Zasady odpowiedzialnoci za przestpstwa i wykroczenia IV dr

Zasady odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia IV dr Katarzyna Łucarz

Kontratypy - istota Podstawą kontratypów jest kolizja dóbr, która decyduje o konieczności oraz społecznej opłacalności poświęcenia dobra mającego wartość społeczną. Kontratypy służą więc wtórnej legalizacji zachowań pierwotnie bezprawnych. Zachowanie podjęte w warunkach kontratypu, mimo iż nie jest pozbawione społecznej szkodliwości jest prawnie dozwolone lub ustawodawca uznaje karanie jego sprawcy takiego czynu za niecelowe.

Okoliczności wyłączające bezprawność (kontratypy) - obrona konieczna – art. 25 k. k. /art. 15 k. w. - stan wyższej konieczności – art. 26 § 1/art. 16 k. w. - dozwolone ryzyko nowatorskie, w szczególności eksperyment ekonomiczny – 27 § 1 k. k. - kontratypy w części szczególnej k. k. (dozwolona krytyka (art. 213 k. k. ), niezawiadomienie o przestępstwie (art. 240 § 2 k. k. ), odmowa wykonania rozkazu (art. 344 k. k. ) Kontratypy pozaustawowe: - dopuszczalne ryzyko gospodarcze - zgoda pokrzywdzonego (dotyczy też wykroczeń) - karcenie nieletnich - dozwolony zabieg medyczny o charakterze nieleczniczym - działanie w granicach szczególnych uprawnień i obowiązków (dotyczy też wykroczeń) - zwyczaj (dotyczy wykroczeń)

Obrona konieczna - struktura zamach: – rzeczywisty – bezpośredni (niebezpieczeństwo, które może się natychmiast zaktualizować) – bezprawny obrona - konieczna, czyli niezbędna do odparcia zamachu - współmierna do niebezpieczeństwa zamachu - motywowana odparciem zamachu - współczesna Przyjęcie zasady samoistności obrony koniecznej oznacza, że odpieranie zamachu kosztem dobra napastnika jest usprawiedliwione samym bezprawnym i bezpośrednim zamachem na jakiekolwiek dobro chronione prawem.

Obrona konieczna – wybrane problemy - obrona przed działaniami funkcjonariuszy publicznych (jeśli zachowanie funkcjonariusza okaże się formalnie bezprawne, dozwolona jest wobec niego obrona konieczna. Jeżeli natomiast formalnie jest ono zgodne z prawem, to – nawet jeśli okazać miałoby się merytorycznie niewłaściwe – nie wolno mu się przeciwstawiać przy zastosowaniu obrony koniecznej) - obrona w bójce - obrona konieczna – zasada względnej subsydiarności, prawo do odpierania zamachu kosztem dobra napastnika tylko do tych sytuacji, w których nie było innego racjonalnego sposobu uniknięcia zamachu.

Przekroczenie granic obrony koniecznej • eksces intensywny – sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu • eksces ekstensywny – gdy sprawca podejmuje obronę zanim rozpoczął się bezpośredni zamach, bądź kontynuuje ją już po jego zakończeniu • Kodeks wykroczeń nie reguluje ekscesów. Zastosowanie znajduje w tych sytuacjach art. 39 k. w.

Obrona konieczna Art. 25 k. k. § 3. Nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej pod wpływem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami zamachu. § 2 a. Nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej, odpierając zamach polegający na wdarciu się do mieszkania, lokalu, domu albo na przylegający do nich ogrodzony teren lub odpierając zamach poprzedzony wdarciem się do tych miejsc, chyba że przekroczenie granic obrony koniecznej było rażące.

Stan wyższej konieczności - kontratyp Art. 26 § 1 k. k. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego. Zagrożenie dobra ratowanego musi być bezpośrednie, a jego uchylenie poprzez poświęcenie innego dobra – bezalternatywne.

Stan wyższej konieczności – podstawowe zasady: • zasada subsydiarności – wyraża się z tym ze poświęcenie określonego dobra musi być jedynym sposobem na odwrócenie niebezpieczeństwa. Gdyby istniała możliwość uniknięcia niebezpieczeństwa w inny sposób, to powyższe działanie stanowiło by przekroczenie stanu wyższej konieczności. • zasada proporcjonalności – dobro poświęcone nie powinno przedstawiać wartości oczywiście większej niż dobro ratowane.

Niebezpieczeństwo musi być: • bezpośrednie - gdy stwarza niebezpieczeństwo w czasie, w którym podejmowane jest działanie • rzeczywiste - zagrożenie może być jednak wywołane przez samego sprawcę.

Nie ma innej możliwości uniknięcia niebezpieczeństwa • Jest to zasada subsydiarności, która znacznie ogranicza stosowanie kontratypu. • Aby sprawca mógł się powołać na stan wyższej konieczności nie może mieć innych alternatyw na uniknięcie niebezpieczeństwa.

W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia (k. k. ). Kodeks wykroczeń nie reguluje przekroczenia granic tego kontratypu. Można stosować jedynie art. 39 k. w. Stanu wyższej konieczności nie stosuje się, jeżeli sprawca poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste. Przepisy dotyczące stanu wyższej konieczności stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z ciążących na sprawcy obowiązków tylko jeden może być spełniony.

Dozwolone ryzyko nowatorskie Art. 27 § 1 k. k. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu przeprowadzenia eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego, jeżeli spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze, a oczekiwanie jej osiągnięcia, celowość oraz sposób przeprowadzenia eksperymentu są zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy. § 2. Eksperyment jest niedopuszczalny bez zgody uczestnika, na którym jest przeprowadzany, należycie poinformowanego o spodziewanych korzyściach i grożących mu ujemnych skutkach oraz prawdopodobieństwie ich powstania, jak również o możliwości odstąpienia od udziału w eksperymencie na każdym jego etapie. § 3. Zasady i warunki dopuszczalności eksperymentu medycznego określa ustawa.

Przesłanki dopuszczalności ryzyka: • działanie w celu przeprowadzenia eksperymentów badawczych, leczniczych, technicznych lub ekonomicznych • działanie w granicach ryzyka dopuszczalnego według aktualnego stanu wiedzy • uzasadnione oczekiwanie osiągnięcia korzyści o istotnym znaczeniu gospodarczym, poznawczym lub leczniczym • zachowanie zasad ostrożnego postępowania

Dozwolona krytyka art. 213 k. k. Kontratyp dozwolonej krytyki związany jest z uregulowanym w art. 212 k. k. przestępstwem zniesławienia. Popełnia je ten, kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Kontratyp wymaga nie tylko prawdziwości zarzutu, ale także obrony społecznie uzasadnionego interesu lub stwierdzenia, że dotyczy on postępowania osoby pełniącej funkcję publiczną.

Niezawiadomienie o przestępstwie (art. 240 § 2 k. k. ) Kontratyp niezawiadomienia o przestępstwie wiąże się z typem czynu zabronionego uregulowanym w art. 240 § 1 k. k. Nie dochodzi do popełnienia tego przestępstwa, gdy bezprawność zachowania osoby powstrzymującej się od złożenia stosownego zawiadomienia zostaje wyłączona ze względu na to, iż: 1) ma ona dostateczną podstawę do przypuszczenia, że organ powołany do ścigania przestępstw wie już o przygotowywanym, usiłowanym lub dokonanym czynie zabronionym; 2) zapobiegła ona popełnieniu przygotowywanego lub usiłowanego czynu zabronionego, o którym powinna była zawiadomić.

Zgoda pokrzywdzonego Pokrzywdzony musi być faktycznym (jeżeli rzeczywiście może nim dysponować) i prawnym (gdy znajduje się to w zakresie jego formalnych uprawnień) dysponentem określonego dobra. Warunki uznania zgody pokrzywdzonego jako kontratypu: – musi być ona wyrażona przed określonym zachowaniem się – musi być wyrażona przez osobę poczytalną i mającą co najmniej 17 lat – musi być konkretna, tzn. dotyczyć określonego dobra lub zachowania się. Nie jest istotne w jakiej formie została ona wyrażona, ale ważne jest by sprawca o niej wiedział.

Karcenie w celach wychowawczych to swoiste formy oddziaływania na dzieci i młodzież (osoby niepełnoletnie), zazwyczaj stosowane przez rodziców, a niekiedy wiążące się z realizacją znamion różnych typów czynów zabronionych.

Karcenie w celach wychowawczych W Polsce zakaz karcenia cielesnego wprowadzono ustawą z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, która to ustawa z dniem 1 sierpnia 2010 r. wprowadziła nowelizację do k. r. o. przez dodanie do niego przepisu art. 961, którego treść brzmi: „osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się stosowania kar cielesnych”. Z dniem 1 sierpnia 2010 r. nastąpiło więc ograniczenie kontratypu karcenia wychowawczego, w sposób wyraźny wyłączając z jego zakresu wszystkie formy karcenia cielesnego