Blm 1 ktisat ve ktisat Bilimi David Begg

Bölüm 1 İktisat ve İktisat Bilimi David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8 th Edition, Mc. Graw-Hill Education, 2005 Power. Point presentation by Alex Tackie and Damian Ward ©The Mc. Graw-Hill Companies, 2005

İktisat Biliminin Doğuşu • Kaynakların sınırlı olması dolayısıyla bir toplumun üretebileceği mal ve hizmetler de sınırlı miktarda olduğu halde toplumun maddi ihtiyaçları sınırsızdır. • Sonsuz ihtiyaçlarla sınırlı üretim arasındaki çelişkiye ekonomide kıtlık sorunu adı verilir. İktisat diye ayrı bir bilim dalının ortaya çıkmasının nedeni bu kıtlık sorunudur. • Eğer her insan istediği her mal ve hizmete istediği miktarlarda bir bedel ödemeden sahip olabilseydi, iktisat bilimine gerek kalmazdı. 1 ©The Mc. Graw-Hill Companies, 2005

İktisat Biliminin Amacı • İktisat bilimi: • Bir toplumda – Hangi malların – Kimin için ve – Nasıl üretileceği sorularına cevap arar. 2 ©The Mc. Graw-Hill Companies, 2005

İktisat ne ilgilenir? Petrol fiyatları 1973 -74 arasında 3 kat, ve 1979 -80 arası iki kat artmıştır ve yeryüzünde yaşayan herkesi etkilemiştir. 3 ©The Mc. Graw-Hill Companies, 2005

Petrol fiyatındaki artış • Neyin üretileceğini – Daha ekonomik motorlu araçlar • Nasıl üretileceğini – Daha farklı enerji kaynakları kullanarak • Kimin için üretileceğini etkiler – Petrol üreticilerinin alım gücü artarken, petrol ithal edenler fakirleşir • Birleşik Arap Emirliği’ndeki emlak patlaması 4 ©The Mc. Graw-Hill Companies, 2005

Gelir Dağılımı: Dünya Nüfusu ve Toplam Gelir (2003) 5 ©The Mc. Graw-Hill Companies, 2005

Gelir Dağılımı ve 3 Soru • Fakir ülkeler dünya nüfusunun %40’ını oluşturdukları halde, toplam gelirin sadece %3’ünü alıyor. • Zengin ülkelerse, %15 nüfus payına karşılık gelirin %80’ini alıyor. – Kim için üretim? • Zengin ülke tüketicileri için – Ne üretiliyor? • Zengin ülke tüketicilerinin mal ve hizmet tercihleri – Nasıl üretiliyor? • Maliyeti daha düşük olan emek-yoğun tekniklerle 6 ©The Mc. Graw-Hill Companies, 2005

Fırsat Maliyeti (Opportunity Cost) • Kaynaklar (emek, sermaye, toprak) kısıtlı olduğundan dolayı her ülke istediği mal ve hizmetleri istediği kadar üretemez. • Ya da harcayacağımız bütçe sınırlı olduğu için her istediğimiz ürün ve hizmeti istediğimiz miktarlarda tüketemeyiz. • Neyi, ne kadar üreteceğimiz (tüketeceğimiz) kararını verirken kullanılan kavram • Fırsat Maliyeti (opportunity cost) – Bir maldan birim daha fazla tüketmek (ya da üretmek) için diğer maldan ne kadar az tüketeceğimizi (ya da üreteceğimizi) anlatır. 7 ©The Mc. Graw-Hill Companies, 2005

Fırsat Maliyeti • Bir kararın fırsat maliyeti, o kararın alternatifi seçilseydi elde edilecek kazançtır. • Örnek: Elimizde kullanılabilecek kaynak olarak – İşgücü – 100 ytl sermaye ve – 1 dükkan olduğunu varsayalım. • Ve bir bakkal dükkanı açıp açmama kararını alacağımızı varsayalım 8 ©The Mc. Graw-Hill Companies, 2005

Fırsat Maliyeti • 100 TL’lik mal alıp kendimize ait dükkanı kendimiz çalıştırdığımızda bir senenin sonunda 120 TL kazanabileceğimizi varsayalım. – Muhasebe açısından kar= 20 TL – Pozitif bir kar elde ediyor olmak dükkan açmanın doğru bir karar olduğu anlamına gelmez. – Önemli olan soru: Elimizdeki kaynakları (işgücü, sermaye ve dükkan) alternatif bir şekilde değerlendirebilseydik ne kadar kazanacaktık? 9 ©The Mc. Graw-Hill Companies, 2005

Örnek • Dükkanda geçireceğimiz vakitte bir işyerinde ücretli çalışıp bir senede 15 TL maaş kazanabilirdik • 100 TL’yi mal almakta kullanmak yerine bankaya koyup 18 TL faiz geliri elde edebilirdik • Dükkanı başkasına kiraya verip yıllık 10 TL kira geliri elde edebilirdik. • Dolayısıyla, dükkan açmak yerine alternatif planı uygulasaydık 43 TL kazanabilecektik. • Karı 20 TL olan bir işin fırsat maliyeti 43 TL. • Karar: Dükkan açılmamalı, kaynaklar alternatif alanlarda kullanılmalıdır. 10 ©The Mc. Graw-Hill Companies, 2005

Üretim Olanakları Eğrisi (1) • Bir toplumda eldeki sınırlı kaynaklar (üretim faktörleri) ve mevcut teknoloji düzeyi ile üretilebilecek azami (maksimum) mal ve hizmet bileşimlerini gösteren eğridir. • Üretim Faktörleri: – Toprak – Emek – Sermaye (fiziki sermaye ve teknik bilgi birikimi) 11 ©The Mc. Graw-Hill Companies, 2005

Üretim Olanakları Eğrisi (2) Hayali bir ekonomide iki ürün, film ve gıda, üretildiğini varsayalım Gıda Üretimi (F) F/ G = fırsat maliyeti (=1/2) 1 birim fazla film (G) üretmek için 0. 5 birim gıdadan (F) vazgeçmek gerekir. A 14 F= 4 10 G = 8 6 B 14 Üretim Olanakları Eğrisi Film Üretimi (G) 12 ©The Mc. Graw-Hill Companies, 2005

Üretim Olanakları Eğrisi • Eğri üzerindeki noktalar verili kaynak (işgücü, toprak, sermaye) ve teknoloji düzeyinde üretilebilecek azami miktarları gösterir. – Eğri üzerindeki her nokta etkin (efficient) düzeyleri gösterir. • Eğrinin içinde kalan bölgedeki noktalar ise “etkin olmayan” düzeyleri gösterir. Kaynaklar daha etkin kullanılabilir. • Eğrinin dışında kalandaki noktalar ise mevcut kaynak ve teknoloji düzeyiyle ulaşılması imkansız üretim düzeylerini gösterir. – O düzeye, emek, sermaye, toprak ve teknik bilgi artışı sonucunda ulaşılabilir. – Bu durumda eğri o noktalardan geçecek şekilde üste kayacaktır. 13 ©The Mc. Graw-Hill Companies, 2005

Fırsat Maliyeti ve Azalan Getiriler Kanunu • Üretim olanakları eğrisi, bir maldan daha fazla üretebilmek için diğer malın üretiminden her seferinde daha fazla miktar vazgeçileceğini gösterir. • Yani, bir malın üretimi arttıkça o üretimin fırsat maliyeti artar. • Bir başka deyişle, o birimi üretmek için her seferinde daha fazla kaynak kullanmak gerekir. Bu da kaynak verimliliğinin düşmesi demektir. 14 ©The Mc. Graw-Hill Companies, 2005

Azalan Getiriler Kanunu Üretimde kullanılan son birim faktörün toplam üretime katkısı giderek düşer ve bir noktada sıfıra eşitlenir. Q=f(L): df(L)/d. L: Üretim fonksiyonu Emeğin marjinal ürünü f(L) df(L)/d. L 15 L (Emek) ©The Mc. Graw-Hill Companies, 2005

Piyasaların işleyişi • • Piyasa alıcı ve satıcıları biraraya getiren, onların bilgi alışverişinde bulunup iş yapmalarını sağlayan bir düzenlemedir. Piyasa aktörleri: 1. 2. 3. • Hanehalkı : Neyi, ne kadar tüketeceğin kararını verir. Firmalar: Neyin nasıl üretileceği kararını verir. İşçiler: Piyasada oluşan ücret düzeyinde ne kadar çalışacağının kararını verir. Tüm bu kararların sonucunda fiyatlar arz ve talebi eşitleyecek şekilde oluşur. 16 ©The Mc. Graw-Hill Companies, 2005

Kaynak Dağılımı (Resource Allocation) • Arz ve talep ekonomide üretilen mal ve hizmetlerin fiyatlarını belirler. • Piyasada oluşan fiyatlarsa ekonomide kaynak dağılımını yönlendiren bir gösterge veya kılavuz rolünü oynarlar. • Kaynak Dağılımı çeşitli toplumlarda çeşitli biçimler alır. – Merkezi Plan ekonomileri – Karma Ekonomik sistemler – Serbest Piyasa 17 ©The Mc. Graw-Hill Companies, 2005

Etkinlik mi Eşitlik mi? • Değişik ülkelerdeki iktisadi sistemleri birbirinden ayıran en önemli konu bu soruya verilen cevapta gizlidir. • Serbest piyasa ekonomileri fiyat mekanizması (Adam Smith’in meşhur görünmez eli) ile kaynakların etkin bir şekilde dağıtılacağını iddia ederken toplumda bu kaynakların nasıl dağılacağı sorusu ile ilgilenmez. • Planlı ekonomiler ise, kaynakların toplum içinde eşit bir şekilde ihtiyaçla orantılı bir şekilde dağıtılması esasına dayanır. – Planlı ekonomilerde fiyatların yol göstericiliği ortadan kalktığından, kimin ne kadar ihtiyacı olduğunu belirlemek, ne kadar üretileceğine karar vermek ağır bir bürokrasiyi gerektirir. Rekabetin olmaması sonucu verim ve kalite düşüklüğü gibi sorunlar ortaya çıkabilir. 18 ©The Mc. Graw-Hill Companies, 2005

Piyasaların işleyişine göre ülkeler Çin Küba İsveç Macaristan ABD İngiltere Serbest Piyasa Ekonomileri Merkezi Plan Ekonomileri 19 ©The Mc. Graw-Hill Companies, 2005

Normatif ve Pozitif İktisat • Pozitif iktisat; ne, nasıl, nerede, ne zaman, ne kadar gibi objektif önermelerle ilgilenir. – Örneğin, sigaraya %10 vergi konulursa tüketim yüzde kaç düşer? • Normatif iktisat, iktisadi analizinde, iyikötü, doğru-yanlış gibi sübjektif veya ahlaki değerlere atıf yapar. – Örneğin; Sigara tüketimini azaltmak için vergi konulmalıdır. 20 ©The Mc. Graw-Hill Companies, 2005

Mikro ve Makroiktisat (1) • Mikroekonomi – Ekonomide tekil birimlerin incelenmesini konu edinir. – Belirli bir malın fiyatı, firmanın çalıştıracağı işçi sayısı mikroiktisadın konusudur. 21 ©The Mc. Graw-Hill Companies, 2005

Mikro ve Makroiktisat (2) • Makroekonomi – Ekonomiyi bir bütün olarak inceler. – Ulusal gelir, işsizlik, enflasyon, toplam harcamalar, toplam yatımlar, dış açık, dış borçlar vs. makroekonominin başlıca konularıdır. 22 ©The Mc. Graw-Hill Companies, 2005