EDMSEL OPERANT KOULLANMA Ar Gr Ceyhun OZAN EP

EDİMSEL (OPERANT) KOŞULLANMA Arş. Gör. Ceyhun OZAN EPÖ

Edimsel (Operant) Koşullanma SKINNER Edimsel Davranışta, tepkisel davranıştan farklı olarak organizma önce bir davranışta bulunur. Bu davranış herhangi bir uyarıcı olmadan, kendiliğinden yapılır, ardından yapılan davranışa göre uyarıcı verilir. Organizma davranışın ardından gelen uyarıcıyı beğenirse davranışı tekrar eder, beğenmezse tekrarlamaz. Yani davranışı ortaya çıkarttığı sonuçları kontrol eder. o O gün okula giderken saçınıza jöle sürdünüz. Bütün arkadaşlarınız saçınıza sürdüğünüz jölenin size çok yakıştığını söyledi. O günden sonra ne yaparsınız?

Tepkisel ve Edimsel Koşullanma Arasındaki Farklar Tepkisel Koşullanma Önce Uyarıcı, sonra Tepki vardır. Organizma pasiftir. Reflekseler ve duygular üzerinde etkilidir. O türe ait bütün organizmalar aynı tepkiyi verir. Uyarıcının mutlaka bilinmesi gerekir. Edimsel Koşullanma Önce Tepki, sonra Uyarıcı vardır. Organizma aktiftir. Psikomotor davranışlar üzerinde etkilidir. Bireysel farklılıklar vardır. Uyarıcı net olmayabilir.

Edimsel Koşullanma İlkeleri 1. Bir davranışın sürekliliğini sağlayan, o davranışın sonuçlarıdır. 2. Davranışların sürekliliğini sağlayan uyaranlar her zaman belirgin değildir. 3. Davranış, kendisinin ortaya çıkarttığı uyarandan etkilenir. 4. Organizmanın davranışları dış uyaranlara bağlı değildir. Birçok davranış uyaran olmadan ortaya çıkar. 5. Organizmanın davranışlarının birçoğu bilinçli tepkilerdir. 6. Davranışın sonucu öğrenmede belirleyicidir. Ödül getiren, cezadan koruyan davranışlar kalıcılaşır (tekrarlanır), ceza getiren davranışlar kaybolur.

A. Edimsel (Operant) Koşullanma Süreci “Skinner Kutusu” Deneyi Deneyde, aç bırakılan bir fare, düzeneği önceden hazırlanmış deney kutusuna bırakılır. Deney kutusunda, istenildiğinde yakılabilen ışık, dokunulduğunda kutuya peynir düşüren bir manivela ve ayrıca kutunun tabanında elektrik şoku düzeneği vardır. Fare kutunun içinde dolaşırken “tesadüfen” manivelaya dokunur ve bunun üzerine kutuya bir parça peynir düşer. Birkaç benzer davranıştan sonra farenin kafes içindeki dolaşma alanı daha çok manivelanın olduğu bölgede yoğunlaşır. Daha sonra fare manivela ile peynir arasında bağlantıyı kurarak, istediği zaman peynire ulaşmayı öğrenir.

B. Edimsel Koşullanmada Temel Kavramlar 1. Sönme Aynı tepkisel koşullanma sürecinde olduğu gibi, pekiştirilmeyen davranış söner. Ancak edimsel koşullanmada organizma aktif olduğu için, pekiştirilmemesi halinde sönmeden önce davranışta ani bir artış gözlenir. Bu artışa sönme patlaması denir ve davranışın sönmeye başladığının işaretidir. o Ahmet, annesine istediği her şeyi ağlayarak yaptırmaktadır. Psikologun anneye tavsiyesi üzerine, anne artık oğlu ne kadar ağlarsa ağlasın istediklerini bu yolla yapmamaktadır. Bunun üzerine Ahmet ilk zamanlar ağlama davranışını artırsa da, zamanla bu davranışından vazgeçer.

2. Kendiliğinden Geri Gelme Sönmüş tepkinin bir süre sonra tekrar ortaya çıkmasıdır. Kendiliğinden geri gelen tepkiler sönmeye karşı dirençsizdir. Yani pekiştirilmezse çok kısa sürede ortadan kalkar. o Bir futbolcu hakemi kandırarak kendisini yere atmış ve penaltı kazanmıştır. Sonraki maçlarda da aynı şekilde davranır ancak hakemden kırmızı kart yiyince hakemi kandırmaya yönelik davranışlarda bulunmamaya başlar (Sönme). Ancak bir süre sonra tekrardan hakemi kandıracak şekilde kendini yere atmaya başlar (Kendiliğinden geri gelme).

3. Genelleme Uyarıcı genellemesi, organizmanın benzer uyarıcılara aynı tepkiyi vermesidir. o Annesinin solmaması için bir bardak su içerisine koyduğu maydanozları gören Semih «Anne çiçek mi aldın? » diye sormuştur.

4. Ayırt Etme Belli bir tepkinin, tek bir nesne ya da durum karşısında sergilenip, bunun dışındaki nesne ya da durumlara sergilenmemesidir. o Anaokulundayken evdeki gibi davranıp oyuncaklarını toplamayan bir çocuk öğretmeni tarafından azarlanınca oyuncaklarını anaokulundayken toplar. Ancak evdeyken toplamamaya devam eder.

5. Ayırt Edici Uyarıcı (Uyarıcı Kontrolü) ve Ayırt Edici Edim Bir davranış, daima belirli bir uyarıcı ya da ortamdayken pekiştirilirse, bir süre sonra bu uyarıcı ya da ortamın kendisi, davranış için ayırt edici hale gelir. Davranışı kontrol eden bu uyarıcıya ayırt edici uyarıcı, ayırt edici uyarıcıya verilen tepkiye ise ayırt edici edim denir. o Fare sadece ışık yanarken manivelaya bastığında peynir verilir, ışık yanmadığında bastığında peynirle karşılaşmazsa, bir süre sonra farenin manivelaya basmak için ışığın yanmasını beklediği görülür. Işık, manivelaya basmak için ayırt edici uyarıcı; ışık yanınca manivelaya basma ise ayırt edici edimdir. o Ahmet Bey eşini ve çocuklarını rahatsız etmemek için sigara içeceği zaman balkona çıkmaktadır. Bir süre sonra çiçekleri sulamak için bile balkona çıksa hemen bir sigara yaktığını fark eder. Balkon, sigara içmek için ayırt edici uyarıcı; balkona çıkınca sigara içme ise ayırt edici edimdir.

6. Kademeli Yaklaştırma (Davranışı Biçimlendirme) Pekiştirmeye en yakın davranıştan başlayarak, istenilen davranışa ulaşılıncaya kadar kademeli olarak her davranışın pekiştirilmesidir. o Ahmet öğretmen, Cumhuriyet Bayramı`nda konuşma yapacak öğrencisinin arkadaşları önünde rahat bir şekilde konuşabilmesi için onu önce birkaç arkadaşının önünde konuşturur ve performansını sözel olarak pekiştirir. Ardından giderek artan dinleyici kitlesi karşısında konuşturur ve her seferinde öğrencisinin performansını pekiştirmeye devam eder.

7. Zincirleme Skinner (1938), bir davranış içerisinde yer alan tepki basamaklarının her birinin, kendinden sonra gelen tepki için ayırt edici uyarıcı görevi üstlendiğini ve bu sürecin davranışa tamamlanıncaya kadar devam ettiğini belirtmiştir. Bu sürece zincirleme adı verilir. o Cep telefonunuz çalar. o Cep telefonunuzun çalması sizin içi UYARICI bir durumdur. Telefonda sizi arayan kişinin Murat olduğunu görürsünüz ve telefonu cevaplandırırsınız: o Merhaba Murat nasılsın? o Bir uyarıcıya karşı TEPKİ vermiş durumdasınız. Sizin verdiğiniz bu tepki, Murat için UYARICI bir durum oluşturmaktadır ve bu uyarıcıya bir tepki vermesi gerekmektedir: o Sağol Ahmet iyiyim, sen nasılsın?

8. Yoksunluk Skinner`a göre, edimsel koşullanma gerçekleştirilmeden önce organizmanın pekiştireç olarak kullanılacak şeye karşı bir süre yoksun bırakılması performansı artırmaktadır.

9. Premack İlkesi (Büyükanne Kuralı) Daha az yapılmak istenen, sevilmeyen etkinliğin en çok yapılmak istenen, sevilen, keyif veren etkinlik ile pekiştirilmesidir. o Odanı toplarsan bilgisayarda oyun oynayabilirsin. o Derslerini bitir de sinemaya gidelim. o Çikolatayı yemek istiyorsan önce pırasayı yemelisin.

10. Batıl Davranış Koşullanma süreci bazen öylesine işler ki, pekiştirme ya da ceza yapılan davranışın hemen ardından ortaya çıktığı halde, aslında davranışla hiçbir ilgisi yoktur. İki durum arasında anlamlı değil tesadüfi bir ilişki söz konusudur. Bu iki durum birbiriyle ilişkilendirilirse batıl davranış ortaya çıkar. o Yeni aldığı elbisesiyle iş görüşmesine giden bir genç, görüşmesinin başarısız geçmesinin ardından bu elbisenin kendisine uğursuzluk getirdiğini düşünür. O günden sonra yeni aldığı elbiseyi hiç giymez. o Maça çıkmadan önce sakal tıraşı olan futbolcu, maçta üç gol atınca, bundan sonra ne zaman maça çıkacak olsa sakal tıraşı olmaya başlar.

11. Programlanmış Öğrenme (Programlı Öğretim) Skinner tarafından, pekiştirme ilkelerine uygun olarak geliştirilmiş bir yöntemdir. Temel amacı öğrenciler arasındaki bireysel farklılıklara dikkat ederek her öğrencinin kendi hızında öğrenmesini sağlayarak öğretimi bireyselleştirmektir.

Küçük adımlar ilkesi: Öğretilecek bilgi basitten karmaşığa doğru küçük birimlere bölünür ve ön koşul ilkesine göre sıralanır. Etkin katılım ilkesi: Her bilgi biriminden sonra öğrenciden öğretilmek istenilenleri basitten karmaşığa doğru kademe aktif olarak yapması beklenir. Bu, öğrenciye alıştırma yaptırarak ya da soru sorarak sağlanır. Başarı İlkesi: Öğrenmenin gerçekleşmesi için öğrencinin doğru davranışının pekiştirilmesi önemlidir. Bunun için de öğrencinin doğru davranışı göstermesi ya da doğru yanıt vermesi gerekir. Anında düzeltme ilkesi: Öğrenciye doğru davranışı ya da yanıtı karşılığında anında geribildirim ve pekiştireç verilir. Bireysel hız ilkesi: Öğrenmede bireysel farklılıklar vardır. En iyi öğrenme bireyin kendi hızıyla gerçekleştirdiği öğrenmedir. Bu nedenle öğrencilere kendi hızlarıyla öğrenme olanağı sağlanmalıdır.

C. Pekiştireçler Ortaya konduğunda davranışın yapılma sıklığını artıran ya da azaltan uyarıcılara pekiştireç adı verilir. PEKİŞTİREÇLER Olumsuz Pekiştireç Olumlu Pekiştireç Birincil olumlu Pekiştireç İkincil Olumlu Pekiştireç Birincil Olumsuz Pekiştireç İkincil Olumsuz Pekiştireç

1. Olumlu Pekiştireç Ortama eklendiğinde davranışın yapılma sıklığını artırır, davranışı sürekli hale getirir. o Ayşe Hanım, kızı yemeklerden önce ellerini yıkarsa, yemeğin o o ardından çık sevdiği tatlıyı da sofraya koymaktadır. Murat Bey, eve gelen arkadaşları ile oyuncaklarını paylaşan oğluna gülümsemiş ve yaptığı davranıştan ötürü ona aferin demiştir. Fatma Hanım, torununa ödevlerini güzel bir şekilde yaptığı için bilgisayarla oyun oynamasına izin vermiştir. Matematik öğretmeni, yıl boyunca derse düzenli olarak katılım sağlayan öğrencilerinin final puanlarına 5`er puan eklemiştir. Ahmet Bey, karnesinde takdir belgesi getiren oğluna bisiklet almıştır.

2. Olumsuz Pekiştireç Ortama eklendiğinde davranışın yapılma sıklığını azaltır, organizmaya rahatsızlık verir. Ortamdan çıkartıldığında ise davranışın yapılma sıklığını artırır. o Murat Öğretmen, derste yaramazlık yapan öğrenciye tokat attı. o Bir deneyde, maymunlara yanlış düğmeye bastıklarında elektrik şoku uygulandı. o Ahmet Öğretmen, sınavda kopya çeken öğrencisini azarladı ve öğrencisine sıfır puan verdi.

D. Pekiştirme ve Ceza Pekiştirme Olumlu Pekiştirme Olumsuz Pekiştirme I. Tip Ceza II. Tip Ceza Olumlu pekiştirecin ortama eklenmesi Olumsuz pekiştirecin ortamdan çıkarılması Olumsuz pekiştirecin ortama eklenmesi Olumlu pekiştirecin ortamdan çıkarılması

1. Olumlu Pekiştirme Ortama olumlu pekiştirecin (yani organizmanın istediği bir şeyin) eklenmesi sonucu oluşan duruma olumlu pekiştirme denir. o Matematik öğretmeni, yıl boyunca derse düzenli olarak katılım sağlayan öğrencilerinin final puanlarına 5`er puan eklemiştir. o Ayşe Hanım odasını toplayan oğluna çikolata aldı.

2. Olumsuz Pekiştirme Ortamda bulunan olumsuz pekiştirecin (yani organizmanın istemediği bir şeyin) ortamdan çıkartılması sonucu oluşan duruma olumsuz pekiştirme denir. o Ahmet odasında ders çalışmak istemekte, ancak dışarıdan gelen gürültü nedeniyle istediği gibi çalışamamaktadır. Bunun üzerine pencereyi kapatır ve dersine çalışmaya devam eder. o Mehmet Bey, oğluna matematik dersinden zayıf alırsa harçlığını keseceğini söylemiştir. Oğlu, harçlığının kesilmemesi için matematik dersine çok çalışmaktadır.

3. I. Tip Ceza Ortama olumsuz pekiştirecin (yani organizmanın istemediği bir şeyin) eklenmesi sonucu oluşan duruma I. Tip ceza denir. o Murat Öğretmen, derste yaramazlık yapan öğrenciye tokat attı. o Ayten Hanım yaramazlık yapan çocuğunun ağzına acı biber sürmüş. o Mustafa Öğretmen, dersi dinlemeyen öğrencisini azarladı. o Ahmet, ders çalışan abisinin yanına gelmekte ve onu sürekli rahatsız etmektedir.

4. II. Tip Ceza Organizmanın istediği bir şeyin (olumlu pekiştirecin) elinden alınması, yani istediği herhangi bir şeyden mahrum bırakılmasıdır. o Ayşe Hanım, akşam yemeği sonrasında ellerini yıkamayan çocuğuna çok istediği dondurmayı vermemiştir. o Bir trafik polisi, alkollü araç kullanan sürücünün ehliyetine el koymuştur. o Ahmet Bey, oğlunun internet başında çok fazla vakit geçirmesi nedeniyle, internet bağlantısını iptal ettirmiştir.

E. Cezanın Olumsuz Etkileri ve Cezaya Alternatif Öneriler 1. Skinner`a göre (1971), Cezanın Olumsuz Etkileri 1. Cezalandırılan organizmada bir korku meydana gelir ve organizma bu korkuyu çoğunlukla cezalandırıldığı ortama geneller. o Yaramazlık yaptığı için öğretmeni tarafından sınıf içinde azarlanan bir çocuk, okul ortamına karşı korku beslemeye başlayabilir. 2. Ceza en iyi ihtimalle, organizmaya ne yapmaması gerektiğini gösterir, ancak ne yapması gerektiği konusunda bilgi vermez. o Çocuk yaramazlık yaptığı için öğretmeni tarafından azarlanınca derste yaramazlık yapmayabilir, ancak derse katılım da sağlamaz.

3. Cezalandırılan davranış, ceza ortamda bulunduğu süre boyunca baskı altına alınır ve gösterilmez; ancak ceza ortamdan kalktığında bu davranış tekrardan gösterilme eğilimindedir. o Çocuk bu öğretmeninin dersindeyken yaramazlık yapmayabilir, ancak diğer öğretmenlerin dersinde ya da evde yaramazlık yapmaya devam edebilir. 4. Sürekli cezalandırılan organizma, saldırganlığa daha meyilli olmaktadır. 5. İstenmeyen davranışı engellemeye yönelik olarak verilen ceza, çoğunlukla başka bir istenmeyen davranışı doğurmaktadır.

2. Skinner`ın Cezaya Alternatif Önerileri a. Ara Verme (Time Out) o 6 yaşındaki Ahmet, annesinin tüm uyarılarına rağmen oturma odasında bağırarak şarkı söylemeye devam etmiştir. Bunu üzerine annesi Ahmet`i mutfağa göndererek 5 dakika orada oturmasını söyler. b. Ortamı Değiştirme o Eğer masanın üzerindeki vazonun kırılmasında endişe ediliyorsa vazo masadan kaldırılmalı, çocuk derste çok sıkılıyor ve bu yüzden yaramazlık yapıyorsa çocuğu sıkılmasını önleyecek farklı bir öğretim hizmeti sunulmalıdır. c. Bıktırma (Yorma) o Çocuğun kibritle oynamaması isteniyorsa, annenin denetiminde yüzlerce kibrit ortama konup çocuk kibrit yakmaktan bıkana dek tek bütün kibritler yaktırılmalıdır. d. Görmezden Gelme o Eğer çocuk her istediğini ağlayarak yaptırmaya alışmışsa, çocuk ne kadar ağlarsa ağlasın sabırla beklenmeli, isteği yapılmamalıdır. Ne zaman ağlamadan isterse o zaman isteği yerine getirilmelidir. e. Sabırla Beklemek o Özellikle ergenlik yıllarında çocuğun asi huysuz tavırları, gelişimsel döneminin bir özelliği kabul edilmelidir.

F. Pekiştirme Tarifeleri Sürekli Pekiştirme Aralıklı (Kısmi) Pekiştirme Sabit Oranlı Sabit Aralıklı Değişken Oranlı Değişişken Aralıklı

1. Sürekli Pekiştirme En basit pekiştirme tarifesidir. Organizmanın gerçekleştirdiği doğru – olumlu – istendik her davranışın ardından pekiştirme yapılır. Sürekli pekiştirme genellikle yeni bir şey öğretilirken tercih edilir. Çünkü bu tarifenin en önemli özelliği davranışın çok çabuk yerleşmesini sağlamasıdır. Sürekli pekiştirmenin en olumsuz yanı sönmeye karşı çok dirençsiz olmasıdır. o Çocuğuna yemeklerden sonra dişlerini fırçalama alışkanlığı kazandırmak isteyen bir anne , çocuğu dişini her fırçaladığında aferin demektedir. o Ali öğretmen, öğrencilerinin her doğru cevabında onlara bir artı vermektedir. o Mehmet Bey, oğlunun sınavlardan aldığı her pekiyi için 5 TL vermektedir.

2. Aralıklı (Kısmi) Tarifeler a. Sabit Oranlı Pekiştirme Organizmanın önceden belirlenmiş, belli bir sayıdaki davranışı pekiştirilir. o Anne, çocuğuna dişini her 4 fırçalayışında bir yıldız vermektedir. o Ali öğretmen, öğrencilerinin her 5 doğru cevabında onlara bir artı vermektedir. o İşçilere, diktikleri her 10 gömlek için 20 TL verilmektedir. o Semih Bey, eşi kendisine 3 kez istediği yemeği yapınca, eşini dışarıda yemeğe götürmektedir. Bu tarifede zamanın önemi yoktur.

b. Sabit Aralıklı Pekiştirme Organizmanın önceden belirlenmiş, belli bir zaman dilimi içerisinde yer alan davranışı pekiştirilir. Önemli olan pekiştirmenin hangi zaman diliminde yapılacağıdır. o Her 40 dakikada bir teneffüs zilinin çalması o Devlet memurlarının her ayın 15`inde maaşlarını alması o Bir işyerinde çalışan işçilere her akşam gündelik ücretlerinin ödenmesi Eğer organizma ne zaman pekiştirileceğini biliyorsa, pekiştirme eşdeğer zaman aralıklarında yapılmasa bile, tarife sabit aralıklı kabul edilir. o Ahmet öğretmen birinci sınavı 15 Kasım, ikinci sınavı 20 Aralık ve üçüncü sınavı 23 Ocak tarihlerinde yapacağını açıkladı.

c. Değişken Oranlı Pekiştirme, organizmanın önceden tahmin edemeyeceği, farklı sayılardaki davranışlarının ardından yapılır. Davranış sayısı değişkendir, sönmeye karşı en dirençli tarife kabul edilir. o Ahmet öğretmen öğrencilerine bazen iki, bazen üç, bazense dört soruyu doğru cevapladıklarından artı vermektedir. o Bir otomobil yıkama işletmesinde, işçilere bazen 2, bazen 3, bazense 4 kez araba yıkadıkları zaman ücret ödemektedir. Organizma kaçıncı davranışının ardından pekiştirileceğini bilmediği sürece tarife değişken oranlı olur. o Bir mağaza 10. 000. müşterisine araba hediye edeceğini açıklamıştır.

d. Değişken Aralıklı Pekiştirme, organizmanın önceden tahmin edemeyeceği, farklı zaman aralıklarının ardından yapılır. Zaman değişkendir. Sönmeye en dirençli ikinci tarifedir. o Ayşe Öğretmen, öğrencilerinin ders çalışmalarına süreklilik kazandırmak adına, önceden söylemeksizin ara sıra küçük sınavlar düzenlemektedir. o Mehmet Öğretmen, öğrencilerinin ödevlerini bazen Salı, bazen Perşembe, bazense Çarşamba günleri kontrol etmektedir. o Müfettişler önceden haber vermeden okula gelmektedir. o Bir işyerinde ücretler bazen haftanın ortasında, bazen sonunda, bazense başında ödenmektedir.

KPSS 2005 Bir hayvan terbiyecisi, bir aslana parmağıyla işaret ederek bir merdivenin üzerine çıkıp oturmayı öğretmek istemektedir. Bu amaçla, önce aslan merdivene bir basamak tırmandığında onu yiyecekle ödüllendirir; daha sonra ödülü, sırasıyla iki, üç ve dört basamak tırmandığında, en sonunda da mer divenin üzerine çıkıp oturduğunda vererek aslana amaçladığı davranışı öğretir. Bu terbiyecinin aslana parmağıyla işaret ettiğinde, merdivenin üzerine çıkıp oturmayı öğretmek için kullandığı teknik, aşağıdakilerden hangisidir? A) Ayırt etme B) Kademeli yaklaşma C) Davranış değiştirme D) Başarı eğitimi E) Kısmi pekiştirme

KPSS 2006 Edimsel koşullanma yoluyla öğrenmede pekiştirece ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A) Davranışın sonunda ortaya çıkar. B) Davranışla eş zamanlı olarak verilir. C) Davranışı engeller. D) Davranıştan önce verilir. E) Davranıştan bağımsız olarak ortaya çıkar.

KPSS 2006 Kaçınma davranışının kazanılmasında, edimsel koşullanmayla ilgili, I. Kademeli yaklaşma II. Ayırt etme III. Olumsuz pekiştirme IV. Sönme süreçlerinden hangileri rol oynar? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV

KPSS 2006 Ücreti düzenli bir biçimde her haftanın son iş günü ödenen bir çalışan, diğer günlerde değil, sadece haftanın son iş gününde ücretini almak üzere muhasebe bürosuna gitmektedir. Bu durumda haftanın son iş günü, söz konusu çalışanın muhasebe bürosuna gitme davranışını kontrol eden ne tür bir uyarıcıdır? A) Koşulsuz B) Ayırt edici C) Pekiştirici D) İtici E) Özendirici

KPSS 2006 Arkadaşlarıyla top oynamaya daldığı için eve geç dönen Zafer, öfkeyle kendisini azarlayan annesine ayağını incittiğini söyler. Bunu üzerine anne azarlamayı bırakarak ona şefkat gösterir. Bu olaydan sonra Zafer derse geç kaldığı günlerde benzer bir yalan söyleyerek öğretmeninden azar işitmekten kurtulmaya çalışır. Zafer'in derse geç kaldığı günlerde öğretmenini yalan söyleyerek azar işitmekten kurtul maya çalışması aşağıdakilerden hangisinin sonucudur? A) Olumsuz aktarma B) Kaçınma C) Öğrenmenin genellenmesi D) I. Tip ceza E) Ayırt etmeyi öğrenme

KPSS 2006 Sınıfta dikkat çekmek için sürekli olarak espri yapan Serkan'ın bu davranışının sıklığı, öğretmen ve arkadaşlarının esprileri duymazdan gelmeleri nedeniyle giderek azalmış ve sonuçta ortadan kalkmıştır. Ancak bir süre sonra Serkan sınıfta tekrar espri yapmaya başlamıştır. Serkan'ın sınıfta tekrar espri yapmaya başlaması, aşağıdaki edimsel koşullanma kavramlarından hangisiyle açıklanabilir? A) Ara verme B) Alışma C) Aralıklı pekiştirme D) Sönme E) Kendiliğinden geri gelme

KPSS 2006 Bir futbol takımının teknik direktörü genç bir oyuncusunun kalabalık seyirci kitlesi önünde rahat oynamasını sağlamak için, onu önce küçük bir seyirci grubunun izlediği bir hazırlık maçında, sonra önemsiz bir lig maçında, daha sonra da giderek daha fazla seyircinin izlediği önemli maçlarda oynatıp her seferinde gösterdiği performansı sözel olarak pekiştirmiştir. Teknik direktörün bu uygulaması aşağıdakilerden hangisine bir örnektir? A) Uyarıcı genellemesi B) Olumlu pekiştirme C) Alışma D) Karşıt koşullanma E) Kademeli yaklaşma

KPSS 2006 Bir işadamı, iş görüşmesi yapacağı kişileri etkilemek için görüşmeye yeni aldığı şık bir takım elbiseyi giyerek gitmiş, ancak görüşme başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Bu olaydan sonra bu iş adamı iş görüşmelerine giderken yeni bir şey giymemeye özellikle dikkat etmeye başlamıştır. Edimsel koşullanma yaklaşımında, bu işadamının iş görüşmelerine giderken yeni bir şey giymemeye özen göstermesi ne tür bir davranış olarak nitelendirilebilir? A) Araçsal B) Tepkisel C) Batıl D) Güdüsel E) Rasyonel

KPSS 2006 I. Bilgisayarda bir saat oyun oynamasına izin verilen Muratcan, kardeşiyle kavga ettiği için annesi tarafından oyun süresi yarım saate indirilmiştir. II. Dersin dönem ödevini çok iyi yaptığı için, öğretmeni Okan'ın bir sonra sözlü sınavından muaf olmasına karar vermiştir. Bu iki örneği açıklayan kavramlar aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) I. Tip ceza Olumsuz pekiştirme B) II. Tip ceza Olumsuz pekiştirme C) I. Tip ceza Olumsuz pekiştirme D) Olumsuz pekiştirme Olumlu pekiştirme E) II. Tip ceza Olumlu pekiştirme

KPSS 2006 Öğrenmede cezanın rolüyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Ceza uygulamanın bir yolu, istenmedik davranış sergileyen bir öğrenciyi sahip olduğu pekiştirici bir uyarıcıdan mahrum bırakmaktır. B) İstenmedik davranışı cezalandırılan bir öğrencinin bu davranışının gelecekte aynı koşullarda tekrarlanma olasılığı azalır. C) Ceza uygulamanın bir yolu, istenmedik bir davranış sergileyen öğrenciyi itici bir uyarıcıya maruz bırakmaktır. D) Ceza ne kadar şiddetli olursa cezalandırılan davranış o kadar çabuk unutulur. E) Ceza, sadece hangi davranışın uygun olmadığını öğretir.

KPSS 2006 5 yaşındaki Ali tüm uyarılara rağmen sofrada sürekli olarak konuşmaya, herkesin sözünü kesmeye ve küçük kardeşine sataşmaya devam eder. Bunun üzerine annesi Ali'yi, ilgisini çekebilecek hiçbir nesnenin bulunmadığı bir odaya göndererek 10 dakika süreyle orada kalmasını söyler. Ali'nin annesi aşağıdaki davranış kontrol ve değiştirme tekniklerinden hangisini kullanmaktadır? A) Sönmeye tabi tutma B) Ara verme C) Şekillendirme D) Olumsuz pekiştirme E) Kademeli yaklaşma

KPSS 2006 Bir çocuk anne babasına istediklerini ağlayarak yaptırmaya çalışmakta, anne baba ise çocuğunun istediğini bazen yaparken bazen de ağlamasını duymazdan gelmektedir. Bu durumda, çocuğun istediklerini ağlayarak yaptırmaya çalışma davranışıyla ilgili aşağı daki ifadelerden hangisi doğrudur? A) Olumsuz pekiştirildiği için benzer durumlarda tekrarlanma olasılığı artacaktır. B) Aralıklı pekiştirildiği için sönmeye karşı dirençli olacaktır. C) Bazen olumlu, bazen olumsuz pekiştirildiği için sönmeye karşı dirençsiz olacaktır. D) Her seferinde amacına ulaşmadığı için giderecek azalacaktır. E) Bazen olumlu, bazen olumsuz pekiştirildiği İçin benzer durumlarda tekrarlanmayacaktır.

KPSS 2006 Bir öğretmen yapılan her ödevi bir ödülle pekiştirmek yerine bazen iki, bazen üç ödevi ödüllendirme ktedir. Bu öğretmen aşağıdaki pekiştirme tarifelerinden hangisini kullanmaktadır? A) Sabit oranlı B) Sürekli C) Değişken zamanlı D) Sabit zamanlı E) Değişken oranlı

KPSS 2006 Öğrencilerine bir şey yedikten sonra el yıkama alışkanlığı kazandırmak isteyen bir anaokulu öğretmeni, önceleri onların el yıkama davranışını her seferinde pekiştirmiş; öğrenciler alışkanlık kazandıktan sonra, el yıkama davranışını birkaç seferde bir pekiştirmeye başlamıştır. Bu öğretmenin, pekiştirme işlemini birkaç seferde bir yapmaya başlamasının nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) El yıkama davranışını her seferinde pekiştirmenin güç olması B) El yıkama davranışının devam edip etmediğini görmek istemesi C) Hangi öğrencilerin el yıkama alışkanlığı kazandığını belirlemeye çalışması D) Davranışa süreklilik kazandırmada aralıklı pekiştirmenin daha etkili olduğunu bilmesi E) Sürekli pekiştirmenin, aralıklı pekiştirmeden daha etkili olup olmadığını öğrenmek istemesi

KPSS 2007 Aşağıdakilerden hangisi, edimsel koşullanmanın özelliklerinden biri değildir? A) Davranış ayırt edici bir uyarıcı tarafından kontrol edilir. B) Pekiştireç alma işlemi, tamamen öğrenenin denetimi dışındadır. C) Pekiştireç belirli bir davranışı izler. D) Öğrenilecek davranış, pekiştireç almayı sağlayan bir araçtır. E) Edim, istemli olarak ortaya konur.

KPSS 2007 Aşağıdakilerden hangisi Premack ilkesinin uygulanmasına örnektir? A) Çocuğun pek hoşlanmadığı sebze yemeğini bitirdikten sonra dondurma yemesine izin verme B) Çocuğa, bilgisayarda oyun oynadıktan sonra ödevlerini yapmasını söyleme C) Çocuğu, sınavlardan yüksek notlar aldığı için bisikletle ödüllendirme D) Ödevini bitirmediği için çocuğun oynamasını yasaklama E) Çocuğa odasını toplamada yardım etme

KPSS 2007 Ebru otobüsle okula giderken yaşlı bir hanıma yer verir ve o gün okuldaki zor bir sınavı çok iyi geçer. O günden sonra Ebru ne zaman önemli bir sınavı olsa otobüste büyüklerine yer vermeye özen gösterir. Ebru'nun bu davranışı aşağıdakilerden hangisine örnektir? A) Araçsal davranış B) İçgüdüsel davranış C) Batıl davranış D) Tepkisel davranış E) Geçici davranış

KPSS 2007 Beş yaşındaki çocuğuna gömleğini kendi başına giymeyi öğretmeye çalışan bir anne, ona sırasıyla önce gömleğin bir kolunu, daha sonra da iki kolunu birden giymeyi başardığında bir ödül verir. Çocuk gömleği üzerine geçirmeyi öğrendikten sonra anne onu iliklemeyi başardığı her düğme için ödüllendirmeye devam eder. Örnekteki anne, çocuğuna gömleğini giymeyi öğretmek için aşağıdakilerden hangisini kullanmaktadır? A) Sistematik duyarsızlaştırma B) Simgesel ödül biriktirme C) Kademeli yaklaşma D) Karşıt koşullama E) Söndürme

KPSS 2007 Bir bebeği annesi, ayağında sallayarak uyutmaya alıştırmıştır. Bir psikologun tavsiyesi üzerine anne bebeğini ayağında sallayarak uyutmaktan vazgeçmiş ve onun ağlamasına aldırmadan, yatağında kendine uyumasını beklemeye başlamıştır. İlk günlerde bebeğin ağlama davranışında bir artma olmuş; ama daha sonra, ağlama davranışı azalarak ortadan kalkmıştır. Bebeğin ağlama davranışının ortadan kalkması, aşağıdakilerden hangisine örnektir? A) Olumsuz pekiştirme B) Kademeli yaklaşma C) Sönme D) Kaçınma E) Bastırma

KPSS 2007 Bireyin üyesi olduğu sosyal gruplar tarafından onaylanan davranışlarının tekrarlanma olasılığı ar tar. Buna göre, sosyal onay aşağıdakilerden hangisinin işlevini yerine getirmektedir? A) Olumlu pekiştireç B) Ayırt edici uyarıcı C) Birincil pekiştireç D) Kısmi pekiştireç E) Koşulsuz uyarıcı

KPSS 2007 Başı ağrıyan bir kişi, arkadaşının tavsiye ettiği bitki çayını içtikten sonra ağrısının geçtiğini fark etmiş ve bu olaydan sonra ne zaman başı ağrısa bu bitki çayından içmeye başlamıştır. Bu kişinin başı ağrıdığında bitki çayı içmeye başlaması aşağıdakilerden hangisinin so nucudur? A) Dolaylı öğrenme B) İkincil kazanç C) Olumsuz pekiştirme D) Model alma yoluyla öğrenme E) Sosyal öğrenme

KPSS 2007 Aşağıdaki anne baba davranışlarından hangisi II. tip cezaya örnektir? A) Ellerini iyi yıkamayan çocuğu tekrar yıkaması için banyoya geri göndermek B) Odasını toplamadığı için çocuğun bilgisayarda oyun oynama izninin kaldırmak C) Matematik dersinden zayıf aldığı için çocuğu özel kursa göndermek D) Ödevlerini yapmadığı için çocuğu öğretmenine şikayet etmek E) Kardeşiyle tartıştığı için çocuğu azarlamak

KPSS 2007 Bir öğretmen, bir eğitim dönemi içinde bazen iki hafta, bezen de bir hafta arayla kısa sınav yaparak öğrencilerinin öğrenme çabalarına süreklilik sağlamaya çalışmaktadır. Öğretmenin bu uygulamasının, pekiştirme tarifelerindeki karşılığı aşağıdakilerden hangi sidir? A) Sabit oranlı B) Sabit aralıklı C) Değişken oranlı D) Sürekli E) Değişken aralıklı

KPSS 2008 Matematik ödevini yapmamak için bahaneler öne süren kızına; "Ödevini bitir de birlikte gezmeye çıkalım. " diyen bir annenin bu yaklaşımı aşağıdakilerden hangisine örnek olabil ir? A) Premack ilkesi B) Tepki analojisi C) Kademeli yaklaşma D) Dolaylı pekiştirme E) Olumlu pekiştirme

KPSS 2008 Çocuklarına zarar vermemek için sadece mutfakta sigara içmeye başlayan Ali Bey, bir süre sonra su içmek için bile mutfağa gitse bir sigara yaktığı fark etmiştir. Bu örnekte mutfak Ali Bey için aşağıdakilerden hangisinin işlevini görmektedir? A) Ayırt edici uyarıcı B) İtici uyarıcı C) Olumlu pekiştireç D) Koşulsuz uyarıcı E) Dolaylı pekiştireç

KPSS 2008 Sokakta oynarken, arkadaşları isteklerini yerine getirmeyince hemen gidip onları abisine şikayet eden Bahar, okula başladığında da, tartıştığı arkadaşlarını, koşarak öğretmenine şikayet etmiştir. Ancak öğretmeni abisi gibi, arkadaşlarına kızmamıştır. Bahar, başlangıçta her tartıştığında arkadaşlarını öğretmenine şikayet etmesine karşın, bir süre sonra benzer durumlarda artık hiç kimseyi şikayet etmemeye başlamıştır. Bahar'ın arkadaşlarını şikayet etmekten vazgeçmesi aşağıdakilerden hangisinin sonucu dur? A) Karşıt tepki oluşturma B) Sönme C) Karşıt koşullama D) Sistematik duyarsızlaştırma E) Alışma

KPSS 2008 Bir futbolcunun gol attığı bir maçta taktığı kolyeyi, daha sonraki maçlarda da mutlaka takması ve kolyeyi takmadan maça çıkmak istememesi aşağıdaki kavramlardan hangisi yle en iyi açıklanabilir? A) Batıl davranış B) Koşullu tepki C) Genelleme D) Öğrenmenin aktarılması E) Alışma

KPSS 2008 Bir öğretmen, uyguladığı İlk sınavın sonuçlarını, öğrencilere yaptıkları hataları da göstererek açıkladığında, öğrencilerin ikinci sınavdaki başarılarının arttığını gözlemlemiştir. Öğretmenin öğrencilerine sınav sonuçlarını yaptıkları hatalarla birlikte açıklaması aşağıdakilerden hangisinin uygulanmasına örnek olabilir? A) Kavramsal basamaklar dizini B) Aralıklı ya da toplu öğrenme C) Programlanmış öğrenme D) Olumlu aktarma E) Olumlu pekiştirme

KPSS 2008 Bir deneyde şempanzeye tavanda bulunan kırmızı ışık yandığında bir düğmeye bastığı takdirde bir kart elde edebileceği ve bu kartı muzla değiştirebileceği öğretilmiştir. Bu deneyde kart şempanze için aşağıdakilerden hangisinin işlevini görmektedir? A) Ayırt edici uyarıcı B) İkincil pekiştireç C) İçsel pekiştireç D) Pekiştirici uyarıcı E) Nötr uyarıcı

KPSS 2008 Bir teknik direktörün başarıyı artırmak amacıyla, en iyi performans gösteren sporcusu na her ayın sonunda bir spor malzemesi hediye etmesi aşağıdakilerden hangisine örnek olabilir? A) Dolaylı pekiştirme B) Koşullu anlaşma C) Premack ilkesi D) Birincil pekiştireç E) Olumlu pekiştirme

KPSS 2008 Aşırı kilolu bir genç, diyetisyeniyle bir anlaşma yapmıştır. Bu anlaşmaya göre belirli bir kaloriyi aşmayacak biçimde yemek yediği her öğün için bir yıldız kazanacak altı yıldız topladığında ise bir güneş elde edecektir. Dört güneş topladığı zaman kendisine sevdiği bir sanatçının konseri için bilet verilecektir. Gencin belirli kaloride yemek yemesini sağlamak için diyetisyeninin kullandığı teknik aşağıdakilerden hangisine örnek olabilir? A) Kademeli yaklaşma B) Değişken aralıklı pekiştirme C) Şekillendirme D) Değişken oranlı pekiştirme E) Simgesel ödülle pekiştirme

KPSS 2008 Ayağına batan dikeni ayağını yere sürterek çıkartmayı başaran bir köpeğin benzer bir durumda aynı davranışı tekrarlaması aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanabilir? A) Olumsuz aktarma B) Olumsuz pekiştirme C) Tepkisel koşullama D) Tepki genellemesi E) Alışma

KPSS 2008 Beş yaşındaki Ata, evde sürekli olarak çalışan annesinin dikkatini çekmek için bilgisayarın ekranını boyalı kalemle karalamıştır. Bu duruma çok öfkelenen annesi de, bu davranışı bir daha yapmaması için Ata'nın en sevdiği oyuncağını ortadan kaldırmıştır. Annenin bu durumda oyuncakları ortadan kaldırması aşağıdakilerden hangisine örnek olabilir? A) Olumsuz pekiştirme B) Kaçınma koşullaması C) Dolaylı ceza D) II. tip ceza E) Karşıt koşullama

KPSS 2008 Tüm uyarılara rağmen salonda koşarak oyun oynamaya devam eden oğlunu 15 dakika süreyle banyoya kapatan bir babanın uyguladığı davranış kontrol tekniği aşağıdakilerden hangisidir? A) Ara verme (time out) B) Olumsuz pekiştirme C) Şekillendirme D) I. tip ceza E) Kademeli yaklaşma

KPSS 2008 Edimsel koşullama yoluyla öğrenme ilkelerinden yararlanarak çekingen bir öğrencinin der slere katılmasını sağlamak isteyen bir öğretmenin izleyeceği en uygun yol aşağıdakilerden hangisidir? A) Öğrenciye, derste konuşmasa çekingenliğini yenemeyeceğini anlatmak B) Öğrencinin derste konuyla ilgili her konuşma davranışını pekiştirmek C) Derse katılan diğer öğrencilerin davranışlarını pekiştirmek D) Arkadaşlarıyla konuşarak onların destek olmasını sağlamak E) Öğrenciye derse katılımın önemini anlatmak

KPSS 2008 Dersi soru cevap yöntemiyle işleyen bir öğretmen, sorulara doğru cevap veren öğrencilerine bazen beş soruda, bezen de üç soruda bir puan vermektedir. Öğretmenin kullandığı pekiştirme tarifesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Sabit oranlı B) Sürekli C) Sabit aralıklı D) Değişken aralıklı E) Değişken oranlı

KPSS 2009 Gülce Hanım, bebeğinin ayakta sallanarak uyumak istediğini ve ayakta sallanmadığı takdirde ağladığını bir psikologa anlatır. Psikolog ona bebeğini yatağına koymasını ve ağlamasına aldırmadan kendine uyumasını beklemeyi tavsiye eder. Psikologun önerilerine Gülce Hamm`ın uyması durumunda, aşağıdakilerden hangisinin ortaya çıkma olasılığı en yüksektir? A) Ağlama davranışı ilk günlerde artma gösterecek, ancak giderek azalıp ortadan kalkacaktır. B) Ağlama davranışı ilk günlerden itibaren giderek azalarak ortadan kalkacaktır. C) Ağlama davranışı aynı şiddetle uzun süre devam edecektir. D) Bebek yatağa konduğunda bazen ağlayacak bazen ağlamayacaktır. E) Bebek yatağa her konduğunda ağlayacak, ancak bu davranışı eskisi kadar uzun sürmeyecektir.

KPSS 2009 Bir futbolcu, rakibinin sert bir hareketiyle yere düşmüş ve hakem rakip oyuncuyu oyundan atmıştır. Bu olaydan sonra, bu futbolcu canı yanmış gibi davranarak rakibini oyundan attırabileceğini öğrenmiştir (I). Aynı oyuncu farklı hakemlerin yönettiği diğer maçlarda da kendini yere atarak rakibini oyundan attırmayı denemiştir (II). Bu denemelerde başarısız olan futbolcu sadece rakibini oyundan atan ilk hakemin yönettiği maçlarda bu numarayı denemeye devam etmiştir (III). Yukarıdaki parçada I, II ve III rakamlarıyla ifade edilen durumlar, sırasıyla aşağıdaki kavramlardan hangileriyle açıklanabilir? A) Tepkisel koşullanma Olumsuz pekiştirme Ayırt etme B) Olumsuz pekiştirme Genelleme Sönme C) Edimsel koşullanma Alışma Ket vurma D) İçgörü kazanma Olumsuz aktarma Kendiliğinden geri gelme E) Edimsel koşullanma Genelleme Ayırt etme

KPSS 2009 Evde oyuncaklarını toplama alışkanlığı olmayan Özgür, yuvaya başladığı ilk gün oynadığı oyuncakları toplayıp dolabına kaldırmadığı İçin öğretmeni tarafından sertçe uyarılmış ve o günden sonra yuva dayken her zaman oyuncaklarını toplamıştır. Ancak Özgür evde yine oyuncaklarını toplamamama alışkanlığını devam ettirmiştir. Özgür'ün yuvadayken oyuncakları toplamayı öğrenmesi ancak evdeyken toplamama alışkanlığını devam ettirmesi, sırasıyla aşağıdaki süreçlerden hangileriyle açıklanabilir? A) Kavrama yoluyla öğrenme Alışma B) Dolaylı öğrenme Ayırt etmeyi öğrenme C) Sosyal öğrenme Dolaylı öğrenme D) Edimsel koşullanma Ayırt etmeyi öğrenme E) Tepkisel koşullanma Alışma

KPSS 2009 Bir davranışın edimsel koşullanma yoluyla öğrenilebilmesi için bu davranışın pekiştirilmesi, davranışın pekiştirilebilmesi için de en az bir kez yapılması gerekir. Buna göre, çocuğuna pekiştirme yoluyla paltosunu sağa sola fırlatmak yerine vestiyere asma alışkanlığı kazandırmak isteyen, ancak çocuğu paltosunu hiçbir zaman vestiyere asmadığı için pekiştiremeyen bir annenin aşağıdaki tekniklerden hangisini kullanması gerekir? A) II. tip ceza B) Ara verme C) Kademeli yaklaştırma D) Karşıt tepki oluşturma E) Gecikmeli koşullanma

KPSS 2009 Aşağıdakilerden hangisi Premack ilkesinin kullanılmasına bir örnek olabilir? A) Bir işyerinde hedeflenenin üzerinde üretim yaptıkları için çalışanlara iki maaş ikramiye verilme si B) Fazla mesai yapmak istemeyen bir çalışana, fazla mesai yaptığı takdirde ertesi gün tuttuğu ta kımın maçına gidebilmesi için işten erken çıkmasına müsaade edileceği sözünün verilmesi C) Bir öğrencinin yüksek bir not ortalamasını tutturmak istediği için değil, babasından azar işitmek ten kurtulmak için var gücüyle çalışması D) Bir arkadaşının yemeğini bitirmediği için azarlandığına tanık olan bir anaokulu öğrencisinin, sev mediği halde tabağındaki yemeğini bitirmesi E) Yediği bir yemekten dolayı midesi bozulan bir kişinin, ne zaman o yemeğin kokusunu alsa midesinin bulandığını hissetmesi

KPSS 2009 Öğrencilerine ödev yapma alışkanlığı kazandırmak amacıyla yaptıkları her ödeve bir yıldız veren ve toplam on yıldız kazananlara bir kitap hediye eden bir öğretmen, aşağıdaki davranış kontrol tekniklerinden hangisini kullanmaktadır? A) Davranış şekillendirme B) Simgesel ödülle pekiştirme C) Kademeli yaklaşma D) Dolaylı pekiştirme E) Sistematik duyarsızlaştırma

KPSS 2009 Yaşadığı küçük kasabanın geleneğine uygun olarak karşılaştığı herkese selam veren bir kişi, taşındığı büyük bir kentte karşılaştığı insanların selamına cevap vermemeleri nedeniyle yavaş selam vermekten vazgeçmiştir. Öğrenme psikolojisi açısından bakıldığında, bu kişinin insanlara selam vermekten vazgeçmesi, bir davranışın sürdürülmesinde aşağıdaki süreçlerden hangisinin önemli bir rol oynadığını göstermektedir? A) Geleneklerin B) Sönmenin C) Güdülenmenin D) Bilişlerin E) Pekiştirmenin

KPSS 2009 Yalancı emziği bırakma zamanı gelen bir bebek emzik verilmediğinde ağlar. Anne bebeğinin ağlamasına dayanamaz emziği verir; bebek susar, anne rahatlar. Böylelikle emzik isteyince ağlama, emziğin verilmesi, bebeğin susması ve annenin rahatlaması şeklinde bir kısır döngü oluşur ve bebeğe yalancı emziği bıraktırma çabası sonuçsuz kalır. Bu kısır döngünün devam etmesinin nedeni, aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak açıklanmaktadır? A) Bebeğin ağlama davranışı olumlu, annenin emzik verme davranışı olumsuz pekişmektedir. B) Bebeğin ağlama davranışı sürekli, annenin emzik verme davranışı aralıklı pekişmektedir. C) Hem bebeğin ağlama hem de annenin emzik verme davranışı olumlu pekişmektedir. D) Bebeğin ağlama davranışı olumsuz, annenin emzik verme davranışı olumlu pekişmektedir. E) Hem bebeğin ağlama hem de annenin emzik verme davranışı olumsuz pekişmektedir.

KPSS 2009 "Her gün baklava, börek yense bıkılır. " atasözü öğrenmeyle ilgili aşağıdaki süreçlerden hang isine bir örnek olabilir? A) Sürekli olarak aynı pekiştirecin kullanılmasının, bir süre sonra bu pekiştirecin pekiştirme gücünün azalmasına yol açması B) Sürekli pekiştirmenin, bir davranışın devamını sağlamada aralıklı pekiştirmeden daha az etkili olması C) Tekrar sayısının artmasının, sözel bir malzemenin öğrenilmesini bir noktaya kadar kolaylaştırması D) Pekiştirilmediği için sönen bir davranışın bir süre sonra kendiliğinden geri gelmesi E) Bir davranışın, olumlu pekiştirmenin yanı sıra olumsuz pekiştirme yoluyla da kazanılabilmesi