Witam na zajciach Komunikacja interpersonalna w poradnictwie zawodowym

Witam na zajęciach!

Komunikacja interpersonalna w poradnictwie zawodowym

Założenia i cele: zdobycie podstawowej wiedzy z zakresu komunikacji interpersonalnej; rozwijanie umiejętności efektywnego porozumiewania się w kontaktach interpersonalnych; rozwijanie umiejętności rozpoznawania i wyrażania swoich przeżyć i emocji; wykorzystanie nabytych umiejętności zarówno w pracy z uczniem, jak i w życiu osobistym.

Treści: metody pozyskiwania informacji, opracowywanie i udostępnianie informacji, udzielanie informacji a sama informacja, budowanie kanałów informacyjnych, znaczenie mowy ciała dla procesu komunikacji

Literatura obowiązkowa 1. Adelle Faber, Elaine Mazlish „Jak mówić, żeby dzieci chciały nas słuchać, jak słuchać, żeby dzieci chciały do nas mówić", Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań 2001; 2. W. Głodowski, Komunikacja niewerbalna, Gdańsk 2000. 2. E. Gofffman, Człowiek w teatrze życia codziennego, Warszawa 1981 i nast. wyd. 3. Thomas Gordon „Wychowanie bez porażek w szkole", Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 2004. 4. Z. Nęcki, Komunikacja międzyludzka, Kraków 2000. 5. M. B. Rosenberg, Porozumienie bez przemocy, Warszawa 2003.

6. F. Schulz von Thun, Sztuka rozmawiania, t. 1, Kraków 2003. 7. E. Sujak, ABC psychologii komunikacji, Kraków 2006. Literatura uzupełniająca J. O’Connor, J. Seymour, NLP. Wprowadzenie do programowania neurolingwistycznego, Poznań 1990.

Poznajmy się!!! Praca indywidualna: każdy ma do dyspozycji 3 zdania, w których zaprezentuje siebie: kim jestem, co mam do zaoferowania, do czego dążę! Prezentacja.

ETYMOLOGIA TERMINU KOMUNIKOWANIE - łaciński czasownik communico, communicare (uczynić wspólnym, połączyć; udzielić komuś wiadomości, naradzać się) i rzeczownik communio (wspólność, poczucie łączności); - communication wchłonięty przez języki nowożytne; XIV w. → „wejście we wspólnotę, utrzymywanie z kimś stosunków” (komunia, uczestnictwo, dzielenie się); -XVI w. → „transmisja, przekaz.

DEFINICJE CHARLES COOLEY: „[. . . ] mechanizm, przez który istnieją i rozwijają się ludzkie stosunki – ogół symboli ludzkiego umysłu wraz ze środkami ich przekazywania w przestrzeni i przechowywania w czasie. Komunikowanie się obejmuje wyraz twarzy, postawę i gest, tonację głosu, słowa, pismo, druk, koleje, telegrafy, telefony i wszystko cokolwiek zostanie jeszcze wynalezione w toku podboju przestrzeni i czasu. ” DEFINICJE WSKAZUJĄ, ŻE KOMUNIKOWANIE SIĘ JEST: narzędziem umożliwiającym egzystencję społeczeństwa, aktem wyrażającym normy grupowe, transakcyjnym procesem kreowania znaczenia, sytuacją, w której jednostka A mówi do B o X, reakcją organizmu na bodziec, transmisją informacji, idei, emocji, wywołaniem odpowiedzi za pomocą symboli werbalnych.

to słowna (werbalna) i bezsłowna ( niewerbalna)

KOMUNIKACJA werbalna niewerbalna ( mowa ) PISMO inna ( gesty, mimika, ruch ) (symbole graficzne i dźwiękowe)

Rodzaje komunikacji Na podstawie kryterium czasu i przestrzeni, w których znajdują się nadawca i odbiorca, rozróżniamy kilka rodzajów komunikacji: bezpośrednia i osobista – rozmowa; bezpośrednia i nieosobista – rozmowa telefoniczna, komunikatory, sms, e-maile, listy; pośrednia (medialna); dwu- i więcej stopniowa; jedno- i dwukierunkowa w języku „ja” w języku „ty”

Proces komunikowania się WIADOMOŚĆ R O ZK E I O N D A O W W O D FILTR A KO N IE zakłócenie, bariera NADAWCA SPRZĘŻENIE ZWROTNE ODBIORCA

W komunikowaniu się mamy do czynienia z trzema typami filtrów: HAŁAS – np. rozmowy, telefon, muzyka A IE NI AN WA W O Y R IK E Z UN R P OM K UWAGI Ę I S CZ kt A sp oś S – ie si sz ę y NIEKORZYSTNE WARUNKI OTOCZENIA (temperatura, oświetlenie)

EMOCJI uprzedzenia – brak akceptacji osoby; • • doświadczenia – nieprzyjemne; • przyjmowanie założenia –”wiem, o czym będzie”; • wartości i przekonania – tendencja do zniekształcania; • status – podwładny, przełożony;

FILTRY SŁOWNE v krytykowanie – „to było złe rozwiązanie!”; v moralizowanie – „nie powinieneś tego w ogóle robić!”; v rozkazywanie – „ siadaj, natychmiast!”; v rady – „radzę ci, żebyś…” v argumenty logiczne – „pozostaje tylko przeprosić kolegę” (zbyt trudno się z nimi spierać, można je jednak odrzucić); v uspokajanie (pocieszanie) – „nie przejmuj się, wszystko będzie dobrze!”; v zmiana tematu –” tak jest, ale jak mówiłem…” v żargon (jeśli odbiorca go nie zna, nie będzie słuchał) vgroźby – „jeśli nie zrobisz tego, co mówię, …

Argumenty logiczne, czy… groźby?

po co się komunikujemy? praca indywidualna: określenie jednego celu komunikacji, zapisanie go na „sklerotyczce” i zawieszenie na tablicy; odczytanie i stworzenie „listy celów komunikacji”.

dobra komunikacja; praca w grupach: jakimi cechami osobowymi charakteryzują się ludzie umiejący dobrze się komunikować? prezentacja wyników prac grupy – wskazanie powtarzających się cech osobowych, jako pożądanych.

Która z tych cech osobowych jest szczególnie przydatna w pracy doradcy zawodowego? Jakie jeszcze inne cechy są bardzo pożądane?

POŻĄDANE CECHY NAUCZYCIELA: Ø łatwość w nawiązywaniu kontaktu z uczniami; Ø odpowiednie podejście; Ø cierpliwość, opanowanie, spostrzegawczość, podzielność uwagi połączona z umiejętnością koncentracji; Ø dobra pamięć; Ø umiejętność łatwego i prostego budowania wypowiedzi w taki sposób, by uczniowie nie mieli kłopotów ze zrozumieniem; Ø otwartość i umiejętność kontaktu z uczniami, empatia,

Ø poszanowanie godności ludzkiej, podmiotowość, Ø sprawiedliwość i obiektywizm w ocenianiu uczniów, Ø dialogowość, negocjacyjność, Ø dyscyplina i czytelne wymagania, konsekwencja w postępowaniu, wspomaganie w kłopotach, Ø tolerancja, kultura ogólna i pedagogiczna, Ø poczucie humoru. /wypowiedzi nauczycieli i rodziców/

12 podstawowych blokad, które utrudniają dobre relacje nauczyciela z uczniem: § rozkazywanie, komenderowanie; „Wypluj tę gumę!”. „W tej chwili siadaj!" § ostrzeganie, upominanie, grożenie; „Jeśli nie posłuchasz, cały dzień będziesz tam stać„. „Jeszcze raz się to powtórzy, to zostaniesz w szkole po lekcjach". § moralizowanie, wygłaszanie kazań; „Powinieneś wiedzieć, że tak się nie robi„. „W twoim wieku powinno się już wiedzieć, jak się należy zachować".

§ radzenie, dyktowanie rozwiązań, wysuwanie propozycji; „Gdybym była na twoim miejscu, zabrałabym się do pracy„. „Rozmawiajcie na przerwie, nie w czasie lekcji". § robienie wyrzutów, pouczanie, przytaczanie logicznych argumentów; „Książki są po to, by je czytać, a nie by w nich mazać„. „Nie skończysz klasy, jeśli nie będziesz pracował".

§ osądzanie, krytykowanie, obwinianie, sprzeciwianie się; „Ty zawsze zaczynasz„. „Jesteś prawdziwym utrapieniem". § chwalenie, aprobowanie; „Masz otwartą głowę, możesz więc być dobrym uczniem„. „Jeżeli się postarasz, wykonasz naprawdę dobrą robotę". § ośmieszanie, zawstydzanie; „Zachowujesz się dzisiaj jak zwierzę„. „Jesteście bandą hippisów". § interpretowanie, analizowanie, stawianie diagnozy; „Robisz to, żeby zwrócić na siebie uwagę".

§uspokajanie, współczucie, pocieszanie, podtrzymywanie „na duchu”; „Ciężko pracować w taki upalny dzień, prawda? „. „Wiem, że wieczorem jest ciekawy mecz, ale teraz jesteście w szkole". § badanie, wypytywanie, podejmowanie prób znalezienia przyczyny; „Dlaczego nie siedzisz na swoim miejscu? „. Jak możesz się spodziewać, że zdasz do następnej klasy, jeżeli tyle gadasz na lekcjach? ". § odciąganie uwagi, rozweselanie, zabawianie. „Jakich prezentów komunijnych się spodziewacie? ” „Kasia dzisiaj ubrała się, jakby szła na zabawę”.

Kompetencje komunikacyjne są rozumiane jako umiejętności komunikowania myśli, wizji, informacji, intencji. Niezbędnym elementem kompetencji komunikacyjnych jest zdolność do nawiązywania stosunków z ludźmi i ich podtrzymywania, empatia i asertywność.

Inteligencja emocjonalna świadomość własnych emocji i odczuć, zdolność do świadomego panowania nad nimi oraz świadomość odczuć i potrzeb innych ludzi, połączona ze zdolnością do skutecznego radzenia sobie z nimi.

D. Goleman twierdzi: , „Kiedy ludzie zbierają się, aby wspólnie pracować (…) można mówić (…) o grupowym ilorazie inteligencji, ogólnej sumie zdolności i umiejętności wszystkich wchodzących w skład tej grupy osób. ” Daniel Goleman „Inteligencja emocjonalna” Poznań 1997

Istotę pracy nauczycielskiej wyraził dobitnie G. Klimowicz jednym słowem MOTTO: miłość, odpowiedzialność, tolerancja, troskliwość, otwartość.

moje umiejętności „rozpoznawania” drugiego człowieka; vpraca w grupach w oparciu o kartę ćwiczenia: Jaki to człowiek? – zachowania „ciepłe i zimne”; v prezentacja wyników pracy, uzupełnienia przez poszczególne grupy, dyskusja. v PODSUMOWANIE: wypowiedzi indywidualne: moje dobre i złe doświadczenia z oceny człowieka wg jego zachowań.

Komunikaty typu „ja” i „ty”

WYPOWIEDZI: - „ja” mówią coś o mnie, o moich reakcjach, odczuciach, nie wartościują, nie zawierają zarzutów, nie uogólniają;

Komunikat „ja" powinien zawierać: określenie, jakie zachowanie partnera jest dla ciebie problemem - Kiedy ty …(zachowanie); informacje, co przeżywasz w związku z tym zachowaniem - Czuję się…(emocje); informacje o faktycznych skutkach, jakie ono dla ciebie niesie - Ponieważ…(skutki); czego potrzebujesz - Chciałbym …(przyszłość). Kiedy przychodzisz nieprzygotowany martwię się, ponieważ masz coraz większe zaległości. Chciałabym dzisiaj z tobą o tym porozmawiać.

Przydatność komunikatu „ja” w pracy nauczyciela § warunkiem trafnego formułowania komunikatu „ja” jest wysoka świadomość swoich granic, możliwość odróżniania swoich myśli i emocji, od myśli i emocji innej osoby; § w praktyce pedagogicznej komunikat „ja” może odgrywać rolę pożytecznego narzędzia wywierania wpływu na uczniów.

Skuteczność komunikatu „ja” jest związana z kilkoma warunkami: q używany może być jedynie w sytuacji bezpośredniej styczności z uczniami; q najlepiej używać go bezpośrednio w sytuacji, którą chcemy zmienić i której jesteśmy uczestnikami; q jest tym skuteczniejszy (tzn. uczniowie zwracają uwagę na wypowiedź), im bardziej pozytywna jest więź, jaką tworzymy z uczniami, im bardziej symetryczna jest relacja (prawa i obowiązki są jasne po obu stronach).

PAMIĘTAJMY ! komunikat „ja” sam w sobie jest więziotwórczy; skuteczność komunikatów „ja” zależy od sytuacji, w której go używamy; komunikat „ja” nie jest panaceum na wszystko.

Wypowiedzi: „ty” zawierają bezpośrednie albo pośrednie zarzuty i często są uogólniające – zmuszają rozmówcę najczęściej do zajęcia postawy obronnej; - Jak zwykle jesteś do lekcji nieprzygotowany!

Ćwiczenie: komunikaty „ty” i „ja” w rzeczywistości szkolnej praca w grupach w oparciu o podane zwroty; proszę określić, która z podanych wypowiedzi nauczyciela jest komunikatem w języku „ja”, a która w języku „ty”; prezentacja, dyskusja.

1. Twoje spóźnianie się denerwuje mnie. 2. Jacek, twoje ciągłe spóźnianie się sprawia mi kłopot. 3. Może zaczekamy, aż ten błazen przestanie się popisywać. 4. Mam nadzieję, że kiedyś zostaniesz nauczycielem i będziesz miał stu takich uczniów jak ty. 5. Ciebie ten temat w ogóle nie interesuje. 6. Całą godzinę kazałeś na siebie czekać. 7. Mam dość twoich wulgarnych odzywek. 8. Przeszkadza mi, kiedy codziennie w grupie jesteś taki milczący. 9. Uspokój się, przestań rozmawiać! 10. Ale jesteś zarozumiały!

Podział komunikatów werbalnych - ze względu na postawę i zachowanie odbiorcy i nadawcy: q komunikaty krytyczne – mają na celu wzbudzenie poczucia winy, przekazanie komuś, że jest nie w porządku; „Trzeba było nie chodzić na piętro dla starszych uczniów, to nie miałbyś teraz kłopotów w nauce”. q komunikaty strukturalne – dają przepis na postępowanie, pouczają, jak ktoś powinien się zachować, co zrobić; „Systematyczne uczenie się sprzyja dobrym efektom w nauce”.

q komunikaty opiekuńcze – z ich pomocą włączamy się do rozwiązywania problemu, udzielamy pomocy, wyręczamy, przejmujemy inicjatywę; „Widzę, że nie radzisz sobie z tym zadaniem. Zobacz – ja rozwiązuję to w ten sposób. . . ”

q komunikaty wspierające – są bardzo wartościowe, dają przestrzeń do działania drugiej osobie, traktując ją jako pełnowartościową jednostkę, która jest w stanie samodzielnie rozwiązywać problemy;

Te komunikaty składają się z trzech elementów: • odzwierciedlenie uczuć drugiej osoby; • wyrażenie przekonania, że osoba, do której mówimy podejmie dobrą decyzję (samodzielnie poradzi sobie z problemem); • zadeklarowanie swojej gotowości do udzielenia wsparcia w momencie, kiedy druga osoba będzie tego potrzebowała.

„Wnioskuję po Twojej wypowiedzi, że masz trudności (odzwierciedlenie uczuć drugiej osoby) z rozwiązaniem tego zadania. Spróbuj dokładnie przeanalizować wskazówki do jego rozwiązania (wyrażenie przekonania, że osoba, do której mówimy podejmie dobrą decyzję). Jeśli nadal będziesz mieć kłopoty, jestem do twojej dyspozycji, rozwiążemy zadanie razem”. (zadeklarowanie wsparcia kiedy druga osoba będzie tego potrzebowała).

Ćwiczenie 5: formułowanie komunikatów; praca w grupach w oparciu o „Kartę ćwiczenia” – sformułowanie po jednym przykładzie komunikatu: krytycznego, strukturalnego, opiekuńczego i wspierającego; prezentacja wyników pracy, dyskusja.

W pracy twórczego nauczyciela nie wystarczy tylko: • stosowanie komunikatu „ja” jako panaceum na wszystko; • wyciąganie wniosków z zachowań uczniów.

v odwoływać się do ustalonych norm i reguł; v wzmacniać pożądane zachowania; v modelować zachowania własnym przykładem; v podnosić wiarygodność jako nadawcy; v udzielać pozytywnych i negatywnych informacji zwrotnych;

v wprowadzać procedury; v odwoływać się do tradycji i wypracowanych rytuałów; v przypominać przyjęte zakazy i nakazy; v określać cele i zadania; v oceniać uzyskiwane rezultaty.

A możemy to uzyskać dzięki nabywaniu i doskonaleniu umiejętności empatii

Skłonność obserwatora do utożsamiania się w określonym stopniu z obserwowanym przedmiotem - sposób na usprawnienie komunikacji? - blokada na krótkie lub trwałe porozumienie?

Empatia pełni ważną rolę w budowaniu zależności społecznych i kierowaniu zachowaniami M. H. Davis: „Badani, którzy oczekują przedyskutowania problemu emocjonalnego, wykazują wyraźne preferencje w stosunku do osób określanych jako serdeczne i rozumiejące. Zatem ludzie, którzy wykazują dyspozycje do przejawiania współczucia, mogą, z dużym prawdopodobieństwem, odbierać często intymne komunikaty od innych”.

Empatia nie polega na dzieleniu się np. z uczniem podobnymi doświadczeniami! Empatyczne komunikowanie odrzuca budowanie komunikatów w pierwszej osobie. Wypowiedź typu: „Wiem, co czujesz”, „Wiem, jak to boli” zniechęca do dialogu i do otwarcia się.

rozpoznanie i zrozumienie uczucia wychowanka i takie poprowadzenie rozmowy, aby uczeń odkrył swoje doznania, potrafił nazwać swoje uczucia i zrozumiał, skąd się wzięły.

Empatyczne prowadzenie dialogu opiera się na aktywnym potwierdzeniu, że wypowiedź została wysłuchana, a jego emocje życzliwie przyjęte. WAŻNE! Wykorzystujemy sformułowania pozwalające np. uczniowi otworzyć się, podzielić rozterkami, np. „Niektórzy w tej sytuacji czuliby się zawiedzeni, ale nie wiem, czy ty tak samo czujesz”.

Reakcja odwołująca się do empatii ujawnia się dzięki funkcji emotywnej języka, z wykorzystaniem barwy głosu, jego siły. PAMIĘTAJMY! Czego np. uczniowie nie wyrażą werbalnie, „dopowiedzą” gestami, wyrazem oczu, mimiką. UWAŻAJMY! Nasze komunikaty słowne nie mogą przeczyć mowie ciała.

empatyczne prowadzenie dialogu; praca indywidualna: w oparciu o przedstawioną sytuację proszę zaplanować przebieg rozmowy z uczniem; prezentacja kilku przykładów. sytuacja

Do tej klasy idę zawsze z niechęcią. Staram się tego nie okazywać, ale… najczęściej kolejna lekcja kończy się z mojej strony moralizowaniem, „karaniem” dodatkowym zadaniem domowym. Wynika to stąd, że zdecydowana większość uczniów jest ciągle nieprzygotowana do zajęć, ospała, ale za to z dużymi wymaganiami pod moim adresem: „Niech mi to pani zapnie”, Niech mi pani pomoże napisać!”. W kilkuletniej pracy zawodowej spotkałam się z taką sytuacją po raz pierwszy, choć inni mówią, że mają to samo. No i dzisiaj sytuacja się powtarza. Przed drzwiami sali stoi Zadrogi i wyraźnie będzie mi „coś kazał”. Najpewniej będzie to kolejna nieprawdopodobna historia z jego krótkiego życia, dotycząca dolegliwości. – Co tym razem się stało? – zapytałem z ironicznym uśmiechem na twarzy. – Proszę Pani, bardzo boli mnie brzuch – wyseplenił. Już miałem na końcu języka odpowiedź, jak bardzo mnie obchodzi jego brzuch, ale…

Komunikacja empatyczna nauczyciela ma decydujące znaczenie dla jakości i efektywności procesu edukacyjnego. Dzieci „odbierają” całą osobowość nauczyciela. Nauczyciel zaś wyraża siebie w komunikacji niewerbalnej. Hogan wykazał, że osoby empatyczne są bardziej lubiane i spostrzegane przez otoczenie jako sprawniejsze w komunikacji interpersonalnej niż nieempatyczne.

W całościowym procesie kształtowania umiejętności empatycznych powinny być brane pod uwagę następujące elementy : • afektywne (skłonność do ulegania poruszeniom), • motywacyjne (poszanowanie dla życia ludzkiego, tendencja do udzielania pomocy fizycznej lub psychicznego wsparcia), • poznawcze, kinestetyczne (czuciowe).

Dziękuję za wspólnie spędzony czas!