HEMRELK BAKIM KAVRAMI BAKIM KAVRAMI Trk Dil Kurumu
HEMŞİRELİK BAKIM KAVRAMI
BAKIM KAVRAMI ØTürk Dil Kurumu’ na göre bakım; bakma işi, bir şeyin iyi durumda kalması için gösterilen özen, harcanan emek, birinin beslenme, giyim vb. gereksinimlerini üstlenme ve sağlama işi olarak belirtilmiştir. Özmen S. , Multiple Sklerozlu Hastalara Bakım Verenlerin Bakım Yükleri ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi, Erzurum, 2015
Bakım kavramının İngilizcesi daha geniş bir anlam içermektedir. Bakım” (care) teriminin İngilizce karşılıkları araştırıldığında; nursing, responsibility, supervision, attendance gibi anlamlarla karşılaşılmaktadır. • Nursing: Bakım, beslemek, bakıp büyütmek. • Responsibility: Sorumluluk, yükümlülük, mesuliyet, bakım. • Supervision: Denetim, uyarı, ihtimam, üzerine titreme, nezaket, bakım. • Attendance: Refakat, huzur ve bakım anlamına gelmektedir. Aydın M. , Bir Üniversite Hastanesindeki Hastaların Hemşirelik Bakımını Algılayışları, Erzurum, 2014
Hemşirelik sözlüğüne göre bakım, eylem olarak kullanıldığında; korumak, yardım etmek, sevgi, beslemek, düşünmek, özen göstermek ve empati duymak anlamlarına gelmektedir. Aydın M. , Bir Üniversite Hastanesindeki Hastaların Hemşirelik Bakımını Algılayışları, Erzurum, 2014
§ Bakım en az iki kişi ile başlayan ve gelişen bir ilişkidir. Bireyin kendisini iyi hissetmesine yardımcı olan olumlu yöndeki tüm işlevler olarak tanımlanmaktadır. § Bakımın işlevleri arasında; psikomotor beceriler, süreçler ve insanlara yardım etmede karar verme, bunun için de empati duyma, şefkat gösterme ve destekleme yer almaktadır. § Bakım, yardım edici bir ilişkidir. Bu ilişkide bir kişinin başka bir kişinin gereksinimlerine duyarlı olması gerekir ve bu duyarlı yaklaşım bakım ilişkisinin terapötik etkisini arttırmaktadır.
üHastalara bilimsel, etik ve hümanistik bir bakım uygulamasının hasta sağlığına büyük katkılar sağladığı görülmektedir. üProfesyonel hemşirelik bakımına ihtiyaç duyan vakalarda bakım, hastalarda olumlu sonuçlar elde edilmesinde önemli bir unsurdur. üManevi alma ve verme türünde iki eyleme dayanan bakım, evrensel bir olgu olarak insanların birbirlerine karşı duygu ve düşünce ve davranışlarını etkilemektedir. Özmen S. , Multiple Sklerozlu Hastalara Bakım Verenlerin Bakım Yükleri ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi, Erzurum, 2015
• Bakım, insanın varoluşundan itibaren ihtiyaç duyduğu, insan varlığının vazgeçilmez bir uğraşı ve sağlığın önemli bir yapı taşıdır. • Florence Nigtingale’ den bu yana hemşireler bakım uygulamasını çeşitli felsefi ve ahlaki açılardan inceleyerek bazı kavram ve kuramlar geliştirmişlerdir. Cortis, JD. Kendrick, K. Nursing ethics, caring and culture. Nursing Ethics, 2003
BAZI TEORİSYENLERE GÖRE BAKIM KAVRAMININ TANIMI
Leininger’a göre bakım; ØAntropolojik açıdan ele almış ve insanın içinde yaşadığı kültürden ayrı düşünülemeyeceğini ifade etmiştir. ØHemşireliğin özüdür ve herhangi bir toplumun kültürü ile yakından ilintili bir kavramdır. ØMevcut ya da olası gereksinimleri olan bir başka kişi ya da grubun yaşamını insanca sürdürebilmesi veya geliştirilebilmesine ya da ölümle yüzleşebilmesine yardım edilmesi ya da desteklenmesidir. ØBakım, sadece hastalık ya da sağlıkla ilişkili bir kavram değil, aynı zamanda kültüre bakışın da temel öğesidir. Dinç L. , Bakım Kavramı ve Ahlaki Boyutu, Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi, Ankara, 2010
§ Leininger bakım kavramı çerçevesinde; sağlık sistemleri, sağlık bakım uygulamaları, değişen sağlık örüntüleri, sağlığı geliştirme ve sürdürme üzerinde durmuştur. § Bakım uygulamaları insanlar ile empati kurularak, onlara içten sevgi verilerek, destek sağlanarak, bireyselleştirilerek yapılan uygulamalardır. § Bakım uygulaması hastanın problemlerine, ihtiyaçlarına ve değerlerine bağlıdır. § Leininger, bakım olmadan tedavinin olmayacağını, ama tedavi olmadan da bakımın olabileceğini ifade etmektedir. Aydın M. , Bir Üniversite Hastanesindeki Hastaların Hemşirelik Bakımını Algılayışları, Erzurum, 2014
Leininger hemşirelik bakımını, bakımdan ayırmıştır. Bakımı, gereksinimi olan bireyin ya da grubun belirlenen gereksinimlerinin karşılanmasına yönelik desteklenmesi ve yardım edilmesi, hemşirelik bakımını ise, sağlığın sürdürülmesi ve geliştirilmesi için gerekli olan, mesleki bilgi, beceri ve davranışın yanı sıra empati, şefkat, yardım etme, teşvik etme, güven verme gibi değerleri de kapsayan bir kavram olarak tanımlamıştır.
Transkültürel hemşireliğin kurucusu Madeleine Leininger; v. Transkültürel hemşireliği, bilimsel ve hümanist bilgiyi ortaya çıkaran, bu bilgileri, “özel-kültür” ve “evrensel-kültür” alanlarında kullanıma geçiren, sağlık-hastalık, bakım, inanç ve değerlere saygılı bir alt kültür ile beraber farklı kültürlerin karşılaştırmalı araştırma ve analizi üzerine odaklanan bir hemşirelik alanı olarak tanımlamıştır. v. Leininger transkültürel hemşirelik hareketlerini yaygınlaştırmaya çalışmıştır. Farklı kültürdeki bireylerin bakımına 1960’lı yıllarda daha çok önem verilmiştir. 1960’tan bu yana hemşireler tüm topluluklardan olan insanlara özellikle kültürel bakım sağlamayı amaçlayan çalışmalar yürütmektedir. Şahin N. Bayram G. , Avcı D. , Kültürlere Duyarlı Yaklaşım: Transkültürel Hemşirelik, Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, İstanbul, 2009
Transkültürel hemşireliğin amacı; birey, aile ve grupların kültürel gereksinimlerini karşılamada duyarlı ve etkili bir hemşirelik bakımı sunmak, hemşirelik bilgi ve uygulamalarını kültürel olarak kavramsallaştırarak kullanılmasını sağlamaktır. Tortumluoğlu G. , Transkültürel hemşirelik ve kültürel bakım modeli örnekleri, C. Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2004
Transkültürel açıdan hemşireliğin dört anahtar kavramı vardır. ØHemşirelik bireylere anlamlı, uygun, kültürel değerlere ve yaşam biçimine saygılı, insana yakışır bir hizmet sunmayı amaçlayan transkültürel hizmet veren bir meslektir. ØBirey kültürel bir varlıktır, kültürel geçmişinden ayrı olarak düşünülemez. Ø Birey çevresiyle bir bütündür ve çevre kültürün ayrılmaz bir parçasıdır. Genellikle de fiziksel, ekolojik, sosyo-politik ve/veya kültürel varlık olarak sürekli etkileşim halindedir. Ø Sağlık, kültürden kültüre değişen bir kavramdır Tortumluoğlu G. , Transkültürel hemşirelik ve kültürel bakım modeli örnekleri, C. Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2004
• 1969’da Uluslararası Hemşirelik Birliği (International Council of Nursing= ICN) kültür içeriğini hemşirelikte kullanmaya başlamıştır. Hemşirelerin bu alanda yetiştirilmeleri amacıyla 1974 yılında “Transkültürel Hemşirelik Örgütü” (Transcultural Nursing Society= TCNS) kurulmuştur. • Bu örgüt hemşirelere ve diğer sağlık bakım mesleklerine kültürlere duyarlı uygulama, eğitim, araştırma ve yönetimde kültürel yetenekleri geliştirmek için gerekli temel bilgiyi sağlamayı amaçlamaktadır. 1989’dan beri hemşireleri transkültürel bakımla ilgili eğitmeyi ve uygulamalarını geliştirmeyi amaçlayan “Journal of Transcultural Nursing” yayınlanmaktadır. Şahin N. Bayram G. , Avcı D. , Kültürlere Duyarlı Yaklaşım: Transkültürel Hemşirelik, Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, İstanbul, 2009
Gün Doğuşu Modeli ØLeininger’in 1960 yılında geliştirdiği “Culture Care Diversity and Universality” teorisi, transkültürel hemşirelik alanında geliştirilmiş ilk teoridir ve hala dünya çapında kullanılmaktadır. ØBu teori, farklı ve evrensel kültürleri keşfedip, karşılaştırmalı bakım sunmaya odaklanır. ØÇevresel koşullar, etnografya, dil, cinsiyet, sınıf, ırkçılık, sosyal yapılanma, inanç, politika, ekonomi, akrabalık, teknoloji, kültür, filozofi gibi sağlık ve bakımı etkileyecek çok etmenli yaklaşımı benimser. Ø 1960’tan beri gerek batıda gerekse diğer ülkelerde birçok çalışmada kullanılmakta olan bu model, teknolojik, dini ve felsefi, akrabalık ve sosyal etmenleri, kültürel değerler ve yaşam tarzını, politik ve yasal, ekonomik ve sosyal etmenleri içerir
ROY’ a göre bakım • Roy bakımı, organizasyonlar içinde bakım üzerine odaklamıştır. Roy’a göre hemşirelik bakımı bağlamsaldır ve organizasyon tarafından etkilenmiştir. • Bakımın anlamı onkoloji, yoğun bakım, acil ve hastanenin diğer bölümlerine göre farklılaşmaktadır. • Örneğin, yoğun bakım ünitesinde monitor, ventilatör, ilaç tedavileri gibi daha çok teknik bakımda yoğunlaşma varken, onkoloji ünitesinde spirutual bakım daha önceliklidir. Altıok H. , Şengün F. , Üstün B. , Bakım: Kavram Analizi, Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 2014
Watson’a göre bakım; • Hemşirelerde bir bilinçlilik alanı oluşturarak hemşire olmak nedir? hasta olmak ne demektir? bakım uygulamak ve iyileştirmek nasıl olur? sorularına cevap aramış, hemşirelik bakımını, bedensel, akılsal, ruhsal ve sosyokültürel yollarla iki kişinin karşılıklı etkileşimi ile bilimsel, etik, estetik, profesyonel olarak bireyselleşmiş bir kişilerarası süreç olarak tanımlamıştır. • Watson’a göre bakım verme (caring), hemşireliğin esası, hemşirelik uygulamasının merkezi ve birleştirici odak noktasıdır. Aydın M. , Bir Üniversite Hastanesindeki Hastaların Hemşirelik Bakımını Algılayışları, Erzurum, 2014
ØWatson hemşirelik bakımının, bakım davranışlarının kullanılması ve bu davranışların hastalar tarafından algılanmasıyla etkili olabileceğini belirtmiştir ØBakım davranışları, dikkatli dinleme, göz teması kurma, bireyi/hastayı rahatlatma, birey/hasta sorumluluğu alma, dürüstlük, dokunma, duyarlılık, saygılı olma, sözel güvenceler sunma, fiziksel ve zihinsel hazır bulunma, duygusal olarak açık ve ulaşılabilir olma, bireye/hastaya adı ile seslenme, birey merkezli olma, bilgi verme, kültürel farklılıkları dikkate alma şeklinde belirlenmiştir Özkan-Arslan İ. , Okumuş H. , Bakım ve İyileşmenin Kesiştiği Bir Model: Watson’ın İnsan Bakım Modeli, HEMAR-G Dergisi, 2012
v. Bakımın hemşire ve hasta arasında karşılıklı olarak yarar ve büyüme süreci olduğu belirtilmektedir. v. Watson İnsan Bakım Teorisi’nde hemşireliği bakım verme felsefesi ve bilimi olarak tanımlamaktadır. v. Bakım, sevgiyle bakma bilinci, değerler ve dürtülerden oluşmaktadır. v. Ayrıca Watson bakım verme sürecinde hemşire ve hastanın geliştiğini bu süreçten yararlandıklarını ifade etmektedir Altıok H. , Şengün F. , Üstün B. , Bakım: Kavram Analizi, Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 2014
İnsan bakım modeli q Watson modelini, insanlar ve yaşam hakkındaki kendi değer ve inançlarından yola çıkarak geliştirmiştir. Bu değer ve inançlar, onun psikiyatri hemşireliği çalışmaları; eğitim, klinik ve sosyal psikoloji alanındaki doktora çalışmaları ve ziyaret ettiği birçok ülkenin insanları ve kültürlerinden etkilenmesine bağlı olarak gelişmiştir. q İBM’nin gelişmesinde, Watson’ın yaşadığı olumsuz olaylar ve kişisel travmatik deneyimler de etkili olmuştur. Bunlardan biri kaza sonucu bir gözünü kaybetmesi, diğeri ise eşinin ölümüdür. Geçirdiği bu süreçler insanlığa, yaşama ve mesleğine bakış açısını etkilemiş ve iyileştirme süreçlerini algılamasını sağlamıştır Özkan-Arslan İ. , Okumuş H. , Bakım ve İyileşmenin Kesiştiği Bir Model: Watson’ın İnsan Bakım Modeli, HEMAR-G Dergisi, 2012
İnsan bakım modelinin genel özellikleri 1) Hemşire ve birey için yaşanan deneyimlerin önemli olduğunu, iki farklı birey olarak kişilerarası bir ilişki kurduklarını ve birbirlerinden öğrendiklerini belirtir. 2) Akıl-beden-ruh kavramlarını ilişkilendirerek bütüncül bir desteğe önem verir. 3) Hemşireliği teknoloji temelli sağlık bakım sistemlerinin ötesine taşıyarak bağımsız hemşirelik uygulamalarının önemli ve değerli olduğunu vurgular. 4) Hemşireleri görev odaklı yaklaşımdan uzaklaştırarak, “Hemşirelik nedir? ” ve “Hemşire ne yapar? ” soruları ile hemşireliğin anlaşılmasına rehberlik eder. 5) Her gelişim düzeyindeki bireye uygulanabilir. 6) Hemşirelerin tüm rollerine ve uzmanlıklarına uygundur. 7) Kurumların işleyiş modellerine uyarlanabilir. Özkan-Arslan İ. , Okumuş H. , Bakım ve İyileşmenin Kesiştiği Bir Model: Watson’ın İnsan Bakım Modeli, HEMAR-G Dergisi, 2012
İnsan Bakım Modeli’nin Temel Yapısını Oluşturan Kavramlar • Kişilerarası bakım ilişkisi • Bakım durumu ve bakım anı • İyileştirme süreçleri
1. Kişilerarası Bakım İlişkisi • Kişilerarası bakım ilişkisi kavramı, hemşire ve birey arasındaki bilimsel, profesyonel, etik, estetik, yaratıcı ve kişiselleştirilmiş alma-verme davranışları ve tepkileridir. • Duyarlılık, uyumluluk, doğruluk, güvenirlik, saygı, empati, içtenlik, samimiyet, yüksek ahlaki ve etik sorumluluk içerir. • Bu yaklaşımla hemşire; bakım, iyileşme ve bütünlük kavramları üzerine odaklanabilir.
• Benlik, kişinin geçmişinden getirdiği kendine, başkalarına ve yaşama ilişkin algılarından ve bu algılarına ilişkin değerlerinden oluşan bir kavramdır. • Hemşire ve hasta/sağlam birey özgün benliklere ve varoluşsal alanlara sahiptirler. • Varoluşsal alan, bireyi birey yapan, sadece ona özel yaşadığı deneyimleri, duyguları, düşünceleri, manevi inançları, amaçları, beklentileri ve kendini algılayışının bütününden meydana gelmektedir.
• Bakım ancak, hemşirenin bireyin yaşam alanına veya varoluşsal alanına girdiğinde başlayabilir; böylece hemşire bireyin varoluş (ruh) durumunu saptar, bunu hisseder ve tepki gösterir. • Bu tepki öylesine kişiye özeldir ki, diğerinin uzun zamandır açığa vurmayı ertelediği duygu ve düşüncelerini açığa vurur. Böylesi bir bakımda hemşire ve birey arasında iç/öznel bir akış vardır.
Hemşireler, hasta/ sağlam bireyin varoluşsal alanlarını aşağıda soru örnekleri ile tanımlayabilir ve bireye daha kolay ulaşabilirler: üBana kendinden bahseder misin? üYaşam deneyimlerini paylaşır mısın? üBedensel olarak hissettiklerini anlatır mısın? üKültürel ve manevi inançlarından bahseder misin? üHedeflerin ve beklentilerin konusunda beni bilgilendirir misin?
• Hemşire ve bireyin fizikselliğin ötesindeki varoluşsal alanları birleşerek bakımiyileşme alanına dönüşmektedir. Hemşire ve birey birbirlerinden etkilenmektedir. • Bu şekilde meydana gelen kişiler arası bakım ilişkisi, hemşire ve bireyin birbirini anlamasını kolaylaştırmaktadır. Özkan-Arslan İ. , Okumuş H. , Bakım ve İyileşmenin Kesiştiği Bir Model: Watson’ın İnsan Bakım Modeli, HEMAR-G Dergisi, 2012
2. Bakım Durumu ve Bakım Anı ØBakım durumu, insandan-insana bir yapıda hemşire ve bireyin, yaşam deneyimleri ve varoluşsal alanlarında bütünleşme yoluyla oluşmaktadır. Bu bütünleşme birbirini anlamayı sağlayarak bireyin iyileşmesine yardımcı olmaktadır. ØBakım anı, hemşire ve bireyin nasıl bir iletişim biçiminde olacaklarına karar verme fırsatı sunar. ØBakım anı oluştuğunda bu süreç derin ve içsel bir etkileşim sağlayarak, bakım alan ve verenin bakımdan memnun olmalarını sağlar.
3. İyileştirme Süreçleri ØBu süreçlerin içi sevgi, takdir, değer kavramlarıyla doludur. Hemşire bireye yaklaşımında, bu kavramları içselleştirmiş olarak kullanmalıdır. Øİyileştirme süreçleri, hemşirelik için bir rehberdir. ØBu süreçler, tıbbın tedavi edici faktörlerine karşın, hemşireliğin iyileştirici ve bakım verici yönünün ortaya çıkmasını sağlamaktadır. Øİyileştirme süreçleri, hemşirelik bilimi ve sanatında hemşireliğin “özü” olup, iyileşme ve bakım sonuçları için yapılan uygulamaların “temeli” olarak kabul edilmektedir.
• • İyileştirme 10 süreçten oluşmaktadır. Bu süreçler sınırlayıcı, kuralcı değildir, birbirleriyle sıkı ilişki içindedirler. Süreçler ayrı olduğu gibi, bir bütün halinde de uygulanabilir. İnsancıllık-adanmışlık değerler sistemi bakım biliminin ilk ve en önemli sürecidir ve diğer süreçlerin içinde de bulunabilir. • İlk üç süreç bakım biliminin felsefi yapısını oluşturmak üzere etkileşim halindedir. Özkan-Arslan İ. , Okumuş H. , Bakım ve İyileşmenin Kesiştiği Bir Model: Watson’ın İnsan Bakım Modeli, HEMAR-G Dergisi, 2012
• Watson’un iyileştirme süreçleri kullanarak verilen bakım, hastalık modeline göre uygulama yapmaktan ya da tıbbın istemlerini yerine getirmekten oldukça farklıdır. • Bu yolla verilen bakım hemşireliği doktor istemlerini yerine getirmekten öte bir noktaya taşıyarak hemşireliğin özünü daha görünür kılmaktadır.
10 madde ile İyileştirme süreçleri ve hemşirelik yaklaşımları 1. süreç • İnsancıllık ve adanmışlık gibi değerleri benimseme, kendine ve bireye, sevgiyle, şefkatle yaklaşma (İnsancılık-adanmışlık değerler sistemi) Hemşirelerin Düşünce Biçimleri • Bu birey kimdir? Onun kişisel öyküsüne yakından katılıyor muyum? Kişisel değerlerini nasıl netleştirebilirim? Bakımı nasıl yapabilirim?
2. Süreç • İnanç ve umudu aşılama ve karşı- sındakini onurlandırma (İnanç-umut) Hemşirelerin Düşünce Biçimleri • Bu hasta için bu bakım ilişkisinin anlamı nedir? Bu duruma hangi sağlık olayı neden oldu? Ona bakım vermek için hangi bilgilere sahip olmalıyım? Bu sağlık deneyiminin nasıl bir şey olduğunu hayal edebilir miyim? Umut etmesi ve inanç geliştirmesi için onu güçlendirebilir miyim?
3. Süreç • Bireysel inanç ve uygulamaları geliştirerek, kendine ve bireylere duyarlı olma (Duyarlılık) Hemşirelerin Düşünce Biçimleri • Onun manevi gereksinimlerine ve ruhsal bakımına nasıl katılabilirim? Başkalarının deneyimleri benim sevecenliğimi besler mi? Bakımın farklı yollarını bulabilir miyim? Ona karşı nasıl duyarlı olabilirim?
4. Süreç • Yardım edici-güven verici bakım ilişkisi geliştirme (Yardım-güven ilişkisi ) Hemşirelerin Düşünce Biçimleri • Bu insanın özel alanına nasıl girebilirim? Bu yaşam deyiminden anlam bulmasına yardımcı olmak için nasıl bir bakım ilişkisi kurmalıyım? En iyi hangi bakım şekilleri ile bu bireyi kabul edip, onaylayıp, bakımını sürdürebilirim? Bu insanın kaygılarını bana aktarmasına yardım etmek için hangi stratejileri kullanabilirim? Kendini toparlaması ve öz iyileşmesi için nasıl yardımcı olabilirim?
5. Süreç • İnsanların öykülerini gerçekten dinleyerek olumlu ve olumsuz duyguların kabul edilmesi ve desteklenmesi (Duygu ve hislerin ifadesi) Hemşirelerin Düşünce Biçimleri • Onun kaygılarını ifade etmesini nasıl sağlayabilirim? Bu birey nasıl hissetmeli? Acısını nasıl göstermeli? Onun kültüründe acı, keder hakkındaki gelenekler nelerdir? Öyküsündeki gizli desenler nelerdir? Bunu kendi sağlık probleminin derin anlamını anlaması için kullanabilir miyim?
6. Süreç • Bakıma karar vermek için yaratıcı, bilimsel problem çözme yöntemlerini kullanma (Problem çözme) Hemşirelerin Düşünce Biçimleri • Bu durum ve bu kişinin eşsizliği nedir? Bu olay onun günlük yaşam şeklini ve rollerini nasıl etkiledi? Bakım modelini ona ve onun durumuna nasıl uyarlayabilirim? Bu durumu benim önceki deneyimlerimle nasıl karşılaştırabilirim? Ele alınması gereken önemli konular nelerdir? Ona sorunlarını çözmesinde nasıl yardım edebilirim? Hangi iyileştirme yöntemleri uygun olur?
7. Süreç • Bireysel gereksinimlere ve anlama stiline uygun öğrenme ve öğ- retmeyi sağlama (Öğretme-öğrenme) Hemşirelerin Düşünce Biçimleri • Bu hasta/birey deneyimlerinin neler olduğunu anlayabilir mi? Bu hasta/birey kendi seçimlerinin ve sonuçlarının farkında mı? Hangi bilme yollarını tercih ediyor? Bilgiyi onun öz-bakım ve iyileşmesini artıracak şekilde nasıl paylaşabilirim? Gereksindiği bilgi ve beceriyi nasıl kazandırabilirim? Öz-yeterliğini nasıl geliştirebilirim?
8. Süreç • Fiziksel ve ruhsal benlik için bireysel bütünlüğe saygılı iyileşme çevresi oluşturma (İyileşme çevresi) Hemşirelerin Düşünce Biçimleri • Onun rahatını sağlama ve sürdürmek neden önemlidir? Çevre, sesler ve kokular onun için ne anlama geliyor? Bu duruma iyileştirme yöntemlerini nasıl dahil edebilirim?
9. Süreç • Temel fiziksel, duygusal ve ruhsal gereksinimlere yardımcı olma (Gereksinimlere yardım) Hemşirelerin Düşünce Biçimleri • Süreç mi yoksa sonuç odaklı mıyım? Durumunu düzeltmek için gereksiminlerini karşılayabilir miyim? Onun yaşamındaki destekler nelerdir? Destekleri onun bakımıyla nasıl ilgilidir? Hangi bakım/iyileştirme tarzları onun bakımı için uygundur? Onu onurlandırabilir miyim? Ahlaki bir fikir olarak onurlu bir bakımın uygulaması nedir?
10. Süreç • Gizemleri ortaya çıkarmak ve mucizelerin olmasına izin vermek (Güçlere olanak sağlama) Hemşirelerin Düşünce Biçimleri • Bu birey kendisi ve diğerleri için geleceği nasıl görüyor? Onun deneyimlerinden anlam bulabilmesi ve kendi hayatı ya da ölümü hakkında iyi kararlar alabilmesi için ne yapabilirim? Onun ve benim için bu durumdan çıkartılacak yaşam dersleri nelerdir? Hangi ruhsal bakım bu hasta için yararlıdır?
• Verilen bakım bireylerin bütüncül olarak ele alınmasını sağlayarak hasta memnuniyetini ve güvenliğini de artırmaktadır. • Bu süreçler, hemşirenin sezgileri dahil sahip olduğu tüm bilme yollarını kullanmasıyla bireyin en iyi sonuca ulaşmasını sağlar. • Watson girişimsel uygulamayı reddetmemektedir. Bakımın sadece girişimsel uygulamalardan ibaret olmadığını, geleneksel yaklaşımlardan çok ileri bakım iyileşme yollarının kullanılmasını önermektedir. • Hemşire girişimsel uygulama sırasında bakımı iyileştirme süreçlerine göre şekillendirmelidir.
Modelde önerilen kişilerarası bakım-iyileştirme yöntemleri 1. İşitme yöntemlerinin bilinçli kullanımı: Müzik, doğa sesi, melodi, ilahi şarkılar kullanma. 2. Görsel yöntemlerin bilinçli kullanımı: Işık, renk, biçim, doku ve sanatsal çalışmaları kullanma. 3. Soluk alıp-verme gibi solunum yöntemlerinin bilinçli kullanımı: Aromaterapi, temiz havayı içine çekme. 4. Dokunma yöntemlerinin bilinçli kullanımı: Bedenin belli noktalarına basınç uygulanarak etkilenme, ele dokunma, ayaklardaki refleks noktalarının uyarılmasıyla çeşitli iç organlardan cevap elde etme, sağaltıcı masaj gibi beden terapileri yapma Özkan-Arslan İ. , Okumuş H. , Bakım ve İyileşmenin Kesiştiği Bir Model: Watson’ın İnsan Bakım Modeli, HEMAR-G Dergisi, 2012
5. Tat alma yöntemlerinin bilinçli kullanımı: Diyetin düzenlenmesi ile besinlerle doğal yoldan yeterli miktarda alınamayan destekleyici maddelerin alınması. 6. Zihinsel-bilişsel yöntemlerin bilinçli kullanımı: Akıl ve hayal etmenin önemine odaklanma. 7. Kinestetik (dokunsal) yöntemlerin bilinçli kullanımı: Temel deri bakımı, masaj, hareket, dans, yoga ile duyumlar alma. 8. Fiziksel, psikolojik ve sağaltıcı yapıya odaklanmak: Bu odaklanma ile bir yöntem olarak bakım bilincinin kullanımı. Özkan-Arslan İ. , Okumuş H. , Bakım ve İyileşmenin Kesiştiği Bir Model: Watson’ın İnsan Bakım Modeli, HEMAR-G Dergisi, 2012
Benner ve Wrubel’e göre bakım • Benner ve Wrubel bakım kavramını, hasta ile hemşire arasındaki etkileşimli bir süreç olarak tanımlamıştr. • Benner ve Wrubel’e göre bakım uygulamaları, hasta savunuculuğu ve bireyin büyüme ve gelişmesine yardımcı olacak gerekli koşulların sağlanması olarak belirtilmiştir. • Kültürel bakımın önemini vurgulayarak, hastaların her zaman aynı olmadığını ve her bireyin farklı tecrübe, değer ve geçmişe sahip olduğunu vurgulamışlardır. Özmen S. , Multiple Sklerozlu Hastalara Bakım Verenlerin Bakım Yükleri ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi, Erzurum, 2015
v. Bakım kavramını ; sağlık, rahatsızlık ve hastalık arasındaki ilişkiye temellendirmiştir. v. Onlara göre bilgili ve deneyimli hemşireler; sağlık, rahatsızlık ve hastalık arasındaki farkı bilirler ve bakım yolu ile kurulan ilişkiler sayesinde hemşireler iyileştirici ve birey merkezli bakım uygulamayı başarırlar. Aydın M. , Bir Üniversite Hastanesindeki Hastaların Hemşirelik Bakımını Algılayışları, Erzurum, 2014
BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ BAKIM Bireyin inançları, değerleri, tutumları, duyguları, düşünceleri, tercihleri, deneyimleri ve algıları doğrultusunda, bakım girişimlerinin bireye özgü uyarlanmasıdır (Acaroğlu; 2011).
Etik ve ahlaki değerler ile yüklenmiş bir kavram olarak bireyin onuru, eşsizliği, bireyselliği ve bütünlüğüne saygı, haklarının dikkate alınması ve korunmasının yanı sıra güven, içtenlik, açıklık, anlayış sorumluluk vb. tutumlarla empatiyi gerektirir (Acaroğlu, 2011).
Bireyselleştirilmiş bakım eylemleri, belirli bir zamanda belirli bireyin sağlık bakım gereksinimlerini karşılamayı hedefler. Hemşirenin bilimsel bilgisini kullanarak bu hedefe ulaşmasını sağlayacak araç ise hemşirelik sürecidir (Acaroğlu, 2011).
Bakımda bireyselliğin sağlanması ve sürdürülmesi hasta bireyin tüm boyutlarının değerlendirilmesi ile belirlenen sorunların çözümlenmesine yönelik yardım işlevlerinde girişimlerin, bireye özgü planlanarak uygulanması bireyin bakım kararlarına katılması ile olasıdır (Acaroğlu, 2011).
Swanson’ a göre bakım • Swanson’a göre bakım verme, “sorumluluğu hissedilen kişinin beslenmesi, bakılması olarak” tanımlanır ve bakımın beş kategoriden oluştuğu belirtilir. Bunlar, hastayı tanıma, hastayla birlikte ve hasta için bir şey yapma, hastaya fırsat sağlama ve inancını sürdürmedir. • Hemşirelik müdahaleleri olarak bakım sürecine odaklanılmaktadır. • Bireyin özel bir sağlık problemine verdiği tepkinin anlaşılması ve hemşirenin bakımı aracılığıyla hastanın iyilik halinin geliştirilmesi vurgulanmaktadır.
Roach’a göre bakım; • Felsefi bir bakış açısına göre bakım vermeye (caring) odaklanmıştır. Bakım verme, basit bir duygusal veya tutumsal tepki değildir. Bakım tümüyle eylem şekli ve var olma yolu olarak görülmüştür. • Profesyonel bakım vermeyi (caring), içinde yönetsel, duygusal ve bilişsel becerileri kapsayan insan davranışı olarak değerlendirmektedir (Altıok ve ark. ; 2011).
Stan Van Hoofs’a göre bakım • Stan Van Hoofs bakımın; bakım vermek, bilgi sahibi olmak, sabır, dürüstlük, güven, alçak gönüllülük, umut, cesaret gibi niteliklerini üzerinde durmaktadır. Bu tanımda aynı zamanda bakım veren bireyin özelliğine yer verilmiştir. • Stan Van Hoofs bakım verenin, bilgelik, sabır, alçak gönüllülük, dürüstlük gibi erdemlere sahip olması gerektiğini vurgulamıştır (Akt. Tschudin, 2003).
HEMŞİRELİK ve HEMŞİRELİK BAKIMI KAVRAMI
• Erkeklerin fiziksel üstünlüğü, eski zamanlardan beri kadınlar ve erkekler arasında yapılan iş bölümünde erkeği dışarıda çalışmaya, kadını ise evdeki işleri yapmaya ve ev içindeki hasta bireyin bakımını üstlenmeye yöneltmiştir. • Başlangıçta sağlık ile ilişkileri bilimsel olmayan temellere dayansa da deneme yanılma yolu ile doğanın sunmuş olduğu zenginlikleri kullanarak doğayı ve içinde barınan canlıları gözleyerek, hastalıkları iyi etme konusunda birçok bilgi edinmişler ve bu bilgileri bilge yaşlı kadınların ilgili genç kızlara öğretmesi şeklinde yeni nesillere aktarmışlardır. Taylan S. , Özerklik ilkesi çerçevesinde hemşirenin bağımsız rolleri, T. C. Çukurova Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Adana, 2009
• İnsanın varolduğu günden bu yana kadınların bu görevi yaptıkları bilinmektedir. • Hemşireliğin günümüzde de çoğunlukta bir kadın mesleği olması rasgele bir durum değildir. • Hemşirelik kadına özgü bir etkinlik olarak sürdürülegelen hasta bakım etkinliğinin bir meslek olarak örgütlenmesi ile ortaya çıkmıştır
• Kadınlar duygusal yapıları ve içlerindeki annelik içgüdüsü ile ilk çağlardan itibaren sağaltıcı rolleri ile bakım ve tedavinin içinde yer almışlardır. • Hemşirelik evrimleşmesinin büyük bir kısmını bir kadın mesleği olarak geçirmiş, bir toplum hizmeti olarak en eski tarihlerden beri var olan ve bütün toplum hizmetleri gibi insanların ihtiyacından doğan, insanları sağlıklı kılmak, hastaya bakmak ve hastaya güvende olduğu duygusunu sağlamak üzere ortaya çıkan bir meslektir. Taylan S. , Özerklik ilkesi çerçevesinde hemşirenin bağımsız rolleri, T. C. Çukurova Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Adana, 2009
üHemşirelik kuramsal bilgi ve beceriyi içeren uygulamalı bir sağlık disiplinidir. üGünümüze kadar eğitim ve uygulamaları, görev tanımları, meslek işlevleri ve rolleri bakımından birçok değişiklik yaşamış tam bir evrim süreci geçirmiştir. üHemşirelikte, var oluşundan bu yana değişmeyen tek şey bireylere bakım verme hizmetidir. ü Hemşireliğin özünde ihtiyacı olana bakım verme etkinliği bulunmaktadır.
• Bu bakım yaşamın sağlıklı bir biçimde sürdürülmesi için gereksinimi olan bireye, aileye ve topluma bakımı içermektedir. • Hemşireliğin amacı, sağlıklı/hasta bireyin ve ailesinin gereksinimlerinin karşılanması ve en kısa zamanda onları bağımsız hale getirerek yaşam kalitelerini arttırmaktadır.
• Dünyada hemşirelik, toplumsal kargaşanın hakim olduğu orta çağlarda insanların acılarını dindirmek için Tanrı adına çabalayan kadınların ilk örgütlenme modellerini ortaya koydukları ve batı ülkelerinde iki bin yıl öncesine dayanan bir gelişim sürecinin çağdaş ürünü olan, özveri, sabır ve fiziksel dayanıklılık gerektiren bir meslektir(Alçelik ve ark, 2005)
• Türk Hemşireler Derneği Eğitim Komisyonunun, (1981) tanımına göre; “hemşirelik; bireyin, ailenin ve toplumun sağlığını ve esenliğini koruma, geliştirme ve hastalık halinde iyileştirme amacına yönelik, hemşirelik hizmetlerinin planlanması, örgütlenmesi, uygulanması ve değerlendirilmesinden sorumlu bilim ve sanattan oluşan bir sağlık disiplinidir
• ICN’e göre hemşirelik “sağlık bakım sisteminin bir parçası olarak, bütün sağlık kuruluşlarında ve toplumda, her yaştaki insanın sağlığının geliştirilmesini, hastalıkların önlenmesini ve fiziksel, mental hastalığı olanların ya da yetersizliği olanların bakımını kapsar. ”
• Amerikan Hemşireler Birliği (ANA: American Nurses Association) (2001) hemşireyi, sağlıklı ya da hasta bireylerin sosyal ve ekonomik durumlarına göre ayırım yapmadan kendi değerleri ve kararlarına saygı çerçevesinde, sağlık problemlerine yönelik mesleki uygulamalarını gerçekleştiren kişi olarak tanımlamaktadır). • ANA’nın tanımında, özellikle hemşirenin bakım uygulaması sırasında dikkat etmesi gereken mesleki değerler vurgulanmaktadır. • Bu tanım ve yaklaşım, hemşireliğin yalnızca teknik bir iş olmadığını, onun değerlerle yüklü bir disiplin olduğunu ortaya koyması açısından oldukça önemlidir.
• Kuzey Amerikan Hemşirelik Tanıları Derneği (NANDA: North American Nursing Diagnosis Association), hemşirelik tanısı olarak adlandırılan bakım gereksinimini; varolan ya da olası sağlık sorunlarına ve yaşamdaki olaylara karşı birey, aile ve toplumun verdikleri tepkilere yönelik verilen klinik bir karar verme süreci olarak tanımlamaktadır. • NANDA, hemşirelik bakımının, bir süreç içerisinde gerçekleştirilecek uygulamalardan oluştuğunu belirtmektedir
• Florence Nightingale, hemşireliği çevre kavramına, özellikle fiziksel çevreye temellendirir. • Onun bu bakış açısı, yaşadığı dönemin özelliklerine ve gerçeklerine dayanmaktadır. Bu nedenle hemşireliği, saptadığı gerçekler üzerine oturtmuştur. • Nitekim, Kırım Savaşında hasta ve yaralı askerlerin sağlıksız çevreye bağlı %42'lik ölüm oranı, onun düzelttiği çevre koşulları ile %22'ye düşmüştür. • Ancak Nightingale, çevre kavramı kapsamında, fizik çevrenin yanısıra psikolojik ve sosyal çevreye de yer vermiştir. • Florence Nightingale hemşireliği; doğanın insan yaşamındaki etkisine yardım etme süreci olarak nitelemiş, hastanın iyileşmesinde, hemşirenin temiz hava, vücut bakımı sağlıklı beslenme, dinlenme, uyku egzersiz gibi uygun çevre koşullarında bakımı sağlaması ile doğanın tedavi edici gücünü desteklediğini ileri sürmüştür. Hemşirelik Esasları T. C. Anadolu Üniversitesi Yayınları
• Michael Bayles’e göre profesyonel bir hemşire; dürüst olmalı, olayları objektif değerlendirebilmeli, bilimsel yeterliliği olmalı, hizmet sunduğu bireyin yararı için çaba sarf etmeli ve sağduyulu davranmalıdır.
• Hemşirelik eğitiminin öncülerinden olan Oliwia Gowan hemşireliği bütünsel bir görüşle ele alıp; hem bilim hem de bir sanat olarak hastaya akılsal, bedensel, ruhsal açıdan bakım verilmesi gerekliliği olarak açıklamıştır.
• 1960’lı yılların sonunda Lyndia E. Hall profesyonel hemşireyi, hastaların bakımını koordine etme ve bakım sunma sorumluluğuna sahip kişi olarak belirtmiştir.
§ Virginia Henderson hemşireliği, bireyin sağlığına ve bağımsızlığına kavuşma sürecindeki dinamik güç olarak tanımlamaktadır. § Henderson’a göre hemşirenin temel görevi, sağlıklı veya hasta bireylere, sağlıklarını korumaları, tedavilerini sürdürmeleri veya huzur içinde ölmeleri için yardım etmektir. § Henderson bu tanımıyla, hemşirenin hasta bireylerin yanı sıra, sağlıklı bireylere de bakım hizmeti sunmakla yükümlü olduğunu dile getirmiştir. Birol L. , İzmir, 2009
• 1970’li yıllara gelindiğinde Dorothea E. Orem’in Nursing Concept of Practice (1971) adlı kitabında hemşireliği; “insanlara öz bakımlarını yapabilmeleri için yardım etmek” olarak nitelendirmektedir. Orem’in öz bakım kavramı, Dünya Sağlık Örgütü tarafından da kabul edilmiş önemli bir kavramdır. Hall ve Orem, hemşirenin bakım verici rolüne vurgu yapmışlardır. Baykara Z. , Ankara, 2010
HEMŞİRELİK BAKIM KAVRAMI • Bir hekim olan Edmund Pellegrino 1985 yılında bakımı tanımlarken hemşirelerle birlikte hekimi de bu sürecin içine sokmuştur. • Bakımı her iki grubun profesyonel davranışları kapsamında yer alan bireye değer vermeyi, hastanın durumunu veya ağrısını anlamayı, empati kurabilmeyi içeren ahlaki bir sorumluluk olarak değerlendirmiştir
HEMŞİRELİK BAKIM KAVRAMI ØHenderson, Maslow’un temel insan gereksinimleri hiyerarşisini temel alan insanın 14 temel gereksinimini belirlemiştir. ØHemşire, bu temel gereksinimler doğrultusunda hasta ile birlikte onun bakım gereksinimlerini saptar. ØHastanın kendi gereksinimlerini yardımla ya da yardımsız karşılama yetisini belirler. ØBakıma yönelik planlama yapar ve hastanın temel gereksinimlerini yerine getirmesine yardımcı olur. Birol L. , Hemşirelik Süreci, İzmir, 2009
HEMŞİRELİK BAKIM KAVRAMI • Son aşama olarak bakımın kalitesini ve hemşirenin bakımda başarı durumunu değerlendirir. • Hemşire, hastanın fiziksel, psikolojik, kültürel, entelektüel ve sosyal yönünü göz önünde bulundurarak bakım eyleminde bulunur. • Profesyonelliğin temel bir özelliği de hastaya yardım ederken onu kendine bağımlı hale getirmek değil, hastanın kapasitesine göre bağımsızlığını kazandırmaktır. Birol L. , Hemşirelik Süreci, İzmir, 2009
HEMŞİRELİK BAKIM KAVRAMI • Lydia E. Hall’ın yaklaşımı birbirine bağlı üç halka biçimindedir. • Bu halkalar, öz (hastanın kendisi), tedavi ve bakım kavramlarıdır. • Öz halkasında hemşire, “hasta için bir ayna rolü üstlenir ve yansıtıcı teknikler kullanır. • Hemşire, hastanın var olan sağlık durumunu anlamasına, buna yönelik duygularını açıklamasına ve yaşam biçiminde olabilecek değişikliklerle başetmesine yardımcı olur. • Hemşire, hastanın sözel ve sözel olmayan mesajları anlamasını sağlar ve hastanın diğer sağlık profesyonelleriyle iletişimine yardımcı olur • Hastanın duygu durumunu anlayarak bakımına yönelik daha doğru kararlar verir Birol L. , Hemşirelik Süreci, İzmir, 2009
HEMŞİRELİK BAKIM KAVRAMI ØHall’e göre bakım verme; hemşirenin hasta olan bireyin günlük gereksinimlerini karşılamasına yardım etmesidir. ØHemşirenin, hastaya bakım verirken kurduğu yardım edici ilişki, hastanın hemşireye kendini yakın hissetmesini sağlar. Bu durum hastanın duygularını paylaşmasını kolaylaştırır. ØBakımın amacı, “öz”ün gelişmesini sağlayarak başka bireylerle kişilerarası ilişki kurabilmesi becerisini kazandırmaktır. Birol L. , Hemşirelik Süreci, İzmir, 2009
HEMŞİRELİK BAKIM KAVRAMI • Hall’e göre hastalar, tedaviden çok hemşirelik bakımına ihtiyaç duymaktadırlar. Hall, hastaların tüm bakım ve eğitiminin tamamen profesyonel hemşireler tarafından verilmesini gerektiğini vurgulamaktadır • Hall, profesyonel bir hemşirenin hastanın kendini tanıması ve dinlemesi, kendi davranışlarına nasıl anlam vereceğini öğrenmesi için yardımcı olması gerektiğini belirtmiştir ve iletişime vurgu yapmıştır. Hall’e göre bakım, kişinin kendini gerçekleştirmesine yardım eden bir araçtır Birol L. , Hemşirelik Süreci, İzmir, 2009
HEMŞİRELİK BAKIM KAVRAMI • Joyce Travelbee kuramına göre, “bakım gereksinimi; profesyonel hemşire tarafından karşılanabilecek olan ve hemşirelik uygulamasının yasal tanım alanı içinde yer alan hasta kişinin (veya ailenin) her türlü gereksiniminin karşılanmasıdır”. • Travelbee, hasta-hemşire iletişiminin, bakımda önemli olduğunu vurgulamıştır. • Travelbee’ye göre hemşirenin insan-insana bir iletişim kurması, bakımın amacını yerine getirmesini kolaylaştıran bir süreçtir. Birol L. , Hemşirelik Süreci, İzmir, 2009
HEMŞİRELİK BAKIM KAVRAMI • Hemşire, hastayı yalnızca bir hastalık olarak algılarsa, hasta bakımın merkezi olmaktan çıkacak ve asıl amaca ulaşılamayacaktır. O’na göre hastalık ağrı ve acı çekme yaşantısı ile başedebilmektir. • Eğer hemşire kendi ağrı ve acı çekmişse hastayı daha iyi anlayacaktır. Hastayı doğru anlamak için onunla mümkün olduğu kadar beraber olmak gerekmektedir. Burada empati ve sempatinin bakımdaki önemine vurgu yapılmaktadır. • Bakım, insan-insana kurulan bir etkileşim sürecidir. Birol L. , Hemşirelik Süreci, İzmir, 2009
HEMŞİRELİK BAKIM KAVRAMI Orem’in Öz Bakım Yaklaşımı’na göre öz bakım; bireylerin kişisel olarak yaşamlarını, sağlık ve iyiliklerini korumak için kendilerine düşeni yapmalarıdır. • Bu modele göre, hastanın kendi öz bakım ihtiyaçlarını karşılayamadığı durumlarda onun bu ihtiyacı hemşirelik bakımı ile karşılanır. • Orem’in modelinde hastanın gereksinimlerini karşılama 3 başlık altında söz edilmektedir. 1. Tümüyle eksiliği giderici, 2. Kısmen eksikliği giderici, 3. Destekleyici-eğitsel sistem. Birol L. , Hemşirelik Süreci, İzmir, 2009
HEMŞİRELİK BAKIM KAVRAMI • Orem, Hall’den farklı olarak çocuklar ve kendi gereksinimini karşılayamayacak düzeyde olan bireyleri de ele almıştır. • Ayrıca hemşirenin, veri toplama basamağı ile hastanın gereksinimlerini belirleyeceği ileri sürmüştür • Orem hemşireyi, hekime bağlı, hekim ile hasta arasında iletişimi sağlayan kişi olarak görmüştür. • Hemşirelik bakımının diğer sağlık çalışanları tarafından kolaylıkla karşılanabileceğini ileri sürmüştür. Birol L. , Hemşirelik Süreci, İzmir, 2009
HEMŞİRELİK BAKIM KAVRAMI • Orem’in hemşireliği profesyonel bir meslek olarak algılamadığı, tanımladığı hemşirenin özerklik durumunu oldukça sınırlı olduğu söylenebilir. Bununla birlikte Hall’ın modelinde hemşirenin eğitim verme, hastayı rehabilite etme gibi bağımsız olarak gerçekleştirdiği rolleri bulunmaktadır. • Bu başlamda Hall’ın Orem’e göre hemşireliği daha özerk olarak gördüğü çıkarımında bulunmak mümkündür Birol L. , Hemşirelik Süreci, İzmir, 2009
HEMŞİRELİK BAKIM KAVRAMI • Nancy Roper, Winifred Logan, Allison Tierney’in Yaşam Aktiviteleri Modeli’nde hemşirenin bakım ve hastanın rahatlığını sağlama rolü, hemşirenin bağımsız bir meslek üyesi olarak eylemde bulunması biçiminde tanımlanmakta ve bunun yalnızca hemşireler tarafından üstlenilen bir rol olduğu belirtilmektedir. • Bununla birlikte hekimlere tıbbi destek ve tedavi edici uygulamalarında yardım etmeleri gerektiği belirtilmektedir. Birol L. , Hemşirelik Süreci, İzmir, 2009
HEMŞİRELİK BAKIM KAVRAMI • Model, hemşirelik sürecine göre kullanımına bakıldığında, hastanın gereksinimlerini belirlemede 12 yaşam aktivitesinin kullanılması, bu aktivitelerinde meydana gelen değişimlere göre hedeflerin belirlenip, uygulamının yapılması ve değerlendirilmesi önerilmektedir. Birol L. , Hemşirelik Süreci, İzmir, 2009
HEMŞİRELİK BAKIM KAVRAMI ØRoper ve arkadaşlarının modelini diğerlerinden ayıran en önemli özellik, hemşirelik bakımının belirlenmesi, uygulanması ve değerlendirmesinde, 12 yaşam aktivitesini kullanmayı önermeleri, bakımın daha sistematik olarak ele alınmasının sağlanması yönünden önemlidir. ØAyrıca hemşirenin bakım rolünün, her bir yaşam aktivitesinde meydana gelen değişimi değerlendirmek, ona göre her bir aktiviteye özel uygulama yapmak gibi daha profesyonel bir eyleme dönüştürüldüğü görülmektedir. Birol L. , Hemşirelik Süreci, İzmir, 2009
HEMŞİRELİK BAKIM KAVRAMI Roper ve arkadaşları GYA kapsamında 12 yaşamsal aktivite ■ Güvenli bir çevrenin sağlanması ve sürdürülmesi ■ İletişim ■ Solunum ■ Yeme ve içme ■ Boşaltım ■ Kişisel temizlik ve giyim ■ Beden ısısının kontrolü ■ Hareket ■ Çalışma ve eğlenme ■ Cinsel yaşam ■ Uyku ■ Ölüm
HEMŞİRELİK BAKIM KAVRAMI • Madeleine Leininger 1980 yılında “Bakım: Hemşirelik ve Sağlık Bakım Hizmetlerinin Odak Noktası” ve 1981 yılında “Bakım Olgusu, Önemi, Araştırma, Sorular ve Kuramsal Görüşler” adlı eserlerini yayınlamıştır. Leininger eserlerinde bakımı, hemşireliğin bilgi ve uygulamalarının merkezi olduğunu vurgular. Birol L. , Hemşirelik Süreci, İzmir, 2009
HEMŞİRELİK BAKIM KAVRAMI Ø Leininger hemşirelik bakımını, bakımdan ayırmıştır. Bakımı, gereksinimi olan bireyin ya da grubun belirlenen gereksinimlerinin karşılanmasına yönelik desteklenmesi ve yardım edilmesi biçiminde tanımlamıştır. • Leininger’e göre profesyonel bakım, şevkat, ilgi, sevgi, empati, rahatlatma, besleme, koruyucu olma, gözlem yapma, paylaşma, yardım etme, teşvik etme, güven verme, stresi azaltma gibi davranışları kapsamaktadır (Akt. Birol, 2009)
HEMŞİRELİK BAKIM KAVRAMI ØLeininger, “Açık Sistem Modeli‟ni ortaya koymuştur. Bu modelde hasta merkezli çalışma ve bakımda “seçicilik” özelliği getirilmiştir. ØSeçicilikte bireyler sağlık kurumlarını kendileri seçerler. Sağlık çalışanları, hastanın gereksinimlerini belirlerler ancak bakımın kararını hastanın kendisinin vermesi beklenir. Bu modelde, hastanın özerkliği ve disiplinlerarası işbirliği ön plana çıkmaktadır. Model, diğerlerine göre hastayı daha çok edilgen boyuttan etken boyuta dönüştürmesi yönünden önemlidir. Burada sağlık sistemi ve çalışanları aracı durumdadır Birol L. , Hemşirelik Süreci, İzmir, 2009
HEMŞİRELİK BAKIM KAVRAMI Aydın M. , Bir Üniversite Hastanesindeki Hastaların Hemşirelik Bakımını Algılayışları, T. C. Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Erzurum, 2014
Hemşirelik bakımının özellikleri • Roach hemşirelik bakımın farklı yönlerini ve karakteristik özelliklerini beş C maddesi altında toplamıştır. Bu özelliklerin her biri İngilizce’de “C” harfi ile başlamaktadır (Akt. Tschudin, 2003)
1. Şefkat, merhamet (Compassion): Acı çeken bireylerin durumlarını anlamayı yani empati kurabilmeyi sağlar. 2. Yeterlilik (Competence): Bilgi, beceri, karar verme, güç, deneyim ve motivasyonu gerektiren profesyonel sorumluluklardan birisidir. 3. Güven (Confidence): Bakımın temeli güven ilişkisine dayanmaktadır. 4. Vicdan (Conscience): Profesyonel bakım, olgunluğa ulaşmış bir vicdanın yansımasıdır. 5. Sözleşme (Commitment): Profesyonel bakım, bakım sunan kişiler tarafından bakım alanlara verilen bir söz, bir sorumluluk sürecidir.
Roach’un belirttiği bu özelliklerin, bakımın hem duygusal ve vicdani yönünü yani ahlaki değerini hem de profesyonellik boyutunu vurguladığı görülmektedir
Cortis ve Kendrick(2003) hemşirelik bakımının karakteristik özellikleri 5 madde altında toplamaktadır: 1. Bakım, kapsayıcı ve evrensel bir insani özelliktir. 2. Bakım birine bir etki yapma, dokunmadır. şefkat gösterme veya bakım alana empati yapmak olarak da tanımlanmıştır. Bu duygular hemşireyi diğer kişilere bakmaya yönelten temel güdüleyicidir. 3. Bakım karşılıklı düşünce alışverişlerinin yapıldığı kişilerarası bir ilişkidir. 4. Bakım bir terapötik yöntemdir. 5. Bakım ahlaki bir zorunluluk ve aynı zamanda hemşireliğin temel bir erdemidir.
Sara Fry ise bakımı, etik bir değer çerçevesinde dört başlık altında ele almaktadır (Akt. Wal, 2005); 1. Hemşirelerin ve diğer sağlık profesyonellerinin eylemlerine rehberlik eden etik bir değerdir. 2. Birçok durum ve kültüre göre olumlu evrensel bir tutumdur. 3. İnsan davranışının üstün bir özelliğidir. 4. Başkalarına saygı duymak, onlarla ilgilenmektir.
• Fry’ a göre hasta bakımı yapmak, insanın onurunu korumak ve sağlığını yükseltmek yükümlülüğü anlamına gelmektedir. Bu bağlamda hemşirelik bakımı, bir tür ahlaki yükümlülüktür. Fry, hemşirelik bakımının hemşirenin benimsemesi gereken merhamet, dürüstlük, vefalılık, yetkinlik gibi ahlaki değerlerin yanı sıra bilimsel bilgiye dayalı bir eylem yönünün olduğunu dile getirmektedir (Fry, 2000)
• Wal (2005) Sağlık Bakımında Etik (Ethics in Health Care) adlı kitabında, hemşirelik bakımının etik bir değer olmasının yanı sıra, mesleki bir eylem ve bir yöntem olması yönünü altı başlıkta değerlendirmiştir: 1. Bakım, sadece bir geniş zaman fiili değil, etik, ahlak, inançlar ve ilkeler boyutu olan bir kavram, bir terimdir. 2. Bilgi, beceri, deneyim ve değerlere dayanarak kültürel duruma göre iyiyi ve doğruyu yapmadır. 3. Etik bir davranıştır. 4. Bir bilim ve tekniktir. 5. Mesleki yaşamda memnuniyeti artırıcı bir etkendir. 6. Tedaviye eşlik etmek ve iyileşmeyi hızlandırmaktır.
SONUÇ OLARAK • Hemşirelerin, belirtilen nitelikleri taşımaları, mesleki etik ilkeleri benimsemelerini mesleki bilgi ve beceriye sahip olmalarını, bilimsel ve tıbbi gelişimleri takip etmelerini, değişime açık olmalarını ve sorumluluk üstlenebilmelerini gerektirmektedir.
• Hemşirenin, bakım verirken yalnızca bir işi yapmış olmak için değil, gerçekten yaptığı eylemle sorumluluğunu aldığı bireye yardım ettiğine inanarak eylemde bulunması gerekmektedir. • Yani hemşire verdiği bakımın hedefine ulaşabilmesi için mesleki eylemini isteyerek yapmalıdır. • Profesyonel bakım verme rolünü benimsemiş olan hemşirelerin, bakıma gereken önemi verdikleri ve bakımın sorumluluğunu üstlendikleri sürece mesleklerinde olumlu yönde gelişme olacağı düşünülmektedir
KAYNAKÇA Ø Özmen S. , Multiple Sklerozlu Hastalara Bakım Verenlerin Bakım Yükleri ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi, T. C. Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Erzurum, 2015 Ø Aydın M. , Bir Üniversite Hastanesindeki Hastaların Hemşirelik Bakımını Algılayışları, T. C. Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Erzurum, 2014 Ø Cortis, JD. Kendrick, K. Nursing ethics, caring and culture. Nursing Ethics, 2003 Ø Dinç L. , Bakım Kavramı ve Ahlaki Boyutu, Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi, Ankara, 2010 Ø Şahin N. Bayram G. , Avcı D. , Kültürlere Duyarlı Yaklaşım: Transkültürel Hemşirelik, Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, İstanbul, 2009 Ø Tortumluoğlu G. , Transkültürel hemşirelik ve kültürel bakım modeli örnekleri, C. Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2004 Ø Altıok H. , Şengün F. , Üstün B. , Bakım: Kavram Analizi, Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 2014 Ø Özkan-Arslan İ. , Okumuş H. , Bakım ve İyileşmenin Kesiştiği Bir Model: Watson’ın İnsan Bakım Modeli, HEMAR-G(hemşirelikte araştırma ve geliştirme dergisi)Dergisi, 2012 Ø Acaroğlu R. , Atalay M. 1. Temel Hemşirelik Bakım Kongresi 2011 Ø Taylan S. , Özerklik ilkesi çerçevesinde hemşirenin bağımsız rolleri, T. C. Çukurova Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Adana, 2009
Ø Alçelik A, Deniz F, Yeşildal N, Mayda AS, Şerifi AB. ABÜ Tıp Fak. Hastanesinde Görev Yapan Hemşirelerin Sağlık Sorunları ve Yaşam Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 2005 Ø Baykara Z. , Hemşirelik bakımında hemşirenin mesleki özerkliğinin değerlendirilmesi: niteliksel bir çalışma, Türkiye Cumhuriyeti Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2010 Ø BİROL, L. (2009 a). Hemşirelik Süreci. Hemşirelik Bakımında Sistematik Yaklaşım. 9. Baskı. İzmir. Etki Matbaacılık Yayıncılık. Ltd. Şti. Bölüm 1 Ø TSCHUDIN, V. (2003). Ethics in Nursing the Caring Relationship. 3 rd Ed. USA. Elsevier Limited. Ø Hemşirelik Esasları T. C. Anadolu Üniversitesi Yayınları
BAKIM HEMŞİRELİKTİR ve HEMŞİRELİK BAKIMDIR. ” Leninger TEŞEKKÜR EDERİM
- Slides: 104