Poradnik logopedyczny dla Rodzicw Przyczyny i skutki wad

Poradnik logopedyczny dla Rodziców • Przyczyny i skutki wad mowy

Mowa • Mowa jest zjawiskiem niezwykle bogatym i złożonym. • Mowa odgrywa olbrzymią rolę w życiu społecznym człowieka. Kontakt z innymi ludźmi jest możliwy dzięki temu, że mówimy i rozumiemy komunikaty innych. • Porozumiewanie się ludzi jest możliwe poprzez to, że znamy język (kod), którym jest systemem wyrazów i reguł gramatycznych. (I. Styczek). • Prawidłowy rozwój mowy jest podstawą do kształtowania się i rozwoju osobowości człowieka. Człowiek przez to, że rozumie - poznaje otaczający go świat, umiejętność mówienia pozwala mu wyrażać swoje spostrzeżenia, uczucia, pragnienia oraz przeżycia.

Mowa • Niezwykle istotną rolę w rozwoju i kształtowaniu mowy odgrywa wczesny okres życia. Przyjmuje się, że rozwój mowy kończy się około 7 roku życia, ale proces rozwoju funkcji komunikacyjnej języka nadal trwa i kształtuje się przez wiele lat.

Etapy rozwoju mowy • Okres melodii – 0 – 1 rok życia • Okres wyrazu – 1 -2 • Okres zdania – 2 -3 • Okres swoistej mowy dziecięcej – 3 -7

Okres melodii /0 -1/ • • Jest to tak zwany okres przygotowawczy; W 2 - 3 miesiącu niemowlę zaczyna wydawać różne dźwięki / głużenie albo gruchanie/ - to nieświadome ćwiczenie narządów mowy; W drugiej połowie pierwszego roku obserwuje się gaworzenie – jest to zamierzone powtarzanie dźwięków; Z końcem pierwszego roku dziecko już dużo rozumie, spełnia proste polecenia, najczęściej mówi proste wyrazy: mama, tata, baba.

Okres wyrazu / 1 -2/ • Dziecko używa już wszystkich samogłosek / oprócz nosowych/; • Ze spółgłosek wymawia: p, b, m, t, d, k, ś czasem ć; • Upraszcza grupy spółgłoskowe; • Często wymawia tylko pierwsze sylaby lub końcówki wyrazów.

Okres zdania /2 -3/ • W tym okresie mowa ulega dalszemu doskonaleniu; • Dziecko wymawia już głoski: p, b, m, w, f, ś, ź, ć, dź, ń, k, g, ch, t, d, n, s, z, c, czasami nawet sz, ż, cz, dź, oraz l; • Dziecko już wie, jak dana głoska powinna brzmieć, ale jeszcze może nie umieć jej wymówić; • Dziecko układa proste zdania, opowiada. Kuba

Okres swoistej mowy dziecięcej /3 -7/ • • • Dziecko 4 – 5 letnie potrafi już porozumiewać się z dorosłymi, choć jego mowa nie jest jeszcze ukształtowana; Dziecko może skracać wyrazy, przestawiać głoski, upraszczać niektóre grupy spółgłoskowe, posługuje się często neologizmami; Około 5 r. ż. powinny pojawić się najtrudniejsze głoski szeregu / sz, ż, cz, dż/ oraz głoska /r/.

Co to jest wada wymowy? • • • Gdy wymowa odbiega od normy ogólnie przyjętej w danym języku, począwszy od drobnych nieprawidłowości w realizacji poszczególnych głosek, aż po ciężkie wady utrudniające kontakt z otoczeniem; Odchylenia od norm mogą dotyczyć: a) zasobu słownictwa, b) umiejętności posługiwania się formami gramatycznymi, c) realizacji głosek lub ich odbioru. O wadach wymowy mówimy najczęściej w znaczeniu nieprawidłowego wymawiania głosek, wyrazów; wada mowy jest pojęciem szerszym, obejmuje nieprawidłowości w rozumieniu, odbiorze, przetwarzaniu informacji.

Wady wymowy • Największą grupę wad wymowy na etapie nauczania początkowego stanowią wady artykulacyjne, zwane dyslalią. • Dyslalia jest nieprawidłowością w wymawianiu jednej, wielu, a czasem nawet wszystkich głosek. Wymowa jest wtedy niewyraźna, mało zrozumiała, aż do bełkotu. • Najogólniej dyslalia obejmuje: a) mogilalię – opuszczanie dźwięku, np. krowa to kowa, b) paralalię – zamienianie głosek, np. szalik to salik, c) dyslalię właściwą – zniekształcanie głosek / np. głoska s wymawiana międzyzębowo, głoska r wymawiana języczkowo/.

Dyslalia Ze względu na nazwę głosek nieprawidłowo artykułowanych dyslalię dzieli się na: • • Sygmatyzm / seplenienie/ - nieprawidłowa wymowa głosek trzech szeregów / ś, ź, ć, dź/, /s, z, c, dz/, /sz, ż, cz, dż/; Rotacyzm / reranie/ - nieprawidłowa realizacja głoski /r/; Kappacyzm i gammacyzm – nieprawidłowa wymowa głosek /k, g/; Mowa bezdźwięczna – wymawianie głosek dźwięcznych bezdźwięcznie, tzn. bez drgań wiązadeł głosowych; Rynolalia / nosowanie/ - głoski nosowe są wymawiane jako głoski ustne i odwrotnie; Dyslalia całkowita – wszystkie głoski są błędnie realizowane, mowa jest wówczas zupełnie niezrozumiała; Opóźnienie rozwoju mowy – dziecko mówi mało, ma ubogi słownik, nie rozumie wielu pojęć, jest nieśmiałe, zahamowane.

Jąkanie • • • Jąkanie to inaczej niepłynność mowy; Niepłynność powstaje często w wieku przedszkolnym i wtórnie w wieku dojrzewania, jest najczęściej symptomem zaburzeń emocjonalnych; Jąkanie polega na zaburzeniu koordynacji narządów: oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego. Obserwuje się wzmożone napięcie mięśni związanych z mową, np. wiązadła głosowe zaciskają się, zachodzą na siebie, głos wydobywa się z trudem; Objawy jąkania: o o o powtarzanie głosek, sylab, słów, np. m-m-mama, ma-ma-mama, mama; przeciąganie głosek, np. mmmmmmama; blokowanie, np. m…. ama; pauzy / momenty ciszy/; napięcia, skurcze, bloki aparatu mowy; współruchy; mowa jest bez melodii, monotonna. •

Co powoduje wady wymowy? • Przyczyną wad wymowy są najczęściej nieprawidłowości w budowie i funkcjonowaniu narządów artykulacyjnych lub zaburzenia słuchu fonemowego. § Przyczyn wad mowy (wymowy) jest wiele, można je podzielić na dwie grupy: Ø wewnątrzpochodne / tkwiące w dziecku/; Ø zewnątrzpochodne / tkwiące w rodzinie, środowisku/.

Przyczyny wewnątrzpochodne • • • niska sprawność ruchowa aparatu mowy / języka, warg, podniebienia miękkiego/; wady zgryzu, anomalnie zębowe; upośledzenie słuchu fizjologicznego /niedosłuch/; nieprawidłowa budowa aparatu mowy – rozszczepy warg, podniebienia, zbyt duży lub mały język, skrócone wędzidełko podjęzykowe; przerost trzeciego migdałka; zaburzenia słuchu fonemowego.

Przyczyny zewnątrzpochodne • • mówienie do dziecka językiem nianiek / spieszczenia/; nadmierny rygoryzm lub liberalizm w stosunku do mowy dziecka; ograniczony kontakt z rodzicami; zaniedbania zdrowotne matki w czasie ciąży / niedożywienie, używki/; nieprawidłowe wzorce wymowy; niewłaściwa atmosfera rodzinna; brak stymulacji i okazji do rozwijania mowy – rozmowy, czytanie książek, wspólne oglądanie ilustracji, gry językowe, nauka piosenek, wierszyków, itp.

Inne przyczyny wad mowy • • urazy okołoporodowe – w wyniku trudnych, skomplikowanych porodów, prowadzące do niedotlenienia dziecka, urazów mózgu, porażeń, vacum; urazy głowy, silne uderzenia, upadki – małego dziecka nie wolno energicznie podrzucać do góry; częste lub przewlekłe choroby krtani, gardła, nosa, uszu, alergie; nieprawidłowe nawyki karmienia – zbyt długie karmienie z butelki ze smoczkiem / prawidłowo do 1. roku życia/; nieprawidłowe nawyki oddychania – oddychanie ustami. schorzenia neurologiczne / częste bóle i zwroty głowy, nieprawidłowości napięcia mięśniowego – zbyt wiotkie lub zbyt napięte mięśnie, porażenia, udary mózgu, itp. /; Opóźniony rozwój ruchowy dziecka.

Skutki wad mowy • Wady wymowy powodują negatywne skutki w sferach: osobistej, społecznej, emocjonalnej. • Najczęściej są to: Ø trudności w osiąganiu sukcesów szkolnych; Ø kłopoty w nauce czytania i pisania – agramatyzmy, liczne błędy w zapisywaniu wyrazów, w budowaniu zdań, kłopoty z łączeniem liter i głosek w wyrazy, kłopoty z przejściem od głoskowania do czytania sylabami i wyrazami, opuszczanie, przestawianie dodawanie różnych głosek, kłopoty w pisaniu dwuznaków, spółgłosek miękkich, głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych; Ø osłabienie wydolności umysłowej dziecka wpływa ujemnie na jego stosunek do nauki, szkoły, kolegów;

Skutki wad mowy Ø zaburzenia osobowości – poczucie niższej wartości, osamotnienia, stany lękowe ( logofobia – lęk przed wypowiadaniem się), nerwowość, unikanie kontaktów z rówieśnikami, gośćmi, innymi ludźmi; Ø narażenie na odrzucanie, dokuczanie, żarty ze strony rówieśników; Ø niemożliwość podjęcia pracy w niektórych zawodach / aktor, spiker, dziennikarz, nauczyciel/.

JAK MOŻEMY WSPIERAĆ ROZWÓJ MOWY DZIECKA?

LOGOPEDA PEDIATRA POPRAWNY ROZWÓJ = POPRAWNA MOWA LARYNGOLOG ORTODONTA

JAKOŚĆ ŻYCIA CHOREGO DZIECKA GOTOWOŚĆ DO NAŚLADOWANIA MOWY DOROSŁYCH a, e, m, b, t, d, n, j, i Niedosłuch KOJARZENIE DŹWIĘKÓW Z PRZEDMIOTEM GŁUŻENIE Leki p/histaminowe Kacper - 4 miesiące okres melodii do 1 r. ż Choroba alergiczna REAKCJA NA MOWĘ OTOCZENIA GAWORZENIE

JAKOŚĆ ŻYCIA CHOREGO DZIECKA MOWA NARZĘDZIEM POZNAWANIA ŚWIATA a, o, e, u, i, y, p, b, pi, m, t, d, n, ń, ś, k, ki, j 300/400 słów SAMOGŁOSKI, SPÓŁGŁOSKI Niedosłuch Leki p/histaminowe WYRAZY DWUSYLABOWE Kacper – 1, 5 roku ZAMIANA GŁOSEK TRUDNIEJSZYCH NA ŁATWIEJSZE ONOMATOPEJE Choroba alergiczna okres wyrazu 1 -2 r. ż UPRASZCZANIE WYRAZÓW

JAKOŚĆ ŻYCIA CHOREGO DZIECKA a, o, e, u, i, y, ą, ę, p, b, pi, bi, m, mi, f, w, fi, wi, ś, ź, ć, dź, ń, k, g, ki, gi, ch, t, d, n, l, li, j, sporadycznie: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż Niedosłuch WSZYSTKIE SAMOGŁOSKI I SPÓŁGŁOSKI Leki p/histaminowe Kacper - 2 lata i 4 m-ce 1000 SŁÓW okres zdania 2 -3 r. ż Choroba alergiczna PROSTE ZDANIA, REGUŁY GRAMATYCZNE

JAKOŚĆ ŻYCIA CHOREGO DZIECKA MOWA NARZĘDZIEM POZNAWANIA ŚWIATA, SZKOŁY s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, r Niedosłuch Leki p/histaminowe Kacper – 7 lat NOWE ZNAJOMOŚCI DOSKONALENIE MOWY okres wyrazu 3 -7 r. ż Choroba alergiczna NEOLOGIZMY

JAKOŚĆ ŻYCIA CHOREGO DZIECKA SPORT, HOBBY MATURA, EGZMAINY Niedosłuch Leki p/histaminowe Kacper - 19 LAT PRESJA RODZICÓW DZIEWCZYNA Choroba alergiczna

ZADBAJMY O…

ODDYCHANIE

s, z, c, dz infekcje powiększone migdały oddychanie nieprawidłowe przez usta – język leży na dnie jamy ustnej alergia Gałkowski T. Jastrzębowska G. , Logopedia-pytania i odpowiedzi, Opole 2003 ś , ź, ć, dź sz, ż, cz, dż l, r

Rachelefsky GS. Ann Allergy Asthma Immunol 1999; 82: 296 -305 Lai L, Casale TB, Stokes J. Immunology nad Alergy Clinics of North America 2005; 283 -299, Long AA. Clin Ther 2007; 29: 342 -351. Sundberg R et al. J Adolesc Health 2007; 40: 581 -583

WPŁYW ANN NA PROCES UCZENIA SIĘ ANN zaburzony sen Obniżona jakość życia dzieci i ich opiekunów Obniżona zdolność uczenia się Zmęczenie fizyczne i psychiczne Upośledzona koncentracja, słabsza wydolność psychiczna w szkole Craig TJ et al. J Allergy Clin Immunol 2004; 114: suppl 5, S 139 -S 145 Hill Cm et al. Pediatrics. 2006 Oct, 118 (4): e 1110 -8 Zwiększony przepływ mózgowy krwi w nocy Zaburzenia funkcji neuropsychicznych

Właściwy lek na alergię?

…ABY DZIECKO NIE BAŁO SIĘ SZKOŁY

SENNOŚĆ ZABURZENIA PAMIĘCI I UWAGI ZABURZENIA KONCENTRACJI SEDACJA OBNIŻONA ZDOLNOŚĆ NAUKI OPÓŹNIONY CZAS REAKCJI

SŁUCH Problemy ze słuchem = problemy z nauką w szkole

Z JAKIMI PROBLEMAMI BORYKA SIĘ DZIECKO?

nie rozróżnia paronimów problem z wyróżnieniem sylab sz -ż wiesza-wieża problem z wyróżnieniem głosek problem ze scaleniem sylab problem ze scaleniem głosek

-WCZEŚNIE ZREZYGNUJMY Z KARMIENIA Z BUTELKI ZE SMOCZKIEM, -NIE NAŚLADUJMY MOWY DZIECKA, -MÓWMY JĘZYKIEM DOROSŁYCH, -WZBOGACAJMY ZASÓB SŁOWNIKOWY DZIECKA

Jakie są ćwiczenia , które powinny wykonywać dzieci?

Ćwiczenia usprawniające narządy mowy

1. Ćwiczenia usprawniające narządy mowy ü wypychanie językiem policzków na zmianę ü kierowanie języka do górnego i dolnego dziąsła ü „liczenie” ząbków językiem- dotykanie każdego ü parskanie, cmokanie, mlaskanie ü kierowanie języka do nosa, brody, ucha prawego i lewego Balejko A. , Jak pokonać trudności w mówieniu czytaniu i pisaniu, Białystok 2003. Malkiewicz M. , Jarmark logopedyczny, Gdańsk 20 07.

Ćwiczenia oddechowe

2. Ćwiczenia oddechowe üwdech nosem i wydech ustami üdmuchanie na płomień świecy üchuchanie na „zamarznięte ręce” i „gorącą zupę” üpuszczanie baniek mydlanych üdmuchanie do naczynia z woda przez rurkę Balejko A. , Jak pokonać trudności w mówieniu czytaniu i pisaniu, Białystok 2003. Malkiewicz M. , Jarmark logopedyczny, Gdańsk 20 07.

Ćwiczenia słuchowe Wsłuchanie się w ciszę wyłapywanie dźwięków z otoczenia, np. kapanie wody Wyróżnianie wyrazów w zadaniu, np. „Tata ma wąsy” Zabawa w kończenie słów – podajemy pierwszą sylabę, np. ko- i eksponujemy obrazek „korale”, dziecko dopowiada brakującą część wyrazu Balejko A. , Jak pokonać trudności w mówieniu czytaniu i pisaniu, Białystok 2003. Malkiewicz M. , Jarmark logopedyczny, Gdańsk 20 07.

Sygnały ostrzegawcze dla rodziców i personelu medycznego Opóźniona wymowa i wady wymowy Brak koordynacji ruchowej Dzieci nie słyszą co się do nich mówi Niespokojne, nadruchliwe, chaotyczne Lękliwe, wycofane, mało aktywne

Jest tu podobno 11 twarzy. Zwykli ludzie widzą 4 – 6. Spostrzegawczy widzą 8 – 9. Bardzo spostrzegawczy widzą 10, - lepsi wszystkie 11. Schizofrenicy paranoidalni widzą 12 i więcej twarzy. A ile twarzy widzisz Ty?