ktisat Politikas Kamu Kurumlar ve Ekonomi Politikas ve

İktisat Politikası Kamu Kurumları ve Ekonomi Politikası ve Uluslararası Kuruluşlar 1

Kamu Kurumları ve Ekonomi Politikası 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Hazine Müsteşarlığı Maliye Bakanlığı Merkez Bankası Kalkınma Bakanlığı (DPT) Dış Ticaret Müsteşarlığı (Ekonomi Bakanlığı) Gümrük Müsteşarlığı Bağımsız Kurumlar TÜİK 2

Ekonomi Politikası ve Uluslararası Kuruluşlar 1. 2. 3. 4. 5. Uluslararası Ekonomik İşbirliği IMF Dünya Bankası Grubu DTO Uluslararası Kuruluşların Etkileri 3

HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI �İki anlam ◦ 1. Kurum veya devletlerin sahip oldukları taşınır ve taşınmaz değerli mal varlıkları ile çeşitli hakları gösteren belgeleri; ◦ 2. Devletlere ait değerlerin saklandığı yerleri ve bunların yönetiminden sorumlu kurumları ifade eder Devletin tüzel kişiliğinin mali yönünü Hazine temsil eder 4

HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI �Devletin bütün taşınmaz mallarının, hatta teorik olarak taşınır mallarının sahibi ve devlet adına borçlanmanın yetkilisi Hazine'dir 5

HAZİNE � 1. Devletin malvarlığını temsil eder, bu anlamda devletin mülkiyet haklarının koruyucusu olarak tanımlanabilir � 2. Devletin nakit akımını düzenler, bu anlamda devletin kasası, ödemelerini yapan veznedarı � 3. Devletin parasının yabancı paralarla değişimi konusunda kural koyucu ve başlıca uygulayıcılardan biridir � 4. Madeni para basımının tek yetkilisidir � 5. Devletin tüzel kişiliğini temsil etmesi nedeniyle kamu teşebbüslerinde devletin sermayedarlık haklarının temsilcisidir, � 6. Devlet adına borçlanmanın karar vericisi ve uygulayıcısıdır, kamu kurum ve kuruluşlarının borçlanmalarında, onlara, devlet adına verilecek garantinin tek yetkilisidir. 6

HAZİNE nin görevleri � Klasik görevleri: Devletin parasal akımlarının yönetimi, Devletin gelir ve giderlerinin zaman ve yer itibariyle denkleştirilmesi ◦ Hazine'nin örgütlenmesi: Hazine, ya kendi adıyla anılan bir örgüt şeklindedir (Hazine Bakanlığı gibi) (Anglo-Sakson) ya da Maliye ve/veya Ekonomi Bakanlığı'nın bir parçası olarak örgütlenmektedir (Kıta Avrupa'sı) ◦ Türkiye'de 1984 sonrası ortaya çıkan örgütlenmede, Maliye Bakanlığı'ndan ayrı, Başbakanlığa bağlı bir Hazine Müsteşarlığı 7

HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI �Hazine nakit yönetimi: Hazine para akımı işlemlerinin yürütülmesi �Hazine nakit yönetimi 1972 yılından 2007 yılına kadar Tek Hazine Hesabı adı verilen bir yöntemle yürütülüyordu. Bu yöntemde kamu kurumlarının tüm tahsilatı ve Hazine'nin ödemeleri bu hesaptan yapılıyordu. Bu yöntemin özünde gelirlerle giderlerin karşılıklı olarak denkleştirilmesi esası yer 8

HAZİNE MÜSTEŞARLIĞI � 2007 yılında Hazine Müsteşarlığı, Maliye Bakanlığı ve Merkez Bankası arasında bir protokol yapılarak Tek Hazine Hesabı yöntemi yerine Tek Hazine Cari Hesabı yöntemine geçildi. � 2010 yılı sonundan başlayarak Kamu Elektronik Ödeme Sistemi (KEÖS) devreye sokuldu ve taşrada ve merkezdeki bütün muhasebe birimlerinin bütün ödeme ve tahsilat işlemleri tek bir yerde toplanarak elektronik ortamda gerçekleştirilmeye başlandı. 9

MALİYE BAKANLlĞI �Anglo Amerikan uygulamasında Hazine, Maliye'yi kapsar �Anglo Amerikan uygulaması dışında Maliye Hazine'yi, kapsar �Türkiye' de Maliye Hazine ayrı birer örgüt olarak mevcuttur. Hazine ayrı bir örgüt olunca Maliye'ye bütçe yönetimi, gelir yönetimi, kamu taşınmazlarının yönetimi, kamu hesaplarının yönetimi gibi görevler kalır. 10

MALİYE BAKANLlĞI �Maliye Bakanlığı'nın vergi toplamakla görevli kuruluşu bakanlığın bağlı kuruluşu konumundaki Gelir İdaresi Başkanlığı'dır. Dışticaret vergilerinin toplanması Gümrük ve Ticaret Bakanlığını' nın, onun dışındaki vergilerin toplanması ise Gelir İdaresi Başkanlığı'nın görevidir. Bu iki idareye ek olarak vergilerin toplanmasında onlar adına hareket eden daha pek çok kurum vardır. (işveren stopaj, İşyeri KDV) �Vergiyi ödemekle yükümlü olana vergi yükümlüsü (vergi mükellefi), vergiyi gelir idaresi adına yükümlüden kesip gelir idaresine yatırmakla yükümlü olana ise vergi sorumlusu 11

MALİYE BAKANLlĞI � Gelir toplama yetkisi olan bütün idare ve kurumların topladıkları gelirler ile devletin iç ve dış borçlanmasından elde edilen bütün fonlar Hazine kasalarına girer ya da Hazine adına bankalarda tutulan hesaplara kaydedilir. 12

MALİYE BAKANLlĞI �En önemli görev: Devlet bütçesinin hazırlanması ve uygulanması �Bu görev bütçe idaresine aittir. Maliye Bakanlığı'ndaki Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü kamu bütçesinin hazırlanmasından sorumludur. Gelir kaynakları ve miktarları dikkate alınarak hazırlanması gereken bütçelerin, gerek hazırlanma aşamasında gerekse uygulanma aşamasında, Hazine ve Gelirler Genel Müdürlüğü aktif rol alır 13

Maliye Bakanlığı Önemli birimler: Gelir Politikaları Genel Müdürlüğü (devlet gelirleriyle ilgili politikaları oluşturmak ve izlemek). � Başhukuk Müşavirliği ve Muhakemat Genel Müdürlüğü (devlet aleyhine açılan ya da devletin açtığı mali davaların izlenmesiyle ilgili birim). � Milli Emlak Genel Müdürlüğü (devlete ait taşınmaz malların kayıtlarının tutulması, ilgili dairelere tahsisi, onarılması, kiraya verilmesi ve satılmasıyla görevli birim). � Muhasebat Genel Müdürlüğü (devletin her türlü gelir-gider kayıtlarının tutulduğu birim). � Mali Suçları Araştırma Daire Başkanlığı (kara para faaliyetlerinin araştırılıp, soruşturulduğu birim). � 14

MERKEZ BANKASI �Merkez Bankası parasal bir otoritedir. Kağıt paranın (banknot) basılması ve dolaşıma sokulması Merkez Bankası'nın görevidir. �Günümüzde merkez bankaları, geçmişte kendilerine yüklenen görevlerden farklı olarak, yalnızca ulusal paranın istikrarından sorumlu, yani para politikasının yürütülmesiyle görevli kurumlar haline gelmişlerdir. �Merkez Bankası'nın görevi para, faiz ve kur politikalarını yürüterek fiyat istikrarı içinde ekonomik dengelerin oluşumuna katkıda bulunmaktır 15

MERKEZ BANKASI �Dünyada kurulan ilk para otoritesi Hollanda Merkez Bankası �Asıl merkez bankacılığı Bank of England (İngiltere Merkez Bankası) ile başladı �Bank of England'ın kurulmasından önce, banknot olarak altınlarını rehin edenlere altın tacirlerinin (goldsmiths) verdiği yazılı kağıtlar (senetler) kullanılmaya başlanmıştı. �Bu kağıtların el değiştirmesiyle karşılığı altın olan kağıt para (banknot) fiilen doğmuş oluyordu. Bunlara "gold-smith notes" adı veriliyordu. 16

MERKEZ BANKASI �Uzun süre kağıt paranın altın karşılığı vardı. 1. Dünya Savaşı'yla birlikte paranın altın karşılığı kaybolmaya ve kağıt para yalnızca devletin itibarını taşımaya yöneldi. �ltibarı fazla olmayan devletler ise paralarını daha itibarlı devletlerin paralarına bağlayarak paralarına itibar kazandırmaya çalıştılar. �Bir ulusal paranın bir başka ulusal paraya bağlanmasına "peg" adı veriliyor. 17

MERKEZ BANKASI �Uzun süre kağıt paranın altın karşılığı vardı. 1. Dünya Savaşı'yla birlikte paranın altın karşılığı kaybolmaya ve kağıt para yalnızca devletin itibarını taşımaya yöneldi. �ltibarı fazla olmayan devletler ise paralarını daha itibarlı devletlerin paralarına bağlayarak paralarına itibar kazandırmaya çalıştılar. �Bir ulusal paranın bir başka ulusal paraya bağlanmasına "peg" adı veriliyor. 18

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası �Türkiye'de Merkez Bankası yasası 1930 yılında kabul edildi. Banka 1931 yılında faaliyete başladı. �Cumhuriyet döneminden önce, verilen bir imtiyaz çerçevesinde ulusal para Osmanlı Bankası tarafından basılıp dolaşıma sokuluyordu. � 1927 yılında Cumhuriyet Hükümeti ilk kez kendi parasını basıp Osmanlı Bankası'nın bastığı banknotları piyasadan topladı. � 1930 yılında banknot basma yetkisi Merkez Bankası'na verildi. 19

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası �Merkez Bankası bir anonim şirket olarak kuruldu. �Dört çeşit hissedar grubu ◦ A grubu hisseleri Hazine' dir. ◦ B grubu hisseleri Türkiye' de faaliyet gösteren milli bankalara tahsis edilmiştir. ◦ C grubu hisseleri milli bankalar dışındaki bankalarla imtiyazlı şirketlere aittir. ◦ D grubu hisseler ise bireysel yatırımcılar içindir. 20

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası � Merkez Bankası'nın 1930 tarihli yasasında Hazine payının yüzde 15'i geçemeyeceği hükme bağlanmıştır. � 1970 yılında hazırlanan yeni Merkez Bankası yasasında bu hüküm "Hazine'nin hissesinin yüzde 51'den daha düşük olamayacağı" şeklinde değiştirilmiştir. � Merkez Bankası'nın ilk kuruluşunda Banka'nın Hazine'ye kredi verebilmesi konusunda hiçbir hüküm yokken, daha sonra yapılan değişikliklerle cari yılın bütçe ödeneklerinin yüzde 15'ini aşmamak kaydıyla Merkez Bankası'nın Hazine'ye kısa vadeli avans hesabı adı altında kredi verebileceği düzenlenmiştir. � 2001 tarihinde yapılan değişiklikle Merkez Bankası'nın Hazine'ye ne isim altında olursa olsun 21 kredi vermesi tamamen yasaklanmıştır.

Merkez bankaları Amerika Birleşik Devletleri'nde merkez bankası (Federal Reserve System) bankaların paysahibi olduğu tamamen özel bir kuruluştur. � Avrupa Merkez Bankası ve Avrupa'daki birçok merkez bankaları yüzde yüz devlet kuruluşudur. � Sahiplik yapısı ne olursa olsun, � ◦ (1) merkez bankalarının üst yöneticileri hükümetler ya da meclisler tarafından atanır, ◦ (2) merkez bankalarının yıl içinde elde ettiği karlar bir sonraki yıl devletin hazinesine aktarılır. Çünkü, merkez bankalarının karları devletin kendisine verdiği para basma tekelinden kaynaklanır. ◦ Türkiye'de B, C, ve D grubu hissedarlara verilecek kar payları (temettü) en çok yüzde 12 ile sınırlandırılmıştır. 22

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası �Üst yönetim organı den oluşan Banka Meclisi (yedi kişi) �Başkan ve dört Başkan Yardımcısı'ndan oluşan Yönetim Komitesi �Para politikasının oluşturulması ve uygulamaya konması 2001 yılında yapılan yasal değişiklikle Para Politikası Kurulu'na bırakılmıştır. Para Politikası Kurulu, Başkan, dört Başkan Yardımcısı, Banka Meclisi'nin kendi aralarından seçeceği bir üye ile Başkan'ın önerisi üzerine müşterek kararla atanan, para politikası konusunda bilgili bir üyeden oluşur 23

DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATl (Kalkınma Bakanlığı) �Planlama örgütü, kumanda ekonomisinin bir uzantısıdır. Ekonomi bilimi neyin nasıl ve ne kadar üretileceğinin yanıtını arar. Bu sorunun yanıtını piyasa ekonomisinde basit olarak "piyasa" verir. �Türkiye'de 1960 yılından sonra Anayasal hir kurum olarak Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) kurulmuştur. Devlet Planlama Teşkilatı Anayasa gereğince 7 yıllık planlar ve bu planlara dayalı olarak yıllık programlar hazırlar. Bu planlar ve programlar kamu kesimi için zorunlu, özel kesim için de yol gösterici nitelikte kabul edilir. 24

DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATl (Kalkınma Bakanlığı) � 1970 ve özellikle 80'lerden sonra piyasa ekonomisinin yeniden nem kazanmasıyla birlikte planlama kavramı da önemini kaybetmeye başlamıştır. � 1980'lerdeki özelleştirmeler, kamu kesiminin üretimden çıkmasına önderlik etmiştir. � Bu gelişmeler sonucunda DPT dolayısıyla planlama yaklaşımı giderek önemini kaybetmiştir � 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu uyarınca Türk mali sisteminde tahminler ve hedefler 3 yıllık Orta Vadeli Programla ve bu programa dayalı olarak hazırlanan Mali PIanla yapılmaktadır. 25

DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI (Ekonomi Bakanlığı) �Başbakanlığa bağlı Dış Ticaret Müsteşarlığı Türkiye’nin İthalatı İhracatı ve genel olarak dış ticaret ilişkilerini ilgilendiren anlaşmaların hazırlanıp müzakere edilmesi ve uygulanmasıyla görevli bir kurumdur �Ekonomi politikasının önemli bir alt politikası olan dış ticaret politikası, büyük ölçüde ihracat ve ithalat rejimi kararları ve önlemleriyle belirlendiği için bakanlık genel ekonomi politikasıyla uyum sağlamak için ekonomi politikası uygulamasından sorumlu diğer kurumlarla yakın işbirliği içinde olmak durumundadır. 26

GÜMRÜK MÜSTEŞARLIGI (Gümrük ve Ticaret Bakanlığı) � Gümrük politikasını hazırlamak ve uygulamak gümrük tarifelerinin belirlenmesine hazırlık yapmak, gümrük denetimlerini yapmak gibi görevlerle yükümlüdür. � Gümrük tarifelerinin yapılması ve uygulanması ekonomi politikasının önemli bir aracını oluşturur. � Ekonomi politikasının hazırlanıp uygulanmasında Gümrük ve Ticaret Bakanlığı'nın da rol alması gerekmektedir. � Günümüzde WTO gibi düzenleyici kurumlar ve Avrupa Birliği gibi bölgesel birlikler söz konusu olduğu için gümrük tarifelerinin bağımsız yapılması mümkün olmasa da, özellikle tarife dışı engeller gibi ekonomi politikasına temel oluşturacak uygulamalar açısından Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın ekonomi politikası hazırlanmasında işin içinde olması 27 zorunluluğu vardır.

BAGIMSIZ KURUMLAR � Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) Bankacılık kesiminin siyasetten tümüyle bağımsız bir düzenleyici otoritenin gözetim ve denetimi altına alınması. � Türkiye'de 2000 yılında faaliyete geçmiştir. � Kurum, nihai karar mercii görevi gören 7 kişilik bir kurulun yönetimi altında yürütme ve denetleme birimlerinden oluşmaktadır. � Mali bünyesi zayıflamış bulunan bankalara devlet adına el koyar ve bankanın yönetimi devralınarak Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu'na (TMSF) devredilmektedir. � Bankaların kurulması, şube açması, mali bünyesi zayıfladığında TMSF 'na alınması, satılması, tasfiyesi, bu kurumun görev ve yetkileri arasındadır. � Kurumun görevleri arasında bankalara ilişkin düzenlemelerin yapılması ve bankaların bu 28 düzenlemelere uygun faaliyette bulunmasının

BAGIMSIZ KURUMLAR Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) � Türkiye' de sermaye piyasası ikili bir yapıya sahiptir. Bir anonim şirketin hisse senetlerini ilk kez satabilmesi, yani halka açılabilmesi için Sermaye Piyasası Kurulu'nun (SPK) izni gerekmektedir. � Halka açık şirketlerin hisse senetlerinin ikinci elden satışı ise IMKB yapılmaktadır. � Halka açıklık oranını artırmak, yani kalan hisse senetlerinin bir bölümünü daha satmak isteyen şirketin yeniden SPK'ya gitmesi gerekmektedir. � SPK, bu tür izinlerin yanı sıra aynı zamanda sermaye piyasasının düzenlenmesiyle ilgili kararları da alıp uygulamaya koyan kurumdur. � SPK'nın görevlerinden birisi de yatırımcıların hak ve yararlarının korunmasıdır. 29

BAGIMSIZ KURUMLAR Rekabet Kurumu �Rekabet Kurumu, gereğince devlete verilen "para, kredi, sermaye, mal hizmet piyasalarının sağlıklı ve düzenli işlemelerini sağlayıcı ve geliştirici önlemleri alma", "piyasalarda fiili anlaşma sonucu doğacak tekelleşme ve kartelleşmeleri önleme" görevini yürütmek üzere kurulmuştur. �Kurumun asıl görevi rekabet kurullarının düzgün çalışmasını sağlamaktır. �Kurumun karar organı Rekabet Kurulu'dur. 30

TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (TÜİK) � TÜİK ekonomi politikasıyla doğnı dan ilişkili bir kurum olmadığı gibi herhangi bir ekonomi politikası aracını yürütmekle sorumlu da değildir. Ancak, ekonomi politikasını oluşturan kurumlara ekonomiye ait çeşitli verileri üreterek katkı yapar. � Son analizde, herhangi bir kurumun politika oluşturmasında en büyük katkı ekonominin gidişatı konusundaki bilgiler ve bu bilgilerin elden geldiğince doğruya yakın olmasıdır. � TÜİK'e verilen veriler özel bilgi niteliğindedirler. Şirketlere, kurumlara ve şahıslara ait bilgiler başkalarıyla paylaşılamaz ve başka amaçlar için kullanılamaz. � TÜİK, ekonomiyle de ilgili periyodik istatistikler yayımlamaktadır. 31

POLİTİKA OLUŞTURMADA KURUMLARIN İŞBİRLIGI �Ekonomi politikası çoğu zaman bir bütünlük içinde uygulanması gereken bir politikadır. �Buna karşın, ekonomik istikrarını sağlamış, enflasyon sorununu çözmüş, ekonomik büyümesi sürdürülebilir düzeye ulaşmış, dış denge sorunu olmayan bir ülkede ekonomi politikasının bazı bölümlerinin uygulamaya konulması yeterlidir. 32

POLİTİKA OLUŞTURMADA KURUMLARIN İŞBİRLIGI �Gelişmiş ülkelerin çoğunda yalnızca para politikası ya da faiz politikası ekonomik istikrarın korunması için yeterli olabilmektedir. �Bazı durumlarda, örneğin ekonominin canlandırılması gereken hallerde vergi indirimleri gibi maliye politikası uygulamaları da devreye sokulabilir. �Dolayısıyla bu gibi durumlarda yalnızca Merkez Bankası'nın ya da yalnızca Maliye veya Hazine'nin hazırladığı politika uygulamalarının yürürlüğe 33

POLİTİKA OLUŞTURMADA KURUMLARIN İŞBİRLIGI �Gelişme yolundaki ülkelerde ekonomi politikasının daha fazla bütünsellik taşıması gerekir. �Çünkü bu ülkelerde sorun yalnızca mevcut dengenin sürdürülmesi ya da korunması değil, daha iyi bir dengeye geçişin altyapısının hazırlanmasıdır. �Söz konusu altyapı verimliliğin artırılması yönünde gerekli yapısal değişiklikler olduğu gibi, süregelen dengesizliklerin giderilmesi için uygulanması gereken politikaların tespiti de olabilir. 34

POLİTİKA OLUŞTURMADA KURUMLARIN İŞBİRLIGI �Ekonomi politikasının para, maliye politikası araçlarını, hatta bazen gelirler politikasını kapsaması gerekir. �Bu politikaları hazırlayacak ve uygulayacak olan kuruluşların birlikte çalışmaları gereklidir. �Hazine, Maliye, Merkez Bankası ve Planlama Örgütü tarafından ayrı yürütülüp uygulanması kopukluklara ve birbirini bozan adımlar atılmasına yol açabilir. �Bu tür bir karmaşanın sonucu ise amaçlanan yeni dengeye ulaşılamamasıdır. 35