ORGANIZACJA OPIEKI GERIATRYCZNEJ W POLSCE Specjalista pielgniarstwa opieki

ORGANIZACJA OPIEKI GERIATRYCZNEJ W POLSCE Specjalista pielęgniarstwa opieki długoterminowej Aneta Sznurowska

Starzenie się organizmu jest procesem fizjologicznym i nie zawsze wiąże się z chorowaniem. Wielochorobowość i niesprawność prowadząca do niedołęstwa częściej występuje u ludzi starszych niż w młodszych grupach wiekowych. W Polsce szacuje się, że populacja osób starszych powyżej 65 roku życia stanowi grupę liczącą prawie 5 mln ludzi. * około 2% to osoby obłożnie chore stale pozostające w łóżku * około 17% to osoby mające problemy w zakresie poruszania się w obrębie mieszkania Osoby starsze przeciętnie chorują na trzy – cztery choroby przewlekłe a około 7% osób w wieku powyżej 75 roku życia nie zgłasza żadnych schorzeń przewlekłych. Potrzeby ludzi w wieku podeszłym mają charakter złożony na które nakładają się społeczne i ekonomiczne uwarunkowania życia, takie jak: * warunki mieszkaniowe * sytuacja rodzinna * wsparcie otoczenia które mają istotny wpływ na stan zdrowia.

U osób w wieku 60 - 75 lat główne problemy zdrowotne w zasadzie nie różnią się od tych, które występują w grupy osób nieco młodszych 50 -60 lat. Są to typowe schorzenia internistyczne, chirurgiczne, które często zmieniają swój przebieg i mogą stwarzać problemy diagnostyczne i lecznicze. Natomiast po 75 roku życia pojawiają się tzw. problemy geriatryczne do których zaliczamy: * upadki, złamania na tle osteoporozy, * otępienie * nietrzymanie moczu * odleżyny Pogorszenie sprawności w zakresie wykonywania czynności codziennych oraz zaburzenia pamięci i funkcji poznawczych zwiększają zapotrzebowanie na świadczenie pielęgnacyjne i usługi opiekuńcze. Niedostateczna opieka w tym zakresie prowadzi do pogorszenia stanu zdrowia.

Według WHO zasadniczym celem polityki zdrowotnej w tym zakresie jest: * wczesne wykrywanie i zapobieganie problemom zdrowotnym * promocja zdrowia osób starszych tj. poprawa sprawności fizycznej i psychicznej, edukacja w zakresie zachowań prozdrowotnych i samokontroli zdrowia. * organizacja opieki, aby zapewnić osobie starszej jak najdłuższe samodzielne funkcjonowanie w środowisku domowym * zapobieganie instytucjonalizacji ( umieszczeniu w placówkach opiekuńczych) poprzez przeciwdziałanie niepełnosprawności fizycznej i psychicznej.

Zadania lekarza rodzinnego

Lekarz rodzinny opiekuje się pacjentami w wieku podeszłym wg tych samych zasad, jakie stosuje wobec innych osób dorosłych. Lekarz pierwszego kontaktu powinien ściśle współpracować z: * pielęgniarką środowiskowo – rodzinną * pracownikiem socjalnym * opiekunką środowiskową w celu właściwego pokierowania opieką nad osobą starszą. Osoba starsza winna otrzymać informację z nazwiskiem, telefonem i adresem lekarza rodzinnego, pielęgniarki rodzinnej i pracownika socjalnego lub terenowego ośrodka pomocy społecznej, aby w trudnej sytuacji wiedziała do kogo się zwrócić o pomoc niekoniecznie angażując w tym celu lekarza.

W przypadku znacznego niedołęstwa i stanu zdrowia uniemożliwiającego leczenia osoby starszej w środowisku domowym lekarz ma do dyspozycji wiele możliwości umieszczenia osoby starszej w placówkach opieki długoterminowej. Formy stacjonarnej opieki długoterminowej zorganizowanej w ramach opieki zdrowotnej: * oddziały dla przewlekle chorych * zakłady opiekuńczo – lecznicze ( ZOL) * zakłady pielęgnacyjno – opiekuńcze (ZPO) * domy pomocy społecznej (DPS) * oddziały dziennego pobytu * hospicja

Opieka osób starszych na poziomie POZ Podstawą opieki prowadzonej przez lekarza rodzinnego powinno być: * określenie liczby osób starszych, którzy złożyli deklarację do lekarza * zbadanie ich w celu pogrupowania na : - osoby starsze sprawne i samodzielne, które wymagają tylko okresowej kontroli stanu zdrowia. - osoby starsze sprawne i samodzielne, które z powodu istniejących schorzeń przewlekłych wymagają stałego leczenia ambulatoryjnego - osoby starsze przewlekle chore, niesprawne - osoby starsze przewlekłe z trwałym upośledzeniem sprawności ( obłożnie chorzy) którzy wymagają stałej opieki pielęgniarki lub opiekunki, a w okresie zaostrzeń choroby hospitalizacji.

Kompleksowe rozwiązywanie problemów zdrowotnych i zapewnienie ciągłości opieki nad ludźmi starszymi uzyskamy poprzez: * dobrą współpracę lekarza rodzinnego z pielęgniarką rodzinno środowiskową, opiekunką środowiskową, pracownikiem socjalnym * współpraca z odpowiednimi specjalistami tj: geriatrą, neurologiem, psychiatrą itp. * korzystanie z usług fizjoterapeuty, psychologa, logopedy, dietetyczki, terapeuty zajęciowego itp. * współpraca z organizacjami które działają na rzecz osób starszych np. Caritas i inne stowarzyszenia * współpraca ze szpitalem i innymi placówkami zdrowotnymi w zakresie przekazywania informacji na temat pacjenta ( terminy przyjęć, wypisy) w celu dalszego postępowania aby zapewnić ciągłość rehabilitacji, diagnostyki, leczenia i edukacji zdrowotnej.

Po przeprowadzeniu zwykłego badania lekarskiego, które zawiera - badanie podmiotowe - badanie przedmiotowe - badania dodatkowe Zaleca się przeprowadzenie niektórych elementów kompleksowej oceny geriatrycznej tj. - oceną sprawności w zakresie podstawowych czynności życia codziennego (skala ADL) - ocenę zagrożenia upadkami (test Tinetti) - ocena stanu psychicznego : - w zakresie pamięci i funkcji poznawczych ( skala MMSE) - w zakresie wykrywania obecności zaburzeń psychicznych np. depresji (skala GDS) - ocenę funkcjonowania w środowisku społecznym - ocenę warunków życia materialnego i mieszkaniowego, która może wpłynąć na stan zdrowia Zastosowanie w/w skal pozwala na dokładną ocenę zakresu funkcjonowania osoby starszej i ustalenie potrzeb zdrowotnych i socjalnych co umożliwia wczesne wykrywanie takich problemów jak otępienie, depresja, niesprawność.

Zadania pielęgniarki rodzinno - środowiskowej

Pielęgniarki rodzinne są zatrudniane przez lekarza rodzinnego w ramach kontraktu zespołowego, który obejmuje cały zakres medycyny rodzinnej, w tym opiekę nad pacjentem w domu (pielęgniarstwo środowiskowe) – wybór pielęgniarki rodzinnej powiązany jest z wyborem lekarza rodzinnego. W przypadku gdy pielęgniarki pracują w niezależnych publicznych i niepublicznych zakładach opieki zdrowotnej lub prowadzących indywidualną praktykę pielęgniarską pacjent deklaruje wybór pielęgniarki rodzinnej i uzyskuje świadczenie pielęgniarskie w wyniku zlecenia lekarza rodzinnego lub zwraca się bezpośrednio do pielęgniarki, która powinna udzielić pomocy w dniu zgłoszenia.

Pielęgniarka środowiskowo rodzinna ma szeroki zakres czynności, wypełnia funkcje pielęgnacyjne wobec rodziny i jej członków w środowisku ich życia i zamieszkania, w sytuacji zdrowia, choroby, hospitalizacji domowej i opieki terminalnej (zadania nie ograniczają się tylko do zabiegów tj. podawania iniekcji, zakładania opatrunków). Zadania to: * rozpoznawanie i ocena potrzeb zdrowotnych podopiecznych * świadczenie usług w zakresie promocji zdrowia, edukacji zdrowotnej i profilaktyki * samodzielna realizacja świadczeń pielęgnacyjnych * udział w realizacji świadczeń diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych * współpraca z samorządem lokalnym, pomocą społeczną, organizacjami pozarządowymi, zakładami opieki zdrowotnej.

Pielęgniarska opieka długoterminowa w domu pacjenta NFZ w 2000 roku wprowadził możliwość kontraktowania opieki pielęgniarskiej długoterminowej dla przewlekle chorych przebywających w domu, którzy ze względu na problemy zdrowotne wymagają systematycznych świadczeń pielęgniarskich. Są to pacjencji którzy nie wymagają hospitalizacji w oddziałach lecznictwa stacjonarnego, którzy nie chcą lub nie mogą przebywać w zakładach opieki długoterminowej a wymagają intensywnej opieki pielęgniarskiej we współpracy z lekarzem rodzinnym. Kwalifikacja pacjenta do opieki długoterminowej domowej odbywa się wg skali Barthel gdzie uzyskanie od 0 do 40 punktów umożliwia wprowadzenie opieki pielęgniarskiej długoterminowej domowej. Hospitalizacja domowa są to świadczenia obejmujące aktywne leczenie realizowane przez lekarzy i pielęgniarki w domu pacjenta w przypadku schorzeń, które nie wymagają obligatoryjnej hospitalizacji.

Zadania pomocy społecznej Organizatorami publicznej pomocy społecznej są gminne dzielnicowe Ośrodki Pomocy Społecznej Ośrodki Pomocy Rodzinie, które podlegają Miejskim Ośrodkom Pomocy Społecznej (MOPS) lub Powiatowym Centrom Pomocy Rodzinie (PCPR). Zadania pomocy społecznej w środowisku domowym realizowane są przez: * pracownika socjalnego, który diagnozuje sytuację materialną i rodzinną w celu ustalenia wskazań do przyznania pomocy społecznej * opiekuna środowiskowego w zakresie usług opiekuńczych * personel specjalistyczny (pielęgniarka, fizjoterapeuta itp. ) w zakresie usług opiekuńczych specjalistycznych.

Do zadań obowiązkowych z zakresu pomocy społecznej realizowanych przez gminy należą świadczenie usług opiekuńczych w tym specjalistycznych realizowanych w miejscu zamieszkania. Usługi te obejmują: * usługi opiekuńcze o charakterze gospodarczym i pielęgnacyjnym wykonywane przez opiekunki środowiskowe * usługi opiekuńcze specjalistyczne wykonywane przez fizjoterapeutów, terapeutów zajęciowych, radców prawnych, psychoterapeutów itp. Formy przyznawanej pomocy społecznej: 1. zasiłki pieniężne * zasiłek stały * zasiłek okresowy * zasiłek celowy * dodatek pielęgnacyjny (przysługuje wszystkim osobom powyżej 75 roku życia) po złożeniu wniosku

2. pomoc rzeczowa (ubranie, sprzęt) 3. pomoc usługowa ( usługi opiekuńcze i specjalistyczne Rodzaje zasiłków i ich przeznaczenie 1. Zasiłek celowy, celowy specjalny: * koszt zakupu leków * remont mieszkania * kupno opału, odzieży żywności * sprawienie pogrzebu * straty materialne w wyniku zdarzenia losowego 2. Zasiłek okresowy, okresowy specjalny: * długotrwała choroba * niesprawność * możliwość utrzymania lub nabycia uprawnień do świadczeń z innych systemów zabezpieczenia społecznego (np. KRUS, ZUS) 3. Zasiłek stały * całkowita niezdolność do pracy

Instytucje realizujące opiekę długoterminową w Polsce 1. Opieka domowa realizowana przez: - Pielęgniarkę środowiskowo – rodzinną pod nadzorem lekarza rodzinnego - pielęgniarkę domową (zlecenie lekarza rodzinnego) - wielodyscyplinarny zespół opieki długoterminowej - opiekunkę środowiskową (usługi opiekuńcze, gospodarcze) - na wniosek pracownika socjalnego 2. Opieka instytucjonalna - oddziały szpitalne dla przewlekle chorych - zakłady opiekuńczo - lecznicze - zakłady pielęgnacyjno – opiekuńcze - hospicja -domy pomocy społecznej 3. Opieka półstacjonarna - dzienny oddział chorób psychicznych - dzienny dom pomocy społecznej

Zakład opiekuńczo – leczniczy (ZOL) ZOL- zapewnia całodobową opiekę lekarską i pielęgniarską przeznaczoną dla pacjentów wymagających długotrwałego leczenia i pielęgnacji poza szpitalem. Warunkiem przyjęcia pacjenta do ZOL jest wartość indeksu Barthel poniżej 40 punktów. Pobyt pacjenta ma charakter okresowy tj do 6 miesięcy. Celem ZOL jest objęcie całodobową opieką osób niewymagających hospitalizacji, które ze względu na zły stan zdrowia i trudną sytuacją rodzinną nie mogą przebywać w środowisku domowym. Wyróżniamy * ZOL - ogólny dla przewlekle chorych i niepełnosprawnych * ZOL – specjalistyczny (dla psychicznie chorych) * ZOL – dla określonych kategorii pacjentów ( dla dzieci, dorosłych)

Zakład Opiekuńczo – Leczniczy zapewnia pacjentowi: 1. całodobową opiekę lekarską i pielęgniarską obejmującą: * leczenie * badania diagnostyczne * świadczenia rehabilitacyjne (fizyko – i fizjoterapię, terapię zajęciową) 2. badanie i terapię psychologiczną 3. konsultacje dietetyka 4 pomoc pracownika socjalnego. Pacjent przebywający w ZOL ponosi częściowy koszt za pobyt tj. do wysokości 70% swoich dochodów lecz nie więcej niż 250% najniższej emerytury

Zakład pielęgnacyjno - opiekuńczy W zakładach pielęgnacyjno – opiekuńczych prowadzona jest całodobowa opieka obejmująca świadczenia o charakterze pielęgnacyjnym, opiekuńczym i rehabilitacyjnym z uwzględnieniem kontynuacji leczenia farmakologicznego i dietetycznego dla pacjentów niewymagających leczenia szpitalnego. Do ZPO przyjmowani są pacjenci, których stan nie wymaga stałego nadzoru lekarskiego, natomiast konieczne są długotrwałe zabiegi pielęgniarskie niemożliwe do wykonania w warunkach opieki domowej. Warunkiem przyjęcia pacjenta do ZPO jest wg skali Barthel poniżej 40 punktów i odpłatność za pobyt wynosi do wysokości 70% własnych dochodów lecz nie więcej niż 250% najniższej emerytury. Celem pobytu jest przygotowanie pacjenta do powrotu do środowiska domowego. Pobyt ma charakter tymczasowy, ograniczony do kilku tygodni ( ok. 4 miesięcy).

ZPO świadczy następujące usługi: * pielęgnacyjne * rehabilitacyjne * lecznicze * diagnostyczne * edukację zdrowotną * wsparcie psychologiczne * usługi opiekuńcze * pomoc w uzyskanie pomocy socjalnej.

HOSPICJUM

W hospicjum wszystkie świadczenia realizowane są bezpłatnie ( finansowane w ramach kontraktu z NFZ wspierane finansowo przez samorządy terytorialne, organizacje pozarządowe, sponsorów, osoby prywatne). Hospicjum zapewnia całodobową opiekę lekarską i pielęgniarską dla nieuleczalnie chorych w terminalnym okresie życia. Celem tej placówki jest poprawa jakości chorych i ich rodzin poprzez leczenie objawowe, zwalczaniu bólu, łagodzenie cierpień psychicznych, duchowych i socjalnych, wspomaganie rodziny w czasie trwania choroby i w okresie sieroctwa.

Zadania Domu Opieki Społecznej Podstawą do przyjęcia osoby starszej do DPS jest niesprawność i trudna sytuacja socjalna tj. brak lub ograniczone środki do życia, brak wsparcia rodziny. Wypełniony wniosek osoba zainteresowana składa do rozpatrzenia przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej lub Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie. Dom Pomocy Społecznej realizuje: * usługi opiekuńcze * pielęgnację * terapię zajęciową * rehabilitację * psychoterapię * pracę socjalną

Opieka medyczna jest prowadzona przez lekarza rodzinnego na zasadach podobnych jak w przypadku osób mieszkających we własnym domu. Leki przepisywane są na recepcie, są refundowane przez NFZ na zasadach jakie dotyczą osób mieszkających we własnym domu. Mieszkańcy DPS ponoszą koszt pobytu do wysokości 70% własnych dochodów netto ale nie więcej niż koszt utrzymania w określonym domu. Pozostałe koszty pokrywa najbliższa rodzina ( współmałżonek, wstępni i zstępni), jeśli przeciętny dochód w tej rodzinie na osobę jest wyższy niż 250% kryterium dochodowego uprawniającego do pomocy społecznej. W pozostałych przypadkach gmina partycypuje w opłacaniu kosztów pobytu mieszkańców DPS w formie dopłaty do wysokości kosztów utrzymania w określonym domu. Można rozważyć w wyjątkowych przypadkach o odstąpieniu od odpłatności ( gmina ponosi całkowity koszt).

Domy Pomocy Społecznej zapewniają całodobową opiekę pielęgniarek i opiekunów, usługi opiekuńcze specjalistyczne (dla dzieci i dorosłych, osób starszych): * dla przewlekle somatycznie chorych * dla przewlekle psychicznie chorych * dla niepełnosprawnych fizycznie * dla dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie * dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie

Dzienny Dom Pomocy Społecznej Do domu Dziennej Pomocy Społecznej są przyjmowane osoby starsze na podstawie diagnozy pracownika socjalnego dotyczącej niepełnosprawności fizycznej lub psychicznej oraz trudnej sytuacji uprawniającej do pomocy społecznej. DDPS stanowi formę wsparcia dla osób niepełnosprawnych intelektualnie i z zaburzeniami psychicznymi oraz osób starszych z łagodnymi zaburzeniami psychofizycznymi. Udzielane świadczenia są bezpłatne na podstawie wniosku o przyjęcie składnego w Ośrodku Pomocy Społecznej. Zadania DDPS: * wydawanie posiłków * prowadzenie warsztatów terapii zajęciowej * zajęcia społecznie aktywizujące * fizjoterapia * psychoterapia