ZME YNELK ALE TERAPS ZME YNELK KISA ALE

ÇÖZÜME YÖNELİK AİLE TERAPİSİ

ÇÖZÜME YÖNELİK KISA AİLE TERAPİSİ �Çözüme yönelik kısa aile terapisi, çeşitli yaklaşımlarla yapılabilmektedir. �Burada belirtilen, çözüme yönelik kısa aile terapisi modeli, temel olarak bireyin çevreyle bağlantılarına etkileşim ve iletişimine odaklanan aile terapisine özgü, “sistem” yaklaşımına dayalı bir modeldir.

�Sistem Kavramı ve Temel Nitelikleri ◦ Sistem kavramı, aile terapisinin anahtar kelimelerinden birisidir. ◦ Değişik aile terapilerinde ki sisteme ilişkin olarak genel görüş, “bütünün, parçalarının toplamından farklı olduğu” algısına ve aşağıda belirtilen özelliklerin varlığına dayanmaktadır.

�Bütünlük: Sistemin bir kısmındaki değişiklik zorunlu olarak tüm sistemi etkiler. �Toplanmama: Bütün, bütünü oluşturan parçaların toplamından farklıdır. �Eş ve çoklu sonuçluluk: Son duruma, farklı başlangıç durumlarından yola çıkarılarak veya değişik yollardan gidilerek ulaşabilir ve benzer başlangıç durumları, birbirine benzemeyen son durumlarla

�Dönüşlü ya da döngüsel nedensellik: Sistem geri bildirim halkalarından oluşan parçaların bütünüdür; sistemde neden-sonuç ilişkisi doğrusal değildir. Doğrusal nedensellik ya da ardışık bir neden-sonuç ilişkisinde, başlangıç noktasına bir yansıma olmazken, dönüşlü nedensellik ilkesinde, başlangıç durumu da etkilenmektedir.

�Çözüme Yönelik Kısa Aile Terapisinin Sistem Anlayışı Çeşitli sistem ve aile terapisi kuramcıları, ailenin bir “iletişim” sistemi, “güç” sistemi bir “duygu” sistemi bir “kültürel” sistem, “davranış” sistemi, bir “oyunlar” sistemi ve bir “biyolojik” sistem olduğu konusunda farklılaşırlar, ancak, sistem kuramında ve aile terapisinde ki terapi durumununda bir sistem olduğu görüşünde birleşirler.

�Çözüme yönelik kısa aile terapisi, geleneksel aile terapisinin sisteme bakış açısını, değişik bir vurgulama yaparak kullanmaktadır. �Aile sistemini, sadece aile bireyleri olarak değil, içinde terapistlerin de bulunduğu bir bütünsellik içinde alır. �Çözüme yönelik kısa aile terapisinde “aile” ve “terapi ekibi” sistemin iletişim ve etkileşiminde bulunan iki“alt sistem” olarak düşünülür. �Sistem anlayışındaki bu farklılık, aile terapisinin metodolojik sınırlarını da değiştiren bir kavrayış olmaktadır.

�Kısa Aile Terapisinin Nitelikleri � Çözüme yönelik kısa aile terapisinin ayırt edici özelliği, “kısalığı” olmakla birlikte, kısalık izafiye bir kavramdır. � Değişik terapi modellerinde de kısa süren uygulamalardan söz edilir. � Kısa terapi türlerinin bazıları, kısalık sınırını, “zamana” göre, bazıları ise “amacın gerçekleşmesine” göre koyarlar. � Psikodinamik ağırlıklı psikoterapide, 8 -40 oturum kısalığı belirleyici sayılmaktadır. � Aile terapisi geleneğinde de farklı kısa terapiler vardır. � Örneğin, davranışçı ekol kısa terapiyi 10 -20 oturumla sınırlar.

� Çözüme yönelik kısa aile terapisi modelinde, terapinin kısalığı, “amacın gerçekleşmesi” ile ilgilidir. � Amaç, nevrotik belirtiyi kişinin gereksinimini karşılayacak biçime dönüştürmek, aşamalı birkaç girişimle sistemde ve bireylerde olan değişimi etkilemeye çalışmaktır. � Kısa aile terapisi merkezlerinde, özgül teknik ve yaklaşımlar kullanılarak, vakaların %72’sinin ortalama, yedi oturum içinde amaçlarını gerçekleştirdiği ya da belirgin düzelme gösterdikleri belirtilmiştir.

�Çözüme yönelik kısa aile terapisini, diğer terapilerden ayıran çok önemli bir farklılık, terapistin, durum ne kadar karmaşık olursa olsun, kişinin davranışındaki ufak bir değişimin, durumla ilgili tüm kişilerin davranışında değişiklik yapacağı ve bu değişimin diğer değişikliklere yol açacağına inanmasıdır. �Terapinin olası en kısa yoldan bu değişimin nasıl sağlanayacağı konusu şöyle açıklanabilir.

� Terapiste başvuruya yol açan sorunların çoğu, insan etkileşimleri sonucu gelişir ve sürer. � Bireyler sürekli olarak öğrenir ve birbirleriyle etkileşim içinde, sürekli olarak değişik yollar denerler ve gelişirler. Kısa aile terapisinde değişime ilişkin çözüm, duruma özgü yapı içindeki etkileşimlerde aranır. � Kısa terapinin amacı, bireylerin “davranışlarını” ya da davranış ve durumlara ilişkin “yorumlarını” değiştirerek, yakınmalarına bir çözüm bulmalarını sağlamaktır. � “Değişim ve çözüm” süreci genel anlamda, somut gerçeklerin kavramsal anlamlarına ilişkin bireysel değişim, yeniden tanımlama, yeniden çerçevelendirme yolu ile farklılığın giderilmesi, ya da bir fikir oluşumu sağlanarak gerçekleşir.

� Terapide değişim ve çözümü sağlamak için, başvuran kişiye ilk olarak “ sorununuzun çözümlenmiş olduğunu nasıl anlayacaksınız? ” sorusunun cevaplandırılması ve tanımlanmasının yaptırılması gerekmektedir. � Yakınma ya da sorunlar, kişinin görüşü ve yorumu ile gelen davranış örnekleridir. � Terapist çözüm geliştirmek için başvuran kişinin sorununa değil, danışan kişinin bu sorunun çözümü gibi gördüğü durumlara, yaşantılara ve olaylara odaklaşmasını kolaylaştırıcı, bunları güçlendirici davranışlara yönlenmesi gerekir.

� Kısa aile terapisinde sorunlara değil, istisna ve özel durumlara bakılır. � Oluşacak istenilen değişim duygusal, algısal veya davranışsal değişimdir. � Soruna ilişkin duygular değiştiğinde o durumun yararlı yanına bakıldığında kişi davranışsal değişiklik yapabilir ve aynı sorun hakkında farklı duygular hisseder ve yeni duygusal tepkiler geliştirir. � Kişi değişik davrandığında bunu duygusal ve algısal değişiklikler izler.

Terapinin özünü anlatan temel prensipler şunlardır: � Eğer kırık değilse, tamir etme. � Eğer işe yarıyorsa, daha fazla yap. � Eğer işe yaramıyorsa, farklı şeyler yap. � Küçük adımlar büyük değişimlere öncülük edebilir. � Çözümün problem ile doğrudan bağlantısı olması gerekmiyor. � Çözüme ulaşılması için kullanılan dil, problemi tanımlamak için ihtiyaç olandan farklıdır. � Her zaman problem olmaz, her zaman istisnalar vardır. � Gelecek tartışılabilir.

�Kısa Aile Terapisinin Düzeni ve Yeri � Çözüme yönelik kısa aile terapisi, tek bir terapist ya da bir ekiple birlikte yapılır. � Terapi yeri iki odadan oluşur, odaların arasında tek yönlü ayna vardır. � Odalarda, video ve iki oda arasında telefon bağlantısı bulunur. � Terapistin aile olan çalışmasını, diğer terapi ekip bitişik odadan izleyebilir. � Kısa Aile Terapisine başvuranların yakınmaları, olağan gündelik yaşam güçlüklerinden, psikoterapide başarı sağlanması olanaksız görünen çok çeşitli psikiyatrik sorunlara kadar uzanan bir dağılım gösterir. � Bir kişiyi genellikle tek bir terapist izlemektedir. Oturumlar yaklaşık 60 -70 dakika sürer.

�İlk Oturum �Çözüme yönelik kısa aile terapisinde, süreç olarak ilk oturumda izlenen işlem yolu birbirine bağlı yedi aşama içinde gerçekleşir. Bu aşamalar şöyledir; �Ortamın ve İşlemin Tanıtılması: �İlk oturumun başında; terapi için başvuran kişiye terapi süreci, çalışma şekline ilişkin genel bilgiler verilir.

�Yakınma ve Problemin Ortaya Konması: �İlk aşamada, kişi hakkında, nerede çalıştığı, nerede okuduğu gibi kısa özlük ve kişisel bilgiler alındıktan sonra “yakınma” ve sorun ile ilgili sorular sorulur. �“Nasıl yardım edebilirim? ” �“Sizi buraya getiren nedir? ” �“Bugün buradan ne almış olarak giderseniz bugünün verimli geçtiğini düşünebilirsiniz? ” şeklinde“yapılanmış” sorular sorulur.

� Cevap olarak; � “A yatağını ıslatıyor” � “A'nın öfke nöbetleri oluyor” gibi kısa ifadeler yeterli ifadeler sayılır. Daha sonra terapist konuşmayı olabildiğince somut ayrıntılara yöneltir. Adım adım, � Tam olarak ne oluyor? , � Yakınmaya aileden kimler katılıyor? , � Sıklık frekansı nedir? Gibi ayrıntılar görüşülür. Yakınma kalıbı nedenli detaylı tanımlanırsa, potansiyel çözüm ve girişim olasılıklarının belirlenmesi o denli kolay olur. “Aramızda iletişim yok” gibi belirsiz yakınmalar bile yeterli olabilir. Bu durumda “iletişim kuruyor olduğunuzu nereden anlayacaksınız? ” gibi sorularla ayrıntılara inilir.

�Mucizevi Çözüm Tablosu: � Bir temel araç olarak, “mucize sorusu” kullanılarak, kişiye, “Bu gece yatağa girdiniz. � Bir mucize oldu. Sabah kalktınız. Mucize olduğunu bilmiyorsunuz. Sizi buraya getiren “sorun” gece mucizevi olarak çözümlenmiş. Ertesi sabah uyandığınızda bir mucize olduğunu nereden anladınız? � Neler değişmiş olurdu? ” şeklinde bir sorulur. Bu soruya verilen cevaplar, başvuran kişinin “çözüm tablosunu” tanımlayıcı ipuçları verirler. Bireydeki değişim için neyin yararlı olacağı, neyin olmayacağı konusunda “ayrım” yapmasını sağlar.

� Terapist görüşmenin bu aşamasında yakınmanın ortaya çıkmayan boyutları ve durumları araştırır. � Bu aşama terapinin amacını belirlemeye yönlendiricidir. � Yakınmanın olmadığı durumların belirlenmesi, geleceğin yakınmasız olabileceği durumları anlamaya yardım eder. � Somut amaçların ortaya konması terapinin hastaya ne kadar, değişim konusunda umutlandırıcı bir durumdur. � İlgili herkesin, sorunun ne zaman çözümleneceğini ve terapinin ne zaman biteceğini ve bunun nasıl anlaşılacağını bilmesi önemlidir. � Bir amaç yoksa tedavi hayat boyu sürebilir. Amaçların açık ve somut olarak belirlenmesi, çözüme yönelik kısa aile terapisinde çok önemlidir.

�Çözüm Olasılıklarının Araştırılması: Çözüm konusunda, başvuran kişiler genellikle belirsiz ve genel yanıtlar verirler. “Sorunun çözümlenmiş olduğunda neler değişmiş olacaktır? ” gibi sorular, amacın somutlaştırılması açısından önemlidir. Birden çok kişinin söz konusu olduğu durumlarda, amacın gerçekleşmesi halinde yaşamın neye benzeyeceği konusundaki fikirler görüşmeye çeşitlilik getirecektir. Bu aşamada, yakınmaların ayrıntılarından çok çözüm olasılıkları ve seçeneklerin konuşulmasına ağırlık verilir ve çözüm olasılıklarının görüşülmesi değişim sürecini kolaylaştırır.

�Ekip Görüşmesi: İlk oturumun yaklaşık 35 -45 dakikasında, terapist tek ise “düşünmek” ya da ekibi ile “görüşmek” için 10 dakikalık bir süre için gruptan izin ister. Görüşmede ilgilen şey, “çözüm tercihleri” olduğu için artık yakınmalar, yakınmaların nasıl sürdüğü, işe yaramaz çözüm önerileri konuşulmaz. Bunun yerine, başvuran kişinin, kendisi için neleri yatıyor olduğuna, yakınma ve sorunlar geride kalınca, kişinin nasıl olacağına ilişkin bireysel düşüncelerine ağırlık verilir.

�Çözüme Yönelik “Girişim Biçimi” ve Mesajın Hazırlanması: �Terapi sürecinde, aynalı oda arkasındaki ekip, ya da terapist, “çözüme yönelik girişim biçimini” hazırlar ve bir kâğıda özet olarak yazar. �Çözüme yönelik girişim biçimi ve mesajın hazırlanması, şu soruları yanıtlayacak biçimde yapılır:

�Başvuranın yararlı ve etkili olacak neler yaptığı, � Yakınmanın olduğu zamanlarla, olmadığı zamanlarda neler olduğu, � Yakınma ile ilgili aşamalar kaydedilir. �Yakınma kalıbının çözümlenmiş şekli tasarlanır. � Çözüm tasarımlarından hangisinin o olguya uyacağı, hangisinin en kolay kabul edileceği dikkate alınır.

� Mesajın � Mesaj İletilmesi yapı ve nitelik olarak “övgü” ve “mesaj” olmak üzere, iki bölümü kapsar. � Yapısal olarak mesaj örgülerle başlar. � Övgüler başvuranın kendisi için yararlı, doğru yaptığı şeylere dayandırılır. � Övgü kişinin olguyu daha esnek bir bakış açısı ile algılamasına yardımcı olacak bir şekilde hazırlanır. � Övgü çözüm yönelimini güçlendirme amacı ile olumlu bir nitelik taşır.

� Görüşmenin bütününe egemen olan bu olumlu yönelim, mesajla, yoğunlaşmış ve odaklanmış bir şekilde düşünür. � Mesaj, başvuran kişilerin, terapistlerin, olayı kendi bakış açısından nasıl algıladığını bilmesini sağlayacak bir yapı gösterir. � Kişiye çözüme yönelik ipuçları taşıyan “yeni ve değişik bir şey yapmak konusunda” uygun bir zihinsel kavrayışa ulaşmasını amaçlar. � Terapist, özetlediği mesajı ailedeki başvuran kişiye iletir. Mesajın iletilmesi yaklaşık 5 dakika sürer. � Mesaj hazırlanırken geçen bekleme süresi, mesajı olan ilgiyi artırmaktadır.

�Diğer Oturumlar Yoğun geçen, “ilk oturumdan” sonraki oturumlarda, görüşmeler bireylerin ve ailenin çözümle ilgili yorum ve davranışların geliştirilmesi üzerinde yoğunlaşır. Sorun ve yakınmalar ilk oturumda konuşulduğu için diğer oturumlarda bunlara yer verilmez. Terapist, kişileri olmasını istedikleri noktalara ve bunlardan gerçekleşenleri ödüllendirmeye yönlenir.

Değişiklik olmaması durumunda, olması gerekenler, daha ayrıntılı biçimde tartışılır. Bir değişme olmaması halinin, çoğu kez ilişkilerin kötüye gitmekte olduğunun bir işareti olabileceği vurgulanır. Yapılacak bazı ödevlerde verilebilir.

�Genel Değerlendirme Çözüme yönelik kısa aile terapisi, bireylere de uygulanacağında sorunu, “insan ilişkileri” bağlamında ele alıp çözümlemeye yöneldiği için, aile terapisini bütün aileyi görmeyi amaçlayan terapi yönteminden ayrılır. Basit, öğretilebilir ancak pek de kolay olmayan bir yöntemdir.

Kısa süre içinde sonuç almaya yöneliktir ve bu yapılırken oldukça stratejik bir tutum izlenir. Başvuranı olduğu gibi kabul edici bir tutumla onun kendisi için yapıyor olduğu olumlu şeyleri buldurmaya çalışır. Kurumsal düzeyde ki tutumları ile tıbbi modelin benimsediği hastalık modelinden de farklıdır. Terapide, genellemelerden kaçırılarak, kişinin değişik olan, o kişiye özgü olan yanına odaklanılır.

�Terapide sadece “anlama” değil, “yeniden tanımlama ve adlandırma” çok önemli görülür. �Doğa bilimlerindeki belirleyici nedensellik ilkelerini değil, davranış bilimlerindeki anlamayı geçerli kabul eder. �Terapi sürecini de basit düzeydeki anlamakla sınırlamaz, yeniden anlam vermeyi hedefler. �Çözüme yönelik kısa aile terapisinde, analitik yöntemler de olduğu gibi sorunun nedenini bulup ortadan kaldırma çabasına da girilmez.

Ruhsal sorunların terapisinde çok yönlü ve birden çok yaklaşımın geçerli olduğu günümüzde, çözüme yönelik kısa aile terapisi, güncel, pratik ve başvuranlar da ki birçok sorunun çözümlenmesinde yararlanılabilecek ve öğretilebilir bir model olarak görülmektedir.

Beni dinlediğiniz için teşekkür ederim…