Trkenin ngilizcenin Arapann Rusann ekim prensipleri nasl iler

_ ﻳﻢ ﺍﺍ ﺍﻟ _ …; Türkçenin; İngilizcenin; Arapçanın; Rusçanın; … çekim prensipleri nasıl işler? Türkçe, İngilizce, Arapça, Rusça nasıl birer dil? ( Türkçe anlatım ) 2018 1

Türkçede, İngilizcede, Arapçada, Rusçada Fiillerin Haber Kipi -Fiil Çekimi - Tablosu ( Türkçe ) Geçmiş zamanlar (dı) (past times) (O) Her gün kitap okurdu Şimdiki zamanlar (present times) He used to read … (O) dün kitap okudu He reads. . everday Он читает книга каждый день ( Her gün kitap okuyor ) Он читал книгa каждый день ( Her gün kitap okudu _He read. . ) Он пpочитал одна книга к. д. ( Her gün bir kitap okuyup geçti ) ( He read and passed a book…. ) (O) Her gün kitap okur Gelecek zamanlar (-ecek ) (future times - shall/will) . . ﻛﻞ ـ ﻫﻮﻜﺎﻥ Он пpочитаeт одна книга к. Д ﻡ ﻳﻮ ﻛﻞ ﻫﻮـ ( Her gün bir kitap okuyup geçiyor ) He read…yesterday O kitap okuyacak Вчера он читал книгa Вч. oн пpочитал одна книгa ( Dün bir kitap okuyup geçti ) (O) o an kitap okuyordu он читал книгa этот момент (O) artık kitap okumuştu он будет читать. . ﺃﻤﺲ ﻫﻮ He was reading … ـ ﻫﻮﻛﺎﻥ He had worked… завтра Он пpочитаeт … ( Yarın… okuyup geçiyor) (O) Şimdi kitap okuyor он читаает книгa cейчас Artık (O) kitap oku-muş/-du(k) He is working … O okuyor olacak ﺍﻵﻦ ـ ﻫﻮ He has read… уже oн читал книгa уже он читал книгa э. момент уже oн пpочитал одна книгa э. м ( artık bir kitap okuyup geçmişti ) He will read… ﻗﺪ ﻛﺎﻥ ﻫﻮ уже oн пpочитал одна книгa ( artık bir kitap okuyup geçti ) он будет читать э. мom. O çalışmış olacak уже он будет читать ﻗﺪ ﻫﻮ уже Он пpочитаeт. . . ( O an artık okup geçiyor ) ? ? ? ـ ﻫﻮﺲ He will be reading ـ ﻳﻜﻮﻦ ﺱ He will have read ﻗﺪ ﻳﻜﻮﻦ ﺱ 2

Dillerin Birleşik Tarzlı Fiil Çekimleri Tablosu Z 1. fiil 2. fiil O çalıştı He worked он работал Turkish; English; Arabic; Russian; Fiil cümlesi ﻋﻤﻞ Zaman s. c Ali Sıfat fiil cümleleri idi He was had O idi He was had он был Durum Hareket Zaman bulunanan yorgun bulunmuş being tired been bulunanan bulunmuş being been сущий бывший ﻛﺎﻥ ﻳﻌﻤﻞ çalışan çalışmış working worked работающий работавший Verb aspect (paticiple) Conjucation table -dur is has -dur is has eст Durum bulunanan bulunmuş being been bulunanan bulunmuş being been сущий бывший ﻳﻜﻮﻦ ﻳﻌﻤﻞ 1. fiil 2. fiil çalışacak will work будет работать ﻳﻌﻤﻠﺲ Hareket Zaman yorgun bulunacak will be will have tired Durum bulunanan bulunmuş being been çalışan bulunanan bulunacak çalışmış bulunmuş working being will be worked been работающий сущий будет быть работавший бывший ﻳﻌﻤﻞ ﻫﻮ Hareket yorgun tired çalışan çalışmış working worked работающий работавший ﺱ ﻳﻜﻮﻦ ﻫﻮ 4

_ ﻳﻢ ﺍﺍ ﺍﻟ _ Türkçenin çekim sistemi nasıl işler? Türkçe nasıl bir dil? 5

Bütün bunlardan sonra; Yardımcı Fiiller Neydi? Bazen bir isim, bazen bir sıfat/sayıdan cümleler; Ör: O çaresiz (er)i-di. /oldu. / kaldı. / bulundu. vs. Veya bir tarzla çekimlenmiş fiillerden, birleşik tarzlı çekim; Ör: Çalışır (er)i-miş. /Çalışır ol-muş. ya da sadece zaman çekimi; Ör: Çalışır (er)i-di. /bulundu. /bulunacak. /olacak. Yine, bu bir tarza bağlı fiillerden bir kip elde edebilmek; Ör: Çalışır ol-abilir. /-malı/-sa(keşke)/-a vs. için yardımına başvurulan fiillere yardımcı fiiller denir. Türkçede bu fiiller; (er)i, ol, kal, bulun gibi fiillerdir. Not: Türkçenin temel yardımcı fiili ‘er-…’ (olmak/ yer almak/ bulunmak) fiilidir. Not: Türkçede devam tarzı eki ilkin ‘…-ür’ (-yor) (oluyor) bitmiş tarz eki ilkin ‘…-ük’ (-miş) (olmuş/oluk) ekiydi. +____ er-ük / er-ür Ya da; ar-ük / ar-ür +_____ Ya da birlikte; -- -k ar-ür -- -k ar-ük 6

Durum fiili; Mastar: er-mek_ yer almak, olmak, bulunmak, Devam eden durum: er-ür _ yer alıyor, oluyor, bulunuyor, erür, arür, Bitmiş durum: er-miş _ yer almış, olmuş, bulunmuş, ermiş, armış, Bitik durum: er-ük _ yer alık, oluk, bulunuk, erük, arük, uruk Örnek; Bodun_boy, millet, kavim İsmin (erük) durumu; bodun-erük bodunuruk bodunuk _ boy yer alık/yer almış/olmuş/bulunmuş İsmin (erük erür) durumu; bodunuk arür _ boy yer almış bulunuyor k erü bodunkarr k er bodunkar g e bonunga -----( bizirike_biz erük-e_bize (yazıtlardan)) e boduna ---------------------------------------- kalıplaşmış bir ifade ----- içük (iç) içk-er-ük ( içeri ) içk-er-ük-erük ______ içk-er-ür _______ içk-er-it-ük-ük içk-er-ik---ik içk-er-ik -er---- içk-er-it-ek /-ey içk-er-it-ek-ik içk-er-iy---i- içk-er-iy -e----- içk-er-id-e- içk-er-it-ek-i (iç yer alık olmuş) (iç yer almış oluyor) (içi yer edik/yer etmiş) Ali (----- içeriyi ----) sildi. Ali ( ------ içeriye -----) girdi. Ali (---- içeride -----) bekledi.

taş (dış) taş-ük ______ taşık ______ taşıy _______ dış olmuş taş-ük arük ____ taşkaruk ____ taşgaru ______ dışarı Ali dışarı çıktı. taş--k-arük _____ taşkarık-ık ______ taşgarığıy ____ dışarıyı Ali dışarıyı temizledi. taş--k-arür ______ taşkaruk-ar _____ taşgaruya ______ dışarıya -arür Ali dışarıya çıktı. -oluyor …çıktığı yer dış(ık)_ar_ı(k)_(ı)s_ı(g) oluyor. -bulunuyor …dışarısı -yer alıyor 8

Konuya bir de şöyle yaklaşalım. Mesela ‘sararmak, kızarmak, bozarmak, yeşermek’ gibi mastar hâlinde olan fiiller, fiil çekimlerinde, ‘sararır, sararıyor, sararmış, sararık…’gibi çekimlenirler. ‘sararır’ veya ‘sararıyor’ çekimli yapısını ele alalım. ‘sararıyor’_ ‘Onu her gördüğümde benim yüzüm sararıyor. ’ ‘Sarı(g)’ renk adından oluşturulmuş bu çekimin eski biçimi ‘sargarur’dur. Açılımı ise ‘sarıg-arür’ şeklinde olur. Yani, ‘sarı oluyor’ yani, ‘sarıg erür’. Demek ki yapıda bir ‘er’ yardımcı fiili ve ‘-ür’ (-yor) devam tarzı eki bulunur. ‘Sararık’ yapısına ise yine bir ‘-er’ yardımcı fiili ve ‘-ük’ bitmişlik eki vardır. Aynı biçimleri yön bildiren sözcüklerle de kullanabiliriz. Eski biçimiyle, taş (dış) taş-ık (dış oluk/dış olmuş/dış) taş’ık ar’ür (dış oluyor) taş’ık ar’ük (dış oluk/dış olmuş) Yine, iç’ük er’ür_ ‘Ali içkerür geldi. ’ (Ali iç oluyor geldi. ) iç’ük er’ük_ ‘Ali içkerük geldi. ’ (Ali iç oluk/ iç olmuş geldi) 10

Bu arada, ‘… ortusungaru, …birgerü…’ gibi yapılarla benzerliği fark ediyoruz. Öyleyse ‘-garü, -gerü’ eki de -ük’ar-ür veya -ük’ür-ük şeklindeydi. Yine, ‘-gar? ? ’ eki de öyle. Buradan da aslında yönelme hâli eki ‘–ka’ daki ‘-k-’ ekininin tesadüfi olmadığı sonucuna varılır. Peki –k (-ük) eki belirlilik takısıydı? Yani, aynı anda hem –i (ük) ve hem –a (ka) hâli nasıl olur? Durum şöyle, -ga/-ka (-ük’ar-) yapısı aslında –i ve –e hâlinin birleşimidir ve belirli veya tanıdık bir eşyanın -e hâlindeki kullanımıdır. Yani ben, ‘Ali ata (atga) bindi. ’ derken, siz bu atı tanıyorsunuz aslında. Yine, ‘Ali atı (atıg) bindi. ’ derken de siz atı tanıyordunuz. Eğer ben, ‘Ali bir ata bindi. ’ demiş olsaydım atın belirsiz bir ‘at’ olduğunu vurgulardım. Yine, ‘Ali bir atı bindi. ’ dersem de aynı, ‘at’ gene belirsiz bir ‘at’ olurdu. Buradan da demek ki (Türkçe için) isimler -i akuzatif ve –e datif hâlinde ‘bir/herhangi bir’ sözcüğü kullanılırsa ifadeler belirsizlik bildirebilir. Bütün bunların bire bir karşılığı ise… Ali bir at gördü. (yalın durum ‘at’) Ali atıg bindi. _Bindiği şey at oldu. Yine, ‘Ali at oldu/at olmuş bindi. ’ Veya ‘attı bindi. ’ Ali atıga bindi. _Bindiği şey at olmuş oluyor. gibidir. 11

Türkçe için, Demek ki ismin; -i ve –e hâllerinin kökeni ‘er-’ yardımcı fiiline ekli tarz eklerinden (-ük, -ür eklerinden) gelmektedir. Bunlar ise eski biçimleriyle ‘erük’ ve ‘erür’ şeklindeydi. Bugün ise, erük_ olmuş, bulunmuş/bulunuk, yer almış/yer alık, erür_ oluyor, bulunuyor, yer alıyor gibidir. Bu arada, aynı yapılar fiil çekimleriyle de kullanılırdı, kullanıldıklarında ise fiillerle kastedilen hareketin bitmiş (erük) ve devam (erür) tarzlarını verirlerdi. __O sırada Ali çoktan gidikti. Yani gitmişti. __Eve girdiğimde ışıklar sönüktü. sönmek_ sönük ermek_erük (yer alık, bulunuk, oluk/yer almış, bulunmuş, olmuş) __ Ali atı bindi. __Ali atıg (at erük--atık) bindi. _ Ali at yer almış (şey) bindi. _Bindiği şey at yer alık/at oluk, olmuş, olup. __Ali ata bindi. __Ali atga (atıg erür) bindi. _ Ali atıg yer alan/yer alıyor olan bindi. _ Bindiği şey at yer alıyor. /At yer alık oluyor. atıgarur atıga atga ata 12

İsmin hâli/ durumu; -i hâli; (belli, belirli, bildik, tanıdık, bulun-(d)-uk, yer alık nesne) Bitmiş tarz; erük/ uruk, uk (Türk bodun-uruk/ bodun-uk_ Türk millet olmuş) ör; Men at-ık körtüm_ ben at oluk/ at olmuş gördüm. Ben gördüm o şeyi ki o at olmuş/at bulunmuş/at yer almış. -e hâli; (belli, belirli, bildik, tanıdık, oluşmuş, yer alık/almış bulunan/ bulunuyor olan nesne) Bitmiş tarz-da…; -ük Devam eden; -ük arür (-karür/-karü/-garu, -gar, -ga, -a) ör; Men atıka bindim. _ Ben (o an) at yer almış bulunan bindim. _ Bindiğim şey o an at yer almış bulunuyordu. _ O şey ki at yer alıyordu. 13

Bu arada konudan ayrılmadan Türkçenin çekim ekleriyle ilgili şunu da belirtelim. Yukarıdan beri gördüğümüz üzere çekim ekleri hecelerine bölünürken kapalı hece bölünmesi gerçekleşti. Yani hecelerin sonu açık değildi. Örneğin, ‘dışarıdaki’ söz çekimi; dı-şa-rı-da-ki gibi açık heceyle değil, dış-ık-ar-it-ak-ik gibi bölündü. Bu durum dilin oluşum esnasındaki eklerin kökenleriyle alakalıdır. Aynı şey çekimli fiil yapılarında da vardır. Örneğin, ‘yazdırıldı’ çekimli fiil yapısı, burada da yine yaz-dı-rıl-dı şeklinin aslı; yaz-it-ür-il-it-ük gibidir. Yine bu da dilin oluşum esnasındaki eklerin kökenleriyle alakalı bir durumdur. Bunları bilmenin ise şu faydası olabilir. Eklerin zamanla yumuşayıp sonra erimesi sonucu mevcut bölgü yazımda veya konuşmada kolaylık sağlayabilir fakat yeni sözcüklerin türetiminde kapalı hece, sonu sessiz bir harfle bitme durumu, eklerin kökeninin bilinmesi, kelime türetme açısından kolaylık sağlayacaktır. ‘Bilgi’ sözcüğündeki –gi ekini tek bir ek gibi bilmek yerine birleşik bir ek ‘bil-ük-ük’ olduğunu bilmek sözcük türetimi açısından faydalı olabilir. Konumuza dönebiliriz… 14

İsim çekimleri ( ismin durumları/ hâlleri ) İsim + Durum fiilleri Belli nesne, –ü(k) hâli -i hâli (yer almış, yer alık eşya) Bitmiş tarz 21. yy İlki n –ü(k) e(rür) hâli -e hâli (yer almış bulunuyor olan) yer al------ıyor olan … … Bitmiş (perfect) millet yer al-ık/oluk/olmuş yer al-ık/-mış oluyor … …. …… …… Bitmiş (perfect) bodun er-ük/ ur-uk/ --ug/ --u- er-ük ar-ür ----k ar------k a---- 15

Öyleyse şöyle devam edelim. İsmin –e hâli öznenin bir hareketi yaparken yapmış olduğu yönelme veya yaklaşma hareketlerinden dolayı oluşmamıştır. Ve hem yönelme veya yaklaşma hareketleri birer fiil, ayrı birer fiildirler. Yani, ‘Ata bindim. ’ derken, ‘Ata yönelip bindim. ’, ‘Ata yaklaşıp bindim. ’ kastedilmez. Yukarıdan da gördüğümüz gibi ismin çekimlerini, daha doğrusu hareketten kalan durumunu, tabiat içerisindeki durumunu veya tarzını yine durum fiilleri, yardımcı fiiller karşılar. ‘Atı bindim. ’ derken, ‘Bindiğim şey at oldu. /at olmuştur. ’ ‘Ata bindim. ’ derken, ‘Bindiğim şey at oluyor. ’ denilmek istenir. Demek ki ortada bir geçmiş eşya (at), bir de devam eden ya da devam ettiren, varlığını dil sahasında devam ettiren bir eşya (at) vardır. İşte bu yüzden isimleri kategorilerine ayırırken, ismin durumları/ hâlleri veya isimlerde tarz demek yeterlidir. Bu arada ismin –i ve –e hâllerinde özne eşya üzerinde etkin değildir. Eşya kendisi ya yer almış veya yer alıyordur. İsmin –de durumunda ise yine bir bulunma ve buna bağlı bir devamlılık vardır. Farklı olarak eşya (özne olan eşya) bulunduğu yer/zaman/şahıs üzerinde etkin hâldedir. Yani eşyanın kendisi bu yere yer etmiştir. 16

İsmin -de hâli/durumu; -de durumu; içeri_ iç’ük’er…ük (içkerig) (iç’ik/-g-ğ-y-i yer alık) içeride_ iç’ük’er…it’ük (içkeriteg) (iç’ik/-g-ğ-y-i yer edik) içerideki_ iç’ük’er…it’ük’ük (içkeritekig) (iç’ik/-g-ğ-y-i yer edik bulunmuş/ olmuş) ‘ İçerideki adam_ içi yer edik bulunmuş adam’ 17

Türkçenin Çekim Sistemi İsim çekimi İsim -ü (ük) at -e (-k erür) at -da (-k er-it-ük) -daki (-k er-it-ük-ük) Durum fiili ve tarzı --ık at yer alık Men (ben) --ık arür at yer alık bulunuyor at --ık ar-it-ük at ı yer etik at --ık ar-it-ük-ük … Fiil çekimi Hareket fiili ve tarzı Durum fiili ve tarzı bin-ür (biniyor) bin-it-ük (bindik) bin-miş (binmiş) bin-ük (binik) er-ür (bulunuyor) er-it-ük (bulunduk) er-miş (bulunmuş) er-ük (bulunuk) at ı yer edik bulunmuş… 18

Türkçenin isim ve fiil çekimi İsim çekimi Fiil çekimi DİAE Bitmiş Devam (Old Turkish) Tarz Durum Tarzda Tarzında İsim Fiil Tarz Ekleri Durum fiili At Yer alan Men Sen O Biz At Ekleri Durum fiili erük (budunuruk) --ık (yer alık, olmuş) bin erük -- ık ---g ( yer almış ) erür ar-a--(oluyor) ---ük er’it’ük ---ık ar’it’ak ---ık ----tag -----ta(-ı yer edik) ---ük ar’it’ak’ ----ığ------tak (taş’ük’er’it’ük) (taşkaritak) -dışarıda- bin -ür -it-ük -miş -ük Fiil er/-i -ür (-iyor) -itük/ -dik/-di -miş -ük at. Yer eden at- ük ik (dışı yer edik) (taşkaritak-ik) 19

Örneğin; …. bil(i)ti(k) er(i)ti(k)m bildi idim bildiydim Ör; Men bilikig bil(i)ti(k) Ya da, Men bilikig bil(i)ti(k) er(i)ti(k)/ ertik/ erti Ben bilgiyi bildi (m). Ben bilgiyi bildi idi (m). Sen bilikig bil(i)ti(k)-n mı? Sen bilgiyi bildi (n) mi? Yine; Men bilikig bilmiş Ya da, Men bilikig bilmiş er(i)ti(k)/ ertik/ erti Ben bilgiyi bilmiş (m). Ben bilgiyi bilmiş idi (m). 20

Fiil çekimleri Hareket fiileri İlkin 21. yy Durum fiilleri Devam tarzı kel-ür er-ür/ irür Bitmiş tarz kel-miş kel-it-ük kel-ük er-miş er-it-ük/ er-t-i/ erdi / idi er-ük Devam tarzı gel-iyor geli-y-ir gel-yap gel-i-yaar yer alıyor Bitmiş tarz gel-miş gel-(i-)-t-i( k) -(--)-t-i( y) -(--)-t-i( -) gel-ik gel-(i)k/g-en gel-ip yer almış yer al-(i-)-t-i(k/y…) -(--)-t-i( y) -(--)-t-i( -) yer al-ık yer al-(ı)k/g-an yer al-ıp 21

Tablo üzerinde biraz konuşalım. Dikkat edersek tablo tarz eklerinin işletildiği bir tablo olarak yer aldı ve fiiller hareket ve durum fiilleri diye ayrıldı. Yani tarz ekleri bu hareket ve durum fiillerine ilişik vaziyettedir. Tarz kısmı ise devam eden hareket veya durum ve bitmiş hareket veya durum olarak kısımlandı. Fakat tabloyu incelediğimizde, şimdiki zaman ve geçmiş zamanlı ifadeler tablodan bulunabilmektedir. Öyleyse zaman nedir ve dilde nasıl yer alır? Şöyle diyelim –dı geçmiş zaman ekinin aslı –(i)tük’tür. Yani ek birleşik yapıdadır vee iki ayrı parçadan oluşur. Bunlardan birincisi –(i)t eki, hareketi geçmişe götürme algısını verebilen bir ek, ikincisi ise –ük bitmişlik ekidir. Bu ise ‘sönük, çizik’ sıfat fiillerinde olduğu gibi hareketin eşya üzerinden geçtiğini bildiren bir sıfat fiil ekidir. Bunun yerine, -miş, eki de kullanılabilir ve ifadeler; ‘çizik, sönük, sönmüş’ şeklinde de kullanılabilirler. Öyleyse –dı eki –dık ekinden gelir. –Dık eki ise sıfat fiil ekidir. Sıfat fiiller ise bir zaman bildirmezler. –Dık’tan önce -(? )t eki vardı ve bu ek bir fiildi. Yine fiiller anlam olarak geçmişle ilgili bir algı oluştursa da geçmiş zamanı kurmak veya oluşturmak için ortaya çıkmazlar. Demek ki ek (-dı? /dık eki) bitmişlik ekidir. Yani Türkçede geçmiş zamanı bitmişlik eki karşılar. Yine öyleyse Türkçede fiil çekimlerinde kurgu, başlangıçta devamlılık ve bitmişlik üzerindedir. 22

Bundan sonra, eğer Türkçeyi öğrenmek isteyen biriyseniz 21. yüzyıl Türkçesi için şöyle yaparsınız. Fiil çekimlerinde fiiller hareket fiilleri ve durum fiilleri diye iki kısma ayrılırdı. Hareket fiilleri; çalışmak, okumak, yazmak, gitmek, gelmek gibi fiiller; durum fiilleri ise; olmak, bulunmak, yer almak veya yer etmek, kalmak, görünmek, durmak gibi fiillerdi. Durum fiili ilkin ‘ermek’ fiili olmuştur ve bugünkü (mevcut, var) bulunmak, (zaten) yer almak anlamındadır. Türkçede tarz ekleri bölgelerine göre değişiklik gösterse de aynı işlevi görürler. Devam tarzı ekleri; -ür, -yor, -yaar, -yap, -an gibi ekler iken, Bitmiş tarzın ekleri; -mış, -ip, -gan, -d-ık, -ık gibi eklerdir. Bundan sonra bu ekler hareket ve durum fiillerine eklenirler. Eklendiklerinde ise yukarıda fiil çekimi tablosunda olduğu gibi görüntü kazanırlar. Dikkat edersek Türkçedeki zaman tabloları hep bu temel tablo üzenden yani bir tarza bağlı hareket ve durum fiillerinin karşılıklı bir şekilde birbiriyle eşleştirilmesiyle oluşturulur. 23

Hareket fiili Durum fiili Devam tarzı; kel-ür/ -yor er-ür/ irür (yer alıyor/oluyor/bulunuyor) -------------------------------- Bitmiş tarz; kel-miş er-miş/ imiş (yer almış/olmuş/bulunmuş) -(ü)ken er-(ü)ken kel-it-ük er-it-ük (yer edik/olduk/bulunduk) er- t-i_ e--d-i_ i_-d-i_ kel-ük er-ük (yer alık/oluk/bulunuk) İş bu şekliyle ele alındığında bir süredir söylemeye çalıştığımız üzere Türkçede zaman olayı zaman çizgisi şeklinde (geçmiş–şimdiki–…) değil, bir devamlılık ve bir tamam olma yani devam etmeme üzerine kurguludur. Ve bu ister hareket fiili veya durum fiili olsun. 24

Şöyle bakalım: Bir işveren olsun ve bu işverenin çalışanları olmuş olsun. Günün sonunda çalışanlarla ofisinde toplantı hâlinde bulunsun. Çalışanlarının işlerini çalışıp çalışmadıklarını öğrenmek istiyor diyelim. İşveren soruyor. İşveren: Ali sen? Ali: Çalışıyorum. İşveren: Veli sen? Veli: Çalışmışım. /Çalışmışam. İşveren: Ya siz? Çalışmışız/Çalıştık. İfadeleri gördük. Şunu anlıyoruz, bütün bu ifadelerde bir zaman olayı bulunmamakta, konu mevcut durum üzerinde (sıfatlar üzerinde, ‘hâlâ çalışan’ ve hazırda ‘çalışmış olan’ insanların durumları) üzerinde konuşulmaktadır. 25

Türkçenin fiiil çekimi, basit ve birleşik durum fiili çekiminin yapısal kurulumu nasıldı. Hareket fiili Devam tarzı Bitmiş tarz Durum fiilleri (basit durum) Durum fiilleri (birleşik durum) Çalış-an/ -ıyor Ol-an/ -uyor Bulun-an/ -uyor Yer al-an/-ıyor Er -ür Çalış-tı(k)/ -mış/ -ık/ -acak Ol -tı(k)/ -mış/ -ık/ -acak Bulun -tu(k)/ -muş/ -uk/ -acak Ye al -tı(k)/ -mış/ -ık/ -acak Er( i-)-tı(k)/ -mış/ -ık/ -acak Ol -tı(k)/ -mış/ -ık/ -acak Bulun -tı(k)/ -mış/ -ık/ -acak Ye al -tı(k)/ -mış/ -ık/ -acak Er –(i-)tı(k)/ -mış/ -ık/ -acak Örnek; Onu bir kere görmüştüm. Onu görmüş bulunmuştum bir kere. Onu görmüş bulunmuş bulunuyordum o anda. Not; Türkçede olumsuzluk eki –me/-ma hareket fiilinindeyse hareket fiilini; durum fiilndeyse o fiili olumsuz yapar. Ve fiil edilgen yapıda eğilse fiil kökünden hemen sonra gelir. Onu görmüş bulunmamış bulunuyordum o anda. 26

_ ﻳﻢ ﺍﺍ ﺍﻟ _ İngilizcenin çekim sistemi nasıl işler? İngilizce nasıl bir dil? 27

Türkçe, İngilizce, Rusça ve Arapçada, fiillerin bir şahsa, zamana, ve tarza göre çekimlenmiş haber kipi tablosu hakkında konuşalım. Öncelikle diller üzerinde var olan bir durumu izah edelim. İngilizce bunun için en uygun dil olacak. Şu ana kadar dört dilin fiil çekimlerini işledik, ve her bir dilin fiilleri hareket fiilleri ve durum fiilleri diye ikiye ayırdık. Gerçekten de fiilleri böyle şahıs, zaman ve tarza göre incilemeden önce ilkin bu dillerin fiillerini öncelikle hareket fiilleri ve durum fiilleri olarak ikiye ayırmak gerekir. İkinci olarak tarz(aspect) ayrımına bakılır. Bunlar ise temel olarak devam eden (progressive) ve bitmiş (perfect) tarzdır. Sonra da zaman mefhumu ve fiilin şahsı diyelim. İngilizceyi öğrenecek birisi de öncelikle fiillerin ( hareket fiillerinin diyelim) tarzına bakar. Not; İngilizcede fiillerin devam eden hareket ve bitmiş hareket durumlarını ifade eden fiil+-ek yapısı sıfat fiillerden yani ‘participle’den oluşur. Bunlara da, ‘present participle’ ve ‘past participle’ denir. Denir fakat bu tabir doğru bir tabir değildir. Hem göreceğimiz üzere fiillerin bu şekilleri fiil çekimlerinde (tense) lerde kullanılırken ‘ continuous/ progressive’ ve ‘perfect’ tabirleri kullanılır. Biz işi baştan alalım. İngilizcede devam eden tarz (aspect); verb-ing _ (work-ing) yapısıdır. Ve bu yapı hareketin sürdürüldüğünü, devam ettirildiğini, bildirir. Ve fiil sıfat fiil olduğundan Türkçede -en/ -an ekiyle karşılanır. Yani ifade, ‘çalış-an’ olur. İngilizcede bitmiş tarz (aspect); verb-ed(3) _ (worked) kalıbıyla sağlanır. Ve bu yapı hareketin artık sürdürülmediğini, bitmiş olduğunu bildirir. Türkçede genel olarak –mış, -ük, ve –dü(k) ekiyle karşılanır. Yani ifade ‘çalışmış (olan)’ şeklinde çevirilir. Öyleyse şu ana kadarki görüntü; Devam tarzında; …working _ çalışan Bitmiş tarzda; … worked _ çalışmış … olarak şekillenir. Şekillenirken de bu her iki durumda bir zaman olayı oluşmaz. 28

Bundan sonra ise durum fiillerine bakılır. İngilizcede durum fiili (yardımcı fiil) (to be) devam tarzında; ‘being’_ olan/ bulunan bitmiş tarzda; ‘to been’ / olmuş/ bulunmuş ‘tır. …geçmiş zamanları işliyoruz. ‘be’_olmak/ bulunmak fiili devam tarzlı fiille; ‘to be working’_ çalışan olmak (çalışıyor olmak) şeklinde kalıplaşır ( be verb-ing ) Geçmiş zamanda şahsına göre ‘was/ were’ ile desteklenir ve ifade, ‘…was/were + (being) + verb-ing’ olarak kalıplaşır. Ör; I was (being) working _ Ben çalışan/-ıyor (bulun-an/-ıyor) idim. ( past continuous ) I was (being) worked _ Ben çalışmış (bulun-an /-ıyor) idim. Not; Bu kalıp ingilizcede pasif cümler için kullanılır. S + was + being + v-ed(3) The glass was (being) broken _ Cam kır(ıl)mış/ kırık (bulun-an/-ıyor) idi. ( past passive) ‘be’ olmak fiili bitmiş tarzda ‘to have’ _sahip olmak ile desteklenerek, … ‘to have (been) worked’ _ çalışmış olmuş olmak, veya, ‘to have (been) working’ _ çalışan /-ıyor olmuş olmak, şeklinde kalıplaşır. Geçmiş zamandaki görünüm ise; Ör; I had (been) worked _ Ben çalışmış (bulunmuş) idim ( past perfect ) I had been working _ Ben çalışan/-ıyor bulunmuş idim. ( past perfect continuous ) … gibidir. 29

( English aspect ) English state and action verbs Durum (state) fiili; Olmak/ bulunmak_to be Hareket (action) fiili; çalışmak_to work was İs will be would be being working had has will have Would have been worked Devam tarz He progressive Bitmiş tarz perfect He _____ Progressive (continuous) aspect; He (was/ is/ will be/ would be) working _____ Perfect aspect; He (had/ has/ will have/ would have) worked _____ Perfect progressive (continuous); He (had/ has/ will have/ would have) been working Simple; past; He worked(2) present; He works future; He will work 30

English Tenses Past times He used to work He worked (2) every day He worked (2) yesterday Present times Future in past Common He works every day. . . … … ASPECTS He will work He would work Point Continuous (Progressive action) He was working He is working now He will be working He would be working He had worked (3) He has worked(3) already He will have worked He would have worked He will have been … …working Perfect continuous He would have been … (State _ perfect) …working (Action_ progressive) He had been… … working He has been… … working Perfect (Perfect action) 31

English Conditionals Past times Present times Future in past He wins If he studies every day If he studied (2) yesterday . . . … … ASPECTS Common He will He would win Point Continuous (Progressive action) If he had studied (3) He would have won Perfect (Perfect action) Perfect continuous (State _ perfect) (Action_ progressive) 32

…English; Türkçe; ; ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ русский; … Simple Past Tense ( common aspect ) He used to read book everyday a book / one book the book Он читал книгa каждый день книгy (O) Her gün kitap okudu/ He read 2 book everyday (simple past ) ---- Russian perfective ---- Он пpочитал одна книгa каждый день __ Her gün bir kitap okuyup geçti __ He read 2 and passed a book everday (O) Her gün kitap okurdu bir kitap ( herhangi bir ) kitab-ı ﻳﻮﻡ ﻛﻞ ـ ﻫﻮﻜﺎﻥ Читал Пpочитал 33

…English; Türkçe; ; ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ русский; … Simple Past Tense ( point aspect ) He read 2 book yesterday a book / one book the book Он читал книгa вчера одна книгa книгy ---- Russian perfective ---- Он пpочитал книгy вчера __ Dün kitab-ı okuyup geçti __ He read 2 and passed the book yesterday (O) dün kitap okudu bir kitap ( herhangi bir ) kitab-ı ﺃﻤﺲ ﻫﻮ читал пpочитал 34

…English; Türkçe; ; ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ русский; … Past Continuous Tense ( progressive aspect ) He was reading book that time a book / one book the book (progressive participle V-ing) он читал книгa этот момент He read 2 book (simple past) (O) o an kitap okuyordu bir kitap ( herhangi bir ) kitab-ı . . ـ ﻫﻮﻜﺎﻥ __ Ben tv seyrederken o kitap okudu __ When I was watching tv, he read 2 book -------------------------- он был читающий книгy тогда He was reading O yer aldı okuyan (progressive participle) 35

…English; Türkçe; ; ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ русский; … Past Perfect Tense ( perfect aspect ) He had read 3 book then a book / one book the book (O) Dün o an kitap okumuştu bir kitap ( herhangi bir ) kitab-ı (perfect participle V-ed 3) ……………………. уже он был читавший книгy тогда (perfect participle) ---- Russian perfective ---- уже он был proчитавший книгy тогда __ O artık bir kitap/ kitab-ı okuyup geçmişti. __ He had read 3 and passed 3 a/the book then ﻗﺪ ﻛﺎﻥ ﻫﻮ читавший proчитавший 36

…English; Türkçe; ; ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ русский; … Past Perfect Continuous (position perfect) (action progressive) He had been 3… …reading book a book / one book the book still (position perfect) (action progressive) participle V-ed 3 participle V-ing When the thief entered our house, My father had been sleeping that time. O an hala kitap oku-y-an oluptu okumaktaydı bir kitap ( herhangi bir ) kitab-ı Hırsız evimize girdiğinde, babam uyuyan oluptu. uyumaktaydı ……………………. . ? ? ? он был бывший… … читающий книгy еще (position perfect) (action progressive) participle 37

…English; Türkçe; ; ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ русский; … Simple Present Tense ( common aspect ) He reads book everyday a book / one book the book Он читает книгa каждый день книгy Her gün kitap okuyor/ He is readng book everyday (O) Her gün kitap okur bir kitap ( herhangi bir ) kitab-ı . . ﻛﻞ ـ ﻫﻮﻜﺎﻥ ---- Russian perfective ---- Он пpочитает одна книгa каждый день __ Her gün bir kitap okuyup geçiyor __ He is (read 2 and) passing a book everday 38

…English; Türkçe; ; ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ русский; … Present Continuous Tense ( common aspect ) He is reading book now a book / one book the book Он читает книгa сейчас одна книгa книгy ---- Russian perfective ---- Он пpочитает книгy сейчас/ завтра (O) Şu an kitap okuyor bir kitap ( herhangi bir ) kitab-ı . . ـ ﻫﻮ читает __ (o) Şuan/ yarın kitab-ı okuyup geçiyor __ He is (read 2 and) passing the book tomorrow пpочитает 39

…English; Türkçe; ; ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ русский; … Present Perfect Tense ( perfect aspect ) He has read 3 book already a book / one book the book уже он читал книгa ---- Russian perfective ---- уже он proчитал книгy (O) hal-ı hazırda kitap okumuş-tur -up-tur -du(k)-tur bir kitap ( herhangi bir ) kitab-ı … ﻗﺪ ﻫﻮ читал __ O artık bir kitap/ proчитал kitab-ı okuyup geçmiştir. __ He has read 3 and passed 3 a/the book already 40

…English; Türkçe; ; ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ русский; … (position perfect) Present Perfect Continuous (action progressive) He has been 3… Şu an/ (hăla) kitap okuyan oluptur …reading book …. . okumakta. a book / one book bir kitap ( herhangi bir ) the book still. kitab-ı (position perfect) (action progressive) participle V-ed 3 participle V-ing он eст бывший… … читающий книгy еще 41

…English; Türkçe; ; ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ русский; … Future Tense ( point aspect ) He will read book tomorrow a book / one book the book Он будет читать книгa завтра одна книгa (O) yarın kitap okuyacak bir kitap ( herhangi bir ) kitab-ı … ـ ﻫﻮﺲ ---- Russian perfective ---- завтра Он будет пpочитать книгy завтра читать книгa __ Yarın kitab-ı okuyup geçecek __ He will read and pass the book yesterday пpочитать книгy 42

…English; Türkçe; ; ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ русский; … Future Continuous Tense ( progresive aspect ) He will be reading book that time tomorrow a book / one book the book ……………………. ? ? ? Он будет быть читающий книгy завтра одна книгa (O) yarın o an kitap okuyor olacak bir kitap ( herhangi bir ) kitab-ı … ـ ﻳﻜﻮﻦ ﻫﻮﺲ ---- Russian perfective ---- Он будет быть пpочитающий книгy тогда читать книгa __ O an kitab-ı okuyup geçen olacak __ He will be reading and passing the book then пpочитать книгy 43

…English; Türkçe; ; ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ русский; … Future Perfect Tense ( perfect aspect ) He will have read 3 book then, tomorrow. a book / one book the book ……………………. . ? ? ? Он будет быть читавший книгy тогда одна книгa Yarın bu zaman kitap okumuş olacak bir kitap ( herhangi bir ) kitab-ı … ﻗﺪ ﻳﻜﻮﻦ ﻫﻮﺲ ---- Russian perfective ---- Он будет быть proчитавший книгy тогда чита… __ O an kitab-ı okuyup geçmiş olacak __ He will have read 3 and passed 3 the book then proчита… 44

…English; Türkçe; ; ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ русский; … (position perfect) Future Perfect Continuous (action progressive) He will have been 3… O an kitap okuyor olmuş olacak …reading book bir kitap ( herhangi bir ) a book / one book kitab-ı the book still (position perfect) (action progressive) participle V-ed 3 participle V-ing When you will come our house, We will have been studying lesson that time. ……………………. ? ? ? он будет быть бывший… … читающий книгy еще 45

Dillerin Birleşik Tarzlı Fiil Çekimleri Tablosu Z 1. fiil 2. fiil O çalıştı He worked он работал Turkish; English; Arabic; Russian; Fiil cümlesi ﻋﻤﻞ Zaman s. c Ali Sıfat fiil cümleleri idi He was had O idi He was had он был Durum Hareket Zaman bulunanan yorgun bulunmuş being tired been bulunanan bulunmuş being been сущий бывший ﻛﺎﻥ ﻳﻌﻤﻞ çalışan çalışmış working worked работающий работавший Verb aspect (paticiple) Conjucation table -dur is has -dur is has eст Durum bulunanan bulunmuş being been bulunanan bulunmuş being been сущий бывший ﻳﻜﻮﻦ ﻳﻌﻤﻞ 1. fiil 2. fiil çalışacak will work будет работать ﻳﻌﻤﻠﺲ Hareket Zaman yorgun bulunacak will be will have tired Durum bulunanan bulunmuş being been çalışan bulunanan bulunacak çalışmış bulunmuş working being will be worked been работающий сущий будет быть работавший бывший ﻳﻌﻤﻞ ﻫﻮ Hareket yorgun tired çalışan çalışmış working worked работающий работавший ﺱ ﻳﻜﻮﻦ ﻫﻮ 46

Türkçede, İngilizcede, Arapçada, Rusçada Fiillerin Haber Kipi -Fiil Çekimi - Tablosu ( Türkçe ) Geçmiş zamanlar (dı) (past times) (O) Her gün kitap okurdu Şimdiki zamanlar (present times) He used to read … (O) dün kitap okudu He reads. . everday Он читает книга каждый день ( Her gün kitap okuyor ) Он читал книгa каждый день ( Her gün kitap okudu _He read. . ) Он пpочитал одна книга к. д. ( Her gün bir kitap okuyup geçti ) ( He read and passed a book…. ) (O) Her gün kitap okur Gelecek zamanlar (-ecek ) (future times - shall/will) . . ﻛﻞ ـ ﻫﻮﻜﺎﻥ Он пpочитаeт одна книга к. Д ﻡ ﻳﻮ ﻛﻞ ﻫﻮـ ( Her gün bir kitap okuyup geçiyor ) He read…yesterday O kitap okuyacak Вчера он читал книгa Вч. oн пpочитал одна книгa ( Dün bir kitap okuyup geçti ) (O) o an kitap okuyordu он читал книгa этот момент (O) artık kitap okumuştu он будет читать. . ﺃﻤﺲ ﻫﻮ He was reading … ـ ﻫﻮﻛﺎﻥ He had worked… завтра Он пpочитаeт … ( Yarın… okuyup geçiyor) (O) Şimdi kitap okuyor он читаает книгa cейчас Artık (O) kitap oku-muş/-du(k) He is working … O okuyor olacak ﺍﻵﻦ ـ ﻫﻮ He has read… уже oн читал книгa уже он читал книгa э. момент уже oн пpочитал одна книгa э. м ( artık bir kitap okuyup geçmişti ) He will read… ﻗﺪ ﻛﺎﻥ ﻫﻮ уже oн пpочитал одна книгa ( artık bir kitap okuyup geçti ) он будет читать э. мom. O çalışmış olacak уже он будет читать ﻗﺪ ﻫﻮ уже Он пpочитаeт. . . ( O an artık okup geçiyor ) ? ? ? ـ ﻫﻮﺲ He will be reading ـ ﻳﻜﻮﻦ ﺱ He will have read ﻗﺪ ﻳﻜﻮﻦ ﺱ 47

Dillerin Birleşik Tarzlı Fiil Çekimleri Tablosu Z 1. fiil 2. fiil O çalıştı He worked он работал Turkish; English; Arabic; Russian; Fiil cümlesi ﻋﻤﻞ Zaman s. c Ali Sıfat fiil cümleleri idi He was had O idi He was had он был Durum Hareket Zaman bulunanan yorgun bulunmuş being tired been bulunanan bulunmuş being been сущий бывший ﻛﺎﻥ ﻳﻌﻤﻞ çalışan çalışmış working worked работающий работавший Verb aspect (paticiple) Conjucation table -dur is has -dur is has eст Durum bulunanan bulunmuş being been bulunanan bulunmuş being been сущий бывший ﻳﻜﻮﻦ ﻳﻌﻤﻞ 1. fiil 2. fiil çalışacak will work будет работать ﻳﻌﻤﻠﺲ Hareket Zaman yorgun bulunacak will be will have tired Durum bulunanan bulunmuş being been çalışan bulunanan bulunacak çalışmış bulunmuş working being will be worked been работающий сущий будет быть работавший бывший ﻳﻌﻤﻞ ﻫﻮ Hareket yorgun tired çalışan çalışmış working worked работающий работавший ﺱ ﻳﻜﻮﻦ ﻫﻮ 48

English; Turkish; Arabic; Russian; past tense Past times He used to read everyday ASPECTS (O) Her gün kitap okurdu Он читал книгa каждый день ( Her gün kitap okudu _ He read 2 book ever day ) ---- Russian perfective ---- Он пpочитал одна книга каждый день ( Her gün bir kitap okuyup geçti ) ( He read 2 and passed a book everday) He read 2 book yesterday . . ﻛﻞ ـ ﻫﻮﻜﺎﻥ (O) dün kitap okudu Вчера он читал книгa ---- Russian perfective ---- Вчера oн пpочитал книгy ( Dün kitabı okuyup geçti ) ( He read 2 and passed the book yesterday ) He was reading book/ the book он читал книгa/ книгy этот момент ( O anı kitap / kitaptan okudu ) ( He read 2 that time ) He had read 3 book / a book/ the book (action perfect) He had been 3 … (state perfect ) …reading (action progressive/ continuous) уже он читал книгa этот момент ---- Russian perfective ---- уже oн пpочитал книгy этот момент common ﺃﻤﺲ ﻫﻮ (O) o an kitap okuyordu point Progressive ـ ﻫﻮﻛﺎﻥ Participle -ing (O) artık kitap/ kitabı okumuştu ﻗﺪ ﻛﺎﻥ ﻫﻮ Perfect Participle -ed 49

English; Turkish; Arabic; Russian; present times ASPECTS times He reads everyday (O) Her gün kitap okur Он читает книгa каждый день ( Her gün kitap okuyor _ He is reading book ever day ) ---- Russian perfective ---- Он пpочитает одна книга каждый день ( Her gün bir kitap okuyup geçiyor ) He is ( reading and ) passing a book everday . . ﻛﻞ ـ ﻫﻮ common point He is reading book/ the book он читает книгa/ книгy этот момент (O) Bu an kitap okuyor Progressive ـ ﻫﻮ Participle -ing He has read 3 book / a book/ the book (action perfect) (O) artık kitap/ kitabı okumuş-tur He has been 3 … (state perfect ) okuyup-tur …reading (action progressive/ continuous) okudu(k-tur) уже он читал книгa этот момент ---- Russian perfective ---- уже oн пpочитал книгy этот момент ﻗﺪ ﻫﻮ Artık kitabı (okuyup) geçti. Already he has red and passed the book Perfect Participle -ed 50

English; Turkish; Arabic; Russian; future times He will read book/ the book everyday ASPECTS (O) Her gün kitap/ kitabı okuyacak Он будет читать книгa/ книгy каждый день ( O var her gün kitap/ kitabı okumak ) ---- Russian perfective ----- He will read book/ the book tomorrow (O) Yarın kitap/ kitabı okuyacak Он будет читать книгa/ книгy завтра ( O var yarın kitap/ kitabı okumak ) ---- Russian perfective ----Он пpочитает книгy завтра Yarın kitabı okuyup geçiyor. He is ( reading and ) passing the book tomorrow He will be reading the book Он будет читать книгa завтра этот момент O var yarın bu zaman kitap okumak common . . ﻛﻞ ـ ﺱ (O) o an kitap okuyor olacak point Progressive ـ ﻳﻜﻮﻦ ﺱ Participle -ing He will have read 3 book / the book (action perfect) (O) artık kitap/ kitabı okumuş olacak He will has been 3 … (state perfect ) …reading (action progressive) Perfect Participle -ed ﻗﺪ ﻳﻜﻮﻦ ﺱ 51

_ ﻳﻢ ﺍﺍ ﺍﻟ _ Arapçanın çekim sistemi nasıl işler? Arapça nasıl bir dil? 52

Öncelikle doğma dili Arapça olanlar için şöyle başlayabiliriz. Ve Arapçayı öğrenenler için, Eğer Arapçayla ilk defa karşılaşan biriyseniz, bundan sonrasına devam edebilmeniz için, Arapça için kullanılan alfabeyi, ( ﺍﻷﺒﺠﺪﻳﺔ ) ve sesletim şeklini bilmeniz gerekiyor. Türkçeyi işlerken fiilleri hareket fiilleri ve durum fiilleri diye iki kısma ayırmıştık. Hareket fiilleri, çalışmak (……. ), oturmak ( ……), yazmak ( ﻛﺘﺐ ) gibi fiillerdi. Durum fiili ise, er-mek ( ﻛﻦ ) fiiliydi. Türkçenin tabii yapısı eklemeli dillerden olmuştur ve bu ekler fiillerin sonrasına (sağına_21. yy_) iliştirilirler. Türkçenin fiil çekim sistemi yapısal olarak başlangıçtan devamlılık ve bitmişlik üzerine kuruludur. Bu ekler ise; Devam tarzı (progressive be+ verb-ing ) ekleri; -ür, -yor, -yap ekleridir. Ve bunların her biri süreklilik yani devamlılık bildirirler. Bu bakımdan –en/-an devamlılık bildiren sıfat fiil ekinin yerini alırlar. Arapçada fiilin devamlılık bildiren durumuna ‘fiil-i mudzariğ’ denir. Bitik/bitmiş tarz ( perfect have + verb-ed 3 ) ekleri ise; -ük, -üp, -dı(k), -mış , -(ü)kan eklerinden biridir. Bu eklerin iliştirildiği fiillerin Arapça karşılığı ise ‘fiil-i madzi’ olarak adlandırılır. Örneğin; yazmak_ ( ﻛﺘﺐ ) hareket fiili; Devam tarzının (erkek) 3. şahsında; Yazıyor _ ﻳﻜﺘﺐ [ yektubu ] Bitmiş tarzın (erkek) 3. şahsında ise; Yazdı(k)_ ﻛﺘﺐ [ ketebe] 53 … şeklindedir.

Durum fiili ise Türkçede; er-, ol-, kal-, bulun-, görün-, yer al- gibi fiillerdir. Tarz ekleri bu durum fiillerine ilişik de olabilir. Örneğin; ‘ermek’ veya ‘olmak’ fiili; Devam tarzında; ‘erür’ veya ‘oluyor’ gibidir. Arapçada ise olmak_( ﻛﻦ ) fiilinin ‘mudzariğ’ şekli; ﻳﻜﻮﻦ [yekünü] kullanılır. Bitmiş tarzda ise; ‘erük, er(i)tük’ veya ‘oluk, ol(u)tu(k)’ şekli kullanılır ve fiilin ’madzi’…. ﻛﻦ [kane] şekliyle karşılanır. Şöyle güncelleştirelim; O (erkek) yaz-ıyor _ ﻳﻜﺘﺐ ﻫﻮ [ hüve yektubu ] O (erkek) yaz-dı/-mış _ ﻛﺘﺐ ﻫﻮ [ hüve ketebe ] Durum fiillerinde ise; ol-uyor _ ﻳﻜﻮﻦ [ yekünü ] ol-du/-muş _ ﻛﻦ [ kane ] 54

Bundan sonra eğer ben, ﺍﻜﺘﺐ ﺍﻦ [Ene ektubu] _ ( yazıyorum/yazandırım) dersem demek ki hareket üzerinde, hareketi devam ettiriyorumdur. ﻛﺘﺒﺖ ﺍﻦ [Ene ketebtü]_ (yazdım/yazmışım) dersem demek ki hazır zamanda, şimdiki zamanda hareketi tamamlamış bulunmaktayım. Yine, ﻳﻜﺘﺐ ﻛﻦ ﻫﻮ [Hüve kane yektubu]_ (yazıyor oldu/ yazan idi ) gibi, hareket ve durum fiilini aynı cümlede kullanırsak bu kez hareket devam eder, durum bitmiş olur. ﻛﺘﺐ ﻛﻦ ﻫﻮ [Hüve kane ketebe]_ (yazmış oldu) gibi söylediğinde ise bu kez hareket de durum da tamamlanmış, bitmiş tarzdadır. 55

Hareket fiili Durum fiili Devam tarzı; ﻳﻜﺘﺐ ﻥ ﻳﻜﻮ (yazıyor // yer alıyor/ oluyor/ bulunuyor) -------------------------------- Bitmiş tarz; ﻛﺘﺐ ﻛﻦ (yazdı/ yazmış // idi/ oldu/ olmuş) İş bu şekliyle ele alındığında Arapçada da, yapısal olarak, zaman olayı zaman çizgisi şeklinde (geçmiş– şimdiki–…) değil, bir devamlılık ve bir tamam olma yani devam etmeme üzerine kurguludur. Bunun hareket fiili veya durum fiili olması fark etmez. Daha açık bir şekilde ifade edersek, aslında Arapçada ve Türkçede fiziksel zaman olarak, mesala dünde kalmış bir hareket veya durum dile taşınamamaktadır. Bunun için yardımcı sözcüklerden, zaman bildiren ‘dün’ gibi sözcüklerden yararlanılır. Yani hareket veya durum fiilleri tek başlarına geçmişte kalmış bir olayı bildirmezler. Örneğin, ‘Dersini yazdın mı? Sorusuna tek başına, ‘…yazdım’ dersek hazırdaki, şimdiki bitmiş durumu; ‘…dün yazdım’ dersek hareketinn geçmişte kaldığını bildiririz, bildiririz fakat bu yapay bir göndermedir. Aslında burada hareketin geçmişte kaldığını gramer unsurları ‘-dı’ veya ‘ ’ﻛﻦ değil, zaman sözcüğü (dün) verir. 56

Burasını Arapça konuşanlar ve Arapça öğrenenler ve herkes için biraz genişletelim. Bir örnek; ____________________________________________ ﴾٤٠﴿ ﻳﺍ ﺍﻟ ﺍ ﻳ ﺍﻟ ﺍ ﺍﻟ ﻭ ﻥ ﺍ ﻥ ﺍ ﺍ ﺍ (Ku’ran ayeti) Türkçe; Muhammed, sizin erkeklerinizden hiçbirinin babası değildir. Fakat Muhammed, Allah'ın resülü ve nebilerin sonuncusudur. Allah her şeyi bilmektedir. İngilizce; Muhammad is not the father of [any] one of your men, but [he is] the Messenger of Allah and last of the prophets. And ever is Allah, of all things, Knowing. Örneğimizin Türkçe mealinde altı çizili ( ‘…değil-dir. ’ ve ‘…bilmekte-dir. ’ gibi ) sözcükler görüldüğü üzere -dır ekiyle devamlılık kastetmekte. Bu Türkçe karşılıkların aslı şöyle oldu. … değil erti(k) erür. ___ … değil idi erür. ___ … değil idür. ____ … değil’dür. … değil üdü ürür. ___ … değil dürür. ____ …değil’dür … bilmekte’dür. Örneğimizin İngilizce kısmında da yine ‘to be’ fiilinin şimdiki zaman 3. şahıs şekli ‘is’_-dır şekli kullanıldı Fakat ayetin Arapça kısmında gördüğümüz gibi her iki yerde de ‘kâne’ ( ﺍ ) _ idi/ oldu anlamında fiilin madzi şekli kullanıldı. 57

Buradan da; Demek ki fiillerin, ister hareket fiilleri olsun veya yardımcı fiiller olsun, ‘madzi’ şekilleri geçmişe gönderme yapan bir sözcük (dün, iki gün önce) olmaksızın kullanıldığında geçmiş zaman bildirmezler. Yani, ‘kâne’ ( ﺍ ) _ idi/ oldu yapısı geçmiş zaman değil bitmiş tarzda (perfect aspect) bir yapıdır. Yani, … ﺍ ﺍ _ Muhammed değil oldu(k)/ değil olmuş-tur/ değil oluk değil erti(k) _ değil yer alık _ yer alık değil_ yer aldık/almış değil değil idi . ﻳﺍ ﺍﻟ ﺍ … _ Ve Allah her şeyi bilen oldu(k)/ olmuş-tur/ oluk-tur. Sonuç olarak Arapça da, Türkçe de, fiil çekim prensipleri bakımından, devam eden hareket veya durum veya, bitmiş hareket veya durum olarak şekillenmiştir diyebiliriz. Fakat bunlara rağmen tabiat zamanı/ fizik zamanı olarak Arapçanın haber kipi fiil çekim tablosu nasıl oluşturulur? 58

Arapçanın fiiil çekimi, basit ve birleşik durum çekiminin yapısal kurulumu nasıldır. Durum fiili_ol-, er-(i), bulun-, (basit durum) Hareket fiili (çalışmak) Bitmiş t. Fiil-İ màzi Devam tarzı ---Fiil-i muzariğ Durum fiilleri_ol-, er-(i), bulun (birleşik durum) (çalıştı(k)/ çalışmış) ﻛ (çalışan/ çalışıyor) ﻛ bulundu (idi). … ﻭ bulunuyor. (sonra çalış-an/-acak) ﺳ ﺳﻭ bulunacak bulundu İdi… ﻭ bulunuyor. ﺳﻭ bulunacak 59

Türkçede, İngilizcede, Arapçada, Rusçada Fiillerin Haber Kipi -Fiil Çekimi - Tablosu ( Türkçe ) Geçmiş zamanlar (dı) (past times) (O) Her gün kitap okurdu Şimdiki zamanlar (present times) He used to read … (O) dün kitap okudu He reads. . everday Он читает книга каждый день ( Her gün kitap okuyor ) Он читал книгa каждый день ( Her gün kitap okudu _He read. . ) Он пpочитал одна книга к. д. ( Her gün bir kitap okuyup geçti ) ( He read and passed a book…. ) (O) Her gün kitap okur Gelecek zamanlar (-ecek ) (future times - shall/will) . . ﻛﻞ ـ ﻫﻮﻜﺎﻥ Он пpочитаeт одна книга к. Д ﻡ ﻳﻮ ﻛﻞ ﻫﻮـ ( Her gün bir kitap okuyup geçiyor ) He read…yesterday O kitap okuyacak Вчера он читал книгa ( Dün kitap okudu ) Вч. oн пpочитал одна книгa ( Dün bir kitap okuyup geçti ) (O) o an kitap okuyordu он читал книгa этот момент (O) artık kitap okumuştu он будет читать. . ﺃﻤﺲ ﻫﻮ He was reading … ـ ﻫﻮﻛﺎﻥ He had worked… завтра Он пpочитаeт … ( Yarın… okuyup geçecek) (O) Şimdi kitap okuyor он читаает книгa cейчас Artık (O) kitap oku-muş/-du(k) He is working … O okuyor olacak ﺍﻵﻦ ـ ﻫﻮ He has read… уже oн читал книгa уже он читал книгa э. момент уже oн пpочитал одна книгa э. м ( artık bir kitap okuyup geçmişti ) He will read… ﻗﺪ ﻛﺎﻥ ﻫﻮ уже oн пpочитал одна книгa ( artık bir kitap okuyup geçti ) он будет читать O çalışmış olacak уже он будет читать ﻗﺪ ﻫﻮ уже Он пpочитаeт. . . ( O an artık okup geçiyor ) ـ ﻫﻮﺲ He will be reading ـ ﻳﻜﻮﻦ ﺱ He will have read ﻗﺪ ﻳﻜﻮﻦ ﺱ 60

_ ﻳﻢ ﺍﺍ ﺍﻟ _ Rusçanın çekim sistemi nasıl işler? Rusça nasıl bir dil? 61

Eğer Rusçayla ilk defa karşılaşan biriyseniz, bundan sonrasına devam edebilmeniz için, Rusça için kullanılan alfabeyi, ‘Kril’ alfabesini (Кириллица), ve sesletim şeklini bilmeniz gerekiyor. Rusçanın fiil ve sıfat fiil çekimi, basit ve birleşik durum çekiminin yapısal kurulumu nasıldır? Несовершенный вид progressive action быть (to be_bulunmak) Prog. Participle едя щий_ bulunan…/ being eсть ____ O (var)-dır/. . is being Работать_to work_çalışmak pабо тающий _ çalışan … / working pабо тает ____ çalışıyor / …is working pаботавший _ çalışmış/ -(d)ık/ worked Perf. participle бывший _ bulunan ol(d)uk …/ been был _____ bulundu(k)/. . had/ has been работал _____ çalışdı(k)/ . . had/ has worked 62

__ бы-/ pабота- ; Yalın durum, tamam olmamış durum/ hareket (çalış-_ pабота-); работал _ çalıştı Ör; __Dün -gün boyu- ne yaptın? я работал_ (Ben) çalıştı(k)/ I worked __ I worked yesterday. ( simple past ) __O an ne yaptın sen? я работал_ (Ben) çalıştı(k)/ I worked __ I was working. ( past continuous ) __ Ben idim çalışan. __ Çalışıyordum __ я был работающий … __ ( Şu an için) çalıştın mı? да, я работал_ Evet, (Ben) çalıştı(k)/ …çalışmış. __ I have worked today. ( present perfect ) __ я работавший … __O an ne yaptın? , Ne yaptıydın? / yapmıştın? я работал_ (Ben) O an çalıştı(k)/ çalışmıştı(k) __ I had worked. ( past perfect ) __ я был работавший … __O an sen hala çalıştın mı? / çalışmakta mıydın? / çalışıyor muydun? / çalışan mı olmuştun? да, я работал_ Evet, (Ben) O an çalıştı(k) __ I had been working. ( past perfect continuous) __ Ben bulunmuştu çalışan Türkçedeki; ‘çalışırdı, çalıştı, çalışmış, çalışıyordu, çalışmıştı, çalışmaktaydı’ çekimli fiillerini rusçada ‘работал’çekimli fiili tek başına karşılayabilmektedir. Diğer; ‘çalışır ve çalışıyor, çalışmakta’ çekimli fiillerini ise ‘работает’ çekimli yapısı karşılar. 63

несовершенный вид Continuous я ты он/она/оно мы вы oни читаю читаешь читает читаем читаете читают I You He/ She/ It We You They am are is are are reading_ okuyorum reading_ okuyorum несовершенный вид Simple or Perfect я ты он/она/оно мы вы oни читал/-a/-o читали я пpочитал/-a I You He/ She/ It We You They -(have)-(has)-(have)-(Have)- read _ okudu(k)m read _ okudu(k)n read _ okudu(k)k read _ okudu(k)nuz read _ okudu(k)lar I read and passed the book _ Kitabı okudu geçtim. _ … okuyu(-p) geçtim. 65

Rusça fiillerde haber kipinin yalın çekimini işliyoruz. Örnekler; Кто ел мой сыр? _ Who ate my cheese? _Peynirimi kim yedi? Кто съел мой сыр? _ Who ate my cheese? _ peynirimi kim yedi? Örneklerin birincisinde fiilin (‘есть’ fiilinin) geçmiş zaman şekli ‘ел’ yalın bir şekilde kullanıldı. İfadeye bu şekilde bakıldığında peynirin yenip bitilidiğini zihnimizde canlandırdık bile. Oysa Rusça açısından bu böyle değildir aksine peynir yeme hareketi henüz bitmemiş veya bitmeyen tamamlanmayan bir harekettir. Eğer düşündüğümüz gibi hareketin bitmesi durumu bildirilmek istenseydi ikinci örnekteki gibi bir ön takı, ‘съ’ ön takısı, bu haldeki çekimli fiile, ‘ел’ fiiline iliştirilirdi. Bu durumda tamamlanmayan/ süregelen hareket kesilmiş, tamamlanmış olurdu. Aslında ifade, Кто ел мой сыр? _ Yemeğimi kim yiyor. /…yemekte _ Who is eating my cheese? … gibi çevrilir. Yani Rusçada yalın halleriyle kullanıln fiillere bakılarak hareketin bitip bitmemişliği anlaşılmaz. Bu durumu belirginleştirmek için fiillere ön takılar eklenerek fiil ‘совершенный вид’ şekline getiririlir. Öyleyse olayın sınırlarını net bir şekilde çizelim. 1. Rusçada İngilizce ve Türkçedeki gibi bir bitmişlik anlayışı yotur. Yani Rusçada yalın halde bir fiil, İngilizce ve Türkçe çekim tablosunda, bitmiş veya devam eden tarzda her çekime, yardımcı sözcüklerle birlikte, karşılık gelebilir. 2. Diğer taraftan Rusçadaki ‘совершенный вид’ _ tamamlan hareket, hareketle konuşmada yer kazanmış eşayı tamamlama hareketi kategorisi Türkçede ve İngilizcede gramer unsurlarıyla karşılanmaz. Şu anda Rusçada ‘несовершенный вид_olan hareket’ ‘совершенный вид _ tamam olan hareket’, kategorisi konusuna girmiş bulunuyoruz. 66

RUSÇA’DA ‘несовершенный вид’ VE ‘совершенный вид’ ( imperfective acion) and ( perfective action ) ‘tamamlanmamış fiil’ ‘tamamlanmış fiil’ NEDİR? 67

Ön bilgi olarak şöyle başlayalım, mesela gitmek fiili. ‘O gitti… okula. ’ Bu cümleden ne anlıyoruz. Şunu kesin anlıyoruzki O şu anda burada değil. Peki okulda mı? İşte işin burasını bilemiyoruz. Bildiğimiz şey Ali’nin buradan gittiğidir. Okula ulaşıp ulaşmadığını cümlede bildirilen haberden kestiremiyoruz. Ve belki okula doğru gidiyordur hala. Fakat bu tarafta kişi, yani Ali, harekete başlama bakımından harekete girmiş, katılmıştır. Yani hareket Ali’nin üzerinede hal kazanmış, durum olarak Ali artık gitmiş durumdadır. Bu bakımdan hareket değil durum oluşmuş, tamam olmuş bitmiştir. Fakat hareket henüz tamamlanmış olmayabilir. Buraya kadarki anlatım Türkçe ve ingilizce kurguya göredir. Ve bitmişlik kategorisi bu dumlarda işler. Yani kişinin durumu. Rusçada ise bitmişlik hareketler üzerinden işler. Yani hareketin sonuçlanıp tamamlanması. Bu yüzden de şahsın hareketini tamamladığını bildirecek gramer unsurları ifadelerde yer alır. Örneğin; Ali nerede? O okula gitti. (imperfective action)( tamamlanmamış hareket ) Ali okula gidip girdi mi artık? Evet, O atık okula gidip girdi. (perfective action) Buradan da artık biz gitme hareketinin sonuçlan-ıp bittiğini anlıyoruz. İşte Rusçada bitmişlik kategorisi bütün bu durumlara göre şekillendirilmiştir. 68

Şimdi de ‘okumak’ fiilini ele alalım. Örneğin; ‘Akşam bana verdiğin kitabı okudum. ’ Cümlesi, bu cümlenin Rusça tarafında algılanış şekli, ‘Akşam bana verdiğin kitaptan okudum. ’ Gibidir. Evet harekette bir geçmiş zaman var ama, bu hareketin, ‘okumak’ hareketinin kitap üzerinde sonuçlandığı anlamına gelmez. Yani kitap henüz bitmemiştir. Bunun için, ‘Akşam bana verdiğin kitabı okuyup geçtim. ’ Veya, ‘…okudu/ okuyup bitirdim. ’ _ я пpочитал книгу… Yani, ‘… kitabı tamamladım. ’ Aslında, Rusçada hareket başlangıcının bildirildiği bitmişlik de vardır. Mesela, ___ oн шёл … _ O gitti… ___ oн пошёл… _ O bastı gitti … ( basıp gitti ) ( başlangıç bitmişliği ) ___ oн вшёл… _ O gitti girdi… ( gidip girdi ) ( sonuç bitmişliği ) ___ oн пришёл… _ O gitti çıktı… ( gidip çıktı / bu yana gelip çıktı) ( sonuç bitmişliği ) ___ oн вы шёл… _ O çıktı gitti… ( çıkıp gitti ) ( başlangıç bitmişliği ) ___ oн пpошёл… _ O -girdi- geçti gitti ( geçip gitti )… ( içinden ) ( ortasından bitmiş ) ___ oн пepeшёл… _ O -geldi- geçti gitti ( geçip gitti )… ( karşıya ) ( ortasından bitmiş ) Yine aslında prefikslerle çekime girmiş fiillerde iki hareket vardır. Bunlardan birisi esas fiil, veya fiilin kendisi, diğeri fiili destekleyen yardımcı yön unsurudur. Ve bu yer yön unsurları şahsın fiillerle kastedilen hareket çizgisi üzerindeki pozisonlarını bildirir. 69

RUSÇADA PREFİKSLER (Russian prefixes) İsim ön takısı ( preposition ) nedir ? (ingilizcede) Bir kısmı tek başına bir anlama sahip olmayan ( from, to, off. . . ) bir kısmı ise taraf sözleriyle kullanıldıklarında -de/-da anlamından başka içinde olmak, üstünde olmak anlamını da verebilen ( on_-de/da/üstünde, in_-de/-da/ içinde, at_-de/-da/ yanında. . . ) bazen bir fiil (look at_bakmak), bazen bileşik bir isim (brother-in-low_kayın birader), bazen bir bağlaç oluşturmada (in spite of the fact) veya buradaki gibi ismin hallerinde kullanılan yardımcı gramatik unsurlardır. Not: Above, below, after, along, over, off, outside gibi sözcükler bir isimden önce gelirse preposition, bir fiilden önce gelirse zarf olarak. . Since, before, after gibi bazı sözcüklerse hem preposition, hem zarf, hem de bağlaç olarak kullanılabilirler. Fiil ön takısı (prefix) nedir? 71

В_ Prefiksi; в-ходить / во-йти _ to go in…/ to enter _ … iç-in-e gitmek/ girmek (git gir…bak nedir? )( … gidip girmek) Ör; Sınıfa [git(t)i(p)] girdi. В-читаться _ -in (içine girip) iyice okumak, içine girmek, derinlemesine okumak, … Ör: Я хожу вчитаться ету статиью. _ Bu makaleyi dikkatlice okumak istiyorum. Anlam olarak; Girmek; odaya girmek, işe girmek…. Girmek; girip dahil olmak, girip katılmak, listeye girmek…, Girmek; girmekte abartı; iyice içine dalmak, derinlemesine araştırmak, iyice araştırmak, okumak… Ör: Птица влетела в открытое окно. _ Kuş açık olan pencereden içeri uçup ( girdi ). Ör: (preposition) Bir şeyin kullanılan kısmı iç tarafı olan başka bir eşyada olduğunu bildirirken -e/-a, -de/-da ( içine, içinde ) anlamında mekanda bulunma bildirir. Ör: в школе_ okulda в университете_ üniversitede в офисе_ ofiste в комнате_ odada в классе_ sınıfta 72

вы- prefiksi; вы-ходить / вы-йти _ to go out …/ to exit / to leave _ … iç-in-den (çıkıp) gitmek, ayrılmak (çık git… burdan? )( …içinden gitmek) Ör: Sınıftan (çıkıp) gitti. Вы-читать_ -den okuyup çık(ar)mak, içinden çıkarmak, içinden seçmek ayırmak, … Ör: надо вычитать ету статиью. _ Bu makaleyi okuyup (yanlışlarını) çıkarmak lazım. Anlam olarak; Çıkmak; dışarı çıkmak, evden dışarı çıkmak, içinden dışarı çıkmak/ çıkarmak, -dan başaltmak… Çıkmak; çıkarmakta abartı; suyu iyice boşaltı, kirleri iyice çıkardı, iyice kurudu… Örn: он вы шёл из ко мнаты _ Odadan çıkıp gitti. _ Vazodan suyu koşalttı ( вы ) … bardağa suyu doldurdu ( в ) Ayrıca; İçeriden dışarıya doğru geçekleşen bir hareketin abartılı veya fazlasıyla yani iyice yapıldığını da bildirir. Örn; …………………. _ Elbiselerim iyice kurudu. …………………. . . _ Şarkının sözlerini tek ( çıkarıp ) ezberledim. 73

до- Prefiksi; до-ходить / до-йти _ to get to…/ to reach _ -e gidip varmak, ulaşmak (var git… bak nedir? )( … -e kadar gitmek) Ör: Sınıfa gitti(p) (ulaştı) До-читать_ okuyana (sonuna) kadar okumak, okuyup sonunu getirmek, … Ör: я дочитаю до конца ету статиью_ Bu makaleyi sonuna kadar ( okuyana kadar ) okuyacağım. Anlam olarak; sonuna kadar yapmak, yapana kadar yaptım, bitirdim diyene kadar yapmak, okuyana kadar okunak, yazana kadar yazmak; -e gidip ulaşmak, -e uçup ulaşmak. ( preposition ); -e kadar, eve kadar yürüdüm, akşama kadar çalıştım, Örn: он доехал до Москвы _ Moskova’ya gidene kadar gitti. он добежал до фи ниша _ Bitiş çizgisine koşup ulaşmak …………… _ Kıyıya yüzüp ulaştı. 74

за- prefiksi; за-ходить / за-йти_ to drop in/ to stop by _ uğramak (git değ …)( … bir yere gidip uğrayıp gitmek/geçmek) Ör; Sınıfa (değip/ uğrayıp) gitti. За-читаться_okumaya başlamak Ör; Пока ждешь тут можно зачитаться книгами_ Burada beklerken kitaplarını durup/ başlalayıp okuyabilirsin. Anlam olarak; Hareketin arkaya, öteye, geriye, doğru, (ardına geçme şeklinde)… gerçekleştğini, Ör: ……………_Yüzdü arkayanın arkasına. …buradan, sonra olan, sonraya, öteye, arkaya uzanan abartılımış hareketler, Ör: ……………_Yüzdü uzağa/ açıldı uzadı. yine, arkasına geçme/ saklanma/ kapanma … buradan, bir şeyi bir şey ile örtme, kaplama kapatma, Ör: забетони ровать _ betonlamak, betonla kaplamak _tokat attı_ tokatladı, boya sürdü_boyaladı , … buradan, bir harekete kapaklanıp koşulma, harekete başlama… Ör: Она заработала. _ Çalışmaya koyuldu/ koşuldu/ başladı, _ Sonra durup ağlamaya başladı …buradan, bir hareket veya duruma fazla kapanıp veya kapılıp kalma…, заду мать _ Düşünceye kapıldı veya bir süre kapılıp/ uğrayıp devam etme… bildirebilen bir ön ektir. _Sınıfa uğrayıp gitti 75

об- / обо- Prefiksi; об-ходить/ об-ойти_ to walk around/ to bypass _ etrafını dolanıp gitmek (dolan git… gel bana)( … bir yeri dolanıp gitmek)( …etrafından gitmek) Ör; Okulu dolanıp gitti. -……………………. об- я обчитала романы вчера_ Akşam romanı dolanıp okudum. (romanın içinde dolandım) Anlam olarak; İçini, etrafını dolanıp gitmek/ uçmak/ yürümek; yanından dolanıp geçmek/ uçmak/ yürümek; dolaşıp gezmek, dolaşıp geçmek; içini/ üstünü dolaşıp gezmek; Ör: Она объе здила весь мир _O bütün dünyayı dolaştı. ( preposition ); bir şeyin veya şeylerin bir başka şeyin etrafında olması, etrafınını çevirmesi, Ör; ……………. . _ Evimizin etrafı ağaçlarla çevriliydi. 76

от- Prefiksi; от-ходить/ото-йти _ to walk away/ to move away _ -den uzaklaşmak (gitip uzaklaş… benden)( … bir yerden gidip uzaklaşmak)( …uzaklaşmak) Ör; Sınıftan uzaklaşıp gitti От-читать_okumaktan bıkmak Ör: А вчера она отчитала меня. _ Beni azarladı ( bana okuyup attı) Anlam olarak; gidip uzaklaşmak, bir şey veya yerden görünür mesafede ayrılıp uzak durmak, söküp atmak, sürüp uzaklaştırmak, uzaklaşmasını sağlamak. Çekilmek görünür mesafede geri uzak durmak. Ör: По езд отхо дит че рез 30 мину т. _ Tren 30 dakika sonra gidip uzaklaşacak. (preposition); Bir yerden veya birinden ayrı durmak/ ayrılmak, uzak durmak/ uzaklaşmak. Ör: Я ушла от неё. _ Ondan uzak gittim. / uzaklaştım. (gidip uzaklaştım) 77

пере- Prefiksi; пере-ходить/пере-йти _ to go across/ to turn _ -i karşıya geçmek (git geç … karşıya)( …bu yandan karşı yana gidip geçmek) Ör; Yolu (karşıya) geçip gitti. Пере-читать_ yeniden/ tekrar okumak Ör; я перечитала романы_Gazeteyi yeniden okuyup geçtim. ( geçip okudum değil ) Anlam olarak; Gidip geçmek, karşıya gidip geçmek; … yerine geçmek, değiştirmek, yerini değiştirmek; …geçmek yeniden yazıp, okuyup geçmek; …. bir daha okuyup, yazıp geçmek, tekrar geçmek; …bir aletle nesneden geçmek, bölüp, kesip parçalayıp geçmek; …hareketi çok defa geçmek, kızdırıp durmak; …. geçmek, birşeyin üzerine aynı hareketi geçmek bir daha geçmek. …geçmek birinin hareketi üzerine hareket geçmek, …geçmek hareketi karşılıklı geçirmek anlamlarını karşılar. Ör: Онa перее хала мoст. _O köprüyü gidip geçti. (şu an karşıda). ( geçip gitti değil ) _ 78

под- Prefiksi; под-ходить/ подо-йти_ to approach/ to suit _ yaklaşmak (gitip yakınlaş… )( …bir şeya yakın/ yakına gitmek/gelmek) Ör; Sınıfa gitti(p) (yakınlaştı) Anlam olarak; Yaklaştı, gidip yanına yakınlaştı, gidip dibine girdi ; yüzüp kıyıya yakınlaştı, uçup Moskovaya yakınlaştı, ‘Uçağımız moskovaya yakınlaştı. ’ , Ör: Я подошёл к столу. _ Masaya gidip yakınlaştım. (yakın gittim, yanaştım) (yakın geçtim değil) (preposition); Birşeyin birbaşka şeyin altında olması, altına koyulması, yakınına sürülmesi, ‘Sandalyeyi masaya (masanın yanına) sürükledim. ’ 79

по- Prefiksi; по-ходить / по-йти_ Bir şey veya bir yer için çıkıp gitti. Veya …basıp gitti По-читать_kısmen, bir parça okumak, durup bir parça okumak, … Ör: я почитал газету_ Gazeteden durup okudum. Anlam olarak; Bir harekete artık başlangıç vermek, hareket artık baş vermiş, oluşmuştur. (başlangıç oluşumu tamamlanmıştır), Tamamlanır veya tamamlanmaz fakat artık başlamıştır. Veya kesilen hareket tekrar başladı. Veya ayrı bir hareket başladı. Veya kısa bir müddet sürdü. Sınırlandı. Ör: Онa немного походилa и сел. _ Biraz dolan-ıp oturdu Онa поговори лa_ Kısa bir müddet konuşuptu. Not; по- ile yapılan bitmişlik Türkçede –ıp, -üp ekidir. Hareketin bitip bitmemişliği aranmaz. Arananan şey ister bütün olarak, ister bir parça olsun harekette bulunulmuş olunması kafidir. Ör: O bütün dünyayı geziptir. Moskovaya gidiptir ( gitmişliği var ) (prepozition) Bir şeyin üzerine; Bunun üzerine, bir şeye göre bir şey, уче бник по матема тике _matematik ( üzerine) ders kitabı _ tarih üzerine konuşma, yapı işleri (üzerine) müdür 80

при- Prefixsi; при-ходить / при-йти _ to arrive/ to come _ Gidip çıkmak/ bu tarafa gelip çıkmak ( gel çık… artık)( çık gel değil) Ör; Sınıfa gelip çıktı. Anlam olarak; Yaklaşmak, yaklaştırmak. ; gelip bu yana çıkmak, uçup bu yana çıktı ( uçarak gelmek) , getirmek. приходи ть в шко лу, на рабо ту, в магази н, домо й – okula, işe, markete, eve vs. gelip çıkmak Ör: Я всегда рaно прихожy на рабо ту. İşe her zaman erken gelirim. (gelir çıkarım) Ör: Онa пришла с работы домой. _ O işten eve geldi (gelip çıktı) (şimdi evde fakat işteydi) ( O hergün aynı saatte gelip çıkıyor/ çıkar) 81

про- Prefiksi; про-ходить / про-йти _ to go by, to pass _ geçmek, geçip gitmek (geç git… burdan )(…içinden geçip gitmek) Ör: Sınıftan (içinden) geçip gitti. Про-читать_ okuyup geçmek, … Ör: Я уже прочитал эту статиью. _ Bu makaleyi artık okudum. (okuyup geçtim) Anlam olarak; Geçmek geçirmek, yanından veya önünden geçmek, vaktini bu hareketle geçirmek, hareketi nesne veya yerden tamamen geçirmek, kullanılan kısmı iç tarafı olan bir nesne boyunca geçmek, …ön tarafa geçmek, başından sonuna geçmek (iyice incelemek), …anlık olarak bir eylemi yapıp geçmek, …bir süreliğine yapmak, …geçip gitmek sona ermek, Когда он прочитал газету, он начал смотреть телевизор. Ne zaman o okudu (geçti ) gazeteyi, başladı seyretmeye televizyon. okup (geçti )/ okuyptu When he read (-and passed ) the newspaper, he started watching TV. пройти прожда ть прорабо тать просиде ть _ (içinden) geçip gitti _ bekleyip geçti (yani bir süre) _ çalışıp geçti (yine bir süre) _oturup geçti( bir süre oturdu) _ to go through, to pass by _ to wait _ to work _ to sit Мы прое хали ещё остано вки. _ Durağı (gelip) geçtik. 82

с- / со- prefiksi; с-ходить / со-йти _ to go down, to descend _inmek/ düşmek (düş git…yakamdan)(düşüp gitmek) Ör; Yola düşüp gitti Anlam olarak; İnmek, merdivenden (düşüp) inmek, dağdan (düşüp) gelmek; indirmek, yapıp indirmek, vurup indirdi/ düşürdü; gelip toplanmak, gidip yığışmak, toplanıp yığşmak; Ör: Oни уже съехали с горы. _ Onlar artık dağdan düşüp ( indi ) (preposition); İle, benimle, seninle, (bağlaç), Ör: Я был с ней _ Onunlaydım 83

у- prefiksi; у-ходить / у-йти _ to leave _ çıkıp gitmek, ayrılmak, kaçmak (bırak git, çekil git) Ör; Sınıftan uzaklaşıp gitti. Anlam olarak ; gitmek, terkedip gitmek, ayrılıp gitmek, çekilip gitmek; bakıp çekilmek, koklayıp çekilmek, dokunup çekilmek; uzaklaştırmak, konuşup caydırmak; Ör: Oна ушла на работу. _ O işe giitti ( galiba görünürde yok ) 84

Evet, Про-читать_ okuyup geçmek Ör; я прочитал газету_ gazeteyi okuyup geçtim. Örneklerimizi gördük. Rusçada ‘несовершенный вид’ VE ‘совершенный вид’ konusundaydık. Öncelikle şunu belirtelim. Rusçada ‘совершенный вид’ görüntüsünün belirleyici gramer unsuru genel olarak ‘prefiks’ ler, ön takılardır. Yukarıdan bu yana bir çok prefiksle karşılaştık. Ve bunların her biri hareketin nasıl gerçekleşti ği ile ilgili bir bakıma ön bilgi verdiler. Yukarıdaki örneklerde birinci gurup fiiller hareket fiilleridir. Ve ön ekler, prefix’ler, yön gösterme göreviyle yer almış bulundular. ‘Bir anda yanımdan geçip gitti. ’ ‘ Ne olduğunu anlamadım kızdı ve çıkıp gitti’ Ör; я прочитал газету_ gazeteyi okuyup geçtim. Örneğindeki çekimli fiilde de aynı mantık işlemekte. Bu arada konuşmada sıradan olan bu görünüşler, Rusça için bir bitmişlik kategorisi (perfective) oluşurur mu gerçekten? Yoksa prefikslerin fiile katmış olduğu anlamdaki sonucun bir nesnenin bütünü üzerinde gerçekleşen veya tamamını kasteden hareket olaylarına mı bitmişlik denilmiştir. ( ve karşılaştırma yapılmak istenmiştir) Yani, я читал газету_ gazeteyi okudum. İle, я прочитал газету_ gazeteyi okuyup geçtim. Arasında ne gibi bir bitmişlik farkı vardır. Ya da; Moskova’dan geldim. İle, Moskovadan gelip çıktım. Arasına… 85

он читает книгу_ O kitabı okuyor. он прочитал книгу_ O kitabı okuyup geçti/ bitirdi. Evet bir bitmişlik var elbette peki, он … читал книгу_ O kitabı okudu. Denseydi ne olurdu. Şu olurdu. Bu kez de ortada bir okumuşluk bulunurdu fakat belirsiz bir okumuş bulma durumu oluşurdu. Yani, он прочитал книгу. Örneğinde hareketin aslında bilinen bir devamlılığı vardı ve bu devamlılık artık sonlandırıldı anlamı verilir. Ve anlık bir hareketten, tekçe bir hareket ve bu devam eden hareketin sonlandırılması kastedilir. Bütün bu durumlar içinde yön takıları kullanılır. Peki ‘okumak’ ‘kitap, dergi, gazete okumak’ fiili için neden ‘про-’ prefiksi? Durum şöyle, Bu varlıkların işlev gören kısmı, kullanılan kısmı iç kısmı olur. Ve bu yüzden böyle ‘içini okuyup geçti, içinden geçip gitti’ anlamı ve bir içinden tamamen geçmiş olmayı bildirebilen ‘про-’ öntakısı bitmişlikte kullanılır. Gerçektende Rusçada bitmişlik; İngilizcede ve Türkçedeki gibi şahıs merkezli veya şahısı ortaya alan, şahsın hareketle kazanmış olduğu durum bitmişliği (participle_sıfat fiil)… _Okumuş bulunuyorum, Okumuş biriyim, Okumuş haldeyim, … değil, hareket merkezli bir anlayışa; _ Okudu bitirdi, Okudu geçti, … sahiptir 86

Kitabı okudun mu? _ Have you read the book? _ты читал книгу? Evet okudum. _ Yes I have red it. _ да я читал книгу … perfect status ( sadece durum bitmişliği ) Kitabı okuyup geçtin mi? / Okuyup bitirdin mi? Evet, okuyup geçtim. / Okuyup bitirdim. _Yes, I have red the book. … perfect action/ The book has finished _ я пpочитал книгу ‘совершенный вид’ Hayır bir parça okudum/ (tam okumadım) _ I have red a bit. … perfect status/ The book hasn’t finished _ я почитал книгу ‘совершенный вид’ _ Я не пpочитал , Я еще читаю книгу perfect stats progressive status 87

Öyleyse işi şöyle baştan alalım, 1. Rusçada fiil çekimlerinde fiiller başından iki formda (yalın) bulunurlar. Bunlar, a) он чита-ет_ okuyor __ Şimdi okuyor, hala okuyor (okumakta) __ Yarın okuyor b) он чита-л_ okudu __ Dün okudu, o an okudu, her gün okudu __ Artık okudu 2. Rusçada yalın formadaki bir fiilin gerçekleşme biçimi prefixlerle de (ön takılarla) belirtilebilir. Bu biçimler ise prefikslerin fiile katmış olduğu anlama bağlı olarak değişiklik gösterir. a) он пpочита-ет_ okuyup geçiyor __ …………………. __ Yarın okuyup geçiyor(bitiriyor) b) он пpочита-л_ okuyup geçti __ Dün okuyup geçti, o an okuyup geçti, her gün okuyup geçti __ Artık okuyup geçti. 88

Peki, ‘пpо’ prefiksi yerine bir başka prefiks kullanılırsa. Mesela hareketi ‘yapıp düşürmek’, yapıp indirmek anlamında ‘съ’ prefiksi; _Peynirimi kim yedi? __ Кто ел мой сыр? _ Peynirimi kim yiyip (mideye ) indirdi? __ Кто съел мой сыр? _ Yarın kitabı okuyup düşürüyor. _ завтра он съчита-ет книгу. Aslında bu iki cümle arasında sonuç bakımından pekte bir fark yoktur. Sadece ifadedeki bir kararlılık veya bir hırsın varlığı düşünülebilir. İşte Rusçada hareketin sonucu veya anlık durunmuna, yani prefixlerden birini alması durumuna perfektif (perfective_ совершенный вид ) denir. Yani burada kitap veya dergi ister tamamen okunmuş geçilmiş olsun, veya kısmen okunmuş olsun bir ön takıyla bildirilmişse sonuçta harekete bir sınırlma veya sınır koyma yine hareketin sınırlarını belirleme olayı gerçekleştiğinden fiiller artık bu halleriyle bitmiş_ perfective bir görünüşe sahip olurlar. Diğer bir deyişle, ifadelerde prefikslerle yer almış fiiller ikili hareket kastederler. ‘gitti girdi’ , ‘çıktı gitti’ Gibi. Yani önce çıktı ardından gitti. Demek ki önce çıkmayı bitirmek var. İşte bu birinci hareket bitmişliği anlatır. Ve Türkçede –ıp, -üp zarf fiil ekinin bitmişlik anlatmasıyla karşılanır. Ve şöyle denir. ‘çıkıp gitti, gidip girdi, geçip gitti, gidip çıktı, gidip vardı, düşüp gitti, basıp gitti, uğrayıp gitti v. s’ Örneğin; Kitabı dün okuyuptu. _ He had red and passed the book. Kitabı artık okuyuptur. _ He has red and passed the book. Yarın kitabı okuyup bitiriyor. _ He will have red and passed the book. 89

Türkçede, İngilizcede, Arapçada, Rusçada Fiillerin Haber Kipi -Fiil Çekimi - Tablosu ( Türkçe ) Geçmiş zamanlar (dı) (past times) (O) Her gün kitap okurdu Şimdiki zamanlar (present times) He used to read … (O) dün kitap okudu He reads. . everday Он читает книга каждый день ( Her gün kitap okuyor ) Он читал книгa каждый день ( Her gün kitap okudu _He read. . ) Он пpочитал одна книга к. д. ( Her gün bir kitap okuyup geçti ) ( He read and passed a book…. ) (O) Her gün kitap okur Gelecek zamanlar (-ecek ) (future times - shall/will) . . ﻛﻞ ـ ﻫﻮﻜﺎﻥ Он пpочитаeт одна книга к. Д ﻡ ﻳﻮ ﻛﻞ ﻫﻮـ ( Her gün bir kitap okuyup geçiyor ) He read…yesterday O kitap okuyacak Вчера он читал книгa ( Dün kitap okudu ) Вч. oн пpочитал одна книгa ( Dün bir kitap okuyup geçti ) (O) o an kitap okuyordu он читал книгa этот момент (O) artık kitap okumuştu он будет читать. . ﺃﻤﺲ ﻫﻮ He was reading … ـ ﻫﻮﻛﺎﻥ He had worked… завтра Он пpочитаeт … ( Yarın… okuyup geçecek) (O) Şimdi kitap okuyor он читаает книгa cейчас Artık (O) kitap oku-muş/-du(k) He is working … O okuyor olacak ﺍﻵﻦ ـ ﻫﻮ He has read… уже oн читал книгa уже он читал книгa э. момент уже oн пpочитал одна книгa э. м ( artık bir kitap okuyup geçmişti ) He will read… ﻗﺪ ﻛﺎﻥ ﻫﻮ уже oн пpочитал одна книгa ( artık bir kitap okuyup geçti ) он будет читать O çalışmış olacak уже он будет читать ﻗﺪ ﻫﻮ уже Он пpочитаeт. . . ( O an artık okup geçiyor ) ـ ﻫﻮﺲ He will be reading ـ ﻳﻜﻮﻦ ﺱ He will have read ﻗﺪ ﻳﻜﻮﻦ ﺱ 90

Rusçanın sıfat fiil çekimlerine ise şöyle başlayalım. Mesela hareket fiillelerinden biri olan çalışmak_‘работать’ fiili. Fiilin ‘Pаботавший’ şekli sıfat fiil (partisiple, prefect participle_bitmiş tarz sıfat fiili ) şeklidir. Anlamı ise… Pаботавший _ ‘öncesinden çalışan biri’, yani, ‘çalışmış’ biri anlamındadır. Bu yapıdan –ший ek unsuru çıkarılıp yerine –ть mastar yapma eki eklendiğinde fiil, ‘Pаботавaть’ şeklinde olur. Anlamı ise ‘çalışan olmuş (olmak)’ olur. Rusçada fiiller böyle, Pаботавaть_ çalışmış olmak, Pаботaть _ çalışmak, …diye iki kımıma ayrılabilir. Fiil _Verb Читать Proressive participle читающий… Verb conjugation Он читает ‘несовершенный вид’ ‘ongoing action’ Perfect participle читавший. . . Verb conjugation Oн читал Читывать Devam eder halde olan, veya Devam eder halde ( geçmişe) bırakılan hareket Proressive participle читывающий Verb conjugation Oн читывает Perfect participle читывавший Verb conjugation Oн читывал (okumak) okuyan … okuyor okumuş/ oku(ma)du(k)… okudu (okuyan olmuş olmak) okuyan olmuş olan… O okuyan olmuş tur okuyan olmuş ol(d)uk… O okuyan olmuştu 91

Bundan sonra; Peki Rusçada bütün bu durumlar nasıl olur? Hem zaten sıfat fiil çekim tablosunu oluşturmamızın nedeni, Rusçanın fiil çekimi tablosundaki yerlerinde boşluklar bulunmasındır. Öyleyse Rusçanın kendi içinden tense’lere karşılık alabileceğimiz sıfat fiil çekimini işleyelim. Öncelikle Rusçayı da hareket fiilleri ve durum fiilleri olarak ikiye ayırmak gerekir. İkinci olarak tarz(aspect) ayrımına bakılır. Bunlar ise temel olarak devam eden (progressive) ve bitmiş (perfect) tarzdır. Sonra da zaman… Rusçayı öğrenecek birisi de fiillerin ( hareket fiillerinin) tarzına bakabilir. Rusçada… devam eden -sıfat fiil- tarzı (aspect ); fiil-щий_ работающий_çalışan bitmiş -sıfat fiil- tarzı (aspect ); fiil-ший_ работавший _çalışmış olan … şeklindedir. Rusçada durum fiili ‘olmak_to be’ anlamında ‘быть’ fiilidir. ‘быть’ fiili, devam eden -sıfat fiil- tarzında; сущий bitmiş -sıfat fiil- tarzında; бывший olacak şekilde ifadelerde yer alır. Geçmiş zamanı, ‘прошедшее время’ işliyorduk. Rusçada geçmiş zaman için yine ‘быть’ fiilinin, fiil çekim şekli, ‘var bulundu/ oldu’ anlamında ‘был’ kullanılır. Ve ifadeler. ör, я был работающий _ I was working. _ (Ben) çalışan/-iyor idim. Fiil çekiminde; я работал 92 я был работавший. _ I had worked. _ (Ben) çalışmış idim. Fiil çekiminde; я работал

Rusçada geçmiş zamanların birleşik tarzlı çekimlerini (geçmiş zaman unsuru + durum fiili + hareket fiili) oluşturulması şöyledir; Ör; я был сущий работающий. _ (Ben) çalışan bulunan/-ıyor idim. _ I was being working, . . … … работавший. _ (Ben) çalışanmış bulunan /-ıyor idim. _ I was being worked. I was being working/ worked 3 Ben idim bulunan çalışan/ çalışmış Ya da; Ör; я был бывший работающий. _ (Ben) çalışan/-ıyor bulunmuş idim. _ I had been working. . . … бывший работавший. _ (Ben) çalışmış bulunmuş idim. _ I had (been) worked. I had been working/ worked 3 Ben idim bulunmuş çalışan/ çalışmış Türkçe _____(b)olükan çalışükan ‘Men yazgan boltu(k ) men’ 93

Şu ana kadarki durumu cetvel üzerinde görüntüleyelim; Şahıs 3. kişi eril ‘Oн_he_O’ быть ( to be ) читать ( to read ) быющий… …eсть читающий… _ okuyan… … читает _ okuyor He is reading. бывший… …был читавший… _ oku(d)uk/ okumuş… … читал _ okudu He has read. / He was reading. / He read. / бывать ( to have been being ) читывaть ( to have бывающий… …бывает бывaвший… …бывал been reading ) читывaющий… _ okuyan olmuş olan… … читывaет _ okuyan olmuştur He has been reading. читаывaвший… _ okuyan olmuş ol(d)uk… …читаывaл _ okuyan olmuştu He had been reading. 94

Dillerin Birleşik Tarzlı Fiil Çekimleri Tablosu Z 1. fiil 2. fiil O çalıştı He worked он работал Fiil cümlesi ﻋﻤﻞ s. c Ali idi Sıfat fiil cümleleri Zaman O idi He was had он был Durum bulunanan bulunmuş bulunanan bulunmuş being been сущий бывший ﻛﺎﻥ ﻳﻌﻤﻞ Hareket yorgun çalışan çalışmış working worked pаботавший работавший 1. fiil TÜRKÇE, İNGİLİZCE, ARAPÇA, RUSÇA; çalışacak Haber Kipinin _Sıfat Fiil_ Çekimi Tablosu Zaman Durum bulunanan bulunmuş bulunanan -dur bulunmuş is being has been сущий eст бывший -dur ﻳﻜﻮﻦ ﻳﻌﻤﻞ 2. fiil will work будет работать ﻳﻌﻤﻠﺲ Hareket Zaman Durum ﻫﻮ Hareket bulunanan yorgun bulunmuş çalışan bulunanan çalışan bulunacak çalışmış bulunmuş çalışmış working being working will be worked been worked работающий сущий работающий будет быть работающий бывший работавший bulunacak yorgun ﻳﻌﻤﻞ ﺱ ﻳﻜﻮﻦ ﻫﻮ 95