WIELKANOC WIELKANOC W POLSCE Zwyczaje i obrzdy wielkanocne

WIELKANOC

WIELKANOC W POLSCE Zwyczaje i obrzędy wielkanocne rozpoczynają się w Niedzielę Palmową i kończą we wtorek po Wielkanocy. Wiele z tych praktyk łączy w sobie bardzo stare tradycje, wywodzące się jeszcze z okresu pogaństwa.

KOŁATKI WIELKANOCNE TOPIENIE JUDASZA ŚWIĘCONE NIEDZIELA PALMOWA WIELKI TYDZIEŃ PISANKI ŚMIGUS - DYNGUS POGRZEB ŻURU I WIESZANIE ŚLEDZIA

NIEDZIELA PALMOWA Niedziela Palmowa zwana inaczej Kwietną lub Wierzbiną. Do dzisiaj istnieje w tym dniu powszechny zwyczaj święcenia palm. Tradycja chrześcijańska łączy go z wjazdem do Jerozolimy Chrystusa, witanego przez Żydów gałązkami palmy, będącej symbolem odradzającego się życia.

PALMY WIELKANOCNE Palmy wykonuje się z prętów wierzbowych i leszczynowych, ozdabia się je barwnymi bibułkowymi kwiatkami i wstążeczkami. Niektóre z palm mają kilka metrów wysokości, a poszczególne parafie ogłaszają konkursy na najpiękniejszą i największą palmę. Przypisuje się jej magiczne właściwości, chroni ona przed piorunami, gradobiciem i chorobami gardła.

Wielki Czwartek W Wielki Czwartek wszyscy księża z Kościoła stają razem przy jednym ołtarzu: ksiądz niski, wysoki, gruby, chudy, w okularach i bez okularów. Przypominają sobie tę chwilę, kiedy Pan Jezus chciał, by ludzie pragnęli Go tak, jak głodny pragnie kawałka chleba. Przypominają sobie piękny dzień pierwszej Mszy Świętej i Pierwszej Komunii Świętej apostołów. W ten sposób upamiętnia się Ostatnią Wieczerzę Chrystusa ze swoimi apostołami.

Wielki Piątek jest cichutki jak myszka. Nie grają ani organy, ani skrzypce, ani żadna trąbka. Jest zupełnie cicho. Ludzie nie siedzą, ani nie stoją w kościele, ale przechodzą przez kościół i patrzą na grób. Czuwają przy nim, czekając na dzień Zmartwychwstania. Każdy modli się po cichutku, żeby tylko usłyszał go Pan Jezus. W Wielki Piątek uczymy się kochać ciszę. To jedyny dzień w roku, kiedy nie odprawiana jest Msza Święta, tylko Nabożeństwo Wielkopiątkowe.

Wielka Sobota W Wielką Sobotę poświęcamy pokarmy. Przynosimy w koszyczku baranka wielkanocnego z czerwoną chorągiewką, kolorowe jajka, chleb i trochę soli. Święconka zajmuje główne miejsce na świątecznym stole.

Wielka Niedziela Pierwszy dzień Świąt Wielkanocnych rozpoczyna się od bicia dzwonów, Msza święta nazywana jest REZUREKCJĄ. To czas wielkiej radości związanej z wiarą w zmartwychwstanie Chrystusa. Ludzielą się w domach święconymi jajkami, składają sobie życzenia i zasiadają do świątecznego stołu.

KOŁATKI WIELKANOCNE Milczące od Wielkiego Czwartku do Wielkiej Soboty dzwony kościelne zastępowały kołatki. Biegali z nimi po ulicach w tych dniach chłopcy, czyniąc nieznośny hałas. Istniało kilka rodzajów kołatek: klepacze , walcowate taradajki. Obok zabawy pełniły one funkcję magiczną, czyniony hałas odstraszał zło, chronił ludzi i zwierzęta przed nim.

PISANKI WIELKANOCNE Zwyczaj malowania, kraszenia, pisania jaj był znany już w III wieku przed Chrystusem. Jajko uchodziło za symbol życia. W praktykach magicznych miało na celu zjednywanie dobra i odwracanie zła, nadto wzmacniało duszę zmarłego. Pisanki tradycyjnie znajdują się na stole wielkanocnym. Jajko obowiązkowo wchodzi w skład święconego, którym wzajemnie dzielą się domownicy, składając sobie życzenia. Jajkami obdarowywano też śmiguśników.

KOLOROWE JAJKA Jajka malowane na jeden kolor (zazwyczaj czerwony) to: kraszanki, malowanki lub byczki. Jajka ozdobione jedno-lub wielobarwnym deseniem, naniesionym na jednolite tło, nazywa się pisankami. Znane są jeszcze rysowanki, skrobanki, nalepianki i wyklejanki.

ZABAWA Z JAJEM Jedną z bardziej znanych zabaw była walatka znana również pod nazwą „na wybitki”. Toczyło się jajka po stole lub ławie naprzeciw siebie. Czyja pisanka wytrzymała zderzenie ten wygrywał i w nagrodę zabierał stłuczone jajko przeciwnika. Obecnie zabawa ta ma nieco zmienioną formę: jajkami uderza się bez toczenia.

ŚWIĘCONE Jest to zwyczaj znany w chrześcijańskiej kulturze tylko u Słowian. W Wielką Sobotę odbywa się uroczyste święcenie pokarmów. Niegdyś księża jeździli do domów wiernych, aby tam poświęcić jedzenie, które miało być spożywane w czasie Niedzieli Wielkanocnej. Na przełomie XVIII i XIX wieku jednak zaniechano tego zwyczaju.

ŚWIECONE Zawartość koszyczka ze święconką różni się w zależności od rejonu Polski. W jego skład wchodzi jednak zwykle baranek, zrobiony z kłosów zbóż, chleba lub cukru. Poza tym każdy chyba koszyczek zawiera kawałek chleba, kiełbasę, sól, a także chrzan doprawiony cukrem. Nigdzie oczywiście nie mogło zabraknąć barwnych pisanek. Po powrocie z kościoła dawniej należało ze święconką trzykrotnie obejść dom dookoła, aby w ten sposób odpędzić złe moce.

POGRZEB ŻURU I WIESZANIE ŚLEDZIA Dawniej post traktowano bardzo surowo i rygorystycznie. Jadłospis ograniczał się jedynie do śledzi i żuru właśnie. Kiedy jednak nadszedł Wielki Piątek, z ogromną radością żegnano te dwie potrawy. Śledzia, który był zrobiony z kawałka drewna wieszano na wierzbie, natomiast garnek żuru zakopywano w ziemi lub wylewano. Po tych obrzędach zabierano się za przygotowanie wielkanocnych dań.

TOPIENIE JUDASZA Ważnym dniem Wielkiego Tygodnia jest Wielka Środa. Młodzież, zwłaszcza chłopcy, topili tego dnia Judasza. Ze słomy i starych ubrań robiono wielka kukłę, którą następnie wleczono na łańcuchach po całej okolicy. Przy drodze ustawiali się ludzie, którzy okładali kukłę kijami. Na koniec wrzucano „zdrajcę” do stawu lub bagienka. Wymierzanej w ten sposób sprawiedliwości stawało się zadość.

ŚMIGUS-DYNGUS To zwyczaj oblewania się nawzajem wodą. Praktykowany w Poniedziałek Wielkanocny, dawniej też we Wtorek i następne dni. W dzisiejszych czasach, zwłaszcza w miastach, mało kto odróżnia już śmigus od dyngusa, traktując je łącznie jako przyzwolenie na bezkarne oblewanie się wodą. O ile jednak jest to prawda w przypadku śmigusa (choć polegał on głównie na smaganiu się cienkimi rózgami, gałązkami), to jeśli chodzi o dyngus, oznaczał on wielkanocny okup, który stanowiły głównie wielkanocne jaja.

CO WKŁADAMY DO WIELKANOCNEGO KOSZYCZKA?

KOSZYCZEK Zgodnie z tradycją powinien być wiklinowy, ze słomy, a nawet splecionych korzeni jałowca. Dno wyścielano sianem, mchem albo rzeżuchą.

BARANEK Baranek to symbol Chrystusa, przypomina nam o zwycięstwie życia nad śmiercią, a także o odkupieniu wszystkich grzeszników, przez męczeńską śmierć Jezusa, ma zapewnić przychylność sił przyrody i chronić przed klęskami. Baranek może być z ciasta, cukru, lukru, masła, czekolady lub gipsu.

BUKSZPAN Zielony bukszpan, to nadzieja chrześcijan na zmartwychwstanie i nieskończoność ich życia.

JAJKO Jajko stanowi symbol odradzającego się życia i zwycięstwa życia nad śmiercią. Wierzono, że podzielenie się jajkiem z bliskimi umacnia więzi rodzinne. Dotykanie zwierząt poświęconym jajkiem chronić je miało przed chorobami i złymi urokami.

CHLEB We wszystkich kulturach jest gwarantem pomyślności i dobrobytu. W tradycji chrześcijańskiej to przede wszystkim symbol Ciała Chrystusa. Jeżeli gospodarze piekli na Wielkanoc wiele odmian chleba, do koszyka wkładali po kromce każdej z nich. W całości święcono specjalny chlebek – paschę.

KIEŁBASA I WĘDLINY Ich obecność w koszyku miała zapewniać płodność i zdrowie. Były symbolem dostatku, bo nie każdy mógł sobie na nie pozwolić. Od XIX wieku do koszyka wkłada się tradycyjną polską kiełbasę.

SER Produkt odzwierzęcy, włożony do koszyczka gwarantował dobre zdrowie i rozwój domowej trzody. Symbolizuje przyjaźń między człowiekiem, a siłami przyrody.

SÓL Życiodajny minerał. Chroni przed zepsuciem i odstrasza wielkie zło. Jest symbolem życia, oczyszczenia i prawdy.

CHRZAN Obrazował ludzką siłę i krzepę fizyczną. Miał również wspomagać skuteczność innych święconych pokarmów. Jest symbolem pokonania goryczy, męki Chrystusa.

CIASTO Do święconki ciasto zostało włączone jako ostatnie. Symbolizowało umiejętności i doskonałość. Najczęściej była to wielkanocna baba. Należało pamiętać, że nie może być to produkt kupiony, ale własnoręcznie upieczony. Osoba, która wkładała ciasto do pieca, przez cały czas pieczenia nie mogła usiąść, bo ciasto mogłoby opaść i wyszedłby zakalec.

KONIEC Prezentację przygotowali Małgorzata Fornalczyk i Paweł Kubit