Zasady odpowiedzialnoci za przestpstwa i wykroczenia V dr

Zasady odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia V dr Katarzyna Łucarz

Stadia realizacji przestępstwa/wykroczenia - zamiar przygotowanie usiłowanie dokonanie Zamiar zawsze pozostaje bezkarny zgodnie z zasadą cogitationis poenam nemo patitur.

Przygotowanie Sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności w tymże celu wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania.

Karalność przygotowania Kodeks karny przewiduje karalność przygotowania do następujących przestępstw: 1) wszczęcie lub prowadzenie wojny napastniczej (art. 117 § 1 k. k. ), 2) zabójstwo lub spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu osoby należącej do określonej grupy narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej lub wyznaniowej (art. 118 § 1 k. k. ), 3) stwarzanie osobom należącym do grupy narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej lub wyznaniowej warunków życia grożących jej biologicznym wyniszczeniem (art. 118 § 2 k. k. ), 4) zamach lub spisek przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej (art. 127 § 1 k. k. ), 5) zamach stanu (art. 128 § 1 k. k. ), 6) zamach na jednostkę Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (art. 140 § 1 k. k. ), 7) sprowadzenie pożaru lub katastrofy (art. 163 § 1 k. k. ), 8) sprowadzenie powszechnego niebezpieczeństwa (art. 165 § 1 k. k. ), 9) piractwo wodne lub powietrzne (art. 166 § 1 k. k. ), 10) umieszczenie na statku wodnym lub powietrznym urządzenia lub substancji zagrażającej bezpieczeństwu powszechnemu (art. 167 § 1 k. k. ), 11) sprowadzenie katastrofy w komunikacji (art. 173 § 1 k. k. ), 12) wzięcie lub przetrzymywanie zakładnika (art. 252 § 1 k. k. ), 13) fałszowanie dokumentów (art. 270 § 1 k. k. ), 14) fałszowanie pieniędzy lub papierów wartościowych (art. 310 § 1 k. k. ), 15) puszczanie w obieg sfałszowanych pieniędzy lub papierów wartościowych (art. 310 § 2 k. k. ), 16) dezercja (art. 339 § 1– 3 k. k. ). Jeśli chodzi o kodeks wykroczeń nie przewiduje on karalności za to stadium realizacji czynu zabronionego jako wykroczenie.

Przesłanki usiłowania Odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje (art. 13 k. k. oraz art. 11 k. w. ). Z tak ujętej formuły usiłowania wynikają następujące jego przesłanki: - zamiar - zachowanie zmierzające bezpośrednio do dokonania - brak dokonania

- możliwe jest usiłowanie z zamiarem bezpośrednim, jak i ewentualnym. Ustawodawca mówi bowiem ogólnie o zamiarze. Jeżeli jednak ustawa wymaga dla dokonania danego przestępstwa, czy wykroczenia istnienia zamiaru bezpośredniego, używając takich zwrotów jak "chcąc" lub "w celu", to nie ma podstaw do uznania, aby usiłowanie takiego przestępstwa/wykroczenia możliwe było z zamiarem ewentualnym. Storna podmiotowa czyny zabronionego do dokonania którego sprawca zmierza narzuca więc formę strony podmiotowej usiłowania, - sformułowanie "zachowanie zmierzające bezpośrednio do dokonania" oznacza, że możliwe a przy tym karalne jest zarówno usiłowanie przestępstw/ wykroczeń z działania, jak i z zaniechania. Natomiast bezpośredniość decydująca o przyjęciu istnienia usiłowania ma miejsce wówczas, gdy biorąc za podstawę zamiar sprawcy i oceniając jego działanie z punktu widzenia przedmiotowego, można stwierdzić, że działanie to jest już ostatnią fazą jego działalności, którą ma wykonać, aby urzeczywistnić swój zamiar. Punktem odniesienia dla tej oceny jest zatem zestaw ustawowych znamion typu czynu zabronionego, do urzeczywistnienia którego sprawca zmierza swoim zachowaniem, - brak dokonania stanowi negatywny komponent usiłowania.

Formy usiłowania • udolne (art. 13 § 1 k. k. oraz 11 § 1 k. w. ), • nieudolne (art. 13 § 2 k. k. ), które zachodzi wówczas, gdy usiłujący nie uświadamia sobie, że dokonanie czynu zabronionego jest w ogóle niemożliwe ze względu na brak przedmiotu wykonawczego lub użycia środka nie nadającego się do dokonania, • ukończone, które zachodzi wówczas, gdy sprawca wykonał wszystkie czynności mające prowadzić do pełnej realizacji znamion czynu zabronionego i ze swej strony nie musi już przedsiębrać czegokolwiek, a jedynie oczekiwać rezultatów swego zachowania (możliwe przy wykroczeniach formalnych; czynny żal), • nieukończone (zatamowane, zahamowane) ma miejsce wówczas, gdy sprawca zdołał wykonać jedynie część czynności, które prowadzić miały do realizacji zamierzonego celu (możliwe przy wykroczeniach skutkowych; odstąpienie od dokonania).

Karalność usiłowania W przypadku przestępstw usiłowanie jest karalne zawsze, a sąd wymierza karę w granicach przewidzianych dla danego przestępstwa. Tymczasem w odniesieniu do wykroczeń, zgodnie z art. 11 § 2 k. w. usiłowanie jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Kodeks wykroczeń ogranicza karalność tej formy stadialnej do najpoważniejszych wykroczeń, powstałych z przekwalifikowania drobnych występków w wykroczenia (art. 119 – 120, 122, 124, 133 – 134 i 136 k. w. ). W tych wypadkach sąd wymierza karę w granicach przewidzianych dla danego typu wykroczenia. Jeżeli jednak sprawca starał się zapobiec skutkowi swego czynu, sąd powinien nadzwyczajnie karę złagodzić albo w ogóle odstąpić od jej wymierzenia na podstawie art. 39 k. w. (tzw. nieskuteczny czynny żal). W pozostałym zakresie utrzymana została zasada, że usiłowanie wykroczeń nie jest karalne, a to m. in. z tego powodu, że są one czynami o mniejszej z reguły społecznej szkodliwości od przestępstw. Usiłowanie jest również karalne wówczas, gdy sprawca odstąpił od dokonania albo zapobiegł efektywnie jego skutkowi (tzw. skuteczny czynny żal – art. 11 § 4 k. w. ).

Czynny żal przy usiłowaniu Art. 15 k. k. stanowi, że nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego. W ten sposób ustawodawca uznał, iż zdecydowanie większą wartość przedstawia rezygnacja z ukarania sprawcy, jeśli tylko powstrzyma się on od dokonania przestępstwa. Zastosowanie instytucji czynnego żalu uzależnione jest od spełnienia jednej z dwóch przesłanek tj. dobrowolnego odstąpienia od dokonania, albo zapobieżenia powstaniu skutku stanowiącego znamię czynu zabronionego. W efekcie czynny żal możemy odnieść do dwóch sytuacji, które zależą od czasu ich dokonania. W przypadku dobrowolnego odstąpienia musi zajść tzw. usiłowanie nieukończone. Jest to sytuacja, w której sprawca jeszcze nie dokonał czynności, która przesądza o karalności czynu. Z kolei w przypadku, gdy sprawca zapobiega powstaniu skutku stanowiącego znamię czynu zabronionego, czyn ten został już dokonany, a sprawca, aby uniknąć karalności musi podjąć działania w celu zapobiegnięcia powstaniu skutków stanowiących znamię czynu niedozwolonego. Istotna przy czynnym żalu jest cecha „dobrowolności” tj. wewnętrzna wola sprawcy odstąpienia od dokonania czynu, która nie jest wywołana żadnymi innymi czynnikami, bądź bodźcami zewnętrznymi. Odstąpienie od czynu w związku z zaistnieniem określonych czynników zewnętrznych, jak na przykład pojawienie się osób trzecich w miejscu jego popełnienia jest uznawane przez Sąd Najwyższy za przesłankę negatywną zastosowania czynnego żalu (zob. wyrok SN z dnia 3 stycznia 1980 r. , sygn. akt I KR 329/79). Nie mają natomiast znaczenia przyczyny odstąpienia od dokonania. Najważniejsze, że sprawca mimo możliwości rezygnuje z kontynuowania przestępczego zamiaru. Jeśli czynny żal okazuje się być nieskuteczny, zgodnie z art. 15 § 2 k. k. sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary (sprawca dobrowolnie starał się zapobiec skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego). Również w przypadku wykroczeń usiłowanie jest karalne, gdy sprawca odstąpił od dokonania albo zapobiegł efektywnie jego skutkowi (tzw. skuteczny czynny żal – art. 11 § 4 k. w. ). Ustawodawca także o tu nie zwalnia sprawcy z obowiązku zachowania wymogu dobrowolności.

Dokonanie stanowi ostatni etap realizacji czynu zabronionego i ma miejsce wówczas, gdy sprawca zrealizował pełny zestaw ustawowych znamion danego typu czynu zabronionego. Pojęcie „dokonania” nie jest tożsame z pojęciem „popełnienia” wykroczenia. Różnica dotyczy ich zakresów logicznych, pierwsze bowiem zawiera się w drugim. Każde dokonanie jest wobec tego popełnieniem, lecz nie zawsze musi być odwrotnie, o czym właśnie świadczą formy stadialne. Można popełnić wykroczenie polegające na usiłowaniu, ale nie można mówić o dokonaniu wykroczenia, które osiągnęło jedynie etap usiłowania.

Formy współdziałania przy przestępstwie i wykroczeniu

Formy zjawiskowe Formy sprawcze Sprawstwo Jednosprawstwo Formy niesprawcze Podżeganie Współsprawstwo Sprawstwo kierownicze Pomocnictwo Sprawstwo polecające

Koncepcje odpowiedzialności osób za współdziałanie przestępne • koncepcja udziału w cudzym przestępstwie • koncepcja jednolitego sprawstwa • polska koncepcja postaci zjawiskowych popełnienia przestępstwa

Koncepcja udziału w cudzym przestępstwie opiera się na założeniu, że własne przestępstwo/wykroczenie popełnia jedynie sprawca główny, wszyscy inni (podżegacz, pomocnik) mają swój udział w przestępstwie sprawcy głównego i w ten sposób są z nim związani (zasada odpowiedzialności akcesoryjnej). Przy czystej (krańcowej) akcesoryjności odpowiedzialność osób uczestniczących w przestępstwie sprawcy głównego w pełni uzależniona jest od tego, co ów sprawca uczynił, oraz od zakresu jego odpowiedzialności (bez przestępstwa sprawcy głównego nie może być bowiem mowy o udziale w cudzym przestępstwie). Nie istnieje zatem możliwość odpowiedzialności za podżeganie i pomocnictwo bez popełnienia czynu zabronionego przez sprawcę głównego co najmniej w formie usiłowania. Wszyscy współdziałający popełniają jedno przestępstwo, które wykonuje sprawca główny, uczestniczą zaś w jego popełnieniu podżegacz i pomocnik.

Koncepcja jednolitego sprawstwa – prowadzi do pełnego uniezależnienia odpowiedzialności współdziałających (podżegacza, pomocnika) od odpowiedzialności sprawcy głównego. Odpowiedzialność za poszczególne postacie sprawstwa możliwa jest także wówczas, gdy sprawcy głównemu nie da się przypisać dokonania lub usiłowania popełnienia czynu zabronionego. W przypadku współdziałania w popełnieniu przestępstwa każdy ze współdziałających popełnia własne przestępstwo. Z uwagi na uznanie wszystkich postaci współdziałania za sprawstwo, możliwe jest usiłowanie poszczególnych odmian sprawstwa na zasadach ogólnych.

polska koncepcja postaci zjawiskowych popełnienia przestępstwa Istotą tej koncepcji jest krańcowe uniezależnienie odpowiedzialności podżegacza i pomocnika od odpowiedzialności sprawcy, oparte na zasadzie odpowiedzialności indywidualnej. Każdy z wymienionych podmiotów odpowiada za własne przestępstwo, tzn. sprawca za sprawstwo, podżegacz za nakłanianie, pomocnik zaś za udzielanie pomocy. Prowadzi to do przypisania każdemu ze współdziałających odrębnego przestępstwa, którego znamiona określone są zarówno w art. 18 § 1 i 3 k. k. , jak i odpowiednim przepisie części szczególnej.

Sprawstwo Zgodnie z art. 18 § 1 k. k. odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub – wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie – poleca jej wykonanie takiego czynu. Kodeks wykroczeń nie wyodrębnia współsprawstwa, sprawstwa kierowniczego oraz polecającego. To pierwsze należy kwalifikować jako sprawstwo, te ostatnie przyporządkować do kategorii podżegania lub pomocnictwa.

Współsprawstwo Odpowiada za współsprawstwo ten, kto wykonuje czyn zabroniony wspólnie i w porozumieniu z inną osobą. Wspólne działanie co najmniej dwóch osób, z których każda obejmuje swym zamiarem urzeczywistnienie wszystkich przedmiotowych znamion czynu przestępnego. Wspólne wykonanie czynu zabronionego oznacza, iż współdziałający sprawcy łącznie, nie z osobna, zrealizować muszą komplet jego ustawowych znamion. Suma ich zachowań ma zatem wypełniać istotę danego wykroczenia. Tym samym nie jest konieczne, aby każdy ze współdziałających sprawców realizował wszystkie znamiona czynu zabronionego. Może być tak, że czyn jednego współsprawcy stanowi dopełnienie czynu drugiego współsprawcy albo popełnione przestępstwo jest wynikiem czynności przedsięwziętych przez współsprawców w ramach dokonanego przez nich podziału ról. Porozumienie zachodzi wówczas, gdy mamy do czynienia z uzgodnieniem wspólnego zamiaru podjęcia zachowania stanowiącego wykonanie czynu zabronionego oraz podziałem ról między poszczególnymi sprawcami. Jest ono spoiwem łączącym wzajemnie dopełniające się zachowania kilku sprawców w jedną całość. Istotne jest przy tym, aby porozumiewający się współsprawcy mieli świadomość i wolę wspólnego działania (inaczej przy sprawstwie koincydentalnym). Po ich stronie musi istnieć subiektywna więź, która sprowadza się do tego, że każdy z nich ma świadomość, że umawia się z inną osobą co do określonego zachowania oraz ma wolę wspólnego wykonania. Jego treść może być jednocześnie modyfikowana w trakcie realizacji czynu zabronionego (współsprawstwo sukcesywne). Przybiera ono różną formę, musi być zawarte przed zakończeniem realizacji czynu zabronionego. We współsprawstwie można popełnić zarówno przestępstwo/ wykroczenie umyślne, jak i nieumyślne. W tym ostatnim wypadku zawarte między współsprawcami porozumienie obejmuje wspólne naruszenie reguł ostrożności.

Współsprawstwo w orzecznictwie Sądu Najwyższego Jako współsprawcę należy traktować nie tylko tego, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego wspólnie z innymi osobami (osobą) realizuje czynność czasownikową, ale także tego, kto sam nie wykonuje - nawet chociażby w części czasownikowego znamienia przestępstwa, lecz działając wspólnie z innymi osobami w realizacji zawartego z nimi porozumienia, w ramach przyjętego podziału ról, przyczynia się w istotny sposób do urzeczywistnienia wspólnie zamierzonego przestępstwa [postanowienie SN z dnia 2 marca 2006 r. , II KK 7/06, Prok. i Pr. -wkł. 2006, nr 11, poz. 3].

Rozgraniczenie współsprawstwa od pomocnictwa Pomocnictwo trudno niekiedy odróżnić od współsprawstwa, które nie musi wiązać się z osobistą realizacją jakiegokolwiek z ustawowych znamion, lecz może się ograniczać do wykonania pewnych czynności o charakterze pomocniczym (np. stanie na czatach). Różnica polega na tym, że przy współsprawstwie wykonywanie czynności pomocniczych wynika z treści zawartego porozumienia oraz przyjętego podziału ról, niewystępującego z natury rzeczy przy pomocnictwie. Ponadto czynności pomocnika mają jedynie ułatwiać popełnienie przestępstwa, lecz nie muszą okazać się nieodzowne, co - w porównaniu ze współsprawcą - ogranicza jego rolę i znaczenie.

Sprawstwo koincydentalne (sprawstwo równoległe) Każdy ze sprawców - niezależnie od pozostałych - realizuje komplet ustawowych znamion danego typu przestępstwa (np. w pozbawionym zabezpieczenia sklepie klienci kradną znajdujące się w nim towary).

Współsprawstwo sukcesywne i konieczne Po częściowym zrealizowaniu znamion czynu zabronionego, lecz przed jego pełnym dokonaniem do wspólnego popełnienia - na podstawie zawieranego dopiero w tym właśnie momencie porozumienia - włącza się kolejny sprawca. W doktrynie dominuje pogląd, że spóźniony współsprawca nie może odpowiadać za to, co jego partner uczynił wcześniej. Przystępującemu sprawcy trzeba byłoby przypisać realizację znamion, które zostały wypełnione zanim jeszcze podjął on decyzję popełnienia czynu zabronionego. Współsprawstwo konieczne narzuca sama ustawa – por. zbiegowisko publiczne z art. 50 k. w. lub zbiorowy gwałt z art. 197§ 3 k. k.

Sprawstwo kierownicze zachodzi wówczas, gdy sprawca kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę. Kierowanie polega na faktycznym panowaniu nad przebiegiem oraz realizacją znamion czynu zabronionego przez bezpośredniego wykonawcę.

Sprawstwo kierownicze Kierowanie wiąże się : a) z podjęciem decyzji o rozpoczęciu określonego działania oraz przekazaniu takiej decyzji wykonawcy w postaci rozkazu, nakazu czy też polecenia; b) z decydowaniem o warunkach i sposobie prowadzenia zainicjowanego wcześniej działania lub o wynikającym z okoliczności modyfikowaniu jego przebiegu; c) z podejmowaniem decyzji o zakończeniu ewentualnie przerwaniu działania na jakimś jego etapie.

Sprawstwo kierownicze W literaturze reprezentowany jest także pogląd, że sprawstwo kierownicze nie musi wiązać się z faktycznym panowaniem nad przebiegiem bezprawnej akcji, lecz może ograniczać się do samego organizowania przestępstwa. Według tego poglądu takie czynności, jak: opracowanie planu, wyznaczenie ról bezpośrednich wykonawców, zaopatrzenie ich w niezbędne środki i narzędzia, zapewnienie bezpieczeństwa przebiegu i zakończenia całej akcji przestępczej, "zagospodarowanie" owoców przestępstwa - mogą uzasadniać przyjęcie konstrukcji sprawstwa kierowniczego także wówczas, gdy organizator nie kierował już przebiegiem akcji przestępcze.

Sprawstwo polecające Polecenie wykonania czynu zabronionego innej osobie przy wykorzystaniu jej uzależnienia od polecającego. Polecający, podobnie jak sprawca kierowniczy, nie realizuje osobiście znamion czynu zabronionego, lecz posługuje się w tym celu inną osobą. Z tej perspektywy można by go więc określić jedynie jako sprawcę pośredniego.

Sprawstwo polecające c. d. Sprawca polecający nie ma władztwa nad realizacją znamion czynu zabronionego przez bezpośredniego wykonawcę, choć jednocześnie przypisuje się mu władztwo nad osobą, do której polecenie kieruje. Nie wywiera on bezpośredniego wpływu na przebieg całego przestępstwa we wszystkich jego etapach, tak jak czyni to sprawca kierowniczy. Pozbawiony jest także funkcji kontrolnej, gdyż po wydaniu polecenia wykonanie czynu zabronionego przebiega w gruncie rzeczy bez jego udziału.

Podżeganie Podżegaczem jest ten, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego (art. 18 § 2 k. k. oraz art. 12 k. w. ). Podżegacz nie jest sprawcą sensu stricto, sam nie uczestniczy w popełnieniu czynu, do którego dokonania nakłania. Elementy podżegania: - zamiar bezpośredni - działanie - nakłanianie do dokonania czynu zabronionego (mową, pismem, gestem, groźbą).

Podżeganie możliwe jest tylko w zamiarze bezpośrednim. Nie dochodzi zatem do podżegania, jeśli nakłaniający nieumyślnie wpływa na psychikę sprawcy, zachęcając go w sposób niezamierzony do popełnienia czynu zabronionego, bądź też czyni to w zamiarze ewentualnym, tzn. godzi się na to, że jego oddziaływanie na sprawcę spowoduje podjęcie zamiaru popełnienia czynu zabronionego. Podżeganie polega na wzbudzeniu u innej osoby zamiaru popełnienia wykroczenia. Utwierdzenia innej osoby w zamiarze popełnienia czynu zabronionego, wcześniej przez tę osobę powziętym stanowi pomocnictwo psychiczne. W literaturze prezentowany jest pogląd, iż podżeganie stanowi bezskutkową formę popełnienia przestępstwa, a zatem staje się ono dokonane już z chwilą, gdy podżegacz nakłania do popełnienia czynu zabronionego. Oznacza to, że dla realizacji znamion podżegania nie jest konieczny skutek w postaci nakłonienia sprawcy sensu stricto, czyli wywołania u niego zamiaru wykonania określonego czynu, a tym bardziej podjęcia przez tego sprawcę jakichkolwiek czynności, które zmierzałyby ku jego dokonaniu.

Podżeganie c. d. Możliwe jest usiłowanie podżegania i jego przygotowanie. Podżeganie jest dokonane wtedy, kiedy podżegaczowi uda się wzbudzić w sprawcy zamiar popełnienia wykroczenia, natomiast usiłowane zachodzi wówczas, gdy bezpośrednio zmierza do wzbudzenia takiego zamiaru, który ostatecznie jednak nie następuje. Możliwe jest też tzw. podżeganie łańcuszkowe (podżeganie do podżegania). Podobnie jest w przypadku pomocnictwa. Możliwe tu są różne konfiguracje podżeganie do pomocnictwa, pomocnictwo do podżegania, pomocnictwo do pomocnictwa.

Pomocnictwo Zgodnie z art. 18 § 3 k. k. oraz art. 13 k. w. odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji; odpowiada za pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie. Elementy pomocnictwa: - zamiar bezpośredni lub ewentualny - działanie, zaniechanie - ułatwienie popełnienia czynu zabronionego musi nastąpić przed w czasie popełnia czynu zabronionego.

Pomocnictwo możliwe jest zarówno w zamiarze bezpośrednim, jak i ewentualnym. Odpowiedzialność karna pomagającego zależy zatem od ustalenia, że chciał on, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego albo - przewidując możliwość jego dokonania - godził się na to. Ułatwienie popełnienia czynu zabronionego musi mieć miejsce przed jego realizacją albo najpóźniej w jej trakcie. Pomocnictwo może być zrealizowane także przez zaniechanie. Wyróżniamy pomocnictwo fizyczne (np. dostarczenie środka przewozu, przewiezienie bezpośredniego sprawcy, nabycie dla niego na przykład biletu, dostarczenie narzędzia, planu działania) oraz psychiczne (np. udzielenie rady, udzielenie informacji, utwierdzanie bezpośredniego sprawcy w już powziętym zamiarze popełnienia wykroczenia, manifestowanie solidarności z zachowaniem sprawcy bezpośredniego, obietnica nabycia rzeczy, które sprawca dopiero ma zamiar ukraść lub przywłaszczyć).

Indywidualizacja odpowiedzialności osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa (art. 20 i art. 21 k. k. ) Brak akcesoryjności w zakresie strony podmiotowej. Każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności niezależnie od odpowiedzialności pozostałych współdziałających.

Odpowiedzialność podżegacza i pomocnika – elementy akcesoryjności (art. 22 k. k. ) Konstrukcja odpowiedzialności za podżeganie i pomocnictwo zawiera pewne elementy akcesoryjności, co znajduje wyraz w treści art. 22 k. k. - jeżeli czynu zabronionego tylko usiłowano dokonać, podżegacz i pomocnik odpowiadają jak za usiłowanie; jeżeli zaś sprawca główny nawet nie usiłował, sąd może zastosować wobec podżegacza lub pomocnika nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpić od jej wymierzenia.

Dobrowolne zapobiegnięcie dokonania czynu przez współdziałającego (art. 23 k. k. ) Skuteczne – współdziałający zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego Bezskuteczne – współdziałający starał się zapobiec dokonaniu czynu zabronionego Niepodleganie karze Fakultatywne nadzwyczajne złagodzenie kary

Indywidualizacja odpowiedzialności a okoliczności osobiste (art. 21 § 1 k. k. ) Z przepisu art. 21 k. k. wynika, że okoliczności osobiste, wyłączające lub łagodzące albo zaostrzające odpowiedzialność karną, uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą. Jeżeli jednak okoliczność osobista dotycząca sprawcy, wpływająca chociażby tylko na wyższą karalność, stanowi znamię czynu zabronionego, współdziałający podlega odpowiedzialności karnej przewidzianej za ten czyn zabroniony, gdy o tej okoliczności wiedział, chociażby go nie dotyczyła.

Podżeganie i pomocnictwo do przestępstw indywidualnych (art. 21 § 2 k. k. ) Podżegacz (pomocnik) będący ekstraneusem nakłania (udziela pomocy) do przestępstwa indywidualnego właściwego lub przestępstwa indywidualnego niewłaściwego typu kwalifikowanego. Zgodnie z art. 21 § 2 k. k. podżegacz (pomocnik) będzie odpowiadać za popełnienie w formie podżegania (pomocnictwa) odpowiedniego przestępstwa indywidualnego, jeżeli wiedział o dotyczącej sprawcy okoliczności indywidualizującej. Należy dodać, że z punktu widzenia samej tylko realizacji znamion podżegania (pomocnictwa) nie ma w tej sytuacji znaczenia fakt, że nakłaniający (udzielający pomocy) pozbawiony jest cechy podmiotu indywidualnego; Podżegacz (pomocnik) będący ekstraneusem nakłania (udziela pomocy) do przestępstwa indywidualnego niewłaściwego typu uprzywilejowanego, co wiązać się będzie z jego odpowiedzialnością za popełnienie w formie podżegania (pomocnictwa) odpowiedniego przestępstwa powszechnego, którego modyfikację stanowi typ uprzywilejowany zrealizowany przez sprawcę (przykład podżegacza nakłaniającego matkę do zabicia noworodka w warunkach określonych w art. 149 k. k. , który nie mając cech podmiotu indywidualnego odpowie za podżeganie do zabójstwa w typie podstawowym).

Podżeganie i pomocnictwo do przestępstw nieumyślnych Podżegacz świadomie wprowadza w błąd osobę nakłanianą i wywołuje u niej decyzję podjęcia określonego zachowania (działania lub zaniechania) stanowiącego naruszenie wymaganych w danych okolicznościach reguł ostrożności, które przez tę osobę nie jest postrzegane jako czyn zabroniony, jednak z perspektywy podżegacza ma prowadzić do jego dokonania, a co więcej jest przez niego chciane (objęte zamiarem bezpośrednim). Mamy wówczas do czynienia z tzw. właściwym podżeganiem do przestępstwa nieumyślnego. Jako tzw. niewłaściwe podżeganie lub pomocnictwo określane jest w doktrynie nieumyślne nakłonienie lub udzielenie pomocy do podjęcia nieostrożnego zachowania przez bezpośredniego sprawcę, które w rezultacie prowadzi do realizacji znamion nieumyślnego czynu zabronionego.

Indywidualizacja odpowiedzialności osób uczestniczących w popełnieniu wykroczenia Każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego jako wykroczenie odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności niezależnie od odpowiedzialności pozostałych współdziałających. Konstrukcja odpowiedzialności za podżeganie i pomocnictwo w prawie wykroczeń zawiera pewne elementy akcesoryjności, co znajduje wyraz w treści art. 14 § 1 k. w. - jeżeli sprawca główny nie dokonał czynu zabronionego, podżegacz i pomocnik nie będą odpowiadać. Warunkiem ich odpowiedzialności jest bowiem dokonanie czynu zabronionego przez sprawcę bezpośredniego, nawet jeśli ten ostatni nie będzie ponosił odpowiedzialności (np. z powodu nieletniości czy niepoczytalności). Podżeganie i pomocnictwo nie stanowią również pełnych from zjawiskowych. Decyduje o tym art. 14 § 1 k. w. , w myśl którego podżeganie i pomocnictwo są karalne tylko wtedy, gdy szczególny przepis ustawowy tak stanowi. Wówczas karalność tych form następuje w granicach sankcji przewidzianej dla danego wykroczenia (art. 14 § 3 k. w. ). Brak w przepisach k. w. regulacji czynnego żalu, co niewątpliwie stanowi poważne niedociągnięcie. Nie możemy tu posiłkowo stosować art. 23 k. k. Pozostaje jedynie możliwość uwzględnienia tej okoliczności w ramach art. 39 k. w.