SALIK VE HASTALIK KAVRAMLARI SALIKTA ETSZLK SALIK VE

SAĞLIK VE HASTALIK KAVRAMLARI SAĞLIKTA EŞİTSİZLİK SAĞLIK VE KÜLTÜR SAĞLIĞIN GELİŞTİRİLMESİ Öğr. Gör. Funda Veren BEÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı 26. 11. 2020 08: 18 1

İçindekiler 1. 2. 3. 4. 5. Sağlık ve Hastalık Kavramları Sağlıkta Eşitsizlik Sağlık ve Kültür Sağlığın Geliştirilmesi Yaş Dönem Özelliklerine Göre Sağlığı Geliştirici Uygulamalar 26. 11. 2020 2

Hedefler • Sağlık ve hastalık kavramlarının tanımlanabilmesi • Tarihsel süreç içerisinde sağlık ve hastalık kavramlarında meydana gelen değişimlerin tanımlanabilmesi • Sağlıktaki eşitsizliklerin tanımlanabilmesi • Sağlık ve kültür arasındaki ilişkinin tanımlanabilmesi • Transkültürel hemşireliğin tanımlanabilmesi • Sağlığı geliştirmenin öneminin tanımlanabilmesi • Yaş dönem özelliklerine göre uygulanabilecek sağlığı geliştirici uygulamaların tanımlanabilmesi 26. 11. 2020 3

Sağlık ve Hastalık Kavramları 26. 11. 2020 4

Sağlık • Hastalık semptomları ve ağrıdan mümkün olduğunca uzak olmak • Aktif olabilmek ve yapmak istediği şeyleri yapabilmek • İyi bir ruh hali içinde olmak • Hastalığın yokluğu (17. yy) 26. 11. 2020 5

Sağlık • Yalnızca hastalık ve sakatlığın olmayışı değil fiziksel, mental ve sosyal tam bir iyilik hali (DSÖ, 1948). • Fiziksel, sosyal ve mental bir iyilik hali ve fonksiyon görme yetisi (Terris, 1975). 26. 11. 2020 6

DSÖ (1948) Tanımının Getirdiği Farklılıklar Nelerdir? • Kişiye fiziksel, sosyal ve psikolojik bir bütünlük içinde bakmaktadır. • Sağlık kavramının içine çevreyi de koymaktadır • Sağlığı üretkenlik ve yaratıcı bir yaşam olarak görmektedir. Böylece hastalığa değil yaşama odaklanmaktadır. • Sağlığın içine İYİLİK kavramını koymaktadır 26. 11. 2020 7

Sağlık • Kişi ya da grupların fiziksel, mental ve sosyal tam bir iyilik haline ulaşabilmeleri için isteklerini belirleyebilmesi, farkına varabilmesi ve gereksinimlerini giderebilmesi, diğer taraftan çevresini değiştirebilmesi ya da baş edebilmesi (DSÖ, 1986) 26. 11. 2020 8

DSÖ (1986) Tanımının Getirdiği Farklılıklar Nelerdir? • Sağlığın kazanılması ve sürdürülmesinde birey ve grupların kendi sorumluluğunu üstlenmesi ve çevresini etkileme (ÖZSORUMLULUK, ÖZBAKIM) yetilerini vurgulamaktadır. 26. 11. 2020 9

Sağlık Kavramının Gelişiminde İki Temel Kavramla Karşılaşıyoruz • İYİLİK HALİ (WELLNESS) • ÖZBAKIM (SELF CARE) 26. 11. 2020 10

Hastalık • Doku ve hücrelerde yapısal, fonksiyonel ve normal olmayan değişikliklerin yarattığı haldir. Bu tanımlama biyolojik anlamda doğru ve doyurucudur. Ancak kültürel anlamda sağlık ve hastalık anlayışı kişiden kişiye değişmektedir. 26. 11. 2020 11

Sağlık ve Hastalığın İki Boyutu Vardır SUBJEKTİF BOYUT Bireyin kendi değerlendirmesi ile ilgilidir 26. 11. 2020 OBJEKTİF BOYUT Fonksiyon görebilme ilgilidir 12

Sağlık Hastalık SUBJEKTİF İYİ HİSSETME OBJEKTİF FONKSİYON YETİSİNDE ARTMA 26. 11. 2020 SUBJEKTİF HASTA HİSSETME OBJEKTİF FONKSİYON YETİSİNDE AZALMA 13

Sağlık İçin Dört Model (Smith, 1981) • • Klinik Model Rolünü Yerine Getirme Modeli Uyuma Dayalı Model Mutluluk / Doyuma Dayalı Model 26. 11. 2020 14

Sağlık İçin Dört Model (Smith, 1981) KLİNİK MODEL Sağlık, hastalıkla ilgili belirtilerin yokluğu olarak tanımlanır. 26. 11. 2020 15

Sağlık İçin Dört Model (Smith, 1981) ROLÜNÜ YERİNE GETİRME MODELİ Sağlık, bireyin sosyal rollerini yerine getirebilmesini ifade eder. 26. 11. 2020 16

Sağlık İçin Dört Model (Smith, 1981) UYUMA DAYALI MODEL Sağlık, kişinin çevresi ile uyumlu etkileşime girebilmesi, çevresini düzenleyebilmesi demektir. 26. 11. 2020 17

Sağlık İçin Dört Model (Smith, 1981) MUTLULUK / DOYUMA DAYALI MODEL Sağlık, kişinin kendini gerçekleştirebildiği ya da ulaşabileceği en üst noktaya ulaşabildiği durumu ifade eder. 26. 11. 2020 18

Maslow’un Temel Gereksinimler Piramidi (1943) 26. 11. 2020 19

SAĞLIKTA EŞİTSİZLİK 26. 11. 2020 20

Sağlıkta Sosyoekonomik Eşitsizlik • Sağlık düzeyi, sağlık hizmeti kullanımı ve bu ikisi ile de ilişkili olan risk faktörleri yönünden toplumsal gruplar arasında var olan, kabul edilemez ve önlenebilir nitelikteki farklılıkları ifade etmektedir (DSÖ 1997).

Sağlıkta Sosyoekonomik Eşitsizlik • Bu tanım gereği cins ve yaş gibi yapısal, biyolojik etkenlere bağlı olarak ortaya çıkan sağlık farklılıkları eşitsizlik kapsamında değerlendirilmez ve sağlıkta eşitsizlik dendiğinde sosyoekonomik etkenlere bağlı olarak ortaya çıkan farklılıklar anlaşılır (Belek 1998).

Sağlıkta Sosyoekonomik Eşitsizlik • Sağlıktaki eşitsizlik konusunu esas olarak önemli kılan olgulardan biri yaşanan teknolojik gelişme ve tıptaki ilerlemelerden yararlanma bakımından toplumsal gruplar, sınıflar arasında önemli farklılıklar bulunmasıdır (Belek, 2004).

Sağlıkta Sosyoekonomik Eşitsizlik • Sağlıkta sosyoekonomik eşitsizlik konusunun gündeme girmesinin iki nedeninin olduğu söylenebilir: 1. Eşitsizliklerin insanlık dışı ve kabul edilemez niteliğidir. 2. Çeşitli toplumsal gruplar ve ülkeler arasındaki eşitsizliğin yıllar içinde artma eğilimi göstermesidir (Power 1994).

Sağlığın Algılanışı Sosyoekonomik Sınıfla İlişkili Bulunmuştur (D’Houtaudand ve Field, 1984) • Alt Sosyoekonomik Düzeylerde Negatif, hastalığın olmaması ve bir araç olarak algılanmıştır. • Üst Sosyoekonomik Düzeylerde Daha pozitif ve bireysel olarak iyi hissetme ilişkili algılanmıştır. HEMŞİRELİK 25

Sağlık ve Kültür

Kültür • Bir grup insan tarafından öğrenilen, paylaşılan, nesilden nesile aktarılan değerler, inançlar, tutum ve davranışlar, örf ve adetler olarak tanımlanabilir. • Kültür yaşamın bünyesi, dokusudur ve her insan bir kültüre sahiptir. • Kültür insanın oluşturduğu her şeydir. 26. 11. 2020 27

Kültürün Özellikleri 1. Kültür öğrenilir 2. Kültür bütünleştiricidir (integrated) 3. Kültür paylaşılır 4. Kültür sözsüzdür 5. Kültür dinamiktir 26. 11. 2020 28

Sağlık ve Kültür İlişkisi • Daha iyi sağlık hizmeti verebilmek için hizmet verilen grubun hastalık ve sağlığı nasıl algıladıklarını ve buna nasıl tepki verdiklerini anlamak gerekir. • Toplumun sağlıkla ilgili davranışlarını geliştirebilmek için sağlık personellerinin bu tür davranışların arkasında hangi kültürel etmenlerin yer aldığını bilmesi, en azından anlamaya çalışması gerekmektedir. 26. 11. 2020 30

Sağlık ve Kültür • Kültürel farklılıklar ve sağlık inançları, yıllardır uygulamalarda ön bilgi olarak kabul edilmesine rağmen kültürel içerikli sağlık bakımı ne yazık ki rutin ya da yaygın değildir.

Transkültürel Hemşirelik 26. 11. 2020 32

Transkültürel Hemşireliğin Gelişimi • Hemşire teorisyen Dr. Madeleine Leininger, antropoloji dalında doktora yapan ilk hemşire olmuştur. • Leininger aynı zamanda transkültürel hemşireliğin ilk kurucusu ve transkültürel hemşirelik bakım modelinin öncüsüdür.

Transkültürel Hemşirelik Modelleri 1. Madeleine Leininger – Kültürel Bakım(da) Farklılığı(lık) ve Evrensellik 2. Giger ve Davidhizars – Transkültürel Değerlendirme Modeli 3. Purnell – Kültürel Yeterlilik Modeli 4. Campinha-Bacote – Kültürel Yetenek Modeli 5. Papadopoulos - Kültürel Yetenek Modeli 26. 11. 2020 34

Leininger Modelinin İçerdiği Temel Kavramlar 1. 2. 3. 4. 5. Transkültürel hemşirelik Kültürel içerikli bakım Kültürel olarak eşsiz birey Kültürel olarak duyarlı çevre Sağlık, sağlık durumu ve sağlık davranışları 26. 11. 2020 35

Transkültürel Hemşirelik AMACI • Birey, aile ve grupların kültürel gereksinimlerini karşılamada duyarlı ve etkili bir hemşirelik bakımı sunmak, hemşirelik bilgi ve uygulamalarını kültürel olarak kavramsallaştırarak kullanılmasını sağlamaktır.

Hemşirenin Karşılaşabileceği Kültürel Çatışma Tipleri Etnosentrizm / Kültür Bencilliği (Ethnocentrism, Cultural Prejudice) • Kişinin kendi kültürünü temel alarak, diğer kültürleri kendi kültürü açısından değerlendirmesidir.

Hemşirenin Karşılaşabileceği Kültürel Çatışma Tipleri Stereotip • Bireysel farklılıklar göz önüne alınmadan bireylerin özelliklerinin aynı olduğunun kabul edilmesidir.

Hemşirenin Karşılaşabileceği Kültürel Çatışma Tipleri Kültürel Körlük • Kültürel farklılığın ifade edilmesine önem vermemenin bir belirtisidir. Hemşire bireyin farklı yönlerini önemsemeyip, bunları yok sayıp uygulamalarına devam ettiğinde ortaya çıkar.

Hemşirenin Karşılaşabileceği Kültürel Çatışma Tipleri Kültürel Empoze • Etnosentrizm ile yakından ilişkilidir. Hemşire kendi kültürel normlarına ya da sağlık kurumunun normlarına uyulmasına beklediği zaman ortaya çıkar. 26. 11. 2020 40

26. 11. 2020 41

Hemşirelik ve Kültür • Sağlık bakımının sağlanabilmesinde bireyin / hastanın kültürel özelliği çok önemli bir faktördür. • Hemşire, bireylerin / hastaların geçmiş yaşantıları, değerleri, inançları, algılamaları ve davranışları hakkında bilgi sahibi olmalıdır. • Hemşire, sağlık bakımı sağlarken sosyal adalet içinde olmalıdır. • Hemşirelik eğitiminde, farklı kültürlere ait bilgilere yer verilmeli ve kültürler arası farklılıklar değerlendirilmelidir. • Kültür ve dil farklılıkları çalışma alanında gösterilmelidir. • Kültüre yönelik bilgi ve uygulamalardaki değişikliklerin öğrenilmesi etkili sağlık bakımı sağlanmasında önemlidir. 26. 11. 2020 42

Hemşirelerin kültürel olarak duyarlı ve yeterli bir bakım verebilmeleri için dikkat etmesi ve yapması gerekenleri şu şekilde özetleyebiliriz: Hemşire, • Kültürel farklılıkların olabileceğini, sağlık davranışlarındaki farklılıkların bu nedenle kaynaklanabileceğini bilmeli, • Bireyin/hastanın kültürel yapısı içinde çalışmaya istekli olmalı, • Kendi kültürel özelliklerinin (hem içinde yetiştiği kültürün hem de çalışma kültürünün) farkında olmalı, • Her bireyi/hastayı kendi kültürel değerleri içinde değerlendirmeli ve ona yönelik uygulamaları öğrenmeye çalışmalı, 26. 11. 2020 43

Hemşirelerin kültürel olarak duyarlı ve yeterli bir bakım verebilmeleri için dikkat etmesi ve yapması gerekenleri şu şekilde özetleyebiliriz: Hemşire, • Birey/Hasta iletişimde iyi bir dinleyici, sentezleyici ve vaka yöneticisi olmalı, • Kendi kültürü ve bireyin/hasta kültürü arasında çakışan yönleri belirlemeli, • Bakıma yönelik yapmak istediklerini bireyin/hastanın anlayabileceği şekilde açıklamalı, • Mesleki kültürünün doğrularını bakım verdiği bireyin/hastanın kültürüne uygun olarak planlamalı, bireyi/hastayı bakıma dahil etmeli, • Uygulama sonrasında değerlendirmeyi yine anlayacağı dilde birey/hasta ile yapmalıdır. 26. 11. 2020 44

Örnek • Çocuk hematoloji-onkoloji servisinde uygulama yapıyorduk. Lösemili bir hastamız sabahları verilen kahvaltıyı reddediyor, ısrarla annesinden muhlama istiyordu. Karadeniz mutfağına özgü peynir eritmesi ve yumurtadan oluşan bu karışımı servis mutfağında annenin hazırlamasına yardımcı olduk. Hasta yaklaşımımızdan memnun oldu. Bu olumlu sonuç tedavi sürecindeki yaptığımız uygulamalarda hasta ve hemşire ilişkisine pozitif olarak yansıdı

Örnek • Asya ülkelerinde geleneksel olarak tuvalet toprağa kazınmış bir delikten oluşur. Kirli bir işlem olduğundan boşaltım yatak içinde yapılmaz, nezaket ve temizlik standartlarını korumak için sürgü kullanmak istemezler. 26. 11. 2020 46

Örnek • Vietnamlılar pek çok Asyalı gibi kadının doğum esnasında acı çekmesi gerektiğine inanır. Ağrısı olduğunu ifade etmesi utanç verici bir durumdur. 26. 11. 2020 47

Örnek • Asyalılar nadiren hastalıklarından yakınır. Çoğu zaman dokunulmamış bir yemek tepsisi ya da hastanın sessiz kalışı bir problem olabilir. 26. 11. 2020 48

Sağlığın Geliştirilmesi 26. 11. 2020 49

Sağlığı Geliştirme • “Sağlık eğitimini de içine alarak, ancak daha da ötesinde; risk altındaki bireylerin ya da herhangi bir grubun davranışının kontrol edilmesinin gerisinde yatan temel bir sorun olduğunda, örgütsel, çevresel ve ekonomik destekleri içerir. ” (Özvarış 2001). 26. 11. 2020 50

1948 (DSÖ Kuruldu) 1997 • Jakarta’da, Yeni Bir Alanda Yeni Oyuncular: Sağlığı Geliştirmeyi 21. Yüzyıla Taşımak 1974 Kavramsal ve Politik Gelişim (Sağlığı Geliştirme Tanımı) 1988 1978 • Adalaide, Sağlıklı Toplum Politikaları (Alma-Ata Konferansı, TSH) 1986 (Ottava Sağlığı Geliştirme Konferansı) 26. 11. 2020 51

Sağlığın Geliştirilmesi Teori ve Modeller 26. 11. 2020 52

TEORİ VE MODELLER 1. İyilik Modeli 2. Özbakım Modeli 3. Pender’in Sağlığı Geliştirme Modeli 4. Sağlık İnanç Modeli 5. Nedenli Davranış Teorisi 6. Değişim Teorisi ya da Kuramlar üstü Model 7. Önlem Uyarlama Süreç Modeli 8. Sağlığı Kontrol Etmeye Odaklanma 9. Korunma Güdüsü Teorisi 10. Sosyal Bilişsel Teori / Sosyal Öğrenme Teorisi 26. 11. 2020 53

İyilik Modeli (Travis) 26. 11. 2020 54

İyilik Modeli (Travis) • Model bireyin, ailenin veya toplumun sağlık potansiyelini en üst düzeye getirmeye odaklanır. • Modele göre yoksulluk, sosyal sınıf ve yaşam tarzı hastalıkların oluşmasında, morbidite ve mortalitede en büyük risk faktörüdür. 26. 11. 2020 55

İyilik Modeli (Travis) NÖTRAL NOKTA HASTALIK ERKEN ÖLÜM 26. 11. 2020 ÜST DÜZEY İYİLİK UZUN YAŞAM 56

İyilik Modeli (Travis) NÖTRAL NOKTA HASTALIK ERKEN ÖLÜM 1. 2. 3. 4. BULGULAR SEMPTOMLAR ÖZÜRLÜLÜK ÖLÜM 26. 11. 2020 ÜST DÜZEY İYİLİK UZUN YAŞAM 1. 2. 3. 4. FARKINDALIK EĞİTİM GELİŞME KENDİNİ GERÇEKLEŞTİRME 57

İyilik Halinin Boyutları • • • Fiziksel İyilik Sosyal İyilik Duygusal İyilik Zihinsel İyilik Manevi İyilik 26. 11. 2020 58

Fiziksel İyilik Günlük işlerini yerine getirme, yeterli beslenme, uygun beden ağırlığını sürdürme, sigaradan uzak durma vs. 26. 11. 2020 59

Sosyal İyilik Çevresindeki insanlarla iletişim kurma, sürdürme, farklı düşünce ve inançlara karşı hoşgörü. 26. 11. 2020 60

Duygusal İyilik Duygularını tanıma, kabullenme, ifade etme ve stresle başa çıkma. 26. 11. 2020 61

Zihinsel İyilik Gelişim için bilgileri etkili biçimde öğrenme, kullanma, sürekli gelişmeye çabalama. 26. 11. 2020 62

Manevi İyilik Doğa, din, bilim gibi yaşama anlam ve güç katan bazı güçlere inanma yetisidir. İnsanın değerlerle ve ahlakla ilgili yapısını oluşturur. 26. 11. 2020 63

Özbakım Modeli (Orem, 1972) 26. 11. 2020 64

Özbakım Modeli (Orem, 1972) ÖZBAKIM: Bireyin, • Sağlığını Geliştirme • Hastalıkları Önleme • Erken Belirtileri Tanıma ve Hastalıklarla Baş Etme girişimlerinde kendine yardım etme ya da yardım alma becerilerini içerir. 26. 11. 2020 65

Özbakım Aktiviteleri İnsanın, • Büyüme gelişme sürecinde öğrenilir. • Kültür, inanç, yaş, sağlık durumu, gelenek ve alışkanlıklardan etkilenir. 26. 11. 2020 66

Özbakım Gereksinimleri 1. Evrensel Özbakım Gereksinimleri 2. Gelişimsel Özbakım Gereksinimleri 3. Sağlığın Bozulduğu Durumlarda Özbakım Gereksinimleri 26. 11. 2020 67

Evrensel Özbakım Gereksinimleri • Yeterli hava, su ve gıda almayı sürdürme • Dinlenme ve aktivite iletişim ve izolasyon arasında denge kurma • Yaşamı ve fonksiyonu sürdürme ve koruma 26. 11. 2020 68

Gelişimsel Özbakım Gereksinimleri • Gebelik, bebeklik, gençlik ve yaşlılık gibi doğal gelişimsel süreçlerde ortaya çıkar. • Yaşam süreçlerini destekleyen ve gelişim sürecini geliştirici etkinlikleri içerir. 26. 11. 2020 69

Sağlığın Bozulduğu Durumlarda Özbakım Gereksinimleri • Patolojik durumların etkilerinin farkında olma ve girişimde bulunma • Uygun tıbbi yardım arama • Tıbbi önerileri yerine getirme • Tıbbi girişimlerin olumsuzluklarını fark etme ve girişimde bulunma 26. 11. 2020 70

Özbakım Gereksinimlerinin Karşılanması ÖZBAKIM GEREKSİNİMLERİ EVRENSEL GELİŞİMSEL SAĞLIĞIN BOZULDUĞU DURUMLAR GEREKSİNİMLERİ KARŞILAMAYI ETKİLEYEN DURUMLAR BİLGİ İSTEK GÜÇ KİŞİNİN YETENEKLERİ KİŞİNİN GÜÇSÜZLÜKLERİ ÖZBAKIM POTANSİYELİ ÖZBAKIM SINIRLAMALARI YARDIM FAALİYETİ ONUN İÇİN YAPMA*********TAM YARDIM YAPMASINA YARDIM ETME*******KISMİ YARDIM BİLGİLENDİRME, YÖNLENDİRME***DESTEKLEME VE EĞİTİM 26. 11. 2020 71

Pender’in Sağlığı Geliştirme Modeli 26. 11. 2020 72

Pender’in Sağlığı Geliştirme Modeli Sağlıklı yaşam tarzının iki tamamlayıcısı olduğunu söyler: 1. 2. 26. 11. 2020 Sağlığı Koruyucu Davranışlar Sağlığı Geliştirmeye Yönelik İstemli Faaliyetler 73

Pender’in Sağlığı Geliştirme Modeli Sağlığı Koruyucu Davranışlar • Yeterli uyku uyuma • Düzenli yemek yeme ve uygun beden ağırlığını sürdürme • Egzersiz yapma ve boş zaman etkinliklerine katılma • Alkol, sigara ve uyuşturucudan uzak durma • Stresi fark etme ve kontrol edebilme • Sağlıklı cinsel davranış • Kaza ve yaralanmalardan korunma 26. 11. 2020 74

Pender’in Sağlığı Geliştirme Modeli 1. BİLİŞSEL ALGILAMA FAKTÖRLERİ 2. DEĞİŞEBİLİR FAKTÖRLER 3. SAĞLIĞI GELİŞTİRİCİ DAVRANIŞLARA KATILIM Sağlığı geliştirici davranışın ortaya çıkma olasılığı bu üç faktör alanının kombinasyonu ile belirlenir. 26. 11. 2020 75

Bilişsel Algılama Faktörleri Değişebilir Faktörler Sağlığı Geliştiren Davranışlara Katılım Pender’in Sağlığı Geliştirme Modeli (Esin, 1997) 26. 11. 2020 76

Bilişsel Algılama Faktörleri Sağlığı geliştirici davranışları kazanma ve sürdürmede doğrudan etkisi olan bu faktörler motivasyonel mekanizmalardır. 1. Sağlığın önemi, 2. Sağlık kontrolünü algılama, 3. Öz yeterliliği algılama, 4. Sağlığın bireysel tanımı, 5. Sağlık durumunu algılama, 6. Sağlığı geliştirici davranışların yararını algılama, 7. Sağlığı geliştirici davranışları engelleyen faktörleri algılamadır. 26. 11. 2020 77

Değişebilir Faktörler Bireysel algılamayı etkileyerek karar verme eylemi üzerinde etkili olurlar. 1. Demografik özellikler, 2. Biyolojik özellikler, 3. Kişilerarası etkileşim, 4. Durumsal faktörler, 5. Davranışsal faktörlerdir. 26. 11. 2020 78

Sağlığı Geliştirici Davranışlara Katılım 1. Bireyin sağlığı geliştirmeye karşı eyleme geçme olasılığını etkileyen içsel ve dışsal uyaranlardır. 2. Davranışın başlatılması için eyleme geçirici bir söz ya da olaydır. 26. 11. 2020 79

Sağlık İçin Harekete Geçmede Hazır oluşluğu Etkileyen Faktörler • Bir soruna karşı algılanan hassasiyet • Sorunun algılanan ciddiyeti • Harekete geçme için algılanan fayda ve engeller • Harekete geçme için başlatıcı uyaran 26. 11. 2020 80

Halk Sağlığı Hemşiresinin Sağlığı Geliştirmedeki Sorumlulukları 26. 11. 2020 81

Halk Sağlığı Hemşiresinin Sağlığı Geliştirmedeki Sorumlulukları • Sağlıklı yaşam tarzına yönelik davranışlar konusunda model olma • Sağlık bakımına kişilerin ve ailenin katılımını kolaylaştırma • Zindeliği arttırma, beslenmeyi geliştirme, stresi kontrol etme ve ilişkileri geliştirmeye yönelik özbakım stratejileri öğretme • Sağlık hizmetinin etkin bir tüketicisi olmayı öğretme 26. 11. 2020 82

Halk Sağlığı Hemşiresinin Sağlığı Geliştirmedeki Sorumlulukları • Sağlığı geliştirmeye yönelik seçenekler ve seçmelerine yardım etme • Etkili sorun çözme ve karar verme becerilerini geliştirmeye rehberlik etme • Sağlığı geliştirici davranışları fark etme ve pekiştirme • Toplumda sağlıklı bir çevre geliştirmeye yönelik değişimleri teşvik etme ve savunma 26. 11. 2020 83

Davranış Değişikliğinde Dikkat Edilecekler!!!! • • Motivasyon tüm davranışların temelidir. İnsanlar gereksinimleri ile motive olur. Motivasyonsuz olarak damgalamayınız. Bunun yerine kişiyi motive eden kaynaklara yönelin. 26. 11. 2020 84

Davranış Değişikliğinde Dikkat Edilecekler!!!! • Değişim sürecinde direnç normal bir tepkidir. • Sağlıksız alışkanlıkları başlama ve sürdürmede nedenler vardır. • Değişmeyen kişiler de ilgiyi hak eder. BAŞARINIZIN ÖLÇÜTÜ KİŞİYİ NE KADAR DEĞİŞTİRDİĞİNİZ DEĞİL NE KADAR ANLAYABİLDİĞİNİZDİR!!!!! 26. 11. 2020 85

Değişik Bakım Düzeylerinde Halk Sağlığı Hemşireliği Uygulamaları BAKIM DÜZEYLERİ • Sağlığı geliştirme, • Hastalıktan koruma ve • Hasta bakımı HEDEF KİŞİ/GRUP • Birey, Aile, Grup ve Toplum 26. 11. 2020 86

SAĞLIK BAKIMI “Beslenme yetersizliği örneği” BAKIMIN ODAĞI SAĞLIĞI GELİŞTİRME 26. 11. 2020 ÇALIŞILAN KİŞİ/GRUP BİREY AİLE Bireyleri sağlıklı beslenmeyi de içerecek şekilde sağlığı geliştirici bir yaşam tarzı için destekleme Ailelerle birlikte sağlıklı yaşam tarzını geliştirmeye yönelik plan oluşturma GRUP Toplum içindeki gruplara (örn. Okul) genel beslenme, kantinler, beslenme çantaları konusunda işbirliğini geliştirme TOPLUM Toplumda beslenme eğitim programları ve sağlık için kaynakları geliştirmek üzere toplum liderleri ve halkla çalışma 87

SAĞLIK BAKIMI “Malnütrisyon örneği” BAKIMIN ODAĞI SAĞLIĞI KORUMA 26. 11. 2020 ÇALIŞILAN KİŞİ/GRUP BİREY AİLE GRUP TOPLUM Anneye dengeli beslenme ve çocuk bakımı konusunda eğitim Yüksek riskli ailelere yönelik bilinçlendirme ve beslenme eğitimi Beslenme sorunu yönünden risk altındaki çocukların prevelansını değerlendirm e, riski azaltmaya yönelik eğitim, rehberlik Malnütrisyonu azaltmaya yönelik kitlesel kampanyalar, toplum beslenmesi için kaynakları geliştirme 88

SAĞLIK BAKIMI “Malnütrisyon örneği” ÇALIŞILAN KİŞİ/GRUP BAKIMIN ODAĞI HASTA BAKIMI 26. 11. 2020 BİREY AİLE GRUP TOPLUM Çocuğu tartma, ölçme, semptomları izleme, anneye hasta çocuk bakımı ve beslenmesi eğitimi verme Risk altındaki ailelere beslenme bozukluğu belirtilerini öğretme, tespit edilen sorunları sevk etme Toplumdaki çocuklarda beslenme bozukluğu prevelansını değerlendirm e, çeşitli gruplara yardım için rehberlik vs. Toplumdaki sorunun ele alınması için personelin ulaşılabilirliğini, yeterliliğini değerlendirme 89

Yaş Dönem Özelliklerine Göre Sağlığı Geliştirici Uygulamalar 26. 11. 2020 90

0 -1 Yaş Dönemi 1. Yaşama sağlıklı başlamalı 2. Anne sütü almalı ve ek gıdalara zamanında başlanmalı 3. Bağışıklama sağlanmalı 4. Büyüme ve gelişme değerlendirilmeli 5. Motor-bilişsel aktiviteleri değerlendirilmeli 6. Güven duygusu geliştirilmeli 7. Giyimine önem verilmeli 8. Oda hijyenine özen gösterilmeli 9. Egzersiz yapması sağlanmalı 10. Oyun gereksinimi sağlanmalı 11. Kazalara karşı korunmalı 26. 11. 2020 91

Okul Öncesi Dönem 1. Yeterli ve dengeli beslenmesi sağlanmalı 3. Bağışıklama sağlanmalı 4. Büyüme ve gelişme değerlendirilmeli 5. Motor-bilişsel aktiviteleri değerlendirilmeli 6. Güven duygusu geliştirilmeli 7. Giyimine önem verilmeli 8. Oda hijyenine özen gösterilmeli 9. Egzersiz yapması sağlanmalı 10. Oyun gereksinimi sağlanmalı 11. Kazalara karşı korunmalı 12. Sosyalleşmesi için imkan verilmeli 13. Bağımsız fonksiyonlarını arttırması için cesaretlendirilmeli 26. 11. 2020 92

OkulÇOCUĞU Çocuğu Dönemi OKUL DÖNEMİ a. Sağlık durumu değerlendirilmeli, korunmalı ve geliştirilmeli 1. Okula kabul muayenesi yapılmalı 2. Periyodik fizik muayeneler yapılmalı 3. Taramalar yapılmalı (görme, işitme, diş sağlığı, büyüme-gelişme) 4. Bulaşıcı hastalıklara karşı korunmalı 5. İlk yardım olanakları hazır bulundurulmalı 6. Ruh sağlığına yönelik çalışmalar yapılmalı 7. Beden eğitimi çalışmaları yapılmalı 8. Herhangi bir hastalı olan varsa takipleri yapılmalı ve aile ve okul personeline eğitim verilmeli 26. 11. 2020 93

Okul Çocuğu Dönemi b. Sağlık eğitimi verilmeli 1. Hijyen ve diş sağlığını içeren kişisel sağlık bakımı 2. Kişisel ve insanlar arası ilişkiler 3. Gıda eğitimi ve sağlıklı beslenme 4. Tütün, alkol ve yasa dışı maddelerin kullanımı ve alışkanlıkları 5. Kazalardan korunma ve ilk yardım 6. Tüketici eğitimi, çevrenin temizliği ve bakımı 7. Sağlık hizmetlerinin kullanımı 8. Aile yaşantısı 9. Hastalıkların önlenmesi 10. Sağlıklı giyinme c. Okul çevresi düzenlenmeli 26. 11. 2020 94

Yetişkinlik Dönemi 1. Beslenme eğitimi verilerek bireyin yeterli ve dengeli beslenmesi sağlanmalı 2. Hijyen eğitimi verilerek bireyin kişisel bakım gereksinimlerini karşılaması ve bulaşıcı hastalıklardan korunması sağlanmalı 3. Egzersiz programları yapılmalı ve uygulaması sağlanmalı 4. Uyku düzenlemesi yapılmalı 5. Çalışma ve iş sağlığı ile ilgili düzenlemeler yapılmalı 6. Eğlence ve boş zamanları düzenlenmeli 7. Sosyal ilişkiler iyileştirilmeli 8. Çevre ve yasal düzenlemelere bireysel olarak katkıda bulunmaları sağlanmalı 9. Bu dönemde görülebilecek kronik hastalıklar hakkında bilgi verilmeli ve gerekli taramalar yapılmalı 10. Aile yaşantısı ile ilgili konularda eğitim verilmeli 26. 11. 2020 95

Yaşlılık Dönemi Sağlıklı yaşlanma olabilmesi için önceki yaşamlarının sağlıklı olması gerekiyor. 1. Yeterli ve dengeli beslenilmeli 2. Aşılama yapılmalı 3. Uyku düzenlemesi yapılmalı 4. Egzersiz programları yapılmalı 5. Diyetine, ilaçlarına, hastalığına uyum sağlaması için desteklenmeli 6. Günlük yaşamın içine aktif katılmaları sağlanmalı 7. Hijyene önem verilmeli 8. Kazalardan korunmalı 9. Uygun bir şekilde giyinilmeli 10. Sağlık bakım kuruluşları geliştirilmeli 11. Yaşlıların yaşam koşullarını iyileştirmek için toplumsal düzenlemeler yapılmalı (uygun konut, ürün dizaynı, yerleşim alanları ve yerleşim planlaması) 26. 11. 2020 96

YAŞLILIK DÖNEMİ Sağlıklı yaşlanma olabilmesi için önceki yaşamlarının sağlıklı olması gerekiyor. 1. Yeterli ve dengeli beslenilmeli 2. Aşılama yapılmalı 3. Uyku düzenlemesi yapılmalı 4. Egzersiz programları yapılmalı 5. Diyetine, ilaçlarına, hastalığına uyum sağlaması için desteklenmeli 6. Günlük yaşamın içine aktif katılmaları sağlanmalı 7. Yaşlıların yaşam koşullarını iyileştirmek için toplumsal düzenlemeler yapılmalı (uygun konut, ürün dizaynı, yerleşim alanları ve yerleşim planlaması) 8. Sağlık bakım kuruluşları geliştirilmeli 9. Hijyene önem verilmeli 10. Kazalardan korunmalı 11. Uygun bir şekilde giyinilmeli 26. 11. 2020 97

Teşekkürler… 26. 11. 2020 98