SPORUN KARANLIK YZ FANATZM Spor gnmz dnyasnn en

SPORUN KARANLIK YÜZÜ: FANATİZM

• Spor, günümüz dünyasının en önemli ve en eski toplumsal kurumlarından biridir. İnsan yapısının dünya barışı ile kendisini en çok özdeşleştirdiği bir kavram olduğu söylenebilir. Spor toplum yaşamına çok değişik yollardan girmiştir. Bireylerin her zaman ilgisini çekmeyi başarmış, bir şekilde insanları etkisi altına almış ve kitleleri kendisine bağlamış toplumsal bir olgudur.

• Sporun yarışmaya yatkın doğası, eski zamanlardan günümüze dek, insanlar arasında üstünlük mücadelelerine yol açmıştır. Bu mücadeleler çoğu kez insanlar ve toplumlar arasındaki ilişkileri düzenleyici ve geliştirici roller oynamışlarsa da bir kısmı olumsuz sonuçlar doğurmuştur. Bu kısma dahil olan olayların ortaya çıkma sebebi, sportif oyunlarda karşıya gelen taraflardan herhangi birinin ya da her ikisinin sempatizanlarının kendilerini bu üstünlük mücadelesine fazlasıyla kaptırıp bu mücadeleyi oyun sahası dışına da taşımaları ve olayı bireysel veya toplumsal bir gurur meselesi haline getirmeleridir.

Bir İnsan Davranışı Olarak ‘‘Fanatizm’’

• Fanatizm, temel olarak bir düşünceye, bir hobiye, bir dine, bir spora, bir siyasi görüşe veya bu tip bir olguya saplantılı bir şekilde inanmak ve ateşli bir şekilde o görüşün/davranışın doğruluğunu, üstünlüğünü, geçerliliğini savunmak demektir. Fanatiklere göre savundukları görüş ya da davranış, kesinlikle doğru olmak durumundadır ve aksi herhangi bir iddiada bulunulamaz.

Fanatizmin nedenleri neler olabilir? • Yoğun hayat koşulları, • Gündelik yaşamın sıkıntılarını unutturacak uğraş bulma çabası, • Taraftar gruplarının kendine özel kurduğu dünya, • Takım tutkusu, • Ait olma isteği, • Sosyalleşme.

• Fanatik dediğimiz kişi, mutlak doğruya sahip olduğunu varsayan ve buna uygun tarzda davranan kişidir. Fanatik kişi, “ben mutlak bilgiye sahibim. Ben mutlak bilgiye sahipsem bunun dışındaki her şey mutlak olarak yanlıştır” düşüncesindedir.

Yanlış anlaşılmasın… • Heyecanlı ve coşkulu tarzda bir şeye bağlılık göstermek her durumda fanatiklik anlamına gelmez. Bir bilim insanı veya bir sanatçı sıklıkla heyecanlı bir şekilde ilgi alanlarına, mesleki problemlerine, davasına bağlı biri olabilir. Bu tek başına bir fanatizm ölçütü değildir. Tam aksine bu insanlar genellikle oldukça faydalı, yaratıcı faaliyetler yaparlar. Buradaki kritik nokta, bir dava peşinden gitsek bile, o davaya dair eleştirel bir mesafeye sahip olup olmadığımızdır.

• Takım tutmak, bir spor kulübünün yarıştığı spor dallarından herhangi birinde o kulübün takımının yandaşı olmak demektir. Takım tutan kişi, o takımın karşılaşmalarını takip eder, bunların sonuçlarıyla ilgilenir ve takımının başarıya ulaşmasını ister. Bu nedenle, takımının kazandığı maçlarda sevinir, kaybettiklerinde ise üzülür. Ancak takıma duyulan bu sempati kimi zaman olağan olanın sınırlarını aşar, sevinç ve üzüntüler ise aşırı duruma gelir. İşte sporda fanatizmin başladığı nokta tam da burasıdır.

• Fanatizm, ne yazık ki spor kavramını da gerçek anlamından çok değişik bir boyutta izlememize neden olmaktadır. Futbol fanatizmi ise spor müsabakaları içerisinde sonuçları hep zarara yönelik olmuştur. Skora endeksli taraftarlık düşüncesi, seyirden ve rekabetten zevk alma duygularımızı maalesef yok etmiştir. Oysa ki, üç sonuçtan birisinin yaşanması kesin olan bir spor karşılaşması!

• Sportif oyunlar, dünyanın her yerinde büyük ilgi çeken olaylardır. Bu oyunlar arasında futbolu ayrı bir yere oturtmak gerekir. Yerkürenin hemen her bölgesinde en çok ilgi çeken spor dalının futbol olduğu açıktır. Bunun sonucu olarak en çok seyircisi dolayısıyla da en çok fanatik seyircisi olan spor dalı da yine futboldur.

• Dünya futbol tarihi birçok acı olaya sahne olmuş, bu olaylarda birçok kişi yaralanmış ya da ölmüş, birçokları da tutuklanmış ve hapis yatmıştır. Bu acı olaylar kendilerini takımlarını sevmeye fazlasıyla kaptırmış taraftarların bir noktadan sonra karşı takım yandaşlarını düşman olarak görmeye başlamasıyla ortaya çıkmıştır. Bu düşmanlık bazı yerlerde öylesine yerleşmiştir ki iki takım arasında saha içindeki mücadele, taraftarlar arasında savaşa dönüşmüştür.

• Dr. Mehmet Yavuz, fanatizmin olup olmadığını anlamak için bireyin eleştiriye tahammül durumuna bakmak gerektiğini belirterek; "Kişi eğer eleştiriye dayanamıyorsa ve tepki gösteriyorsa bu bağımlılık fanatizmdir. Sporda fanatizm ve holiganlık boyutu daha çok psikopatik ve anti sosyal kişilik bozukluğu yaşayan bireylerde görülüyor. Bu kişiler sosyal hayatlarında da saldırgan, geçimsiz, toplum kurallarına direnen, her türlü öneri ve eleştiriye kapalı, sorumsuz, empatiden yoksun ve saygısız kişiliklerdir. ’’ Fanatizm coşku mu, kişilik bozukluğu mu ?

• Sahalarda bağırıp çağıran ve küfreden taraftarlar, maçlara giderek deşarj olduklarını ve bu psikolojik boşalımın sosyal hayatlarındaki stresi azalttığını iddia ediyor ancak bilişsel psikologlara göre; herhangi bir zaman ve mekanda taşkınlık gösteren bireylerin sosyal hayatında saldırgan tavırları azalmıyor. Aksine bu kişiler, agresif davranışları kalıplaştırarak bir yaşam biçimi haline getirebiliyor. Bağırıp rahatlıyorum demek bahane!

• Fanatikliğin insanlara faydalarını inceleyen ve özellikle özsaygı üzerine yoğunlaşan araştırmalar, spor fanatiklerinin ilgi görmek için başarılı takımlara olan bağlılıklarını sık ifade ederken başarısız takımlara olan bağlılıklarını özsaygılarını korumak amacıyla ya azalttıklarını ya da sona erdirdiklerini ortaya koymaktadır. • İnsan psikolojisi daha da derinlemesine incelendiğinde, psikoanalitik kuramın daha da derinlerine girildiğinde, kişilerin hayatındaki eksik figürlerin ya da kritik olayların da bu fanatizm duygularını pekiştirdiği görülecektir. Bilimsel araştırmalara bir göz atmak gerekirse;

• Tribünlerdeki, sonucu holiganizme kadar vardıran bu fanatizm yanlısı kişilerin sergileyebilecekleri birtakım psikopatolojik özelliklere bir göz atacak olursak; Psikopatik Eğilimli Kişiler: Seyirciler arasında katı tutumlu, hemen zevk almak isteyen sorumluluk hissi duymayan, tekrarlanan uyarı ve cezalara rağmen davranışlarını düzeltmeyen kişilerdir. Antisosyal Eğilimli Kişiler: Bu kişilerin başları daima belaya girer, deneyim ve cezalardan ders çıkarmasını bilmezler, bir kimseye saygıyı sürdüremezler. Toplum kurallarına uymayı reddederler. Sosyopat Eğilimli Kişiler: Maçı efendice, rahatça, başkalarını rahatsız etmeden izleyemezler. Devamlı küfreder, çevresini tahrik eder, karşı takıma ve taraftarlarına hakaret yağdırırlar.

Kışkırtıcı Tipler: Küçük bir sebep onlarda heyecan gösterilerine sebep olur. Dikkat çekici uygunsuz davranışlar gösterirler. Çabuk arkadaşlık kurarlar ama bu ilişkilerini kendi çıkarları için kullanmak isterler. Kolayca inanırlar, yargılamaları sağlam temeller üzerine kurulmamıştır. Telkin Altında Kalan Kişiler: Bu insanlar günlük ihtiyaçlarının giderilmesinde eksiklik gösterirler. Karşılaştıkları güçlüklere yapıcı bir çözüm bulmazlar. Çevrenin desteğine ihtiyaç duyarlar. Güçlü kişilik yapısı oluşmamıştır. Destek gördükleri kişilere bağımlılık gösterirler. Yapılan araştırmalar birçok fanatik kişinin bu gibi kişilik özellik eğilimlerine sahip olduğunu ortaya çıkarmıştır.

• Çalışmaya göre spora gösterilen destek, taraftarlıktan ziyade şiddet ve saldırganlık olaylarına dönüşebilmektedir. Bu dönüşüm sosyal düzeni ciddi anlamda tehdit etmektedir. ‘’Fan’’ yaşam tarzını benimseyen kişilerin psikolojik özelliklerini araştırmanın acil ihtiyacı burada karşımıza çıkmaktadır. • H. Whitehouse, J. Jong ve M. Buhrmester gibi isimlerin yaptığı çalışmalarda futbol taraftarlarının davranış tarzının kişilik füzyonu (hafif ve küçük parçaların bir araya gelerek büyük bir enerji açığa çıkarması) üreten bir deneyime bağlı olduğu ve içgüdüsel birlik duygusu ile bir grup için savaşma ve ölme isteği dahil, özveriyi motive ettiği belirtilmiştir. Makale: Lifestyle of football fans: psychological space features (Yu. Yanovskaya) Fundamental and applied researches in practice of leading scientific schools, 32, 2, 2019. Ukraine

• Çalışmaya göre, fanatik olma duygusunun dışa vurumu esnasında yaşanan şiddeti göz ardı etmek olanaksızdır. Birçok grubun üyelerinin çeşitli zamanlarda ölümle sonuçlanabilecek kadar ciddi olaylarla anıldığı bilinmektedir. Oluşan biz duygusu, kişinin ben duygusunun önüne geçmektedir. • Walter J. O. ’ya göre, okuryazarlar çevrelerinden, gerçeklerinden kopunca kimsenin aralayamayacağı düş dünyalarına çekilirler (aldatıcı şizofren dengesi), sözlü kültürdeki insanlar (çağdaş kentteki şiddete başvuran taraftar grupları gibi) ise bu eğilimlerini açık seçik dışa vurur, kendilerini ve başkalarını yaralamaya başlar. Makale: Alternatif bir cumhuriyet, din ya da yaşam biçimi: Fenerbahçe Kulübü ve taraftar grubu (M. Gökşen Buğra), Milli Folklor, 18, 71, 2006.

• Farklılıkları birleştiren spor olgusu bir yandan dünyanın dört bir köşesinden insanları bir gol ile coştururken diğer taraftan hiç tanımadığınız birine sarılıp takımınız için gözyaşı dökmenize de yol açabilmektedir. • Fanatizm, bünyesinde hem olumlu hem de olumsuz ifadeleri barındırmaktadır. Örneğin, bir sporcuyu veya takımı ölesiye sevmek sosyal bir onay olarak ifade edilirken, içerisinde şiddet ve saldırganlığı da barındıran davranış sosyal olarak kabul edilemez olarak ifade edilmektedir. Ayrıca, fair-play olgusuyla zıt anlamlı olarak kullanılmaktadır. • Çalışma sonucunda X Kuşağının, ‘rakibe saygı ’puanının en düşük olduğu belirlenmiştir. Makale: X Kuşağında Sportmenlik Yönelimi (Hüseyin Gümüş) Uluslararası Toplum araştırmaları dergisi, 10, 17, 2019.

• Bu çalışma, futbol seyircilerinin normal izleyici veya taraftarlık çizgisinden ayrılarak daha çok şiddet içeren ve fanatik olarak nitelenen tutumlarını belirlemeye yönelik bir ölçek geliştirme amacını taşımaktadır. • Bir spor faaliyetini doğrudan ya da medya aracılığıyla izleyen kişiye seyirci, takımına bağlı olan, onu ya da sporcularını takip eden, onlara olumlu duygular besleyen, onları destekleyen ve futbolla ilgili arzularını bu şekilde karşılayan kişiye taraftar, tuttuğu takıma aşırı derecede tutkuyla bağlanmış olan kişiye ise fanatik denilmektedir. • Bu kapsamda özellikle fanatik olarak tanımlanan taraftar gruplarına spor kulüpleri tarafından spor sosyolojisi ve spor psikolojisi içerikli konferanslar veya eğitim seminerleri verilmesi fanatik eğilimleri yüksek olan seyircilerin eğitim bütünlüğü içerisinde bu aşırılıklarının sistematik olarak azaltılmasını sağlayabilir önerisinde bulunulmuştur. Makale: Futbol Taraftarı Fanatiklik Ölçeği (M. Y. Taşmektepligil, S. Çankaya, T. Tunç) Spor ve Performans araştırmaları dergisi, 6, 1, 2015.

• Bazı gruplara para ve bilet yardımı önlenebilir(taraftar desteğini hakkıyla vermek için abartılı hareketlerin önlenmesi) • Maç sonrası antrenör ve oyuncuların açıklamalarında hassas davranabilir • Hakem kararlarına tepki olarak olumsuz davranışlar sergileyen oyuncular cezalandırılabilir • Uludağ ve İnönü Üniversitesi’nin yaptığı bilimsel araştırmaya göre spor gazetelerinin fanatizmi tetiklediği tespit edilmiştir. Özellikle tiraj kaygısı yaşayan gazetelerin manşetleriyle taraftarı büyük ölçüde etkilediği belirlenmiştir. Bu nedenle fanatizmi önlemede en önemli görev yazılı-görsel basın ve internet medyasına düşmektedir. Fanatizmi önlemenin yolları neler olabilir?