Din Grup Yaplarnda dine ilikin anlama ve temsil

Dinî Grup Yapılarında dine ilişkin anlama ve temsil sorunları Prof. Dr. Osman Aydınlı 1

§ Dinin doğru anlaşılmasını engelleyen faktörler – Sosyalleşme ihtiyacı ve dini gruplar – Katılım ve bütünleşme süreci • Propaganda aşaması: tebliğ – grubun olumlu özellikleri – diğer grupların reddi • Katılım için karar aşaması – – geçmişle köprüyü atma İtiraf tevellâ-teberrâ Zamansız mükemmellik o Yeniden keşfetme o İnanca bağlılık o İnançta katılık – Ya ideoloji yaymak ya da mistik bekleyiş/ içe dönük sufi tavır 2

Farklı din algıları • Mezhepler ve dini akımlar • Her biri kendini fırka-ı naciye olarak görmekte • Öyleyse aradaki fark ne?

§ Dinin doğru anlaşılmasını engelleyen faktörler – Katılım ve bütünleşme süreci • Özel bir misyon biçilmesi – altın nesil, guraba, ehl-i cennet olma – Psikolojik bariyerler o Fırka-i Naciye o Fırka-i dâlle o Öteki algısı – Fiziki bariyerler o o o o Farklı camiler (özellikle yurt dışındaki dini gruplarda) Tekke-cemevi Hicret pratiği: Harici grupların hicret algısı Tekfir ve’l-hicre: camiyi red, çöle hicret Teknolojik aletlerin kullanılmaması/ mikrofonsuz ezan Cemaatlere ait alışveriş merkezleri Yapı kooperatifleri 5

§ Dinin doğru anlaşılmasını engelleyen faktörler – Ayrıntıların öne çıkarılması • Sakal şekli • Bıyık kesimi • Giyim – Grup baskısı • • • Giyimde Görüşlerde/ hayır dua, beddua Kontrol mekanizması Manevi şefkat tokadı Düzelme yoksa sonraki aşama – hain, – dönek, – düşkün, – mürted – Grup uyumu ve fedakarlıklar • Yardımlaşma fonları • Himmetler 6

• Süleymancılık: Mavi takke, badem bıyık 7

İsmailağa cemaati: Sarık-cübbe, ince bıyık-uzun sakal

§ Grup liderliğinden kaynaklanan faktörler – Gerçek bilgi ve karizma • • İlahi metnin biricik yorumlayıcısı Kurallara sahiplik Kötülüklerle karşılaşma ve tersine çevirmeye muktedirlik Grupla diğer dünya arasına set çekme – Dışardakilerin tehdit ve tehlike olabileceği – Kadınların değersizleştirilmesi (marjinal dini gruplarda) • Kadının statüsü – Geleneksel bakış – Kadının çalışma alanında yer alması • Gizemli anlatımlar – “Bir gün bu arkadaşlardan biri rüya görüyor. Hatice validemiz kapının dışında Efendimiz de içeri oturuyor. Ders yaptığımız bu dört-beş kişiyi kastederek Hatice validemiz, Efendimize: “Ya Resulüllah, bunlar; “Bizden hoşnut musunuz Ya Resulüllah? diye soruyorlar’ diyor. Ve Efendimizden cevap geliyor: ‘Evet hoşnudum, hele birisi!. . . ’ diyor F. Gülen, Küçük Dünyam, s. 91 11

§ Grup liderliğinden kaynaklanan faktörler – Yanılamazcılık • Liderin bilgisinin vehbî oluşu – Keşif-ilham mahsülü – Seyretmenin bile bir bilgi akışı ve aydınlanma olduğu • Örneklemeler – İBDA-C – Fıkhı-Ekber’i bu çağda yaşatan ‘mehdî’ görevini yüklenmiş kişiler – Bilgi temelinden yoksun gözüken, romantik ve edebi bir ilk dönem idealizasyonu – ‘İBDA, ilm-i ledündür. İBDA, vehbî ilimdir. İlm-i ledün vasfından da anlaşıldığı gibi İBDA’nın vehbi vasfı esastır. İBDA, Rabbanî ilimdir. Üstadın mucize çapında “tarih muhasebesi” ve Kumandan’ın her mevzuu ve meseleyi tevhide bağlayıcı üstün diyalektiği. Bütün bunlar çalışma ile olacak şeyler değil. ’ – Süleymancılar: “İlim çalışmakla elde edilmez, bizim üstadımıza Rabıta yaparsak ondan size ilim akar. Çünkü o ilim deryasıdır. ” 12

13

§ Grup liderliğinden kaynaklanan faktörler – Yanılamazcılık • Liderin talebelerinin algı oluşturması – – – Lider sünneti/ davranışların taklidi Dini liderin sözünün literal algılanışı Ya da söz ve hareketlerden genel ilkeler çıkarma Liderin ruyalarına büyük değer atfetme Liderleri putlaştırma eğilimi • Şeyh algısının bir sevgiye dönüşmesi, • Şeyhin yediği yemeğin devamını yemek • Onun dua ettiği ekmekleri vs. yiyerek şifaya kavuşulacağı inancı – Karizmatik liderin ölümüyle dini grupların şok yaşaması • Kadirî-Niyaziyye kolu/ Sarı gül takma – Şeyhin Hz. Peygamberi rüyasında görmesi ve Hz. Muhammed’in sarı güllere tebessümle baktığı gerekçesiyle sembol haline gelmesi 14

§ Duruş belirleme: Batı ve laiklik § En önemli çarpışma alanı: Kadın hakları § İslamcıların kadın vurgusu § Kadınların islami cihatta öne çıkması (İran etkisi) § Dergi çalışmaları § Kadın ve Aile § Bizim Aile § Mektup § Turuncu § Alâ dergisi: içerik ve nitelik § Ünlü modacılarla röportajlar, şık giyinme tüyoları, sokak çekimleri, dergi editörlerinin yaptığı kombinasyonlar, sağlık haberleri, iş hayatındaki kadınlar ve giyim tarzları § Bazı başlıklar: “erkeklere modayı sorduk”, “modada zaman tüneli: geçmişten günümüze lider eşleri”, “ala seçiyor ve Armine giydiriyor”, “bir kadının dolabında olmazsa olmaz beş şey”. § Vogue dergisinin model alınması/ “muhafazakâr Vogue” § Markalar: Kenzo, Zara, Mavi, Mango, Twist, Guess, Armani, River island, Luois Vuitton, Burberry, Chirstian Louboutin, Hermes, Tiffany&Co, Gucci. . 15

16

17

§ Grup içi eğitimin yol açabileceği riskler – Vageçilmez öncelikler • • Bidat söylemi ahlaksızlık vurgusu siyasi rahatsızlıklar Daha düşük profilde uğraşlar: kıyamet alametleri, kerametler, rüyalar, cinler – Komplocu yaklaşım: En büyük tehlike • • Evrimciler Komunistler Masonlar Mezhepsizler – Örneklemeler • • İhsan Eliaçık: Ortak İyinin İktidarı ve Adalet Devleti gibi önermeleri Milli görüş: Adil düzen Fethullah Gülen: Altın nesil Furkancılar: Öncü nesil 18

§ Grup içi eğitimin yol açabileceği riskler – Dini grubun öteki saydıkları • • • Bidatcılar, laikler, şeriatcılar, milliyetciler, ümmetciler, felsefeciler, tasavvuf karşıtları, ilahiyatcılar, hadis duşmanları, Cahiliyye toplumu 19

§ Grup içi eğitimin yol açabileceği riskler – Karizmatik ikna yöntemleri • • Ateşli vaazlar ahlaksızlık vurgusu Toplu dini ayinler Zikir gosterileri Dans (sema/semah) ve muzik İlahiler/marşlar/mersiyeler Geçmiş dini yaşantıyı güncelleme formları Yoğun duygusallıklar yaşama – Örneklemeler • Nakşi tarikatlar: Tesbihlerin bir sayısı vardır ve adeta level atlar gibi seneden seneye artar • İsmailağa cemaati/ Mahmut Ustaosmanoğlu: “Sizin yerinizde olsam bu sabah kahvaltı yapmadan ilme başlardım. ” 20

Bu yöntemlerin riskleri Kur’an’ın yönteminden uzaklaştırma Bilgi ve araştırmadan yoksunluk Mitolojik söylencelere yöneliş Muhayyel kurtarıcı fikrine yöneliş

Grup içi eğitimin yol açabileceği riskler/ düşünceden uzaklaşma Tezekkür Geçmişe yönelik derin düşünce Tedebbür Geleceğe yönelik derin düşünce Teakkul Geçmişle gelecek arasında bağ kurma Tefakkuh Bugüne ilişkin sonuçlar üretme Tefekkür Tüm süreçleri kapsayan düşünce

§ Grup içi eğitimin yol açabileceği riskler – Bu yöntemlerin riskleri • İnsanları tezekkür, tedebbür, teakkul, tefakkuh ve tefekkürden uzaklaştırma • Bilgiye ve araştırmaya dayalı imandan uzaklaştırma • Kur’an yönteminden uzaklaştırma • Mitolojik söylencelere yöneltme • Muhayyel kurtarıcının beklenmesi – Kurtarıcı mehdi tasavvurları – Dini liderin insan üstü vasıflarına vurgu 23

24

§ Risalet Nurları – 11. KUDDUSİ SIR SURESİ Bismillahirrahmanirrahim EY İSKENDER EL EKBER KULUMUZ. SEN ARTIK KUDDUSİ SIR’SIN. MUHAMMET RAŞİT KULUMUZLA KONUŞTUĞUN ZAMAN BUNUN MANASINI DAHA İYİ ANLIYACASIN. DÜNYAYA RESUL OLARAK GÖNDERDİĞİMİZ MUHAMMED MUSTAFA KULUMUZDAN SANA KADAR TARİKATLAR VASITASIYLA SIR İNTİKAL EDER. SIR BİZİM YETKİLİ KILDIĞIMIZ KİŞİLERE ÖNCE SIRRI ALMIŞ YETKİLİLER TARAFINDAN BİZİM EMRİMİZLE VERİLİR. SENİN EMRİNİ İSE SANA BİR MÜJDEMİZ VAR DEDİĞİMİZ ZAMAN VERMİŞTİK. SIR’RI VE ŞEYH-ÜL EKBER’LİĞİNİN SEMBOLÜ OLAN CÜBBEYİ ORADAN ALACAKSIN. BUNDAN SONRA ONLAR DA MEHDİ, SEYİD, ŞEYH İSKENDER EL EKBER ADINA TARIK VERECEKLER. SEN İSE EVVELCE SÖYLEDİĞİMİZ GİBİ TARIK VERECEKSİN. ELBETTE İNANMIYANLAR BULUNACAKTIR. BU RİSALET NURLARI BİZ EMRİ VERENE KADAR SIRDIR. KİMLERE NE KADAR AÇIKLAMA YAPABİLECEĞİNİ SENİN KALBİNE İNDİRİRİZ. MUHAKKAKKİ RABBİN HERŞEYE KADİRDİR. 25

§ Risalet Nurları – 12. CEBRAİL SURESİ MUHAKKAKKİ SEN MEHDİ OLARAK VAZİFELENDİRİLDİN. GELDİĞİNDE SENİN VAZİFELERİNİN AÇIKLAMASINI DA YAPACAK. TEFERRUATI BİRER ANLATACAK. SEN 7 KAT BOYUNCA, NERELERDE NE EĞİTİM GÖRDÜĞÜNÜ, NASIL AMELİYAT EDİLDİĞİNİ, SUVARILDIĞINI, NURLA YANIP, SUSUZ BİR TOPRAK GİBİ ÇATLADIĞINI, SONRA GENE NURUMUZDAN İHSAN ETTİKLERİMİZLE NASIL ONARILDIĞINI VE HER SEFERİNDE HALİSLEŞTİĞİNİ YANİ ARINDIĞINI, SONRADA, İLK DEFA FETİHTEN SONRA KATIMIZA ALINDIĞINI İYİ HATIRLARSIN. ÇÜNKÜ ONLARI SANA GÖSTERMİŞTİK. AMA KATIMIZA ALINDIĞIN ZAMAN NE OLDUĞUNU ELBETTE BİLEMEZSİN. ÇÜNKÜ GÖSTERMEDİK. GÜNLERCE MERAK İÇİNDE NASIL HUZURSUZ OLDUĞUNU HATIRLA. MUHAMMET RAŞİT KULUMUZ DA DAHİL DÜNYADAKİ KULLARIMIZ SENİN İSTEDİĞİMİZ SEVİYEYE GELEBİLMENİ SAĞLIYACAK YETENEKTE YARATILMADILAR. TEKAMÜLLERİNİN VARDIĞI DERECELERDE DE BU KONUDA YETERLİ DEĞİLLER VE OLAMAZLAR. 26