8 SINIF 8 NTE DEPREM VE HAVA OLAYLARI

8. SINIF 8. ÜNİTE DEPREM VE HAVA OLAYLARI FATMA BULUT 140513102

KAZANIMLAR • 8. 8. 3. 1. Mevsimlerin oluşum sebebini, Dünya’nın dönme ekseninin eğikliği ve Güneş etrafındaki dolanmasıyla ilişkilendirir. • 8. 8. 3. 2. Dünya’nın dönme ekseninin eğikliğini dikkate alarak Güneş etrafındaki dolanma hareketine ait bir model oluşturur ve sunar.

GİRİŞ Gece ve gündüz nasıl oluşur ?

• Dünya’nın duruşunun eğik olduğunu biliyoruz. Dünya kendi etrafında dönerken Dünya’nın Güneş’i görmeye başlayan kısımlarında sabah olmaya başlarken Güneş’in kaybolmaya başladığı kısımlarında ise akşam olmaya başlamıştır.

• Dünya kendi etrafında dönerken Dünya’nın Güneş’i gören kısımlarında gündüz, görmeyen kısımlarında ise gece yaşanmaktadır. • Peki mevsimlerin oluşumu hakkında neler biliyoruz ?

KEŞFETME KAVRAMSAL DEĞİŞİM METNİ • “Mevsimler, Dünya’nın Güneşe yaklaşıp uzaklaşmasıyla oluşur. ’’ Eğer bu ifade doğru olsaydı Dünya’nın her yerinde aynı anda aynı mevsim yaşanırdı. Kuzey ve Güney Kutup noktaları 6 ay gündüz ve 6 ay gece olmazdı. Demek ki mevsimler Dünya’nın Güneş’e yaklaşıp uzaklaşmasıyla oluşmaz.

ETKINLIK 1 Araç ve gereçler: Döküm ayak, güç kaynağı, bağlama parçası, Dünya modeli, ışık kaynağı Etkinliğin Yapılışı • Yanda görülen düzeneği kurunuz. • Işık kaynağını paralel ışın demeti verecek şekilde ayarlayınız. Dünya modelinin üzerindeki yarım çemberi yavaş döndürerek ışık kaynağından çıkan ışınların kutupları ve Ekvator’u aydınlatma durumuna dikkat ediniz. Çemberin döndürülüşü sırasında Kuzey ve Güney Kutup noktalarının ışık alıp almadığını gözleyiniz. ÖNCE TAHMİN EDELİM! Etkinlik Soruları 1. Işık kaynağından çıkan ışınlar Dünya’nın her yerine aynı diklikte mi geliyor? 2. Işık kaynağından çıkan ışınlar Ekvator bölgesine ve Kutup bölgelerine hangi açılarla geliyor? 3. Dünya’nın ışık almayan bölgeleri günün hangi saatlerini yaşıyor olabilir?

ROL OYNAMA • Güneş: Ben gezegenlerin ısı ve ışık kaynağıyım. Aynı zamanda ben bir yıldızım. • Dünya: Ben Güneş sisteminde bir gezegenim. Yıllık hareketimi Güneş’in etrafında dolanarak tamamlarım. • İlkbahar: Ben mevsimlerin en güzeliyim. Dünya benim etkim altındayken çiçekler açar, kuşlar ötüşür. • Yaz: Ben yazım. Güneş Dünya’yı en çok ben varken ısıtır. Ben varken tatil başlar, denizler ısınır, insanlar denize girer. • Sonbahar: Ben Dünya’yı etkilerken dünya kışa hazırlanır, ağaçlar yapraklarını döker, yağmurlar yağar. • Kış: Benim beyaz örtüm yeryüzünü sardığında Dünya kış mevsiminde demektir. Onları biraz üşütsem de çocuklar beni çok severler. • Mevsimler kendini tanıttıktan sonra güneşin etrafındaki konumlarını alırlar ve Dünya’nın dolanma hareketiyle birlikte mevsim başlangıç tarihlerini söyleyerek sırasıyla mevsimler kendini tanıtırlar. ( Dünya dolanma hareketini yaparken dönme eksenin eğikliğini ve dönme yönünün saat yönünün tersine olduğunu belirtir ve ona göre hareket eder. )

ETKİNLİK 2 • MATERYALİMİZİ İNCELEYELİM !

AÇIKLAMA • Dünya sadece kendi etrafında dönmez ayrıca Güneş’in çevresinde de dolanır. Bu dolanma sırasında dört mevsim oluşur. • Bu, dönüşünde Dünya’nın yarısı yaz mevsimini yaşarken diğer yarısı kış mevsimini yaşar. Bu, dönüşümlü olarak devam eder. • Dünya, Güneş etrafındaki dolanımını tamamladığında 1 yıl, 4 mevsim, 12 ay, 52 hafta, 365 gün 6 saat meydana gelir.

• Eksen eğikliğine ve Dünya’nın Güneş etrafındaki hareketine bağlı olarak Güneş ışınlarının bir merkeze geliş açısı yıl boyunca değişir. • Bunun sonucunda ise mevsimler oluşur. Dünya’nın Güneş etrafındaki hareketi sırasında ekinoks (gece gündüz eşitliği) tarihleri ile gün dönümü tarihleri ortaya çıkar. • Bunlar, mevsimlerin başlangıç ve bitiş tarihleridir. • Ekinoks tarihleri 21 mart ve 23 eylül, gün dönümü tarihleri ise 21 haziran ve 21 aralıktır.

• Mevsimlerin oluşmasının temel sebebi eksen eğikliği ve Dünya’nın Güneş çevresindeki hareketidir. • Her iki yarım kürede de mevsimler birbirinin tersi olarak yaşanır. • Kuzey yarım küre yazı yaşarken güney yarım küre kışı yaşamaktadır. • Aynı şekilde birinde sonbahar yaşanırken diğerinde de ilkbahar yaşanır.

• Eğer eksen eğikliği olmasaydı Dünya, Güneş’in etrafında dolanırken Güneş ışınlarının yere düşme açısı değişmeyecek, sıcaklık değişimleri gerçekleşmeyecek, böylece mevsimler de oluşmayacaktı.

Dünya’nın Sıcaklığı Nasıl Değişir? • Sabahları hava serindir, öğleye doğru ısınır ve akşama kadar sıcak olur. Akşam Güneş battıktan sonra tekrar hava serinlemeye başlar. Bunun sebebinin ne olduğunu biliyor musunuz?

• Güneş ışınlarının yeryüzünü ısıttığını biliyoruz. • Güneş ışınları hava olaylarında etkili olduğu kadar yeryüzünün ısınmasında da etkilidir. • Dünya’nın Güneş ışınlarını alan kesimlerinin gündüz, Güneş ışığı almayan kısmının ise gece olduğunu biliyorsunuz. • Bunun sonucunda Güneş ışınlarının dik geldiği bölgelerde hava sıcaklığı artar. Güneş ışınlarının yatay geldiği veya hiç gelmediği bölgelerde ise hava biraz serin olur. • Gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkı bundan kaynaklanır.

• Dünya, kendi ekseni etrafında dönerken bir yandan da Güneş’in ekseni etrafında dolanır. • Dünya, Güneş etrafında hareket ederken elips şeklinde bir yol izler. • Buna Dünya’nın Güneş etrafındaki yörüngesi denir. • Dünya’nın Güneş etrafındaki hareketi sırasında, dönme ekseni yörünge düzlemine dik değildir. • Yaklaşık olarak 23, 5 derece eğiktir. • Bunun sonucu olarak gece ve gündüz süreleri eşit kalmaz.

• Ayrıca Dünya ekseninin 23, 5 derece olması ve elips şeklinde bir yol izlemesi sebebiyle Güneş ışıkları yeryüzüne her zaman aynı eğim ve aynı uzaklıkla gelmez. • Dünya’nın Güneş’ten aldığı ısı ve ışık enerjisi değişir. • Bunun sonucunda da mevsimler oluşur.

• Not: 21 Haziran ve 21 Aralık tarihlerinde, aydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçtiğinden, gece ve gündüz süreleri her iki yarım kürede farklıdır. Ancak, aydınlanma çemberi Ekvator'u yıl boyunca iki eşit parçaya ayırdığından, Ekvator'da sürekli gece ve gündüz eşitliği yaşanır.

DERINLEŞTIRME • Dünya’nın Güneş’in etrafındaki dolanma hareketini neye benzetebiliriz ?

• http: //www. eba. gov. tr/video/izle/67156756688 a 72066 d 6 c 9 be 14 ccca 7 f 01746391387002 • https: //www. facebook. com/be. inspired. 2011/videos/1051949888254680/

DEĞERLENDİRME

5. Dünya’mızda mevsimlerin oluşmasının sebebi aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) Dünya’nın sahip olduğu kütle çekimidir B) Ay’ın Dünya etrafında dolanmasıdır C) Dünya’nın dönme ekseninin eğikliğidir D) Dünya’nın Güneş ile arasındaki uzaklıktır 6. Güney yarım kürede ilkbahar başlangıcı olan tarih hangisidir? A) 21 MART B) 4 TEMMUZ C) 21 HAZİRAN D) 23 EYLÜL

• (…) Gece gündüz sürelerinin değişmesi yıllık hareketin bir sonucudur. • (…) Yerçekiminin kutuplara doğru artması eksen eğikliğiyle ilgilidir. • (…) Türkiye’de 21 hazirandan sonra gündüz süresi gece süresinden uzun olmaya başlar. • (. . . ) Mevsimlerin oluşmasının temel sebebi Dünya’nın kendi etrafında dönmesidir. • (. . . ) Dünya’nın Güneş etrafındaki hareketi esnasında, dönme ekseni yörünge düzlemine diktir.

DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER