Dowiadczenia midzynarodowe w ksztatowaniu ram kompetencji pracownikw sektora

Doświadczenia międzynarodowe w kształtowaniu ram kompetencji pracowników sektora zdrowia Monika Rozkrut Warszawa, 29. 11. 2017 r.

Kompetencje Ø Kompetencje ze względu na swój charakter i wieloaspektowość są rozumiane i interpretowane w sposób wieloznaczny

Najpowszechniejszymi kompetencji są: oraz najistotniejszymi składnikami ü wiedza ü umiejętności ü doświadczenia, które można doskonalić zarówno na zajmowanym stanowisku pracy(praktyka) jak i realizując zadania w ramach studiów przypadku (teoretyczno- praktyczne).

Wiedza może być ogólna, teoretyczna, specjalistyczna obejmuje to wszystko czego pracownik nauczył się nie tylko podczas formalnego procesu edukacji (szkoły, studia), ale także w ramach samokształcenia się. Tak rozumiana wiedza jest związana z terminem kwalifikacje, które należy wiązać z formalnym potwierdzeniem w formie świadectw, dyplomów, certyfikatów określonego statusu wykształcenia. S. M. Kwiatkowski, Idea uczenia się przez całe życie, [w: ] Pedagogika pracy, red S. M. Kwiatkowski, A. Bogaj, B. Baraniak, WAi. P, Warszawa 2017, s. 196

Drugi komponent kompetencji (bardziej praktyczny) czyli umiejętności dotyczą działań, które pracownik rzeczywiście potrafi wykonać i często utożsamiane bywają z doświadczeniem bądź zdolnościami, predyspozycje do działania.

Umiejętności Pożądany zestaw umiejętności może odnosić się: ü ü ü do całych zespołów, grup pracowników lub określonych zawodów, stanowisk, ról lub czynności wykonywanych przez poszczególne kategorie pracowników.

Stopień wykorzystania umiejętności • Potrzeba specyfikacji określonych zestawów umiejętności, w kontekście wzrostu efektywności systemu ochrony zdrowia, dotyczy w szczególności dwóch zasadniczych grup, tj. lekarzy i pielęgniarek.

Problem niedopasowania umiejętności • Pracownicy ochrony zdrowia potrzebują szerokiego zakresu złożonych umiejętności, aby skutecznie wykonywać swoją pracę. • Nie zawsze istnieje idealne dopasowanie umiejętności pracowników ochrony zdrowia do umiejętności wymaganych w ich zawodach. • Takie niedopasowanie umiejętności budzi obawy związane z – potencjalnymi stratami (gdy ludzie mają zbyt wysokie kwalifikacje do wykonywania pracy) lub – jakością i bezpieczeństwem usług zdrowotnych (gdy brakuje im określonych umiejętności).

Problem niedopasowania umiejętności • Niektóre międzynarodowe badania dotyczące stopnia niedopasowania umiejętności w sektorze zdrowia, wskazują, że istnieje tendencja do większego niedopasowania umiejętności wśród lekarzy i pielęgniarek niż wśród innych pracowników w zawodach technicznych lub zawodowych. • Notuje się wyższe odsetki lekarzy i pielęgniarek, którzy zgłaszają niewystarczające umiejętności, w porównaniu z pracownikami w innych zawodach technicznych i zawodowych. Źródło: PIACC Program Międzynarodowej Oceny umiejętności osób dorosłych, OECD

Doświadczenia międzynarodowe w kształtowaniu ram kompetencji pracowników sektora zdrowia

Stany Zjednoczone raport: Podstawowe kompetencje specjalistów ds. Zdrowia Publicznego Źródło: Core Competencies for Public Health Professionals, 2014

W raporcie zaproponowano zestaw prostych, kluczowych kompetencji, które wszyscy pracownicy ochrony zdrowia powinni posiadać, niezależnie od obszaru, w celu zaspokojenia potrzeb systemu opieki zdrowotnej XXI wieku.

Relacja między kluczowymi kompetencjami dla pracowników służby zdrowia

I. Zapewnienie opieki skoncentrowanej na pacjencie obejmuje: ü ü ü identyfikację preferencji i potrzeb pacjentów łagodzenie bólu i cierpienia koordynację stałej opieki komunikowanie się z pacjentami i ich edukację udział w podejmowaniu decyzji i zarządzaniu promocję zdrowego stylu życia (skupienie się na zdrowiu populacji)

II. Praca w interdyscyplinarnych zespołach obejmuje: ü współpracę i komunikowanie się w zintegrowanych zespołach, w celu zapewnienia ciągłości i niezawodności opieki (np. współpraca i komunikacja między lekarzem, personelem, dietetykiem i farmaceutą)

III. Korzystanie z praktyk opartych na dowodach łączenie wyników badań i wiedzy klinicznej dla jak najlepszej optymalnej opieki nad pacjentem oraz uczestniczenie w działaniach edukacyjnych i badawczych w możliwym zakresie

IV. Ciągła poprawa jakości ü identyfikacja błędów i zagrożeń w opiece zdrowotnej; ü wdrażanie podstawowych zasad bezpieczeństwa; ü obserwacja i pomiar jakość opieki zdrowotnej z uwzględnieniem potrzeb pacjenta i społeczności; ü projektowanie, testowanie i wprowadzanie zmian w procesach i systemach opieki w celu poprawy jakości

V. Wykorzystanie narzędzi informatycznych zarządzanie wiedzą, unikanie błędów i wspieranie podejmowania decyzji przy użyciu technologii informacyjnej

Krytyczna analiza literaturowa „Definiowanie i ocenianie kompetencji zawodowych” ü , Źródło: R. M. Epstein, E. M. Hundert, Defining and Assessing profesional competence, American Medical Association

Siedem głównych wymiarów kompetencji: ü ü ü ü Kognitywne Techniczne Integratywne Kontekstowe Relacyjne Emocjonalne, moralne Nawyki umysłu

Kognitywne ü ü ü Podstawowa wiedza Podstawowe umiejętności komunikacyjne Zarządzanie informacjami Zaakceptowanie wiedzy w rzeczywistych sytuacjach Korzystanie z wiedzy ukrytej i osobistych doświadczeń Abstrakcyjne rozwiązywanie problemów Samokształcenie (doskonalenie zawodowe), zdobywanie nowej wiedzy Rozpoznawanie braków w wiedzy Formułowanie pytań Wykorzystywanie zasobów (np. z opublikowanych materiałów, od znajomych) Uczenie się z doświadczenia

Techniczne ü Umiejętności badania medycznego ü Umiejętności chirurgiczne / proceduralne

Integratywne ü Uwzględnienie oceny naukowej, klinicznej i humanistycznej ü Stosowanie strategii wnioskowania klinicznego w odpowiedni sposób (hipotetyczno-dedukcyjne, rozpoznawanie schematów, rozwinięta wiedza) ü Łączenie wiedzy podstawowej i klinicznej w różnych dyscyplinach ü Zarządzanie niepewnością

Kontekstowe ü Otoczenie kliniczne ü Wykorzystanie czasu

Relacyjne ü ü Umiejętności komunikacyjne Radzenie sobie z sytuacjami konfliktowymi Praca zespołowa Uczenie innych (np. pacjentów, studentów, współpracowników)

Emocjonalne, moralne ü ü ü Tolerancja niepewności i niepokoju Inteligencja emocjonalna Szacunek dla pacjentów Reagowanie na pacjentów i społeczeństwo (repsonsywność) Opiekuńczość, troskliwość

Nawyki umysłu ü ü Obserwacja i analiza własnego toku myślenia, emocji i technik Uważność Obserwacja krytyczna Rozpoznanie i reakcja na uprzedzenia poznawcze i emocjonalne Gotowość do potwierdzania i korygowania błędów

Omówione zostały kompetencje dla profesjonalistów ochrony zdrowia. W dojrzałych systemach ochrony zdrowia szczególną rolę odgrywają dziana z obszaru zdrowia publicznego stąd szczególna uwaga poświęcana jest kompetencjom specjalistów zdrowia publicznego

Kanada raport: Podstawowe kompetencje w zakresie zdrowia publicznego w Kanadzie „Podstawowe kompetencje to niezbędna wiedza, umiejętności i postawy konieczne do praktykowania zdrowia publicznego” Źródło: Core competencies for Public Health in Canada, Public Health Agency of Canada

36 podstawowych kompetencji zostało podzielonych na siedem kategorii

1. Nauki o zdrowiu publicznym Ta kategoria obejmuje kluczową wiedzę i umiejętności krytycznego myślenia związane z naukami o zdrowiu publicznym. Kompetencje w tej kategorii wymagają umiejętności zastosowania wiedzy w praktyce. pracownik zdrowia publicznego jest w stanie: 1. wykazać się wiedzą na temat następujących pojęć: stanu zdrowia populacji, nierówności w zdrowiu, czynników warunkujących zdrowie i choroby, strategii promocji zdrowia, zapobiegania chorobom i urazom oraz ochrony zdrowia, a także czynników wpływających na zdrowie. 2. wykazać się wiedzą na temat struktury i interakcji usług w zakresie zdrowia publicznego i opieki zdrowotnej na poziomie lokalnym, krajowym i międzynarodowym. 3. zastosować nauki o zdrowiu publicznym w praktyce 4. wykorzystywać dowody i badania w celu informowania o zdrowiu 5. wykazywać zdolności do korzystania z możliwości uczenia się przez całe życie w dziedzinie zdrowia publicznego.

2. Analiza i ocena Ta kategoria opisuje podstawowe kompetencje potrzebne do gromadzenia, oceny, analizy i stosowania informacji (w tym danych, faktów, koncepcji i teorii). pracownik zdrowia publicznego jest w stanie: 1. stwierdzić, że istnieje problem zdrowotny 2. określić odpowiednie źródła informacji 3. zbierać, przechowywać i wykorzystywać dokładne i odpowiednie informacje na temat problemów zdrowia publicznego. 4. przeanalizować informacje, aby określić odpowiednie zastosowania, luki i ograniczenia. 5. określić znaczenie informacji, biorąc pod uwagę obecny kontekst etyczny, polityczny, naukowy, społeczno-kulturowy i ekonomiczny. 6. dokonać konkretnych działań w oparciu o analizę informacji

3. Planowanie, realizacja i ocena polityk i programów Ta kategoria opisuje podstawowe kompetencje potrzebne do skutecznego wyboru opcji oraz do planowania, wdrażania i oceny polityk i/lub programów w zakresie zdrowia publicznego. pracownik zdrowia publicznego jest w stanie: 1. opisać wybrane polityki w celu rozwiązania konkretnego problemu zdrowia publicznego; 2. opisać implikacje każdej opcji, szczególnie gdy odnoszą się one do czynników determinujących stan zdrowia, dawać zalecenia lub decydować o sposobie postępowania; 3. opracowywać plany wdrożenia działań uwzględniających odpowiednie dowody, procedury, przepisy i polityki; 4. wdrażać polityki lub programy, podejmując odpowiednie działania w celu rozwiązania konkretnego problemu zdrowia publicznego; 5. wykazywać umiejętność skutecznej realizacji wytycznych postępowania; 6. dokonywać oceny skuteczności polityki lub programu. 7. wykazywać zdolność do ustalania i śledzenia priorytetów oraz maksymalizacji wyników w oparciu o dostępne zasoby; 8. wykazywać zdolność do pełnienia ról funkcjonalnych w odpowiedzi na zagrożenia dla zdrowia publicznego

4. Partnerstwo i współpraca Ta kategoria obejmuje kompetencje wymagane do współpracy z innymi w celu poprawy zdrowia i dobrego samopoczucia społeczeństwa poprzez dążenie do wspólnego celu. pracownik zdrowia publicznego jest w stanie: 1. identyfikować i współpracować z partnerami w rozwiązywaniu problemów zdrowia publicznego; 2. wykorzystywać umiejętności, takie jak budowanie zespołu, negocjacje, zarządzanie konfliktami i wskazywanie grup do budowania partnerstwa; 3. pośredniczyć między różnymi interesariuszami w dążeniu do poprawy zdrowia publicznego; 4. popierać politykę ochrony zdrowia i usługi chroniące zdrowie jednostek i społeczności

5. Różnorodność i włączenie społeczne Ta kategoria identyfikuje kompetencje społeczno-kulturowe wymagane do skutecznego współdziałania z różnymi osobami, grupami i społecznościami pracownik zdrowia publicznego jest w stanie: 1. rozpoznawać, w jaki sposób determinanty zdrowia (biologiczne, społeczne, kulturowe, ekonomiczne) wpływają na zdrowie określonych grup ludności; 2. uwzględniać różnorodność populacji podczas planowania, wdrażania, dostosowywania i oceny programów i polityk w dziedzinie zdrowia publicznego; 3. zastosować odpowiednie podejście do osób z różnych środowisk kulturowych; społeczno-ekonomicznych i edukacyjnych oraz osób w każdym wieku, płci, stanu zdrowia;

6. Komunikacja Ta kategoria kompetencji dotyczy wielu wymiarów komunikacji, w tym wymiany wewnętrznej i zewnętrznej; umiejętność obsługi komputera; dostarczanie odpowiednich informacji różnym odbiorcom; praca z mediami i techniki marketingu społecznego. pracownik zdrowia publicznego jest w stanie: 1. skutecznie komunikować się z osobami, rodzinami, grupami, społecznościami i współpracownikami; 2. przekazywać informacje dla odbiorców profesjonalnych, nieprofesjonalnych; 3. mobilizować osoby i społeczności, używając odpowiednich mediów, zasobów społeczności i technik marketingu społecznego; 4. wykorzystywać obecną technologię do skutecznego komunikowania się;

7. Przywództwo Ta kategoria koncentruje się na kompetencjach przywódczych, które budują potencjał, poprawiają wydajność i poprawiają jakość środowiska pracy. Umożliwiają także organizacjom i społecznościom tworzenie, komunikowanie i stosowanie wspólnych wizji, misji i wartości. pracownik zdrowia publicznego jest w stanie: 1. określić misję i priorytety organizacji zdrowia publicznego, w której pracuje i realizować je w praktyce; 2. przyczyniać się do rozwijania kluczowych wartości i wspólnej wizji w planowaniu i wdrażaniu programów i polityk zdrowia publicznego w społeczności; 3. wykorzystywać etykę zdrowia publicznego do zarządzania sobą, innymi, informacjami i zasobami; 4. przyczyniać się do zespołowego i organizacyjnego uczenia się dla realizacji celów zdrowia publicznego; 5. przyczyniać się do utrzymania standardów efektywności organizacji; 6. zademonstrować umiejętność budowania potencjału społeczności poprzez dzielenie się wiedzą i doświadczeniem.

Australia Badania dotyczące podstawowych kompetencji w zakresie zdrowia publicznego Źródło: Core Health promotion competencies for Australia, 2007

Celem opracowania było określenie zestawu podstawowych kompetencji, tj. kompetencji, które lekarz zajmujący się promocją zdrowia powinien mieć niezależnie od tego, w jakim otoczeniu pracuje Wyróżniono 10 podstawowych kompetencji promocji zdrowia dla Australii Źródło: Core Health promotion competencies for Australia, 2007

Celem opracowania było określenie zestawu podstawowych kompetencji, tj. kompetencji, które lekarz zajmujący się promocją zdrowia powinien mieć niezależnie od tego, w jakim otoczeniu pracuje Wyróżniono 10 podstawowych kompetencji promocji zdrowia dla Australii Wyróżnione kompetencje dotyczą aktywności pracowników ochrony zdrowia związanych z promocją zdrowia i zdrowego trybu życia. Źródło: Core Health promotion competencies for Australia, 2007

1. Potrzeby i determinanty Przeprowadzenie odpowiedniej oceny potrzeb i wykazanie zrozumienia uwarunkowań zdrowia specjaliści od promocji zdrowia powinni być w stanie: ü identyfikować potrzeby i źródła danych na temat potrzeb zdrowotnych osób / społeczności / populacji ü identyfikować czynniki behawioralne, środowiskowe i organizacyjne, które promują zdrowie lub na nie wpływają ü ustalać priorytety promocji zdrowia na podstawie dostępnych dowodów, wykorzystując dane regionalne, stanowe i krajowe.

2. Planowanie i konsultacje Zaplanowanie odpowiedniej interwencji promującej zdrowie specjaliści od promocji zdrowia powinni być w stanie: ü zaangażować członków społeczności i interesariuszy w planowanie i ocenę programu ü opracowywać logiczne, trwałe programy zdrowotne oparte na teorii i dowodach ü formułować odpowiednie i mierzalne cele ü wybierać i uwzględniać wdrożenie odpowiednich (sprawdzonych / najlepszych) praktyk/ strategii

3. Wsparcie społeczności Opracowywać strategie, które umożliwią społecznościom podejmowanie inicjatyw promujących zdrowie specjaliści od promocji zdrowia powinni być w stanie: ü asystować, wspierać i i budować zdolności usługodawców i pracowników ochrony zdrowia w celu zastosowania metod i programów promocji zdrowia.

4. Polityka, wsparcie i środowisko Stosowanie strategii, które koncentrować się będą na zmianach strukturalnych i środowiskowych specjaliści od promocji zdrowia powinni: ü być świadomi jakie są priorytety krajowe i określać, jaki mają one wpływ na lokalne plany

5. Budowanie partnerstwa Praca i wdrażanie partnerstwa na rzecz zdrowia specjaliści od promocji zdrowia powinni być w stanie: ü skutecznie współpracować ze społecznościami, organizacjami i innymi sektorami ü identyfikować kluczowe elementy skutecznej polityki promocji zdrowia ü współpracować z innymi specjalistami i organizacjami

6. Komunikacja Skuteczna komunikacja z innymi profesjonalistami i pacjentami specjaliści od promocji zdrowia powinni być w stanie: ü pisać raporty ü komunikować się słownie i słuchać refleksyjnie ü dostosować komunikację tak, aby uwzględnić różnice kulturowe i inne (np. płeć, wiek, pochodzenie) ü umieć wyartykułować specjalistyczny żargon promocji zdrowia zrozumiałym językiem ü posiadać umiejętności interpersonalne (negocjacji, pracy zespołowej, rozwiązywania konfliktów)

7. Wiedza Wykazywanie się odpowiednią wiedzą do prowadzenia promocji zdrowia specjaliści od promocji zdrowia powinni być w stanie: ü zastosować teorię do planowania, wdrażania i badań promocji zdrowia ü posiadać wiedzę na temat systemu opieki zdrowotnej i szerszych systemów, które mają wpływ na zdrowie ü być na bieżąco z krajowymi i międzynarodowymi wydarzeniami w dziedzinie promocji zdrowia

8. Organizacja i zarządzanie działaniami promującymi zdrowie specjaliści od promocji zdrowia powinni: ü wykazywać takie cechy jak: kreatywność, wrażliwość, inicjatywę, elastyczność, współpracę i uczciwość zawodową ü posiadać umiejętności pracy w ramach zespołu

9. Ewaluacja i prace badawcze Ocenianie promocji zdrowia specjaliści od promocji zdrowia powinni być w stanie: ü monitorować programy i dostosowywać cele ü wybierać instrumenty ewaluacji promocji zdrowia ü przekazywać wyniki ewaluacji promocji zdrowia

10. Wykorzystanie technologii Posiadanie umiejętności zastosowania odpowiednich technologii specjaliści od promocji zdrowia powinni być w stanie: ü obsługiwać komputer, edytory tekstu i systemy poczty e-mail itp. ü tworzyć pisemne / graficzne materiały prezentacyjne za pomocą komputera ü używać Internetu jako narzędzia pracy ü wykorzystywać technologie informacyjne

Projekt Europejski Rozwijanie kompetencji i standardów zawodowych w zakresie budowania potencjału w zakresie promowania zdrowia w Europie Projekt Comp. HP był finansowany w ramach Programu Unii Europejskiej w dziedzinie zdrowia od 2009 do 2012 roku. Żródło: Comp. HP , Developing competencies and professional standards for Health Promotion Capacity Building in Europe, The Comp. HP Project Handbooks

Wnioski Ø Obserwuje się tendencję do opracowywania szerokich ram kompetencji, obejmujących całościowo różne zawody z szeroko definiowanego obszaru ochrony zdrowia Ø Oczekiwane kompetencje dla poszczególnych zawodów i ról w systemie ochrony zdrowia określane są następnie w tak zdefiniowanych ramach Ø Kompetencje mają częściej charakter kompetencji ogólnych, społecznych, behawioralnych niż szczegółowych, opartych na kwalifikacjach i definiowania zakresu przedmiotowej wiedzy

Wnioski Ø Przejście w kierunku wspólnego zestawu umiejętności możliwych do przeniesienia z jednego zawodu do drugiego może przynieść korzyści dla systemów opieki zdrowotnej, Ø umożliwiając pracownikom służby zdrowia przekształcenie ich w bardziej zaawansowane role lub Ø pozwalając im na łatwiejsze przejście od jednego zawodu w sektorze zdrowia do inny, gdzie rośnie popyt. Ø W wielu krajach trwają dyskusje na temat reformy edukacji medycznej, kładąc nacisk na bardziej międzybranżową edukację i pracę zespołową.

Wnioski Ø Wzywa się do partnerstwa edukacyjnego między edukacją medyczną, pielęgniarską, farmaceutyczną i innymi, również kładzie nacisk na lepsze szkolenie w zakresie pracy zespołowej i nabywanie wspólnego zestawu umiejętności przydatnych do współpracy i możliwych do przeniesienia w różnych zawodach. Ø Tradycyjna edukacja medyczna jest obecnie często oparta na wiedzy, natomiast kształcenie oparte na kompetencjach koncentruje się na umiejętnościach niezbędnych do wykonywania pracy.

Wnioski Ø Jasno zdefiniowane kompetencje mogą być Ø podstawą ciągłej edukacji medycznej, a także Ø podstawą zapewniania jakości i wspierania ewolucji specjalności medycznych, które bardziej odpowiadają potrzebom zdrowia ludności. Ø Zachodzi potrzeba budowy odpowiednich mechanizmów w zakresie polityk, które można wykorzystać w rozwiązywaniu problemów związanych z niedopasowaniem umiejętności w sektorze opieki zdrowotnej, w tym polityk ciągłego rozwoju zawodowego, aby zapewnić adekwatność i aktualność umiejętności pracowników ochrony zdrowia.

Ramy kompetencji dla sektora/grup zawodowych lekarze Pielęgniarki i Dentyści położne Ratownicy medyczni Farmaceuci Diagności Felczerzy laboratoryjni Specjaliści zdrowia publicznego