Karar Destek Sistemleri R GR CANAN ASLANYREK Karar

Karar Destek Sistemleri ÖĞR. GÖR. CANAN ASLANYÜREK

Karar Almanın Önemi Günümüz iş dünyasındaki ortam oldukça karmaşık hale gelmıştır. Bu karmaşıklık kararların yeni bir usül ile ve çoğunlukla grup ortamlarında alınmasını gerektirmiştir. Takım çalışması ve grup kararı alma bütün karar alma işlemleri içerisinde en önemli kriterler haline gelmiştir. Bununla beraber karar destek sistemleri gelişmiştir.

Karar Destek Sistemi Nedir Karar destek sistemleri, insanların karar almasına yardımcı olan ve işin nasıl yapılacağını bilinmediği sahalarda çalışabilmeyi sağlayan sistemlerdir. İnsanların karar vermelerinde yardımcı olan bilgisayar tabanlı bilgi sistemlerine denir. Verileri ve modellerin etkin kullanımını sağlayarak karmaşık problemlerin çözümüne katkıda bulunurlar.

Karar Destek Sistemi Nedir Karar Destek sistemi verileri, modelleri, bir yazılım arabirimlerini ve kullanıcıları etkili karar verme sisteminde birleştirir. Karar vericiye tavsiyelerde bulunur. Karar vericiyi ortadan kaldırmazlar. Karar destek sistemleri karar vermedeki yeterliliği değil, etkinliği geliştirmeyi hedeflerler. Kullanıcı etkileşimli sistemlerdir. Karar destek sistemi, karar verirken yöneticiye destek sağlayan, ancak hiçbir zaman yöneticinin yerini alamayan bilgi sistemi olarak da tanımlanabilir.

Karar Destek Sistemi Nedir Yapısal, yapısal olmayan yarı yapısal kararları kullanır. Karar vericinin yerine geçmez, ona karar vermesinde yardımcı olur. Karar verme projesinin tüm aşamalarını destekler. Kullanıcının kontrolü altındadır. Veri inceleme ve çözüm üretmede analitik modeller kullanılır. Değişen şartlara ve karar durumlarına uyum sağlayacak esneklikte ve hızlı cevap verir. Profesyonel programcılardan çok az yardım alır. Kararlar ve problemler için(çözümleri bilinmeyenler için) destek sağlar.

Kararların Yapısı Karar destek sistemi, profesyonellerin yaptıkları bilimsel açılımlara ve tasarımlara dayanır. Bu bilimsel açılım ve tasarımları yapanlar, kararları yapılanmış(structured), yarı-yapılanmış (seminstructured) ve yapılanmamış(unstructured) kararlar olarak sınıflandırılırlar.

Yapılanmış Kararlar Bu türe, programlanabilen kararlar da denir. Yapılanmış kararlar, konunun yapısına göre geliştirilmiş belirli bir kurallar dizisiyle(algoritma) kıvamlı seçeneğin bulunduğu kararlardır. Bu tür kararlarda, soruna, belirli bir algoritma uygulanarak çözüme ulaşılır. Örneğin, işletmelerin stok kararları, proje zamanlaması ve benzerleri yapılandırılabildiği için, bu konulara ilişkin olarak geliştirilen algoritmalar her seferinde yeniden yazılmaz. Aynı yazılım, benzer bütün sorunlara uygulanır.

Yarı Yapılanmış Kararlar Yarı yapılanmış karar durumlarında, sorunun bazı yönlerine belirli işlem dizileri uygulanabilir. Ancak, yalnızca bu kadarı karar için yeterli olmaz. Sorunun diğer bazı yönleri, tesadüfi nedenlere ve diğer ilişkilere bağlı olduğu için, devreye yöneticinin girmesi gerekir. Başa baş yazılımları buna örnek verilebilir. Başa baş yazılımları, gerekli veriler girilince, belirli bir algoritmaya göre hesaplamaları yapar. Ancak belirli varsayımlara dayandığı için yöneticinin bu varsayımların geçerliliğini özel olarak değerlendirmesi gerekir.

Yapılanmamış Kararlar Yapılanmamış kararlara, programlanamayan kararlar da denir. Karar alınacak duruma etki eden birçok tesadüfi etken ve tesadüfi ilişkiler nedeniyle bu kararlar çözümlenemez. Pazara yeni bir ürün sürüp sürmeme kararları ya da yeni bir üretim birimi kurup kurmama kararları, yapılanmamış kararlara örnek olarak gösterilebilir. Yönetici, bu kararları alırken, kendi bilgi, görgü, deneyim ve sezgilerinin yanında, mevcut bilgi sisteminden de yararlanır.

Karar Destek Sistemi Türleri Model ağırlıklı ve veri ağırlıklı olmak üzere, başlıca iki tür karar destek sistemi vardır. Birinci tür karar destek sistemi model ağırlıklı karar destek sistemleri, merkezi bilgi sisteminin denetiminde bütünleşik bir açıdan değil, uç kullanıcı bölüm veya grup tarafından geliştirilir. İkinci tür olan veri ağırlıklı karar destek sistemi, bütünleşik işletme bilgi sisteminden beslenen geniş bir havuzdan veri sağlayarak, bunların açılımını yapar. Veri ağırlıklı karar destek sistemleri, 70’li 80’li yıllarda büyük veri yığınları içinde kaybolmuş yararlı bilgileri çekip çıkararak, kullanıcıların hizmetine sunar.

Karar Destek Sistemi Türleri Veri ağırlıklı karar destek sistemlerinde geliştirilen yeni bir teknolojiye veri çıkarım(datamining) denilmektedir. Veri çıkarım, çok geniş boyutlu veri tabanlarındaki gizli eğilim ve ilişkileri bulma ve bunlardan gelecekteki gidişi belirleyebilecek işlem dizilerinin çıkarma teknolojisidir. Veri çıkarımdan elde edilen bilgilerin başlıcaları; çağrışım, ardışıklık, sınıflandırma, kümeleme ve kestirimdir.

Karar Destek Sisteminin Bileşenleri Donanım Yazılım Veri tabanı Model Tabanı Uzmanlık Arabirim

İşlem süreçleme Sistemi Karar Destek sitemi veri tabanı Karar Destek sistemi yazılım modelleri Online çözümleme süreci veri çıkarım teknolojisi Kullanıcı Arabirimi Kullanıcı Dış veri kaynakları

Karar Destek Sisteminin Bileşenleri Donanım: Yöneticilerin, katılımcıların, sorunu enine boyuna tartıştığı ve kararlar verdiği toplantı merkezleri, salonları veya odaları; İnternet ve uydu olanaklarından da yararlanan en ileri iletişim sistemleriyle donatılır. Veri Tabanı ve Model Tabanı: Karar destek sistemi veri tabanı, uygulamalardan, kişi, grup, birim ve kurumlardan toplanan fiili veya tarihi verilerden oluşur. Karar destek sistemi model tabanı, çeşitli matematiksel karar modellerinin ve çeşitli sayısal açılım yöntemlerinin saklandığı dosyalar ve kütüphane bellekleridir.

Karar Destek Sisteminin Bileşenleri Uzmanlık: Karar Destek sistemlerinin etkin olarak kullanılması, çeşitli karar seçenekleri geliştirebilme yetenek ve uzmanlığa sahip yöneticiler ve uzmanların olmasına bağlıdır. Yazılım: Karar destek sistemleri yazılımı, veri analizinde kullanılan tüm yazılım teknolojisinin kapsar. Bu kapsama çeşitli online süreçleme teknolojisi, veri çıkarım teknolojisi, matematiksel modelleri, çeşitli açılım modelleri ve diğer model ve teknolojiler girer.

Karar Destek Sisteminin Bileşenleri Arabirim: Karar destek sistemi arabirimi, kullanıcılar ile sistem arasındaki etkileşimi sağlayan tüm araçlara verilen özel bir terimdir. Örneğin grafikler, çeşitli kullanım kolaylıkları, karar destek sistemi ile kullanıcı arasındaki diyaloglar ya da sorgulama kutuları ve benzerleri, birer ara birim yazılımıdır.

Karar Destek Sisteminin Özellikleri Karar destek sistemi, yöneticiyi, karar alma sürecinde devre dışı bırakmaz, tersine, en son kararı yöneticinin vermesi yönünde yöneticiye ışık tutar. Karar destek sistemi, soruna uygun matematik ve istatistik modeller kullanımı sağlar. Karar destek sitemi, karar almaya, hız ve güvenilirlik kazandırır. Karar alma olgusuna çok geniş açıdan bakarak, yöneticilerin, sorunu bir bütün olarak görmelerini sağlar. İşletmenin her düzeydeki birimlerine ve birim yöneticilerine karar desteği sağlar, onların karar vermedeki güçlerini arttırır. Karar destek sitemi, bir taraftan kapsamlı veri tabanı sağlar, diğer taraftan da arzu edilen verilere kolayca ulaşmayı sağlar.

Grup Karar Destek Sistemleri Yapılandırılmamış sorunlar için çözüm üreten, grup olarak çalışan kişilerin karar almasını destekleyen, bilgisayar tabanlı ve etkileşimli yazılımlara grup karar destek sistemi denir. Grup karar destek sistemleri, fikir planlamasını, fikir üretimini, fikir örgütlemesini ve fikir değerlendirmesini kolaylaştırır. Ayrıca bu yazılımlar, grup toplantılarında öncelikleri belirleme, toplantının gidişi ve ilerleyişi hakkında ilgilenenlere dökuman sağlama ve grubun tüm etkileşimlerini belleğe alma gibi birçok yararlar sağlar.

Grup Karar Destek Sisteminin Bileşenleri Donanım Yazılım İnsan Kaynağı

Grup Karar Destek sistemi Donanımı Donanım, bu amaçla tasarlanmış binayı, toplantı odasını, toplantı masasını, sandalyeleri ve diğer fiziksel varlıkları da içeren bir ofis otomasyon ortamını temsil eder. Bir bütün olarak grup karar destek sistemi donanımı, grubun fiziksel olarak beraber çalışmasını destekleyecek şekilde tasarlanmalıdır.

Grup Karar Destek Sistemi Yazılımı Grup karar destek sistemlerini desteklemek için hazırlanan yazılımlar başlıca şu bileşenlerden oluşur. Elektronik sorgulama yazılımı Elektronik beyin fırtınası yazılımı Fikir düzenleme yazılımı Anket yazılımları Öncelik belirleme ve oylama yazılımı İşletmenin ortaklarını tanıma ve analiz etme yazılımı Politika geliştirme yazılımları Grup sözlükleri yazılımları

Grup Karar Destek Sistemi Yazılımı Elektronik sorgulama yazılımı: Tartışmayı organize eden kişinin toplantı öncesi gözden kaçmış herhangi bir ayrıntı kalmayacak biçimde, tartışılacak konunun bütün yönlerini sorgulamasını sağlayan yazılımdır. Elektronik beyin fırtınası yazılımı: Grup üyelerinin eş zamanlı ve eş anlamlı bir biçimde, toplantıda tartışılan konuya yönelik fikirlerini özgürce söyleyebilmelerine olanak sağlayan yazılımlardır. Fikir düzenleme yazılımı: Beyin fırtınası sırasında ortaya çıkan fikirleri organize eden ve bütünleyen yazılımlardır. Anket yazılımları: Grup liderlerine, toplantı öncesinde ve toplantı sonrasında, öncelikleri belirlemeye yönelik bilgi toplama kolaylığı sağlayan yazılımlardır

Grup Karar Destek Sistemi Yazılımı Öncelik belirleme ve oylama yazılımı: En basit oylamadan en karmaşığına kadar birçok oylama ve öncelik belirleme yöntemini içinde bulunduran yazılımlardır. İşletmenin ortaklarını tanıma ve analiz etme yazılımı: Kararlara ortakların olumlu ve olumsuz yaklaşımlarını ölçmek için geliştirilmiş yazılımlardır. Politika geliştirme yazılımları: İşletme politikalarını yazıya döküp biçimlendirmede ve bu konuda fikir birliği sağlamada yapısal destek sağlayan yazılımlardır. Grup sözlükleri yazılımları: Grubun çalıştığı projeye ilişkin olarak üzerinde fikir birliğine varılmış sözcük, terim ve tanım yazılımlarıdır.

Grup Karar Destek Sistemi İnsan Kaynağı Grup karar destek sistemlerini düşünen, tasarlayan ve geliştiren ve işleten, hiç kuşkusuz bu konuda eğitimli ve deneyimli insan kaynağıdır. Hangi bilgi teknolojisi olursa olsun, insan kaynağı olmadan rasyonel olarak çalışamaz. Grup üyeleri, diğer katılımcılar, eğitimli uzmanlar, yazılım ve donanım desteği sağlayan diğer insanlar, grup karar destek sistemlerinin insan kaynağı yönünü oluşturur. Donanım, yazılım ve insan kaynağı bileşenleri, hep birlikte, işletmenin değişik düzeylerindeki değişik gruplara bilgi, ortam, etkileşme ve diğer konularda destek sağlar.

Grup Karar Destek Sistemi Toplantılarının Yapılması Grup karar destek sistemi elektronik toplantısında, her katılımcının bir iş birimi vardır. İş birimleri hem ağa hem de kolaylaştırıcının konsoluna bağlıdır. Konsol, bir taraftan kolaylaştırıcının iş birimi, bir taraftan kontrol paneli, bir taraftan da toplantının dosyasını tutan bir sekreter görevini yerine getirir.

Grup Karar Destek Sistemlerinin Grup Kararlarına Katkısı İntranetler ve diğer ağ teknolojileri, katılımcı bir yönetim ortamı yaratmaya yönelik, çok zengin olanaklar dizisi sunarlar. Türkiye İnternet uygulamalarında, internet bağlanım hizmeti sağlayan kuruluşlar, kendi Web sayfalarında söz konusu bu bellekleri ‘oda’ terimi ile ifade etmektedirler. Takım bellek (teamware), İntranet destekli takım çalışması için geliştirilmiş uygulamalara verilen bir addır. Takım bellekler (takım odaları) ve grup bellekler (grup odaları), işletmelerdeki bilgi çalışanları (fikir üreticileri) tarafından gerçekleştirilen kısa dönemli projeleri desteklemek için kullanılır.

Grup Karar Destek Sistemlerinin Grup Kararlarına Katkısı Geleneksel kararlara katılım toplantılarında, grup 3 -5 katılımcıdan oluşur. Bu büyüklüğün üstüne çıkıldığında bir taraftan toplantı süresi uzar, diğer taraftan da tartışmalar ve gereksiz tekrarlarla verimlilik azalmaya başlar. Uygun bir şekilde tasarlanıp desteklenmek koşuluyla, grup karar destek sistemleri, sanal toplantılarda üretilen fikirleri daha da arttıracak yönde geliştirebilir. Bu yönüyle katılmalı grup karar destek sistemleri, karmaşık karar sorunlarının çözümlerine ilişkin yeni fikirler üretmede çok başarılı sonuçlar vermektedir.