PANDEM SONRASI PSKOSOSYAL DESTEK TRAVMAKAYGI KORKU FKE E

PANDEMİ SONRASI PSİKOSOSYAL DESTEK TRAVMA…KAYGI…. KORKU… ÖFKE…. İÇE KAPANMA

COVİD-19 �Dünya çapında salgın haline gelen Koronavirüs (Covid-19) pandemisi nedeniyle ortaya çıkabilecek ruh sağlığı sorununu önlemek, yaşanan bu atmosferde çocukları uygun olmayan başa çıkma yöntemlerinden korumak için, yetişkinlerin desteği gerekmektedir. �Özellikle ailelerin bu süreçte aşırı kaygılı, korkutucu, aşırı titiz, koruyucu kollayıcı yaklaşımları olabilmektedir. Anne babaların abartılı panik hissi, çocukların ve gençlerin ruh sağlığını olumsuz etkileyebilir.

Covid-19 �Aslında tüm dünyada aynı anda yaşanan bu olağan dışı durumda, bu tarz duyguların yaşanması, istenmeyen düşüncelerin akla gelmesi ve rutin davranışların değişmesi de şaşırtıcı değildir. �Kaygılı ve korkulu olmanın çok doğal hatta şu dönemde gerekli ve işlevsel olduğunu kabul etmek durumundayız. Çünkü bu duygular olumsuz olsa da bizim önlem almamızı, gerekeni yapmamızı sağlıyor. Bu durum ile ilgili kaygı ve korku hiç olmasa insanlar hiçbir önlem almazlardı.

KAYGI VE KORKU �Çocuklara kaygı ve korkunun, hastalıkla ilgili olumsuz düşünce ve öngörülerin, bizi korumak için böyle zamanlarda önlem almamızı sağlamaya çalışan beynimiz tarafından üretildiğini, beynimizin işinin bizi korumak için düşünce ve duygular üretmek olduğunu onların anlayabileceği dilde anlatabiliriz. Ancak kaygı ve korku abartılı olursa insanların ruh sağlığını olumsuz yönde etkilediği gibi kişinin doğru, etkili ve zamanında tepki vermesini zorlaştırabilir.

KAYGI VE KORKU �COVİD-19 salgını hakkında çok sayıda bilinmeyenin ve belirsizliğin olmasıyla ve çelişkili açıklamalarla beraber, hayatımızda yarattığı çok fazla değişiklik, birçoğumuz için çevremizdeki olaylar hakkında tedirgin hissetmemize neden olmaktadır Bireyi zorlayan bir durum ya da olay sırasında ve sonrasında kişinin stres, endişe, üzüntü, çaresizlik korku ve kaygı hissetmesi beklenebilir ve bunlar doğal tepkilerdir. Bundan dolayı kendinizi zayıf ya da güçsüz görmeniz böylesi dönemlerde oldukça normaldir; ancak stresinizi daha şiddetli bir endişe ve paniğe dönüşmeden yönetmeyi öğrenmeniz önemlidir.

STRES, kişinin kaynaklarını yoran ve aşan ya da iyi oluşunu tehlikeye atan, kişi ve çevre arasındaki bir ilişki olarak tanımlanmaktadır. Başka bir tanıma göre ise stres, bireyleri rahatsız eden ve başa çıkma becerilerini zorlayan durum ve olaylara, yani stres kaynaklarına verilen tepkidir (Santrock, 2012). Bu sıralarda koronavirüs adıyla bilinen COVİD-19 tipi virüs hastalığı, Dünya Sağlık Örgütü tarafından küresel bir salgın olarak ilan edilmiştir. Bir salgın, bireyler ve topluluklar için baş edilmesi oldukça zor ve stresli bir olaydır

STRES �Stres yaratan bir durumun birey tarafından algılanma biçimine göre bireyin stres düzeyi etkilenmektedir. Ayrıca salgına ve onun yarattığı strese nasıl yanıt verileceği, kişinin geçmişine, bireyi diğer insanlardan farklı kılan özelliklerine, kişiliğine ve yaşadığı topluluğa bağlı olarak değişebilir. Stresli durumlara karşı herkes farklı tepkiler gösterebilir ve duruma göre bireyin duyguları da zamanla değişir. Böyle bir salgın durumunda duygusal sağlığınıza dikkat etmek ve onu korumak, daha iyi düşünmenizi sağlayacağı gibi kendinizle birlikte ailenizi de korumanıza yardımcı olacaktır

BELİRSİZLİK KAYGIYI YÜKSELTİR �Hastalığın kişiye bulaşması ve başkalarına bulaştırma ihtimaline ilişkin belirsizlik, ne zaman biteceğine ve ne kadar kötüye gidebileceğine dair belirsizlik, kişinin toleransının zayıf olması ve tehditin olduğundan daha yüksek düzeyde algılanması verilen stres tepkisinin de artmasına neden olabilmektedir. Öte yandan insanlar kendileri için belirli ve kesin olan şeylerden hoşlanırlar, buna karşın belirsiz ve kesin olmayan şeylerden de pek hoşlanmazlar.

BELİRSİZLİK KAYGIYI YÜKSELTİR �Örneğin, virüslerin nerede bulunduğu, kimlere bulaştığı gibi durumları bilebilmek bizim kontrol alanımız dışındadır ve buna rağmen gün içerisinde sürekli bunlarla ilgili bilgi toplamaya çalışmak, sosyal medyayı takip etmek ve haber takibinde olmak gibi davranışlarla bir kontrol çabası içinde olmaya çalışmak, kişi için her açıdan yorucu ve yıpratıcı olacağı gibi buna ilişkin sürekli alarm halinde olmanıza ve kaygı duymanıza neden olabilir. İşlevsel, gerçekçi olmayan bu düşünceler yerine, aslında şu an hayatınızda kontrol edebileceklerinize yönelik neler yapabileceğinize odaklanmak ve enerjinizi bu yönde kullanmak kaygı ve stresinizle baş etmek için her açıdan daha işlevsel olacaktır

TRAVMA �Travma ve Travmatik Stres Belirtileri �Zorlu yaşam olayları karşısında çeşitli stres tepkileri göstermemiz beklendik bir durumdur. Özellikle tüm dünyada yaşanan koronavirüs (COVID-19) salgını nedeniyle kendimiz, ailemiz, sevdiklerimiz, toplumumuz ve diğer insanlar için endişe, kaygı, panik ve korku yaşamamız olağandır. �Genel olarak travmatik stres belirtileri, korkutucu ya da zarar verici olaylar karşısında insanların gösterdikleri tepkiler için kullanılır. �Küresel salgın anlamına gelen pandemi, ülkemizi ve dünyayı etkilemekte olan bir durumdur.

TRAVMA �Küresel salgın anlamına gelen pandemi, ülkemizi ve dünyayı etkilemekte olan bir durumdur. Bu durum bireylerin yalnızca fiziksel sağlıklarını değil aynı zamanda ruhsal sağlıklarını da etkileyebilir. Bireyler bu süreçte aşağıdaki duyguları yaşayabilir. �Korku…. Kaygı…. . �Öfke……. İçe kapanma

TRAVMA �Travmatik Olay Nedir? �Travmatik olay “herhangi bir kişi için, aşırı derecede örseleyici veya başa çıkması zor olan, kişinin varlığını tehdit eden, hatta öleceğini düşündürebilen, normal yaşamın dışındaki herhangi bir olay” olarak tanımlanır. Salgınlar travmatik olaylardır.

COVİD-19 SONRASI TRAVMA �Korona ve Travma �Koronavirus salgınına bağlı oluşan psikolojik bunalım ile ilgili bugüne kadar pek çok şey söylendi. Söylenenlerin birçoğu da deneyimlenen kaygı, korku ve panik ile ilgiliydi. �Bütün bunlar elbette önemli, ve ön planda tutulması gerekliliği inkar edilemez, ancak bunun yanısıra Ülkemizin ve dünyanın yaşamakta olduğu olayın travmatik doğasının da varlığı yadsınamaz. Bu salgın, hiç şüphe yok ki psikolojik sıkıntılar yaratacaktır.

TRAVMA �Travmatik Kriz �İnsanlar, medya dahil, yaşanılanları açıklarken, travma kelimesini kullanmakta tereddüt ediyor olabilirler. Bunun birçok nedeni olabilir: insanların travmanın ne demek olduğunu tam olarak bilmiyor olmalarından kaynaklanabilmektedir, belki de kendilerinin böylesi bir travmatik olaya maruz kalacaklarını düşünemiyor olmalarıdır. Hatta bir diğer neden de bu kadar büyük bir alanı etkileyen travmatik bir olayın gerçekleşeceğine dair inançlarının olmamasıdır.

TRAVMA �Travmatik bir olay yas amıs kis iler as ırı korku, kaygı, öfke, içe kapanma davranışları go sterebilirler, sıkıntı veren anıları tekrar anımsayabilirler ya da ru yada go rebilirler. Travmatik olay sanki yeniden oluyormus gibi davranabilirler ya da hissedebilirler, olayın bir yo nu nu c ag rıs tıran durumlarla kars ılas tıklarında yog un bir psikolojik sıkıntı duyabilirler ya da fizyolojik tepki go sterebilirler. Travmaya es lik etmis olan du s u nce, duygu ya da konus malardan kac ınma c abaları go sterebilirler. Duygulanımda kısıtlılık ve bir geleceg in kalmadıg ı duygusu go ru lebilir.

TRAVMATİK OLAY �Travmatik Olay ve Kayıplara Verilen Tepkiler �Travmatik olayların ardından çocuklarda yaygın olarak görülen iki grup tepki vardır. Bunlardan birincisi, doğrudan doğruya travmaya maruz kalmaktan kaynaklanır ve çocukların kendilerini tehlikede hissetmeleri, dramatik olaylara tanık olmaları gibi yaşantılar içerir. Bu tip yaşantılar travma tepkileri dediğimiz tepkileri ortaya çıkarırlar. Tamamen normal kabul edilmekle birlikte, bu tepkiler bireyler için çok şiddetli ve korkutucu olabilirler. Yetişkinler gibi çocuklar da travma tepkileri gösterebilirler. Bu tepkiler travma sonrasında koşulların düzelmesine bağlı olarak zamanla azalır, ancak bazı kişiler uzun bir süre bu tepkileri vermeye devam edebilirler

Travma Sonrası Stres Tepkileri � Korkunç afetler, salgınlar sonrasında çok şiddetli travma tepkilerinin ortaya çıkması tamamen normal kabul edilmelidir. Travma sonrası tepkilerin en sık rastlananlarından bazıları aşağıda ele alınmıştır. �Kişilerin yaşantılarıyla doğrudan bağlantılı olan travma sonrası stres tepkilerini üç ana grupta toplamak mümkündür.

TSST � 1. İstenmeden akla gelen düşünce ya da görüntüler �Bu düşünce ve görüntüler, kişinin hatırlamayı isteyip istememesinden bağımsız olarak, travma sırasında olup bitenler hakkında aklına gelen anılardan oluşur � 2. Kaçınma tepkileri �Kaçınma tepkisi kişinin travmatik olayla ilgili olan düşünceler, duygular, etkinlikler ve mekanlardan kaçınmasına işaret etmektedir. Kişi açısından olup bitenler o kadar acı vericidir ki; kişi kendisine travmayı hatırlatabilecek herşeyden uzak durarak adeta olup biteni tümüyle unutmaya çalışmaktadır.

TSST � 3. Aşırı uyarılma tepkileri �Anılar (görüntüler, sesler, kokular), kaçınma tepkileri gibi travmatik bir olaydan sonra ortaya çıkan belirtilerin çok güçlü bir fizyolojik temeli vardır. Travmatik olaylar insan bedeni ve zihni açısından korkunç bir şoktur ve aşırı bir fizyolojik uyarılmaya yol açabilir. Bu aşırı uyarılma hızlı kalp atışı, avuç içlerinin terlemesi, konsantrasyon sorunları ve uyku güçlükleri gibi belirtiler ortaya çıkarır.

KAYGI �Kaygı tepkileri �Travma sonrası stres tepkisi temelde bir kaygı tepkisidir. Bu tepki sırasında bireyin bedeni ve zihni sanki bir tehlikeye maruz kalmış gibi tepki verir. Çocuklar travmatik bir olaydan sonra, aşağıda belirtilenler gibi, belirgin olmayan kaygılar geliştirebilirler: �Okul, sosyal yaşam ve gelecek gibi alanlarda ortaya çıkan sürekli bir kaygı hali �Avuçların terlemesi, titreme, mide sorunları, baş ağrıları, kas gerginliği gibi fiziksel uyarılmışlık belirtileri �Karanlıktan, belirli hayvanlardan ve başkalarının önünde konuşmadan korkma

KAYGI �Aşırı korkma Bu korkuların bir kısmı, 7 -10 yaş arasındaki çocuklarda yaşa bağlı olarak ortaya çıkan normal gelişimsel korkulardır ve hiç bir müdahalede bulunulmasa bile kendiliklerinden ortadan kalkarlar. �Travma sonrası kaygı tepkisi olarak nitelendirilmeleri için bu korkuların aşırı boyutlarda olması gerekir. �Sevilen birisinden ayrılma korkusu (özellikle küçük çocuklar ayrılık kaygısı belirtileri gösterebilirler 9

KAYGI VE KORKU �Hepimiz belirsiz ve sıkıntılı bir dönemden geçiyoruz. Bu dönemi ruhsal olarak en az zararla atlatmak hatta bu zorlu dönemden anlamlı dersler çıkarmak bile mümkün olabilir. Bizim neslimizin bugüne kadar hiç yaşamadığı kadar büyük ve küresel boyutta, evrensel bir kriz ile karşıyayız. Tüm dünyayı derinden etkileyen ve bazı olgularda ölümcül olabilen bir salgından ruhsal açıdan etkilenmek “normal” bir durumdur.

KAYGI VE KORKU �Kaygılanmak ve korkmak son derece insani duygulardır ve bu duygular abartılı ve sürekli olmadığı zamanlarda Patolojik düzeyde yaşanmayabilir. Fakat küçük çocuklar bilişsel gelişim düzeyleri ve kısıtlı tıbbi bilgileri nedeni ile hastalıkları, salgınları ya da virüs gibi konuları anlamakta ve adlandırmakta zorlanabilirler. Gerçekçi olmayan bakış açısıyla kaygı uyandıran değerlendirmeler yapabilirler.

KAYGI VE KORKU �Özellikle ailelerin bu süreçte aşırı kaygılı, korkutucu, aşırı titiz, koruyucu kollayıcı yaklaşımları olabilmektedir. Anne babaların abartılı panik hissi, çocukların ve gençlerin ruh sağlığını olumsuz etkileyebilir. Aslında tüm dünyada aynı anda yaşanan bu olağan dışı durumda, bu tarz duyguların yaşanması, istenmeyen düşüncelerin akla gelmesi ve rutin davranışların değişmesi de şaşırtıcı değildir.

KAYGI VE KORKU �Kaygılı ve korkulu olmanın çok doğal hatta şu dönemde gerekli ve işlevsel olduğunu kabul etmek durumundayız. Çünkü bu duygular olumsuz olsa da bizim önlem almamızı, gerekeni yapmamızı sağlıyor. Bu durum ile ilgili kaygı ve korku hiç olmasa insanlar hiçbir önlem almazlardı. Çocuklara da kaygı ve korkunun, hastalıkla ilgili olumsuz düşünce ve öngörülerin, bizi korumak için böyle zamanlarda önlem almamızı sağlamaya çalışan beynimiz tarafından üretildiğini, beynimizin işinin bizi korumak için düşünce ve duygular üretmek olduğunu onların anlayabileceği dilde anlatabiliriz

KAYGI VE KORKU � Ancak kaygı ve korku abartılı olursa insanların ruh sağlığını olumsuz yönde etkilediği gibi kişinin doğru, etkili ve zamanında tepki vermesini zorlaştırabilir. Tıpkı donup kalmak ve kitlenmek gibi. Hâlbuki kabul edilebilir düzeyde bir kaygı ve korku “ne yapılabileceği” üzerinde karar vermeyi kolaylaştırabilir.

Psikososyal destek �Belli yaş gruplarında çocukların ruhsal, zihinsel, motor, sosyal becerilerini kazanmalarını sağlayan belli aktiviteler ve durumlar vardır. Bunlar 3 -6 yaş grubu için oyun ve okul öncesi eğitim, 6 -10 yaş arası için okul ortamı ve öğretmenler ve yaşıtlarıyla ilişki kurmak, ergenler için akran grupları ve okuldur. Şu anki salgın durumunda tüm bunların askıya alınması ve gene aile dışı ve aile içi rutinlerin bozulması çocukların ruhsal, sosyal, akademik, motor, zihinsel gelişimlerini sekteye uğratabilir hatta farklı psikolojik sorunların ortaya çıkmasın zemin hazırlayabilir Bu dönemde ebeveynlerde ortaya çıkacak abartılı ruhsal etkilenme de çocukların ruhsal etkilenme derecelerini ağırlaştırabilir ayrıca tüm ailenin süreci yönetmeleri ve bu durumla baş etme becerilerini olumsuz etkileyebilir.

Psikososyal destek �Yani çocukların bu zor dönemden en az psikolojik sıkıntılarla geçirmesi anne babanın ruh sağlıyla yakından ilişkilidir. Evde panik halinde ne yaptığını bilmez şeklide hareket eden anne babaların çocuklarına da kaygı bulaştırması kaçınılmazdır. Kendi kaygı durumumuzu kontrol etmenin gerekli olduğu bilinmekle birlikte bunu gerçekleştirmek söylendiği kadar kolay olmayabilir; ama imkansız da değildir.

Psikososyal destek �Kaygıyla baş etmede belki de en önemli nokta kişinin karşıya bulunduğu riskin boyutlarını net olarak belirleyip, kontrolü dahilinde yapabileceklerini uygulamaya çalışmasıdır. Bunun da en iyi yolu doğru kaynaktan bilgi almaktır. Ülkemizde halihazırda görev yapmakta olan Sağlık Bakanlığı Koronavirüs Bilim Kurulu doğru bilgilenme için çok önemli bir kaynaktır. Anne baba doğru bilgilenip kendisinin ve çocuklarının karşıya olduğu riskleri ve yapması gerekenleri netleştirirse çocuklarına güven duygusunu aşılayabilecektir.

Psikososyal destek �Bu süreçte anne-baba medya ve sosyal medya okur yazarlığı konusunda da etkin adımlar atmalıdır. Çocukların haberleri izleme süresini sınırlı tutmak, korkutucu görüntüler içeren videolar ve görsellerden uzak tutarak olumsuz haberlere ebeveyn denetimi olmadan doğrudan maruz kalmalarını engellemek anne babaların kontrolündedir. Çocuk ve ergenlerin bunlardan korunmaları ve doğru, gerçekçi bilgiye ulaşmaları sağlanmalıdır

Psikososyal destek �Çocuklar ailelerinin ve öğretmenlerinin tepkilerini izler ve öğrenirler. Sizin haberlere nasıl tepki verdiğiniz, diğer yetişkinlerle aranızdaki konuşmalar çocukların nasıl hissedeceği konusunda belirleyici olacaktır. �Anne baba kaygı yaşasa da abartılı ve yapmacık şekilde çocuğa hiçbir sorun yokmuş gibi yaklaşmaları, çocuk etkilenmesin diye abartılı rahat ve uygun olmayan aşırı güven verici ifadeler kullanması durumunda çocuklar ve ergenler bu durumu sezebilirler. Kendilerinden bir şey saklanıyormuş hissi ve ailelerine duydukları güvenin kaybı, süreci daha endişeli geçirmelerine neden olabilir.

Psikososyal destek �Güvende olma duygusu covid salgınının olduğu şu günlerde çocukların en fazla ihtiyacı olan şeydir. Çocuklara zor bir dönemden geçildiğini belirtmek ama ailece yapılması gerekeni yapmaya çalıştığımızı ve onları korumak için dikkatli olduğumuzu göstermek (yani sadece söylemek değil yaşatmak) ebeveynlerin yapması gerekenlerin en başında gelmektedir.

Psikososyal destek �Çocukların kaygı ve korkularını anlamak, kabul etmek ve bunlara yönelik uygun gerçekçi onların anlayabileceği dilde bilimsel açıklamalar yapmak çocuklar için çok daha yararlıdır. “Takma kafana”, “iradenle yenersin”, “sen büyüdün niye korkuyorsun ki”, “korkmanı anlamıyorum” vs gibi kuru tavsiyeler ve çocuğun kaygı ve korkusunu yok saymak çocuğun kafasını karıştırabilir. Tam tersine kaygı, korku ve panik hissini arttırır, anlaşılmadığını hissetmesine yol açar.

GELİŞİMSEL DÖNEMLERE ÖZGÜ YAKLAŞIM ÖNERİLERİ �Okul öncesi �Belli yaş gruplarında çocukların ruhsal, zihinsel, motor, sosyal becerilerini kazanmalarını sağlayan faaliyetler vardır. Bunlar 3 -6 yaş grubu için oyun ve okul öncesi eğitim, 6 -10 yaş arası için okul ortamı ve öğretmenler ve yaşıtlarıyla ilişki kurmak, ergenler için akran grupları ve okuldur �Bu dönemde anne babalarda ortaya çıkacak abartılı ruhsal etkilenme de çocukların ruhsal etkilenme derecelerini ağırlaştırabilir. Tüm ailenin süreci yönetmeleri ve bu durumla baş etme becerilerini olumsuz etkileyebilir.

OKUL ÖNCESİ �Özellikle küçük çocuklara aynı şeyleri defalarca tekrarlamanız gerekebilir. Bazı bilgileri sindirmeleri için birkaç tekrar gerekebilir, ya da yoğun stres altındayken tekrar soru sorarak sizden güvence arayabilirler �Küçük çocuklar bakteri, mikrop, virüs gibi görmedikleri canlıları anlamak ve anlamlandırmakta zorlanabilirler �Çocuklarda kaygıyı en çok arttırabilecek şeylerden birisi belirsizliktir. Belirsizlik olduğunda boşlukları kendi zihninde olabilecek en kötü senaryolarla doldurabilir

İlkokul dönemi �İlkokul döneminde çocuklar için arkadaş ilişkileri ve özellikle de öğretmenleri iletişimleri ruhsal gelişimleri ve psikolojik iyilik halleri için çok önemlidir. �Çocuklara hiçbir şey yokmuş gibi davranmak, riskler konusunda bilgi vermemek onların kaygılarını arttırmaktan başka bir işe yaramaz. �Çocukların uyku, yemek, teknoloji kullanımı, oyun oynama ve ders saatlerini mümkün olduğunca sabit tutmalı, belli rutinleri korumalıyız

İLKOKUL DÖNEMİ �Özellikle uyku ritminin bozulması çocuklarımızın ruh sağlığını olumsuz etkiyebilir. Tıpkı okul zamanında olduğu gibi uyku ve yemek saatlerini düzenli tutmak çocuklarda kafa karışıklığını önlemenin en temel yollarındandır. �Her çocuğun kaygı düzeyi ve stresle baş etme becerileri birbirinden farklı olduğundan bazı çocuklar sürekli salgın hakkında konuşmak ve detaylandırmak isteyebilir, bazıları ise hiçbir şey yokmuş gibi davranmayı tercih edebilir. Sürekli korona virüs hakkında konuşmak isteyen çocuklarla bir süre bu konuyu konuşarak daha sonra dikkatini dağıtmak gerekirken, hastalığı ve korunmak için yapmamız gerekenleri duymak istemeyen çocuklara birlikte oyun oynarken veya bir aktivite sırasında bilgi vermek gerekebilir.

Ergenlik dönemi �Ergenler ise karşıya olduğumuz tehlikeyi küçümseme eğiliminde olabilir, başlarına hiçbir şey gelmeyeceğini ve bu hastalığa asla yakalanmayacaklarını düşünebilirler. Bu tutumlar ergenlerin bilişsel ve beyin gelişimlerinin sonucunda olur. Bu tutumları hemen kendinize meydan okumak gibi algılayarak öfkeli yanıtlar vermek işe yaramayacağı gibi sürece uyumlarını daha da bozabilir, ergenleri daha savunucu hale getirebilir. Böyle durumlarda ergeni iyice dinlemek ve onunla tartışmadan bu süreç hakkında konuşmak daha yararlı olabilir. Dikkatli olmadıkları için öfkemizi değil endişemizi yansıtmak eleştirmemek, “ben” dili kullanmak ve uygun bilimsel verileri kanıtlarla paylaşmak ergenler için daha yararlı olabilir.

ERGENLİK DÖNEMİ �İletişim sadece sözel değildir, sözel olmayan bir yanı da vardır, sizin uygun sözel olarak verdiğiniz mesajlara rağmen aile içinde süren olumsuz ve fazla korkulu bir iklim de çocukların kaygı ve korkularının abartılı ve aşırı hale gelmesine yol açabilir. En doğrusu çocuklarla ve ergenlerle sadece doğruları konuşmalı, korona virüs salgını ve yapmamız gerekenleri kısa ve anlaşılabilir şekilde belirtmeliyiz. Olumlu çerçeveleme, olayların iyi yanlarını vurgulamak önemlidir ama sorulara açık ve dürüst bir şekilde yanıt vermek en doğrusudur

DAVRANIŞ DEĞİŞİKLİKLERİ �Bazen bütün çabalarımıza karşın çocuklarımız bu felaket dönemlerinden çok etkilenebilmektedir. Çocukların ruhsal olarak olumsuz etkilenmelerinin en önemli belirtisi huy değişiklikleridir. �Eskisine göre daha sinirli veya hırçın olma, içe kapanma, etrafa ilgisizlik, ölüm düşünceleri, uyku ve iştah değişiklikleri, takıntılı davranışlar, kolay ağlama, çiş/kaka kaçırma, yalnız yatamama ve korkularda-kaygılarda artış en sık gözlenen belirtilerdir. Bu dönemde anne babanın çocuklarındaki değişikliklere ani tepkiler vermemesi ve “normal zamanlara” göre daha anlayışlı davranması gerekmektedir.

DAVRANIŞ DEĞİŞİKLİKLERİ �Nasihat vermek veya kızıp bağırmak yerine bu dönemin daha iyi atlatılabilmesi için çocuğumuzla yaşadığı sıkıntıları konuşmak en doğru yöntem olacaktır. �Bir diğer önemli nokta bu hassas dönemde çocuklarımızı fazla eleştirmekten kaçınmamız gerektiğidir. Anne babanın ailece çoğu zamanın evde geçtiği bu dönemde çocukların hatalarına daha fazla dikkat ettiklerini ve uyardıklarını görüyoruz. Oysa hepimiz için zorlu olan bu dönemde “olumsuza değil olumluya dikkatimiz yöneltmek” gereklidir. Çocuklarımızın olumsuz yaptıklarını görmezden gelmeye çalışmak ya da kısaca uyarıp konuyu uzatmamak gerekirken, yaptıkları olumlu davranışı anında ve çok abartmadan takdir etmek en doğru yol olacaktır.

ÇOCUKLARLA KORONA VİRÜS (COVID-19) HAKKINDA KONUŞMAK �ÇOCUKLARA KENDİLERİNİ İFADE EDİP SORU SORABİLECEKLERİ RAHAT, DESTEKLEYİCİ VE ESNEK BİR ÇEVRE SAĞLAYIN; ANCAK ÇOCUKLARIN KONUŞMAYA HAZIR OLMADIĞI DURUMLARDA ONLARI BU KONUDA KONUŞMAYA ZORLAMAYIN. �ÇOCUKLARLA DÜRÜST, AÇIK VE NET KONUŞUN, SENARYOLAŞTIRIP KONUYU FAZLA SÜSLEMEYİN; ÇÜNKÜ ENİNDE SONUNDA DOĞRUYU ÖĞRENİRLER VE SİZİNLE OLAN GÜVEN İLİŞKİLERİ BOZULUR.

ÇOCUKLARLA KORONA VİRÜS (COVID-19) HAKKINDA KONUŞMAK �SÖZ VE İFADELERİNİZİ ÇOCUĞUN YAŞ, DİL VE GELİŞİMSEL DÜZEYİNE UYGUN ŞEKİLDE SEÇİN. �ÇOCUĞUNUZA NET VE DOĞRU BİLGİLER VERİN. KAFA KARIŞIKLIĞINA YOL AÇMAYIN �AYNI SORUYA DEFALARCA YANIT VERMEYE HAZIRLIKLI OLUN. BAZEN ÇOCUKLAR İÇİN DURUMU ANLAMAK VE ANLAMDIRMAK BİRAZ GÜÇ OLABİLİR, ZAMAN ALABİLİR. BAZEN DE ÇOCUK GÜVEN DUYGUSUNU AYNI SORUYU DEFALARCA YANITLATARAK SAĞLAR

ÇOCUKLARLA KORONA VİRÜS (COVID-19) HAKKINDA KONUŞMAK �ÇOCUKLARIN DUYGU, DÜŞÜNCE VE TEPKİLERİNİ ANLAYIN VE ANLAMLANDIRIN. ONLARIN SORU VE KAYGILARININ YERİNDE VE UYGUN OLDUĞUNU, KAYGILANMAKTA HAKLI OLDUKLARINI İFADE EDİN. UNUTMAYIN ÇOCUKLAR SORUNLARI KİŞİSELLEŞTİRMEYE EĞİLİMLİDİR. BU YÜZDEN KENDİLERİ, AİLELERİ, ARKADAŞLARI VE UZAKTA YAŞAYAN AKRABALARLA İLGİLİ ÇOK ENDİŞELİ OLABİLİRLER. �GÜVENCE VERİN ANCAK GERÇEKÇİLİKTEN UZAKLAŞMAYIN. ONA EVİNDE GÜVENDE OLDUĞUNU SÖYLEYEBİLİRSİNİZ AMA BULUNDUĞUNUZ BÖLGEDE HİÇ KORONA VİRÜSE YAKALANAN OLMADIĞINI SÖYLEMENİZ UYGUN OLMAZ.

ÇOCUKLARLA KORONA VİRÜS (COVID-19) HAKKINDA KONUŞMAK �KORONA VİRÜS SALGININDAN DOLAYI ETKİLENEN PEK ÇOK İNSANA YARDIM EDECEK PEKÇOK KİŞİ VAR. ÇOCUĞUMUZA TOPLUMDA KÖTÜ ŞEYLER OLDUĞUNDA BİRBİRİMİZE YARDIM EDEBİLECEĞİMİZİ GÖSTERMEK İÇİN BU BİR FIRSAT OLABİLİR. �ÇOCUKLAR OLAYLARA NASIL TEPKİ VERECEKLERİNİ EBEVEYNLERİNİ VE ÖĞRETMENLERİNİ İZEYEREK ÖĞRENİRLER. BUYÜZDEN SİZİN SALGIN HABERLERİNE VERDİĞİNİZ TEPKİLERİ MERAKLA İZLERLER. AYRICA BAŞKA ERİŞKİNLERLE OLAN KONUŞMALARINIZA DİKKAT EDERLER.

ÇOCUKLARLA KORONA VİRÜS (COVID-19) HAKKINDA KONUŞMAK �ÇOCUKLARINIZIN SÜREKLİ TELEVİZYONDAN KORKUTUCU GÖRÜNTÜLERİ İZLEMESİNE ENGEL OLUN ÇÜNKÜ BU GÖRÜNTÜLER KAFA BULANDIRICI VE RAHATSIZLIK VERİCİ OLABİLİR. �BİR YAKININI KAYBETMİŞ ÇOCUKLAR ÖZELLİKLE ÖLÜMLE İLGİLİ DAHA HASSAS OLABİLİRLER; BU KONUDA DAHA FAZLA DİKKAT VE İLGİ GEREKEBİLİR.

ÇOCUKLARLA KORONA VİRÜS (COVID-19) HAKKINDA KONUŞMAK �EĞER BİR ÇOCUK KORONA VİRÜS İLE İLGİLİ AŞIRI DÜŞÜNCE UĞRAŞILARI GETİRİRSE BU GÜNDELİK VE AKADEMİK İŞLEVSELLİĞİNİ BOZACAK DURUMA GELİRSE, EBEVEYNLERİNDEN AYRILMAKTA ZORLANIRSA PSİKOLOJİK DESTEK ALMAK GEREKLİDİR. AYRICA UYKU BOZUKLUKLARI, YOĞUN DÜŞÜNCE VE KORKULAR, ÖLÜM KORKUSU GİBİ BELİRTİLER GÖRÜYORSANIZ ACİLEN UZMANA BAŞVURMAK GEREKEBİLİR. �EBEVEYN VE ÖĞRETMENLER SÜREKLİ GÜNDEMİ TAKİP ETMEK İSTESELER DE ÇOCUKLARIN ÇOĞU BUNLARI UMRUNA TAKMAK İSTEMEZ ONLAR SADECE ÇOCUK OLMAK İSTERLER, ONLARIN İSTEDİĞİ TOP OYNAMAK, BİSİKLET BİNMEK YA DA AĞACA ÇIKMAK OLABİLİR

EVDE KALMA VE UZAKTAN EĞİTİM �Uzaktan eğitimin gerektirdiği durumlarda değişen yeni ev düzenine hemen alışmakta zorluk yaşayan çocuklar olabilir. Onlara zaman tanıyın. “Her şey mükemmel olmayabilir” yaklaşımını aklınızdan çıkarmayın. Neye ihtiyaç duyduklarını sormaktan ve uygulanması mümkün öneriler ise yerine getirmekten çekinmeyin. Zaman zaman bu durumun geçici bir süreç olduğunu hatırlatın.

EVDE KALMA VE UZAKTAN EĞİTİM �Dersin başına oturmakta direnen, bunun gerçek bir ders olmadığını söyleyen çocuklara önemli bir nedenle derslerin bir süre böyle yapılacağını, bunun gerçekten okul olduğunu ve ciddiye alınması gerektiğini uygun bir dille ve yaşına uygun olarak anlatın. �Sabahları erken kalkma, hazırlık ve kahvaltı düzenini sürdürmeniz hem çocuğunuz hem sizin için yararlı olacaktır. Bunun için çocuğunuzun gece yatma saatini de düzenlemenizde fayda vardır.

EVDE KALMA VE UZAKTAN EĞİTİM �İlk günlerde bu öğrenme biçiminin kendisine nasıl hissettirdiğini ifade etmekte zorluk yaşayan çocuklarımız için duygu ve düşüncelerini ifade etmesine izin verin. Resim, yazı veya hareket etmek gibi seçeneklerle onlara yardımcı olun. �Her günün sonunda programa uymasını kolaylaştıracak bir günlük tutması, olumlu davranışlarını sözle veya dikkatinizi vererek ödüllendirmek, hafta bitiminde ise birlikte hedeflere ulaşma durumunu gözden geçirmek çocuğun motivasyonunu yüksek olmasına destek olur.

EVDE KALMA VE UZAKTAN EĞİTİM �Çocuklar rutinleri severler. Bu nedenle, hafta içihafta sonu akışını bozmamaya özen gösterin. Hafta sonunda çocuğunuzun kendi başına veya hep birlikte yapabileceğiniz, bu yeni düzene uygun keyifli faaliyetler planlayabilirsiniz. �Uzaktan eğitim sırasında mümkün olduğunca sessiz bir ortam ve dersi dinlemelerini sağlayacak fiziksel koşulları sağlayın ve sınırları netleştirin. Bu süreçte “Çok sıkıldım, seyretmek istemiyorum” diyebilirler, ancak çocukların da hakları olduğu kadar sorumlulukları uygulaması gerektiğini de hatırlatın ve neden o anda izin veremeyeceğinizi açıklayın.

BU SÜREÇTE UYGUN TEKNOLOJİ KULLANIMI VE TEKNOLOJİ BAĞIMLILIĞI GELİŞMEMESİ İÇİN AİLELERİN UYGULAYABİLECEĞİ BAZI YAKLAŞIMLAR � Çocukların ve anne babanın telefon, bilgisayar saatlerini düzenlenmesi de bu dönemde çok önemlidir. � Eğlence amacıyla teknoloji kullanımında verilen sabah-akşam yirmi dakikalık izinlerde 1 -2 dakikayı geçen zaman ihlalleri olursa bir sonraki izin verilmemelidir. Burada 1 -2 dakikalık zaman ihlallerinden daha uzun zaman ihlallerine müsamaha göstermek, “ 5 dakika daha” diyerek tutturan çocukların kendilerini kontrol etmelerini zorlaştırır. � Ailelerin eğitimi çok önemlidir. Ebeveynlerin internet ve bilgisayarı etkin ve yararlı bir şekilde kullanarak (iş, yerinde sosyal iletişim, bankacılık hizmetleri, eğitim) çocuklarına model olmaları sağlanmalıdır.

BU SÜREÇTE UYGUN TEKNOLOJİ KULLANIMI VE TEKNOLOJİ BAĞIMLILIĞI GELİŞMEMESİ İÇİN AİLELERİN UYGULAYABİLECEĞİ BAZI YAKLAŞIMLAR �Sosyal medyada neye girdiği takip edilmelidir, sosyal medyada sadece yanlış bilgiler veren kaygı artışına yol açan haberler değil, aynı zamanda salgını küçümseyen haberler de olabilmektedir. Her iki durum da çocuk ve ergenler için zararlıdır. �Diz üstü yerine taşınamayan masa üstü bilgisayarların kullanımı. �Bilgisayarın salon ya da oturma odası gibi yalnız kalınmayan ve açık bir ortamda olması (ailenin ne yaptığı konusunda daha fazla bilgisi olması haricinde, aşırı dalıp gitmeyi engeller) Çocuk odasında bilgisayar olmaması.

BU SÜREÇTE UYGUN TEKNOLOJİ KULLANIMI VE TEKNOLOJİ BAĞIMLILIĞI GELİŞMEMESİ İÇİN AİLELERİN UYGULAYABİLECEĞİ BAZI YAKLAŞIMLAR �Çocuğun bilgisayara dalıp gitmesinin diğer uyaranlarla engellenmesi �Bilgisayar ve televizyonun çocukla konuşularak kullanılması � Öfke nöbeti olursa da zaman kısıtlaması konusunda geri adım atılmaması �İnternet bağlantısının sürekli açık olmaması �Bilgisayarın sürekli açık olmaması ya da sürekli olarak hazırda bekletilmemesi

BU SÜREÇTE UYGUN TEKNOLOJİ KULLANIMI VE TEKNOLOJİ BAĞIMLILIĞI GELİŞMEMESİ İÇİN AİLELERİN UYGULAYABİLECEĞİ BAZI YAKLAŞIMLAR � Gerekirse evden tabletin kaldırılması, tableti işte bırakmak � Zaman ve sınır kurallarına mutlaka uyulması, � Aile içi iletişimin arttırılması, � Evde sınır koymayan, «aman oynarsa oynasın» diyen bir aile büyüğü varsa onu kibarca uyarmak uygundur � Daha büyük çocuklarda bilgisayarın farklı kullanım alanları konusunda çocuğu eğitmek, ilgi alanlarını çeken siteleri beraber gezmek

BU SÜREÇTE UYGUN TEKNOLOJİ KULLANIMI VE TEKNOLOJİ BAĞIMLILIĞI GELİŞMEMESİ İÇİN AİLELERİN UYGULAYABİLECEĞİ BAZI YAKLAŞIMLAR �Farklı bir olumlu seçenek sunmak Ortak-orta noktada buluşmak denenebilir. �Ebeveynlerin çocuğun uygun ve yararlı şekilde internet kullanmasını desteklemesi ve bununla ilgili olumlu geri bildirim vermesi �Ebeveynlerin X-box, PS, Wii gibi oyun konsollarını kullanmaması ya da bunların eve alınmaması

BU SÜREÇTE UYGUN TEKNOLOJİ KULLANIMI VE TEKNOLOJİ BAĞIMLILIĞI GELİŞMEMESİ İÇİN AİLELERİN UYGULAYABİLECEĞİ BAZI YAKLAŞIMLAR �Kullanılıyorsa video oyununun sosyal bir iletişim aracı olarak kullanılması (konuşarak-sohbet ederek oyun oynamak) �İnternet filtresi kullanılması �Mümkünse sözleşme yapılması (her iki taraf imzalar-ebeveynin de internetin kullanımı ile sınırları vardır) �Zaman ayarı kullanılması

BU SÜREÇTE UYGUN TEKNOLOJİ KULLANIMI VE TEKNOLOJİ BAĞIMLILIĞI GELİŞMEMESİ İÇİN AİLELERİN UYGULAYABİLECEĞİ BAZI YAKLAŞIMLAR �Uyku bozukluğu yaratacak düzeyde yatakta tablet -telefon kullanımı varsa bu saatlerde elinden alınması �Karanlıkta bilgisayara girilmemesi (aşırı odaklanma, çevreyi görmezden gelme) �Oyun oynanırken sesin yüksek veya maksimumda olmaması (etrafta olup bitenler, sesler dikkatini dağıtmalı) �Ekranının ışığı-renkleri-aydınlığının maksimumda olmaması (daha fazla bağlanma ve odaklanmaya yol açar)

KAYGI İLE BAŞ ETMEDE ÇOCUĞUNUZLA UYGULAYABİLECEĞİNİZ FARKINDALIK EGZERSİZLERİ � 1 - Beş duyuyu kapsayan farkındalık egzersizleri �Bu egzersiz veya aktiviteler yavaş ve tam olarak farkında ve anda olarak yapılır ve o sırada sadece o egzersize odaklanır anda olmayı sağlamak (geçmiş ve geleceğe aşırı odaklanmayı azaltarak) ve rahatlama ve gevşeme sağlarlar; �Buzlu su (nefesi tutarak) yüzde gezdirmek, �Aşırı yoğun egzersiz yapmak,

KAYGI İLE BAŞ ETMEDE ÇOCUĞUNUZLA UYGULAYABİLECEĞİNİZ FARKINDALIK EGZERSİZLERİ �Rahatlatıcı müzikler �Çiçek koklamak, �Yumuşak kumaşlara dokunmak, �Oyuncak ayıya dokunmak, �Ağızda kuru meyve, çikolata eritmek, �Stres topu kullanmak � 5 tane görünen, 4 tane dokunulan, 3 tane işitilen, 2 tane koklanan, 1 tane tadılan eşyayı hatırlamak, söylemek veya yazmak

Ev içinde nefes egzersizi �Tam 5 adım atarken (yürürken) bir kez derin ve yavaş nefes alınmalı, 5 adımda nefes tutulmalı, 5 adımda nefes yavaş verilmeli, bunun 5 ile 10 kez tekrarlanması �Sakin ve sessiz bir yerde oturarak nefes alıp vermeye odaklanmak ilk uygulanacak egzersizlerden biridir. Zil gibi sesli bir uyaran kullanarak egzersizi başlatmak ve bitirmek dikkatin odaklanmasını kolaylaştırır. �Aşağıdan yukarıya tüm vücudu önce kasıp, sonra bırakmak �Yatakta dertop olup bir anda kendini bırakmak �Yumrukları sıkıp sonra rahat bırakmak

Ev içinde nefes egzersizi �Bir duvarın karşısına geçip, iki elle yaslanmak, itilebildiği kadar itilmesi ve sonra ellerin serbest bırakılması �Ayaklarla tüm güç ile yeri itmeye çalışmak sonra bunu durdurmak �Yatağında veya yerde uzanıp, nefes alıp verirken karnının üzerine bir kitap veya sevdiği bir oyuncağı koyup, karnını şişirdikçe kitabın yükselip, alçaldığını görebilir. �Karnının içinde bir balon ya da deniz topu olduğunu hayal etmesi istenir. Her nefes aldığında bu top veya balonun şiştiğini ve her nefes verdiğinde söndüğünü hayal etmesi istenebilir. �Bir elini (avuç içi) göğsüne ve bir elinizi de karnınıza yerleştirmektir. Her solukta göğsünü sabit tutmaya çalışırken, karnını doldurması talimatı verilir.

FARKINDALIK EGZERSİZLERİ � Diğer farkındalık-kendindelik becerileri ve işe yarayabilecek bazı diğer teknikler �İşleri parçalara bölmek, �Her seferinde tek bir iş yapma ve tam olarak ona odaklanmak, �Anı yaşamak, anda kalmak �Ön yargısız değerlendirmelerde bulunmak, duygu ve düşüncelerin sadece duygu ve düşünce olduğu, somut olarak bize zarar veremeyecekleri ve her düşüncenin gerçeği yansıtmayabileceğini farketmek

�Her şeye, kötü de olsa tüm duygu ve düşüncelere yer açmak ve onlara hoşgeldin diyebilmek �Kendine ve başkalarına şefkat göstermek �Başkalarına karşı sevecen, ilgili, empatik olmaya çalışmak, �Başkalarının sorunlarına duyarlı olmak, �Başkalarının ihtiyaçlarına yardımcı olmak �Anı yaşamayı, birşeyi ilk kez gören meraklı bir çocuk veya sanki bir bilim adamı gibi bir şeyi ilk kez keşfediyormuş gibi yaşamak, �Sıkıntı hissedilen vücut parçaları yerine başka vücut parçalarına odaklanmak

� TEŞEKKÜRLER