SPOR PSKOLOJS SPOR PSKOLOJS Spor psikolojisinin tanm Spor

SPOR PSİKOLOJİSİ

SPOR PSİKOLOJİSİ Spor psikolojisinin tanımı; Spor faaliyeti öncesi, spor faaliyeti esnasında ve sonrasında insanlarda ortaya çıkan psikolojik değişikliklerin sebeplerini ve etkilerini araştıran ilim dalıdır.

İNSAN PERFORMANSININ OLUŞUMU P E R F FİZİKSEL TEKNİK PSİKOLOJİK O HAZIRLIK BECERİ ve HAZIRLIK M A N S = TAKTİK

SPOR PSİKOLOJİSİNİN GELİŞİMİNİ HIZLANDIRAN SEBEPLER Değişim Ve Uyum Sürecinin Süresi (10 -5 Yıl) Sporun Manasının Değişmesi(Araçtan/ Amaca) Performans Sporunun Doğuşu Ve Maksimal Performans Beklentisi Spor politik bir araç haline gelmesi Sporun ekonomik boyutunun artması Sporculuk kariyerinin uzaması Genç sporcu potansiyelinin artması ve performans yaşının düşmesi

SPORCU PSİKOLOJİSİ VE KONULARI SPORDA İDEAL PERFORMANS DURUMU STRES YÖNETİMİ ETKİLİ HEDEF BELİRLEMEK KONSANTRASYON MOTİVASYON DOĞRU TAVIR - TUTUM LİDERLİK VE EKİP ÇALIŞMASI ÖZGÜVEN GELİŞTİRMEK ZİHİNSEL ANTRENMAN TEKNİKLERİ

SPOR PSİKOLOJİSİNDEN BEKLENTİLER PERFORMANSIN YÜKSELTİLMESİNDE SPOR PSİKOLOJİSİNİN ROLÜ 1. 2. 3. 4. 5. Yetenek seçimi Motivasyon Antrenman Yarışma Grup dinamiği

PERFORMANSI ENGELLEYEN FAKTÖRLERİN GİDERİLMESİNDE SPOR PSİKOLOJİSİNİN ROLÜ Sürüp giden faktörler( Kişilik-Mot. ) 2. Duruma bağlı faktörler(Kaygı-Stres) 3. Sürantrenman 4. Sorunlu sporcular 1.

BEDENSEL PERFORMANSIN SINIRLARI Total bitkinlik’ten Ölüme kadar Otomatik Korunan Yedek Depolar %20 Bitkinlik Normal zorlanma Sınırı %25 Yorgunluk Fizyolojik performans sınırı %25 Otomatik performans %30

SPORDA MOTİVASYON İki önemli soru; Spora neden katılırız? Sporu neden bırakırız?

KATILIM NEDENLERİ Eğlence; Hoşlanma, memnuniyet, psikolojik yararlar. Yetenek; Beceri gelişimi, kişisel mücadele, meydan okuma. Fiziksel uygunluk; Sağlık, kilo verme, fiziksel görünüm, kuvvet. Bağlılık/bağlanma; Sosyal tecrübe, arkadaşlık. Başarı; Yarışma veya kişisel gelişim. “Katılım nedenleri zaman içinde değişebilir”

KATILMAMA/AYRILMA NEDENLERİ Diğer ilgiler; Alternatif aktiviteler. Beceri gelişiminde eksiklik/gelişmeme. Eğlence eksikliği; Sıkılma, oyunun azlığı. Zaman baskısı/Eksikliği:

MOTİVASYON ÇEŞİTLERİ NİTELİK AÇISINDAN SPOR MOTİVASYONU 1. Genel Spor motivasyonu 2. Özel Spor motivasyonu NİCELİK AÇISINDAN SPOR MOTİVASYONU 1. Yeterli motivasyon 2. Yetersiz motivasyon ( Start tembelliği) 3. Aşırı motivasyon (Start telaşı)

GENEL SPOR MOTİVASYONU Etkin olma arzusu Kendini bulma, kanıtlama Tanınma, ün kazanma gereksinimi. Prestij, üstünlük sağlama ihtiyacı. Egemen olma arzusu. Macera hevesi. Bir karar verme halinde olma arzusu.

MOTİVASYON UYGULAMA YÖNTEMLERİ UYARARAK MOTİVASYON KORKUTARAK MOTİVASYON 1. Ceza ile korkutma 2. Yaralanma tehlikesiyle korkutma 3. Prestij kaybına dikkat çekerek korkutma ÖDÜLLENDİREREK MOTİVASYON

BAŞARI VEYA BAŞARISIZLIĞA SEBEP OLAN FAKTÖRLER Zaman İçindeki Kişiye Bağımlılık İç Dış Süreklilik Sabit Yetenek Görev Zorluğu Değişken Gayret Şans GÜÇLÜ VEYA ZAYIF RAKİP DEĞİL, RAKİP VARDIR. ŞANS VE UĞUR YOKTUR ÇALIŞMA VE GAYRET VARDIR.

Kişilik değişmez bir gerçek değil, aksine bir görüntü, bir etkileşim ve algılama ürünü bir izlenimdir. SPORCU KİŞİLİĞİ Sporcunun, sportif performans ile ilgili olarak sahip olduğu kişilik özellikler bütününün, spor dünyasında bıraktığı izlenimlerdir. - Ruhsal ve fiziksel bütün güçlerini kullanarak en yüksek performansa ulaşmaya hazır ve buna ulaşmak için gerekli fedakarlığı yapmaya uygun KİŞİLİK…

KİŞİLİĞİ BELİRLEYEN KRİTERLER Karakter - Moral değerlere bağlanma ve bu bağlanmada kararlılık ve ısrardır. Mizaç - Bireyin birbirine zıt duyguları arasındaki değişmede görülen düzendir. Fizik Yapı Güzellik/Çirkinlik, İrilik/Ufaklık, Uzunluk/Kısalık. Yetenek ve Beceriler - Spor, müzik, resim yapma, güzel konuşma, hazır cevap olma. Toplumsal Değerler ve İlgiler - Toplum olaylarına bakış açısı, özel hobiler, toplumsal ilişkiler Anlatım ve Davranış Şekilleri - Duygu ve düşüncelerini kolayca paylaşabilme, kibarlık, kabalık vb. Davranışlardaki Aşırılıklar - Yüksek sesle konuşmak, davranışları abartmak.

SPORUN KİŞİLİK ÜZERİNE ETKİLERİ Spor karakteri şekillendirir Takım sporları işbirliğini, bireysel sporlar kişisel disiplini geliştirir Spor mücadeleyi öğretir Kişinin sosyalleşme sürecini hızlandırır Tehlikeli idmanlar cesareti arttırır Spor, saldırganlık dürtülerini, doğal yolla ve sosyal kurallara uygun olarak boşaltmayı öğretir.

KİŞİLİĞİN SPORTİF PERFORMANS ÜZERİNE ETKİLERİ Sporcu her türlü engellemelere rağmen, amaçladığı performansı sağlayabilmek için, bedensel ve ruhsal kapasitesini sonuna kadar zorlamak zorundadır Bunun için gerekli ant. yapmak ve fedakarlıklara katlanmak zorundadır Sporun kişiye bedensel ve ruhsal etkileri, ant. ve müsabaka da farklıdır Sporcu üzerindeki baskı, siyasi, ekonomik, sosyal nedenlerle nitelik ve nicelik değiştirebilir. Dayanabilmelidir. Sporcu kendisine düşman bir ortamda yarışır.

SPOR YAPAN VE YAPMAYANLARIN KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ Spor yapanlar, daha çalışkan, canlı, ilişkiye açık, sebatlı, zorluklara kolay uyum sağlayan (O. Neumann), 57 tenisçi üzerinde yapılan bir araştırmada tenisçilerin daha dışa dönük olduğu, ama bunlar arasında en başarılılarının içe dönük olduğu, (Özbaydar) Haltercilerin, duygusal olarak dengesiz, çabuk sinirlenen, toleranssız ve tepkisel olduğu, Spor yapanların, dışa dönük ve duygusal olarak dengeli oldukları tespit edilmiştir(Tiryaki ve ark. ).

TAKIM SPORU VE BİREYSEL SPOR YAPANLAR Bireysel Spor yapanlar, daha az kaygılı, kendine daha yeterli, bağımsız (Craty-Vanek), Tek başına antrenman yapmayı seven, daha gergin, öfkeli, tepkisel, ben merkezli ( James. Johnson), İçedönük, maceraperest ( Koruç-Bayar), gösterişe düşkün, ilgi görmek isteyen ve kendilerini daha kolay suçlayan (Tiryaki) kişiler olduğunu belirlemişlerdir.

ELİT SPORCU KİŞİLİĞİ ELİT= Şampiyon olmuş, rekor kırmış veya uluslar arası düzeyde yarışan sporcu… ZİHİNSEL SAĞLIK MODELİ - Spilberger Durumluk-Sürekli kaygı envanteri - Eysenck kişilik envanterinin içedönüklükdışadönüklük, nevrotiklik-dengelilik ölçeği AYSBERG PROFİLİ - Duygu durum profili

ZİHİNSEL SAĞLIK PROFİLİ

AYSBERG PROFİLİ

PERFORMANSI ENGELLEYEN FAKTÖRLER Sürüp giden faktörler (Kişilik-motivasyon) Duruma bağlı faktörler (stres-kaygı) Sürantrenman hali Sorunlu sporcular

DURUMA BAĞLI FAKTÖRLER STRES Tanım 1. Stres organizmanın bedensel ve ruhsal yönden sınırlarının tehdit edilmesi veya zorlanması ile ortaya çıkan bir durumdur. (Ertekin, 1993, s. 43) Tanım 3. Organizma bir etkiye uyum sağlamasından, mücadele gerektiren yada tehdit edici bir durumla karşılaştığında bu durumla başa çıkarak iç dengeyi (homoostosizi) korumaya çalışmasıdır. ( Tiryaki, 2000, s. 92)

Stresin Fiziksel Belirtileri _ Respirasyon Sıklığı — Kan Basıncı Artması — Kas Gerginliği — Ter Bezi Faaliyetleri — Pipullada Büyüme — Sindirimde Yavaşlama — Karın Ağrısı — Ağız Kuruması — Dikkatte Azalma — Wc İhtiyacı

Stresin Psikolojik Belirtileri — Güvensizlik — Şaşkınlık ve Konsantre Olamama — Kendini Hasta veya Kötü Hissetme — Karamsarlık — Kendini Yetersiz Görme — Huzursuzluk

Stresin Davranışsal Belirtileri — Tırnak Yeme — Esneme — Göz Kırpmada Sıklık — Kaşları Çatma — Sinirli Tavırlar — Hızlı Konuşma

STRESİ YARATAN FAKTÖRLER Dışsal Stres Yaratan Faktörler a- Aşırı uyarmaya neden olan duyusal faktörler; ışık, ısı, ses veya görme, işitme, dokunma vb. duyulardan yoksunluk. b- Mekanik uyaran veya doku bozukluklarının neden olduğu ağrı uyaranı c- Tehlikenin gerçek olduğu yada sezildiği durumlar ( kavga, kaza, ameliyat )

Sosyal Yönden Stres Yaratan Faktörler Toplumsal yalnızlık Kişiler arası çatışmalar Alışkanlıkların değişmesi Boşanmalar

Spor Ortamında Stres Yaratan Faktörler Seyircinin tepkisi Duymada işitsel yoksunluk Yüksek risk sorunları Sakatlanma riski Diğer ülkelerdeki yarışmalarda saat farkı, iklim değişikliği ve farklı yemekler Antrenörle olan çatışmalar Takım arkadaşları ile olan çatışmalar Spordaki stresten dolayı aile ve okuldaki çatışmalar Karar vermedeki çatışmalar

Performansı Düşüren Stres Faktörleri Aşırı talep, zaman baskısı, belli bir zaman diliminde yapılması gereken işler Çok düşük talepler, monoton görevler Kararsızlık ve gelecekteki belirsizlik

STRESİN ETKİLERİ Kişisel etkiler: Huzursuzluk, saldırganlık, duyarsızlık, depresyon, yorgunluk, asabiyet, suçluluk, utanç, karamsarlık ve gerginlik — Davranışsal etkiler: Kaza eğilimi, ilaç alımı, duygusal patlamalar, aşırı yeme, aşırı alkol veya sigara alımı, heyecanlılık, tahrik edici hareketler. — Bilişsel etkiler: Karar verme ve konsantre olmada yetersizlik, sık unutkanlık, eleştiriye aşırı duyarlılık.

STRESİN ETKİLERİ — Psikolojik etkiler: Kan ve hormonlarda yükselme, sık idrara çıkma, kan şekerinin yükselmesi, kalp atışlarının hızlanması, ağızda kuruma, terleme, gözbebeğinin büyümesi, hissizlik, karıncalanma. — Tıbbi etkiler: Astım, göğüs ve sırt ağrıları, koroner kalp hastalıkları, ishal, baş dönmesi, halsizlik, hazımsızlık ve cinsel isteksizlikler. — Organizasyon ile ilgili etkiler: Görev başında bulunmama, düşük verim, yüksek iş kazası, memnuniyetsizlik ve işten nefret etme.

SÜRANTRENMAN PERFORMANSTA ANİ DÜŞÜŞ Objektif belirtiler 1. Kilo kaybı 2. Taşikardi 3. Dinlenme süresinde uzama 4. Kan basıncında yükselme ya da düşme Subjektif belirtiler 1. Antrenmana karşı isteksizlik 2. Ruhsal çöküntü ve gerginlik hali 3. Kas, tendon ve eklemlerdeki müphem ağrılar 4. Uyku bozuklukları

Sürantrenmana Sebep Olan Faktörler Bazı Kişilik Özellikleri Çeşitli Mikrobik ve metabolik Hastalıkların Başlangıç Dönemleri Aşırı Bedensel ve Ruhsal Zorlanmalar Aşırı Alkol ve Sigara Kullanımı Doping Yapmak (Fizyolojik-Psikolojik) Günlük Hayat Ritminde Ortaya Çıkan Değişiklikler(Yolculuk, İklim, Ant. Periyodu ve Metodu)

Tedavi Antrenman Oranının Düşürülür ve Çeşitlendirilir Tıbbi ve Psikolojik Destek Sağlanır Çevre Koşulları ve Toplumsal İlişkileri araştırılır, karşılaştığı güçlüklerin giderilmesinde yardımcı olunur.

SORUNLU SPORCULAR Sporcunun spor dışı yaşamı ile spor yaşamı arasında bir fark var mıdır? Sporcunun bu durumu genel bir karakter ve kişilik özelliğimidir? Yoksa bazı durumlarda mı ortaya çıkmaktadır?

Sorunlu Sporcu Tipleri Antrenöre karşı gelen tipler Antrenmana direnen sporcular Bencil sporcular Aşırı kaygılı sporcular Başarıdan korkan sporcular Temarüz eden sporcular Depresyonlu sporcular

ANTRENÖRE DİRENEN SPORCULAR Karşı gelme iki türlü olur: Açıkça itiraz etme ( Yetenekli ve şımarık sporcu) Evet deme fakat bildiğini okuma (Hangi durumlarda ortaya çıkıyor? )

Tedavi Antrenör konuyu sporcuyla tartışmalı › Sporcu haklı ise, ona hak vermekten çekinmemeli (Böyle durumlarda sporcuların antrenöre olan saygısı artar), › Sporcu haksız ise, Bunu, onun anlayacağı şekilde son derece kesin ortaya koymalıdır. › Bu uyarıdan sonra sporcunun cezalandırılması veya affedilmesi antrenörün insiyatifine kalmalıdır.

Antrenmana Direnen Sporcular Bu sporcuların üç temel özelliği; Sporcu tip olarak antrenör otoritesine karşı gelme eğilimi gösteriyordur Sporcu genelde antrenmana karşı değildir, ancak antrenörün o andaki çalıştırma şekline karşıdır Sporcunun motivasyonu genelde “Genel spor motivasyonu” yönündedir.

Tedavi Bu tip sporculara karşı; Antrenör sporcuya kendisini kabul ettirebilmeli (Güvenilir, Bilgili, sorumlu, hoşgörülü) Antrenman proğramını sporcularıyla tartışabilmeli, önerilerini dikkate almalı Sporcularını, “Başarının ön şartı antrenmandır” ilkesine inandırmalı

BENCİL SPORCULAR Bencil sporcular ikiye ayrılırlar. 1 - Öfkeli, saldırgan, katı kararlı, çocuksu tip. 2 - Duygusal, kararsız, uysal çocuksu tip. Her iki tipinde ortak özellikleri, kendilerini hayatın merkezi olarak görmeleridir. Kendilerini gruptan ayırırlar. Değişik zaman ve yerlerde antrenman yapma yollarını ararlar. Bazı ayrıcalıklar beklerler. “ Biz” yerine “Ben” şeklinde konuşurlar. Vicdani yanları zayıftır. Suçluluk duygusunu ya hiç tanımazlar ya da pek az tanırlar.

TEDAVİ Bu tip sporcuların tedavisinde en önemli husus, ortaya kesin kuralların konmasından oluşur. Kural tanımayan bu tipler, önce kurallara uymayı öğrenmelidirler. Uymayanlar cezalandırılır. Bu yöntem, aşırı duygusal, duyarlı tipler üzerinde etkili olur. Ancak öfkeli saldırgan tipler için daha sert önlemlere ihtiyaç duyulabilir.

AŞIRI KAYGILI SPORCULAR Bu tip sporcular sürekli bir gerginlik içindedir. Özellikle ense ve sırt ağrılarından yakınırlar. Müsabaka öncesi iştahsızlık, konsantrasyon eksikliği olur. Dikkati dağınıktır. Yeni bilgiler edinemez. Sık spor yaşamının sonuna geldiğini ifade eder. Antrenörüne kendine olan güvensizliğinde söz eder.

TEDAVİ Antrenör sporcuya kaygının her müsabakada belli oranda duyulması gereken ve başarıyı kolaylaştıran bir unsur olduğunu vurgulayan konuşmalar yapmalı, Aşırı kaygının sonuçları ile ilgili sportif ortamdan örnekler vermeli, Yarışma öncesi yeni bilgiler vermemeli, Önemli sorumluluklar verilmemeli ( kaptanlık vb. )

BAŞARIDAN KORKAN SPORCULAR Sebepleri; 1 - Yüksek bir performanstan sonra daha ağır bir sorumluluk duygusu uyanabilir. 2 - Başarı aynı zamanda rakibe acı vermektir. Bu nedenle düşman kazandırır. 3 - Başarıyı sürdürememe korkusu. 4 - Uzun süre mücadele edilen hedeflere ulaştıktan sonra, hedefsiz kalma korkusu.

TEDAVİ Performans sporunun gönüllülük esasına göre yapıldığı, başarı ve başarısızlığın sporcuya ait olduğu anlatılmalı. Başarı ve başarısızlığın sporun doğasında olduğu, hatta kaybedenleri kazananlardan çok olduğu geçeği sporcuya anlatılmalı. Gerçek sporcunun kaybetmeyi de bilmesi gerektiği, Antrenör sporcusuna her durumda destek olacağını hissettirmeli ve ona güven vermeli.

SIK YARALANAN SPORCULAR Bazı sporcuların çok sık yaralandıkları görülmektedir. Bun sebepleri; 1 - Sporcuların kendilerini kanıtlama ihtiyaçları, 2 - Yaralandıktan sonra oyundan çıkma ve başarısızlıktan kurtulma düşünceleri, 3 - Yaralanınca yarışmadan kurtulma düşüncesi (aşağılık kompleksi olanlar).

YARALANMANIN AVANTAJLARI Sporcu yarışmaya katılmaz, ama takımın içindedir. Başkalarının ilgisini ve merhametini çeker. Başarısızlıkta kime suçlamaz. Yaralı sporcular müsabakaya devam ettikleri taktirde dikkati çekerler ve çevrenin taktirini kazanırlar. ( Özellikle büyük bandajlarla durumu abartırlar. Başarısızlıkta yaralanmayı bahane olarak kullanırlar. )

TEDAVİ Tedavi sebeplere göre değişebilir; Eğer sporcuda yarışma korkusu varsa; Sporcuya güven telkin edilmeli, Kolayca yapabileceği görevler verilmeli, Yarışma sonrası zayıf taraflarını düzeltmek için gösterdiği gayret övülmeli. Eğer sporcuda yaralanmadan yararlanma düşüncesi varsa; Sporcu doktora teslim edilmeli, kendisi ile ilgilenilmemelidir.

HASTALIK HASTASI SPORCULAR Bazı sporcular hastalıkları olmadığı halde hastalık taklidi yaparak antrenmanlarda kaytarmak isterler. Tamamen bilinçli hareket ederler. Olgunlaşmamış çocuksu bir kişilik yapısına sahiptirler. Antrenörün arkasından konuşup otoritesini zayıflatırlar. TEDAVİ: Bu tipler suçüstü yakalandıklarında şiddetle cezalandırılmalıdırlar.

DEPRESYONLU SPORCULAR İki çeşittir; 1 - Psikosomatik belirtilerin ön planda olduğu depresyon( Maskeli depresyon) Sporcular belirsiz ağrı ve sancılardan, sıkıntı ve korkulardan şikayet ederler. Ancak somut bir bulgu bulunmaz. Özellikle yarışma yaklaştıkça performans beklentilerine göre artar. Ceza alma korkusu nörovegetatif dengeyi bozar. 2 - Ruhsal belirtilerin ön planda olduğu depresyon. Derin bir üzüntü hali gösterirler ve günlerce sürebilir. Olaylara diğer sporculardan daha tepkilidirler. TEDAVİ: Bu tip sporculara karşı en doğru hareket Ruh ve sinir hastalıkları uzmanlarına teslim edilmesidir.

ANTRENÖRÜN SPORCUYA PSİKOLOJİK DESTEK ROLÜ Sporcuları Müsabakaya Hazırlama › Çalışmalarda psikolojik desteğe yer verme Müsabaka Esnası › Süprizlere yönelik tedbirler Müsabaka Sonrası › › › Empati Kurma (Anlama-Hissetme) Aktif Dinleme Kendini Açma İstatistiklerden Yararlanma Genç Sporcuların Ailesiyle İletişim Kurma