Depresja u dzieci i modziey Przyczyny objawy skutki

Depresja u dzieci i młodzieży. Przyczyny, objawy, skutki dr Aleksandra Piotrowska Uniwersytet Warszawski 1

Początki badań nad depresją dzieci: 1946 r. – Spitz opisał zespół depresji dziecięcej (podobny do depresji dorosłych), obejmujący: • Spowolniony rozwój • Smutek, płacz • Ograniczenie ruchów, bezruch • Apatię 2

Epidemiologia : • Duża (rosnąca) częstość występowania – zmaga się z nią ok. 3 - 4% populacji (ale ok. 50% nie trafi nigdy do lekarza) • Epizody depresji występują częściej u osób z wyższym wykształceniem i mieszkańców miast • Częstsze występowanie zaburzeń depresyjnych u młodzieży (2 -15%) niż u dzieci przed okresem dorastania (0, 2 -2% - ale ryzyko zaniżenia liczby) 3

Epidemiologia – c. d. : • U dzieci przedszkolnych (powyżej 2 r. ż. ) stwierdzana jest u 1% populacji • Wśród dzieci w wieku 6 – 12 lat dotyka 2% osób • W okresie dzieciństwa występuje nieco częściej u chłopców, ale w okresie adolescencji u dziewcząt (nawet dwukrotnie częściej). • Co piąty 18 -latek przeszedł przynajmniej jeden epizod depresji 4

Diagnozowanie epizodu depresji (wg. ICD 10): • Objawy podstawowe: 1. Obniżony nastrój 2. Utrata zainteresowań i zdolności radowania się 3. Zmniejszenie energii, wzmożona męczliwość, zmniejszona aktywność • Objawy dodatkowe: 1. Osłabienie koncentracji i uwagi 2. Niska samoocena i mała wiara w siebie 3. Poczucie winy i małej wartości 5

Diagnozowanie – c. d. : 4. Pesymistyczne, czarne widzenie przyszłości 5. Myśli i czyny samobójcze 6. Zaburzenia snu 7. Zmniejszony apetyt Epizod depresji stwierdza się przy wystąpieniu: - co najmniej 2 objawów podstawowych - co najmniej 2 objawów dodatkowych - utrzymywania się objawów co najmniej 2 tyg. (przy dużym nasileniu i narastaniu – krócej) 6

Obraz depresji dzieci i młodzieży: • Brak różnic w stosunku do depresji dorosłych (spełnia kryteria diagnost. DSM-IV i ICD-10) • Wyjątek to często stwierdzana drażliwość jako objaw podstawowy zamiast obniżenia nastroju • Stwierdzane są zaburzenia afektywne, zaburzenia zachowania i emocji, zaburzenia somatogenne albo posttraumatyczne • Forma - pojedynczy epizod dużej depresji lub charakter przewlekły, nawracający; dystymia 7

Dystymia a depresja: • Dystymia tzw. depresja nerwicowa, typ depresji charakteryzujący się przewlekłym (min. rok) obniżeniem nastroju, łagodniejszym niż w depresji endogennej • Zazwyczaj jest nierozpoznawana i nieleczona, traktowana jako cecha osobowości • Głównym objawem dystymii u dzieci i młodzieży może być nie smutek, a poirytowanie i niechęć do działania 8

Przejawy depresji u dzieci: • Nastrój często drażliwy (a nie depresyjny), łatwe wpadanie w złość, demonstrowanie wrogości wobec otoczenia, niechęć kontaktu • Anhedonia, zanik odczuwania radości • Skargi na mało sprecyzowane dolegliwości fizyczne, somatyczne • Poczucie zniechęcenia, zanik podejmowania dotychczasowych aktywności, zabaw, hobby 9

Nietypowe przejawy depresji u dzieci: • Zachowania agresywne, destrukcyjne, autodestrukcyjne (np. samookaleczenia) • Cofanie się w rozwoju (pogorszenie mowy, nawrót moczenia się) • Silne objawy somatyczne (np. zmniejszenie apetytu, bóle brzucha, duszności) • Zaburzenia koncentracji uwagi, trudności z zapamiętywaniem – pogorszenie w nauce • Częste błędne diagnozy (ADHD? ) 10

Przejawy depresji u młodzieży: • Zmiana nastroju – smutek, rozdrażnienie, lęk • Odmowa podejmowania codziennych czynności • Depresyjne myślenie („życie nie jest wiele warte”), pesymizm, niska samoocena • Zniekształcone reprezentacje myślowe • Poczucie bycia niepotrzebnym, bezużytecznym, myśli samobójcze • Nadmierna reakcja na krytykę (rozpacz lub silna 11 złość)

Przejawy depresji u młodzieży - c. d: • Wyraźna zmiana zachowania (a nie reakcje somatyczne – jak u dzieci) • Charakterystyczna triada poznawcza (wg. Aarona Becka): – Negatywne myśli dotyczące otoczenia („wszystko jest bez sensu”) – Pesymizm dotyczący przyszłości („nie mam żadnych szans na ułożenie sobie życia”) – Niekorzystny obraz siebie („jestem do niczego”) 12

Anhedonia jako ważny przejaw depresji u młodzieży: • Istota anhedonii – brak lub utrata zdolności do przeżywania przyjemności i radości • Brak odczuwania radości z tego, co do tej pory było jej źródłem (hobby, spotkania z kolegami) • Brak spontaniczności w wyrażaniu emocji – radości czy złości • Przygaszone, „zszarzałe” stany emocjonalne (nawet złość i gniew) 13

Przejawy atypowe: • Hipersomnia - występowanie senności mimo przespania nocy, przedłużanie się snu – lub trudności z zasypianiem, wybudzanie się nocą • Nadmierny apetyt, wzrost masy ciała • Kłopoty z koncentracją i zapamiętywaniem • Pobudzenie psychomotoryczne • Działania autoagresywne (samookaleczenia) • Nadmierne podejmowanie pewnych czynności (gry komputerowe, oglądanie telewizji) 14

Przyczyny depresji dzieci i młodzieży: • Rozwój depresji to wynik współdziałania wielu czynników biologicznych, psychologicznych, społecznych i środowiskowych • Znaczenie mają wchodzące ze sobą w liczne interakcje: – czynniki predysponujące, – wyzwalające – podtrzymujące 15

Czynniki predysponujące: • Osobiste – Podatność genetyczna, zaburzenia nastroju występujące w rodzinie, przebyte we wczesnym dzieciństwie choroby – Indywidualne właściwości psychologiczne • Środowiskowe – Niekorzystny, pozabezpieczny styl przywiązania – Problemy w relacjach z rodzicami – Dezorganizacja życia rodzinnego – Niski status społeczny, złe warunki socjalne 16

Czynniki wyzwalające: • Aktualne krytyczne wydarzenia w życiu: – Utrata osoby znaczącej – Trudności w kontaktach z rodzicami, rówieśnikami – Nadużywanie substancji psychoaktywnych – Zmiana środowiska – Niepowodzenia szkolne, brak wsparcia szkoły – Doświadczanie przemocy w domu czy w szkole • Blokowanie przez rodziców procesu separacji i indywiduacji adolescenta 17

Czynniki podtrzymujące: Wymienione jako czynniki predysponujące i wyzwalające mają także znaczenie czynników podtrzymujących zaburzenie, bo: – nasilają – utrwalają objawy depresyjne u dzieci i młodzieży 18

Skutki depresji dzieci i młodzieży: • Negatywne konsekwencje dla dalszego rozwoju dziecka, dla funkcjonowania rodzinnego, społecznego i szkolnego (słabe wyniki w nauce – konflikty w rodzicami – niska samoocena kłopoty w relacjach rówieśniczych itp. ) • Zwiększone ryzyko samobójstwa, uzależnień, problemów ze zdrowiem • Gorsze funkcjonowanie w wieku dojrzałym (w pracy, trwałe trudności interpersonalne) 19

Metody leczenia: • Oddziaływania niefarmakologiczne: – Psychoedukacja dziecka i jego opiekunów – Psychoterapia • Indywidualna • Grupowa • Rodzinna • Farmakoterapia (gdy objawy są bardzo nasilone, a sama psychoterapia nie skutkuje) 20