HASTALIK KAVRAMI VE HASTALIK PARADGMALARI Yeryznde insann ilk

HASTALIK KAVRAMI VE HASTALIK PARADİGMALARI

• Yeryüzünde insanın ilk zenginliği hayvan olmuştur. Sermaye sözcüğü sığır başı anlamındaki "caputis" , den gelmektedir. Hayvan, insan hayatında yararlı bir varlık konumunu alınca, insan, kendi sağlığı gibi hayvanların da sağlığı ile ilgilenmek zorunda kalmıştır. • Paleontolojik araştırmalar, yeryüzünde hastalık etkenlerinin insanın varlığından çok önce bulunduğunu ortaya koymuştur. Örneğin ilk çağlara ait çeşitli hayvan fosillerinde eklem ve kemik iltihaplarına, eosen devrinin üç tırnaklı atlarına ait kalıntılarda diş çürüklerine rastlanmıştır.

HASTALIK PARADİGMALARI • Paradigma: Kısaca herhangi bir alanda yerleşik yazılı ve yazılı olmayan tüm kurallar ve uygulamaların bütününe verilen bir isimdir. HASTALIK KAVRAMI • Eski çağlarda insanoğlunun hastalıklardan, bugünün bilimsellik anlayışından oldukça uzak bir şekilde bahsetmesi normal karşılanmalıdır. İnsan düşüncesinin gelişmesi sırasında, hastalıkların nedeni ve tedavisi kadar doğaüstü güçlere yer vermiş başka bir olaylar dizisi yoktur.

Dönemsel Hastalık Paradigmaları • 1 -Politeistik (Çoktanrılı) Dönem • 2 -Monoteistik (Tek tanrılı) Dönem • 3 -Metafizik dönemi • 4 -Laik- Rasyonel (Akılcı) Dönem • 5 -Modern çağ

1 -Politesistik (Çoktanrılı) Dönem Hastalık Paradigmaları • Hastalıklar → Vücuda giren kötü ruhlar • Tedavi → Trepanasyon, kurban verme, ateş yakma ayinleri

• Eski Mezopotamya → “Demons Teorisi” Vücuda giren şeytan ve kötü ruhların hepsi aynı hastalığı yapmaz, bir kısmı belirli hastalıkları yapar → “enfeksiyon” kavramının ilk şekli • Eski Mısır → Ebers Papirüsü Hastalıkların şeytanlar tarafından oluşturulduğu yazılmıştır

Eski Yunan • Hastalık Tanrısı→ Apollo • Sağlık Tanrısı → Aesculapius (Öskülap) Birçok yerleşim yerinde Öskülap adına sağlık mabetleri inşa edilmiş, buralarda hastalıklar mistik yöntemlerle sağaltılmaya çalışılmıştır

2 -Monoteistik (Tektanrılı) Dönem Hastalık Paradigmaları Çok tanrıcılık → Tek tanrıcılık Demons Teorisi → Tanrısal Gazap Modeli • Hastalıklar Tanrının insanı veya insanın sahip olduğu hayvanları cezalandırması ile ortaya çıkmaktadır. • Bu dönemin hemen tüm toplumları bu etkiyi yaşamlarına yansıtmışlardır.

3 -Metafizik dönemi – Hastalıklar → doğa olayları ve astroloji – Tedavi yöntemleri → mevsimler – Mısır → Hastalıkların 3 temel nedeni olduğu kabul edilmiştir. • Sihirsel • Gastroetiyolojik (sindirimsel) • Meteorolojik → Mevsimsel değişiklikler ve rüzgar

4 -Laik- Rasyonel (Akılcı) Dönem – Hastalıklar, Tanrılara, boş inançlara, büyü ve sihre atfedilmeyerek rasyonel olarak değerlendirilmiştir. – Hastalıklar sırasında vücut sıvılarında olan değişimler gözlenmiş, hastalık nedenleriyle vücut sıvıları arasında ilişki kurulmaya çalışılmıştır.

HIPPOCRATES (HİPOKRAT) (MÖ 460 -370) Laik tıbbın kurucusu ve tıbbın babası olarak kabul edilen Hippocrates, kendisinden önce kullanılan dini-sihri tedavi yöntemlerini ve metafizikal uygulamaları reddederek rasyonel (akılcı) tedavi yöntemlerinin gelişmesine öncülük etmiştir. Kendi adıyla anılan ve ona atfedilen “Hipokrat Andı” hekimliğin ahlaki değerlerinin temelini oluşturur.

HUMORAL TEORİ • Hippocrates tarafından geliştirilen hastalık modeli, tıp literatürlerine “Humoral Teori” ya da “Humoral Patoloji” olarak geçmiştir. • Canlı organizma → “kara safra, sarı safra, kan ve mukus (sümüksü madde) olmak üzere dört sıvıdan oluşur. • Bu sıvılar vücutta denge (crasia) halinde bulunduklarında sağlıklılık söz konusudur. • Bu dengenin bozulmasıyla (discrasia) birlikte ise hastalık oluşur

ARISTOTELES (ARİSTO) (MÖ 384 -322) • Batı düşüncesinin en önemli filozoflarından biri sayılır fizik, astronomi, felsefe, zooloji, mantık, politika ve biyoloji gibi konularda pek çok eser vermiştir. • Canlıları ilk olarak sınıflandırmıştır. • Gelişmişlik düzeylerine göre canlıları cansız varlıklar, bitkiler ve hayvanlar olarak sınıflandırmıştır.

GALEN (MS 129 -200/216 ? ) • Antik Yunan Uygarlığı'nın en önemli hekimlerinden biri olan Galen, ilk olarak droglardan ilaç elde etmeye başlamış; bu nedenle de Eczacılığın babası olarak kabul edilmiştir. • Galen aynı zamanda domuz, maymun ve köpeklerin çeşitli organlarının fonksiyonlarını inceleyerek, canlılar üzerindeki ilk fizyolojik çalışmaları gerçekleştirmiştir.

ORTAÇAĞ KARANLIĞI İlkçağ hekimlerinin ve düşünürlerinin etkisiyle rasyonelleşen tıbbi uygulamalar 5. yüzyıldan sonra yavaş unutulmuş, Ortaçağda akılcılıktan oldukça uzaklaşarak yozlaşmış ve hastalıklar Tanrının gazabına ve şeytanın kötülüğüne atfedilerek tıbbın ilerlemesine engel olunmuştur.

5 -Modern Çağ Hastalık Paradigmaları • Rönesans ile başlayan yenilik hareketleri tıpta da önemli gelişmeler göstermiş ve Batıda bilimsel dönem tekrar başlamıştır. • Modern çağın başlangıcında yarıbilimsel nitelikli hastalık teorileri ile karşılaşılır.

Modern çağın başlangıcında, indirgeyici ve yarı bilimsel nitelikli hastalık teorileri ile karşılaşılır. Bunların en önemlileri İatrofizik, İatrokemi ve Vitalizmdir. • İatrofizik: Teorisyenlerinin en tanınmışları Descartes ve Borelli'dir. Bu paradigmada vücut makina olarak kabul edilmiş ve hastalıklar mekanik yollarla açıklanmaya çalışılmıştır. Ancak mide sindirimi gibi kimyasal olayları da aynı yolla açıklamaya çalısınca başarısız olmuştur. • latrokemi: çoğu tıp tarihçisinin, kurucusunu Razi kabul ettiği bu teorinin 16. yüzyıldaki temsilcisi Paracelcius'tur. Bu paradigmayı savunanlar, hastalıkların vücuttaki kimyasal değişikliklerle oluştuğunu düşünülmüştür. • Vitalizm: En önemli temsilcisi Ernest Stahl’dir. Stahl’e göre canlı organizmanın karakteristik fenomenleri fiziksel ya da kimyasalarla değil “sensitif ruh kanunları” ile yönetilmektedir.

• Modern çağın ikinci yarısından itibaren bilimsel etkinliklerde izlenen gelişmeler hastalık kavramına da yeni yaklaşımlar getirmiştir. Özellikle 17. ve 18. yüzyıllarda mikroskobun, kan dolaşımının bulunması modern hastalık kavramının oluşmasında etkili olmuştur.

• Organlar Patolojisi: Organlardaki değişiklikler • Dokular Patolojisi: Dokulardaki değişiklikler • Hücreler Patolojisi (Selüler Patoloji): Mikroskobun kullanılması organizmada hücrelerin varlığını ortaya çıkarmıştır. Hastalık semptomlarının vücudu oluşturan hücrelerde ortaya çıkan değişiklikler sonucunda belirdiği açıklanmış, dokulara ve organlara aitmiş gibi görünen duyarlılığın hücrelere ait olduğu gösterilmiştir.