Periodizacija djeijeg razvoja Dr sci med uranoviMilii Jadranka

Periodizacija dječijeg razvoja Dr sci med Đuranović-Miličić Jadranka

Neuromotorni razvoj • Razvoj deteta rezultira kvalitativnim promenama psihosomatskog statusa, a zasniva se na sazrevanju nervnog sistema, što detetu omogućava prelaz na viši nivo funkcionisanja • Proces sazrevanja je nasleđen i detetu je moguće pomoći da brže usvaja određene oblike aktivnosti i iskustvima iz okoline • Neuromotorni razvoj čine 4 komponente: gruba motorika, fina motorika, socijalno-adaptacione veštine i govor

Neuromotorni razvoj • U ranom detinjstvu se razvija gruba motorika, dok se fina razvija od treće godine pa nadalje • U ranim fazama motoričkog razvoja mišićnu strukturu čine spora aerobna mišićna vlakna, uključena u rad sporih, velikih motoričkih jedinica s većim brojem inervacija što detetu omogućava izvođenje grubih i manje preciznih pokreta • Fina korekcija pokreta se provodi brzim mišićnim jedinicama • U daljoj fazi razvoja mišićna vlakna se dele na spora, brza anaerobna i brza mješovita mišićna vlakna • Najbrži razvoj tako klasificiranih mišićnih vlakana, tj. Diferencija mišića se događa u trećoj godini života i traje sve do kraja puberteta

Neuromotorni razvoj • Razvoj se odvija u korelaciji sa povećanjem funkcije pojedinih centara nervnog sistema i mehanizama koji kordiniraju i nadziru rad perifernog nervnog sistema • Kontrola perifernog nervnog sistema rezultat je procesa učenja, što je u korelaciji sa detetovom osetljivošću i spremnošću da uči, kao i sa stadijumom razvoja celokupnog organizma • U ranom djetinjstvu dete je vrlo osetljivo na podražaje iz okoline. Uticaj motoričkih aktivnosti na njegov ukupan razvoj najvažniji je u toj dobi ( do 5 godina) nakon čega postepeno opada

Neuromotorni razvoj • Motorna aktivnost je izuzetno važna za malo dete zato što integrira sva područja izražavanja: motorno, kognitvno( učenje putem opažanja i razumijevanje spoljašnjeg svijeta-mišljenje, rasuđivanje), , konativna funkcija se pokreće kada je potrebna hrabrost i motivacija), emocionalno i socijalno područje • Sva ta područja igraju važnu ulogu u samom procesu učenja i u oblikovanju celokupne detetove ličnosti • Neuromotorni razvoj se prati kroz razvojne periode deteta i ne može se preskakati iz jednog perioda u drugi izostavljajući prethodni • Deca prelaze gotovo neprimetno iz jednog u drugi razvojni period, zavisno od nasleđa sredine i svesne aktivnosti

Neuromotorni razvoj • Pojedini periodi razvoja se razlikuje međusobno nakon prve godine života • Pojedini autori djetinjstvo dele na rano, srednje i kasno, a drugi smatraju da je ta podela nesigurna • Nema jasnih granica među razvojnim fazama tj. nema brzih i jasno vidljivih prelaza iz faze u fazu • Za pojedine faze nema odgovarajućih naziva u našem jeziku • Među decom postoje individualne razlike u razvoju

Neuromotorni razvoj u ranom detinjstvu • U najranijem životnom dobu pokret je odraz stanja i ponašanja deteta • Kod novorođenčeta motorni obrasci su refleksne prirode • U doba odojčeta, preko obrazaca posturalne kontrole, razvijaju se obrasci voljnih pokreta, a kasnije, preko brojnih neuronskih veza, formiraju se sekundarno automatizovani, koordinisani voljni pokreti • Motorni razvoj zdravog novorođenčeta, odojčeta i malog deteta odvija se potpuno spontano, prema prirodnim zakonitostima i zavisi od anatomske i funkcionalne adekvatnosti CNS-a

Neuromotorni razvoj u ranom detinjstvu • Usvajanje glavnih motornih funkcija ( kontrola glave, bočni transferi u ležećem položaju, sedenje, stajanje, hod, puzanje, hvatanje) odvija se potpuno spontano. Sve motorne radnje dete nauči i savlada potpuno samo i zato nije potrebno dete učiti da sedi , stoji, hvata, hoda • Učenje deteta motornim radnjama predstavlja grubo, nepotrebno, nepoželjno uplitanje u spontani motorni razvoj kojim se ometa i usporava normalno usvajanje motornih funkcija • Pošto postoji veza između motornog i psihičkog razvoja i zove se psiho-motorni razvoj

Primitivni refleksi • Novorođenče je rođeno sa velikim brojem primitivnih refleksa koje izvodi instiktivno. Ovi se refleksi gube nakon 2 -6 meseci • Ukoliko se ne mogu izazvati, to je znak bolesti • Refleks hvatanja • Gornjih i donjih ekstremiteta (palmarni i plantarni) može se izazvati blagim pritiskom na dlan ili gornu trećinu stopala, pri čemu se dobija fleksija prstiju • Moroov refleks ili refleks obuhvatanja je nagla promena osovine tela u položaju na leđima što izaziva širenje ruku sa otvaranjem šaka i pokretom obuhvatanja, često praćen otvaranjem očiju i plačem

Primitivni refleksi • Moorov refleks se javlja kada se novorođenče uplaši zbog jakog zvuka ili naglog pokreta i tako se brani. Hvatajući zrak ispred sebe • Refleks traženja dojke se ispituje tako da se blago dotakne obraz ili ugao usnica pri čemu će automatski okrenuti glavu na tu stranu i hvatati bradavicu ( ili ) prst te početi sisati • Refleks automatskog hoda (step) refleks se ispituje tako da se novorođenče stavlja u vertikalnu suspenziju • Dodir stopala sa podlogom izaziva pokrete fleksije u koljenu tj. korak

Primitivni refleksi • Refleks žmirkanja se javlja svaki put kod izlaganja jakoj svjetlosti ili zvuku • Vestibularni oset je važan za održavanje položaja tela u prostoru te za horizontalno, vertikalno i rotatorno kretanje • Rotiranjem se izaziva nistagmus koji svedoči da semicirkularni kanali u unutrašnjem uhu šalju informacije u mozak o položaju tela i kretanju. On je važan za umirivanje novorođenčeta podizanjem u uspravni položaj i ljuljanje , što je tradicionalni način za smirivanje

Primitivni refleksi • Miris- novorođenče reaguje na prijatne i neprijatne mirise kao i odrasli. Okreće lice od neprijatnog mirisa a mimikom izražava nelagodu. U period od 6 -10 dana jasno razlikuje miris svoje majke od drugih osoba • Okus- razlikuje razne okuse i voli zaslađene tečnosti • Sluh –slušni neuralni put je funkcionalno aktivan, što dokazuje auditivni evocirani potencijal u moždanom stablu • Fetus sa 34 nedelje reaguje na auditivne stimulanse iz vanjske okoline. Ima viši prag slušnog podražaja nego odrasla osoba i bolje čuje visoke frekvencije • Čuje od momenta rođenja i sve zvukove, ali najviše reaguje na ljudski glas. Majčin glas deluje umirujuće

Primitivni refleksi • Vid- iako novorođenče stalno drži oči zatvorene u stanju je da vidi od momenta rođenja • Novorođenče je delimično dalekovido i lagano astigmatično. Najlakše vidi predmet postavljen na 20 -25 cm od nosa. To je udaljenost majčinog lica prilikom dojenja • Spavanje- u početku dugo spavaju, a na početku druge sedmice 1618 sati dnevno. Sesije spavanja traju 3 -4 sata sa kraćim i dužim prekidima celi dan i noć. Raspored spavanja se regulišetek u 3. mesecu života

Ometanje normalnog razvoja kretanja • Ponekad postoje odstupanja u neuromotornom razvoju deteta • Normalno je da novorođenče potrbuške zauzima položaj totalne fleksije ( kao u materici) s mogućnošću odizanja brade i okretanja glave na drugu stranu. Tokom prvog meseca dolazi do kranikaudalne ekstenzije • Sa 2 meseca može držati glavu pod uglom od 45 stepeni u odnosu na podlogu, a krajem trećeg meseca 90 stepeni podupirući se laktovima uz još flektirane kukove i laktove • Magnusov refleks je asimetrično držanje tela, pa su na strani gde je okrenuto lice ekstremiteti ispruženi, a na suprotnoj strani savijeni • Sa 5. meseci počinje odizati glavu

Ometanje normalnog razvoja kretanja • U prva 3 meseca u sedećem položaju uz pridržavanje postoji totalna kifoza, a sa 4. meseca je ograničena na donji dio lumbalne kičme • Između 6 -8 meseci sedi čvrsto podupirući se rukama na svoja koljena, sa 10 -12 meseci sedi bez pomoći uz ispravljena leđa • U uzrastu od 5 -9 meseca, zdravo dete u položaju na leđima stalno drži noge podignute od podloge, flektirane u kukovima, hvata ih rukama sa tendecijom da dosegne stopalo. Podižući noge do glave, dojenče priprema lumbalni segment za sedenje. Pri tome se ovaj dio isteže i međusobno se udaljavaju lumbalni pršljenovi , što je presudno za razvoj kičmenog stuba

Ometanje normalnog razvoja kretanja • Pasivno postavljanje dete u sedeći položaj dovodi do sabijanja ovog dela kičme i može biti štetno • Oslonac je smanjen i sveden na svega 30% od potrebnog i dete je nestabilno i nesigurno

Cerebralna paraliza • To je najčešći uzrok težih neuromotornih odstupanja kod dece, te tako predstavlja veliko opterećenje za oboljelo dete, porodicu, zdravstvene, obrazvone ustanove i društvo u celini • Ona je vrlo skupa za lečenje • To je klinički entitet kojim se označava grupa neprogresivnih ali često promenjivih motoričkih poremećaja uzrokovanih razvojnim poremećajima ili oštećenjem mozga u ranom stadijumu razvoja • Ne određuje etiološku dijagnozu, patogenezu, niti prognozu motornog poremećaja

Cerebralna paraliza • Uzrok cerebralne paralize je oštećenje mozga u perinatalnom periodu ili ranoj dojenačkoj dobi • 1862 godine Litl je pretpostavio uzročnu vezu između asfiksije, nedonešenosti i cerebralne paralize • Najvažniji faktori rizika za nastanak su: niska porođajna težina i nedonešenost, preeklampsija, višeplodna trudnoća, produženi porođaj, pogrešni postupci u porodu, perinatalna asfiksija, TORCH infekcije ( toksoplazmoza, rubla, citomegalovirus, HSV-1) • Horioamnionitis

Faktori rizika za cerebralnu paralizu • U postnatalnom periodu najčešći faktori su konvulzije, sepsa, meningitis, respiratorni distres sindrom, intrakranijalno krvarenje, hiperbilirubinemija • Hiperbilirubinemija( nekonjugovana) koja dovodi do kernikterusa je uzrok oštećenja neurona i same cerebralne paralize • Cerebralna paraliza je klinička dijagnoza koja se temelji na kliničkoj slici, anamnezi i toku bolesti • Manifestuje se neuromotornim poremećajem kontrole položaja i pokreta tela, tonusa i refleksa, već od dojenačke dobi, promjenjivim simptomima uz usporen razvoj motorike

Klinička slika cerebralne paralize • Iako je oštećenje mozga koje uzrokuje cerebralna paraliza neprogresivno, simptomi neuromotornog poremećaja se mogu menjati, jer na njihovu pojavu utiče proces maturacije i plastičnosti mozga i terapijski postupci • Dijagnoza se ne može postaviti prije 4 -te godine, minimalno prije 3 -će, a maximalno 5. godine • Deca imaju udružena blaža ili teža neurorazvojna odstupanja: poremećaj vida, sluha, epilepsija, intelektualni deficit, poremećaj govora, oseta i percerpcije. Slabost mišića je uzrok respiratornih problema, poremećaja urodinamike, deformacije skeleta, osteoporoze,

Klinička slike cerebralne paraize u dojenačkoj dobi • Kod 2/3 dece u dojenačkoj dobi kod kojih će kasnije razviti cerebralna paraliza imaju kliničku sliku sindroma iritacije: prekomerni plač, plač prodornog vriskavog tona, isprekidan i površan san i pohlepno uzimanje hrane, uz otežano sisanje i gutanje, praćeno zagrcavanjem • Poremećaj spontane motorike se ogleda u tremoru, uvijanju tela, zabacivanju glave i gornjeg dela trupa. Glasno disanje-stridor , kao i neprimeren odgovor primitivnih refleksa

Ciljevi terapije • Ciljevi terapije su usmereni na postizanje obima pokreta kod deteta što mu omogućava lokomotornu funkciju, prevenciju razvoja deformacija koje su povezne sa cerebralnom paralizom • Rehabilitacijski postupci cerebralno oštećene dece provode se primenom gimnastike, hidroterapijom, funkcionalnom električnom stimulacijom, defektološko-pedagoškim radom • Ortopedsko lečenje dece obuhvata korištenje ortotskih pomagala, te operativno-hirurško lečenje u određenim indikacijama

Poremećaji psihomotornog razvoja • Iako ličnost deteta predstavlja nedeljivu celinu pri proceni ličnosti se posebno razmatraju: psihomotorika, govor, osećajna i saznajna oblast( inteligencija) • U prvim godinama života ove funkcije su nedovoljno razdvojene, te u ponašanju dominiraju motorne aktivnosti • Psihomotorika je u detinjstvu blisko povezana sa sazrevanjem i grananjem osećajnog života, sa razvojem intiligencije, mišljenja • Psihomotorni razvoj se opisuje kao normalan, retardacija, disharmoničan razvoj

Normalan razvoj, usporen, retardacija • Normalan razvoj je tipičan, uobičajen, očekivan za uzrast i bez abnormalnosti • Kod nezadovoljavajućeg razvoja najčešće se koriste termini usporen razvoj, retardacija, disharminičan razvoj • Dete sa usporenim razvojem se razvija sporije od očekivanog i kasni u odnosu na svoj uzrast. Ponekad nadoknade zaostatak • Retardacija je izraz koji označava da je dostignuti nivo razvoja značajno ispod očekivanog za uzrast i ne može se nadoknaditi

Disharmoničan razvoj • On označava da postoji zaostajanje ili neuobičajenost u razvoju pojedinih oblasti koje čine ličnost deteta ( psihomotorika, govor, osećanja, inteligencija, dok su ostale funkcije normalne ili približne za uzrast • Ovdje spadaju i teškoće vezane za razvoj govora ( razvojne dislalije i disfazije) psihomotorno nestabilno dete, smetnje u saznajnoj oblasti i u osećajnoj oblasti ( intelektualna inhibicija, elektivni mutizam) • Za pravilan razvoj je potreban sklad pokreta tela, dobra vremensko-prostorna orijentacija, pravilno doživljavanje sebe u odnosu na objekte i druge osobe u okruženju