach. Dzień ten to okazja do upomnienia się o los nie tylko psów, ale także zwierząt hodowanych na fermach oraz trzymanych w laboratoriach. Obchody Dnia mają na celu zmienić zachowanie ludzi w stosunku do zwierząt i uświadomienie im, że zwierzę to istota żywa, a nie rzecz i ma swoje prawa. Tu Kliknij Przedsięwzięcia z zakresu edukacji ekologicznej DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

Kalendarium ekologiczne 10 październik Święto Drzewa Inicjatorem Dnia Drzewa był amerykanin Julius Sterling Morton, sekretarz rolnictwa Stanów Zjednoczonych, gubernator stanu Nebraska, znawca i miłośnik przyrody. W 1872 r. , mieszkając w Nebraska City, zwrócił się z apelem do rodaków by 10 kwietnia, kto może posadził drzewo. Argumentował, iż „inne święta służą jedynie przypomnieniu, dzień drzewa wskazuje zaś na przyszłość”. W Polsce Dzień Drzewa obchodzony jest od 2002 r. Jest organizowany przez stowarzyszenia ekologiczne, szkoły i nadleśnictwa. W ramach tego święta prowadzona jest akcja sadzenia drzew. Tu Kliknij Przedsięwzięcia z zakresu edukacji ekologicznej DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

Kalendarium ekologiczne 3 listopad Święto Myśliwych Święto myśliwych (Hubertus) obchodzone jest 3 listopada, na początku sezonu polowania jesienno-zimowego. Nazwa pochodzi od świętego Huberta, którego relikwie uroczyście zostały poświęcone w dniu 3 listopada 743 roku. Dzień ten stał się świętem myśliwych i leśników. Jak nakazuje tradycja święto to zawsze uczczone jest uroczystą mszą świętą w intencji myśliwych oraz łowami. Tu Kliknij Przedsięwzięcia z zakresu edukacji ekologicznej DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

Nasi główni partnerzy DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

Oznaczenia ekologiczne Znaki ekologiczne to symbole, których umieszczanie na opakowaniu ma na celu poinformowanie użytkownika o tym, że jest to produkt przyjazny dla środowiska. Etykiety ekologiczne obejmują bardzo wiele kategorii produktów. Ekoznaki nadaje administracja rządowa, stowarzyszenia przemysłowe, stowarzyszenia handlowe, naukowcy oraz organizacje konsumenckie. Polskim oficjalnym znakiem ekologicznym jest EKO-ZNAK przyznawany od 1998 roku przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji. Świadomość konieczności ochrony środowiska wpływa na popyt, a ten z kolei wymusza na producentach działania proekologiczne. Oznaczenia ekologiczne dzielimy na trzy kategorie: - Produkty ekologiczne - ekoprodukty. - Opakowania ekologiczne - ekoopakowania. - Żywność ekologiczna - ekożywność. DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

Adresy instytucji i organizacji Liga Ochrony Przyrody ul. Sienkiewicza 68, 25 -503 Kielce, tel. 41 343 -14 -42, fax. 344 -26 -11, www. lop. org. pl Zespół Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych ul. Łódzka 244, 25 -655 Kielce, tel. 41 345 -58 -80, www. pk. kielce. pl Ośrodek Edukacyjny Świętokrzyskiego Parku Narodowego ul. Suchedniowska 4, 26 -010 Bodzentyn, tel/fax. 41 311 -51 -06, www. swietokrzyskipn. org. pl Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach ul. Piotrkowska 30, 26 -203 Modliszewice, tel. 41 372 -22 -84 do 86 Związek Młodzieży Wiejskiej RP „Wici” ul. Wesoła 47/49, 25 -363 Kielce, tel. 41 344 -42 -95, fax. 344 -22 -77. Towarzystwo Badań i Ochrony Przyrody w Kielcach ul. Sienkiewicza 68, 25 -503 Kielce, tel/fax. 41 344 -43 -25, www. tbop. org. pl Biuro Organizacji Konkursu “Przyjaźń Środowisku” Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych Stowarzyszenie Europa Nasz Dom, ul. Przemysłowa 27, 33 -100 Tarnów, tel. /fax. 14 627 -04 -20, www. przyjazni-srodowisku. pl Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Kielcach, ul. Św. Leonarda 7, 25 -311 Kielce, tel. 41 366 -15 -12, fax. 366 -09 -05, www. wfos. com. pl Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Radomiu ul. 25 czerwca 68, 26 -600 Radom, tel. 48 385 -60 -00, fax: 48 385 -60 -01, www. radom. lasy. gov. pl Nadleśnictwo Kielce ul. Hubalczyków 15, 25 -668 Kielce Tel. 41 335 -63 -30, fax: 41 345 -24 -08, www. lasy. gov. pl Nadleśnictwo Jędrzejów ul. Wilanowska 2, 28 -300 Jędrzejów, tel. 41 386 13 05, fax. 41 386 15 92 Nadleśnictwo Chmielnik ul. Przemysłowa 3, 26 -020 Chmielnik tel. 41 354 -30 -47, fax 41 354 -20 -06 Nadleśnictwo Barycz 69, 26 -200 Końskie, tel. 41 375 -38 -50, fax 41 375 -39 -10 Nadleśnictwo Łagów 26 -025 Łagów, tel. /fax: 41 307 -40 -23, 307 -40 -92 Nadleśnictwo Ostrowiec ul. Kilińskiego 12 A, 27 -400 Ostrowiec Św. , tel. 41 265 -31 -49, fax. 41 265 -14 -29 Nadleśnictwo Pińczów ul. 3 Maja 23, 28 - 400 Pińczów, tel. /fax 41 35 -722 -11 Nadleśnictwo Stąporków ul. Niekłańska 15, 26 -220 Stąporków, tel. 41 374 -17 -83 lub 86, fax. 41 374 -17 -91 Nadleśnictwo Starachowice ul. Krywki 14 d, 27 -200 Starachowice, tel. /fax 41 274 -53 -84 lub 85 Nadleśnictwo Staszów ul. Oględowska 4, 28 -200 Staszów, tel. 15 864 -68 -20, fax. 15 864 -68 -40 Nadleśnictwo Suchedniów ul. Bodzentyńska 16, 26 -130 Suchedniów, tel. 41 25 -45 -647 Nadleśnictwo Włoszczowa ul. Kolejowa 25, 29 -100 Włoszczowa tel. 41 39 -42 -719, fax. 41 39 -42 -137 Nadleśnictwo Zagnańsk ul. Przemysłowa 10 A, 26 -050 Zagnańsk, tel. /fax: 41 300 -10 -44 do 46 Nadleśnictwo Skarżysko Kamienna ul. Wiejska 1, 27 -110 Skarżysko Kamienna centr. tel. /faks 41 253 -84 -87, sekr. tel. 41 253 -74 -04 Nadleśnictwo Ruda Maleniecka 26 -242 Ruda Maleniecka 116, tel. : 41 373 -15 -95, fax. : 41 373 -15 -45 DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

Ścieżki dydaktyczne w województwie świętokrzyskim Ziemia Świętokrzyska posiada wiele zasobów naturalnych oraz unikalne walory krajoznawczoprzyrodnicze i historyczno-kulturowe. Ścieżki dydaktyczne stanowią doskonałą naturalną bazę do ciekawej formy pracy nauczycieli z uczniami w ramach lekcji przyrody, są też znakomitym terenem do wypoczynku, rekreacji i uprawiania turystyki. Z tego też względu celowym byłoby jak najszersze spopularyzowanie formy nauki przyrody na bazie istniejących w terenie ścieżek dydaktycznych. Wpływają one na kształtowanie zmysłu obserwacji i wyobraźnię przestrzenną, a także uczą praktycznych umiejętności. Ścieżki prezentują nie tylko piękne i rzadkie okazy roślin czy zwierząt, pomniki przyrody, ale można też spotkać miejsca zniszczone w wyniku celowej i bezmyślnej działalności człowieka. Wszystko to powinno skłonić młodych ludzi do przemyśleń nad tym co zrobić, by pomóc przyrodzie. Większość ścieżek dydaktycznych przeprowadzonych jest przez lasy, dlatego też leśnicy wychodząc na przeciw zapotrzebowaniom społecznym chętnie włączają się w proces edukacji dzieci i młodzieży, opowiadają o swojej pracy i o lesie. Przekazują wiedzę nie tylko na temat zasad funkcjonowania ekosystemów leśnych, ale i o tym jak różne i ważne funkcje pełnią obecnie lasy, a mianowicie: chronią klimat, wody przed zanieczyszczeniem, a glebę przed erozją, są osłoną dla miast, zieloną fabryką pochłaniającą dwutlenek węgla i produkującą tlen. Należy raz jeszcze podkreślić potrzebę i celowość popularyzowania ścieżek głównie w szkołach. Wartości przyrodnicze, kulturalne, historyczne i krajobrazowe stanowią nierozłączną, w sposób naturalny splecioną całość. Stanowią one bogactwo, które w pełni zasługuje na wyeksponowanie i udostępnienie, dlatego istotne jest podejmowanie wszelkich działań mających na celu wyznaczenie większej liczby ścieżek dydaktycznych, które stanowiłyby oazę tego, co człowiekowi najbliższe. Lista ścieżek dydaktycznych DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

Baterie i akumulatory Należy zawsze pamiętać, by zużyte baterie lub akumulatory wrzucać do specjalnego pojemnika oznaczonego napisem „Zużyte baterie”, które ustawione są w szkołach, urzędach, placówkach handlowych itp. Informacje nt. baterii i akumulatorów DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

Nie wypalaj traw !!! Wypalanie traw zabija ludzi, zwierzęta, środowisko. Nie wypalaj!!!! Nie zabijaj !!!! Informacja o negatywnych skutkach wypalania traw DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

Zanieczyszczenie powietrza Czym palę w piecu, tym oddycham Informacja o rodzajach zanieczyszczeń powietrza oraz działaniach jakie należy podjąć w przypadku ich wystąpienia DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

Niska emisja DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA

Strony internetowe wykorzystane w prezentacji http: //zielonalekcja. pl http: //kultura. miekinia. pl http: //www. wmodn. olsztyn. pl http: //piaseczno. zak. edu. pl www. serwis. mszczonow. pl www. lop. org. pl www. szkolneblogi. pl www. gniewkowo. com. pl hajnos. miroslaw. w. interia. pl home. wxs. nl 100 × 100 http: //spszydlowo. edupage. org http: //spgostkowo. edupage. org http: //www. jaroslawwlazly. boo. pl foresta-gif. webnode. com/zwierzęta/ptaki/bociany http: //www. tapeta-las-drzewa-ciezka-trawa. na-pulpit. com milex. szczecin. pl http: //przedszkoletuwima. edupage. org http: //commons. wikimedia. org/wiki http: //www. grabowo-waldyki. pl http: //www. megapedia. pl http: //www. psikurs. pl www. familie. pl http: //www. sp 41. bydgoszcz. pl http: //www. spboguchwalowice. cba. pl http: //kubablaz. weebly. com/wypalanie-traw. html http: //www. maluchy-krzeszow. pl http: //www. wyklikajzywnosc. pl DEPARTAMENT ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ŚRODOWISKA