Bilimsel Bir Aratrmada rnek Belirleme Nitel ve Nicel

Bilimsel Bir Araştırmada Örnek Belirleme Nitel ve Nicel Verilere Göre Örnek Belirleme 097126003 Zeynep BEKTAŞ 097125014 Ertuğrul TELCİ 087125004 Fatma Nur ERSOY 1

• ÖRNEKLEME VE ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ Kavramlar Evren Örnekleme ve Örnekleme Süreci - Örnekleme Yapmayı Gerekli Kılan Sebepler - Örnekleme Sürecinin Aşamaları - Örnekleme Sürecinde Göz Önüne Alınması Gereken İlkeler Örnekleme Yöntemleri -Olasılıklı Örnekleme Yöntemleri - Olasılıklı Olmayan Örnekleme Yöntemleri 2

• Bilimsel çalışmaların amacı, örneklem değerinden evren değerlerini tahmin edebilmektir. 3

Evren, bütündeki belirli bir özelliği içinde bulunduran tüm olgu, olay ya da kişileri ifade eder. 4

• Evren: Araştırma sonuçlarının genellendiği elemanlar bütünüdür. • Bilim, genellenebilirliği olan bilgiler bütünüdür. • Araştırma, sonuçlarının genellenebilirliğini arttıkça değer kazanır. O halde, evreni geniş tutmak gerekir. Ancak, evren büyüdükçe soyutlaşır; ona ulaşmak güçleşir. 5

Karasar ( 2000 ), iki tür evrenin varlığından söz etmektedir. 1. Genel yada Soyut Evren 2. Çalışma ya da Araştırma Evreni • Evrenin hacmine göre de bir sınıflama yapacak olursak evreni sonlu ve sonsuz olmak üzere ikiye ayırabiliriz. 6

Genel Evren: Tanımlanması kolay, fakat ulaşılması güç ve çoğu zaman imkansız olan birimler bütünüdür. Çalışma Evreni: Araştırmacının doğrudan gözleyerek ya da ondan alınmış bir örnek kümede yapılan gözlemlerden faydalanarak, hakkında görüş bildireceği evrendir. 7

• Çalışma evreni, ulaşılabilen evrendir. • Çalışma evreni çok daha küçük gruplarda yürütülen deneysel çalışmalarda kullanılır. • Burada ayrıca bir örneklem alınma yoluna gidilmez. 8

Örneğin, bir araştırmada evren, genel olarak “insanlar” olduğu halde, başka araştırmalarda “belli yaştaki”, “belli cinsiyetteki”, “belli yerleşim merkezlerindeki” insanlar olabilir. 9

Örneklem • Bilimsel araştırmalarda doğru bilgiye ulaşmak, ve doğru karar vermek önemlidir. Araştırma sonuçlarının geçerli , güvenilir ve kullanılabilir olması için verilerin toplandığı kaynağın özelliği çok önemlidir. • Bir bilgiye ulaşılmaya çalışıldığında, elde edilen bilgi kaynağın tümünden elde edilmiş ise bu sonuç en doğru sonuçtur. Bazı durumlarda araştırma evreninin tamamına ulaşılabilir. 10

• Herhangi bir okuldaki öğrenciler veya bir yetiştirme yurdunda kalan çocuklar üzerinde seçilmiş bir araştırma tekniği tüm birimlere uygulanabilir. Bunlar, sayıları sınırlı küçük çaplı evrenlerdir. 11

Evrenin sınırlı veya dar kapsamlı olduğu durumlarda, evren öğelerinin tamamına ulaşılabilir ki buna tam sayım denir. Ancak bu durum, az sayıda araştırma için geçerli olabilir. 12

• Ancak her zaman bu olanaklı değildir. Özellikle kaynak çok büyük ve yaygın olduğunda ve sosyal bilimlerde genellikle incelenecek konuların evrenlerinin büyük olduğu düşünüldüğünde bunu yapmak son derece zordur. • Bunun için araştırmacılar kaynağın tümünü incelemek yerine belirli bir örnek üzerinde çalışmak mecburiyetindedirler. • Bu sorunu çözmek için bilim adamları “ örneklem ” kavramını geliştirmişlerdir. 13

Bütün evreni çalışmak yerine, evreni temsil etme gücüne sahip belirli sayıda birey, olay veya olguyu araştırmaya dahil etmek pratik bir yöntemdir. 14

Örneklem; • Örneklem, belli kurallara göre, belli bir evrenden seçilmiş ve seçildiği evreni temsil yeterliği kabul edilen küçük kümedir. (Karasar, 2005, s. 110 -111). • Bir evrenin tamamının ölçülemediği durumlarda, evreni en iyi temsil edebileceğine inanılan yeterli büyüklükteki küme. 15

Örneklem, evrenden belli yöntemlerle seçilen gözlemlerin bir alt grubudur. Örneklem, evreni temsil eder. 16

Örnekleme Yapmayı Gerekli Kılan Sebepler - Maliyet güçlükleri - Zaman güçlükleri - Etik güçlükler - Doğru bilgi edinme imkanı sağlamak 17

Örnekleme, örneklemi belirlemek için yapılan işlemdir. 18

Çalışmayı genellemek istediğiniz evren Çalışmada ulaşabileceğiniz evren Evreni nasıl temsil edeceğinizi belirlemek Çalışmada yer alacak evren Genel Evren Araştırma Evreni Örnekleme Örneklem 19

20

Örneklemenin temel kuralı yansızlıktır. Yansızlık, belli bir örneklem büyüklüğüne ulaşmada, evrendeki her birimin örnekleme girebilme olasılığının belli, bağımsız ve birbirine eşit olması durumudur. 21

Örnekleme İlgili Temel Kavramlar • Örnekleme ilgili açıklamaların kolayca yapılabilmesi ve yapılacak açıklamaların kolayca anlaşılabilmesi için aşağıdaki kavramlar üzerinde durmak gerekir. 22

Araştırmaya konu olan yığın olaylardan her birine birim adı verilir. Örneğin nüfus sayımı yapılırken birim insandır. Aileler hakkında yapılan araştırmada her aile, öğretmenler hakkında yapılacak araştırmada her öğretmen birimdir. Buna karşılık doğum ve ölümler üzerinde bir araştırma yapılacaksa, doğum ve ölüm olaylarının her birim olur. 23

Değişken Araştırmalarda birimlerin ilgilendiğimiz özelliklerine değişken adı verilir. Bu özellikler evrendeki farklı birimlerde farklı değerler alır. A yerleşim yerinde ilkokula giden öğrencilerin ailelerinin, aylık gelir miktarı, ailelerinin, öğrencilerin sahip olduğu bilgisayar türü, bilgisayar bellek kartlarının kalite düzeyi birer değişkendir. 24

• Değişkenler nicel, nitel, bağımlı ve • • bağımsız değişken şeklinde sınıflandırılabilirler. Nicel değişkenler sayma veya ölçme suretiyle ifade edilir. Nitel değişken daha çok sözcük ve sembollerle ifade edilir. Bağımsız değişken incelediğimiz olayda sonucu etkileyen etken yani neden bağımsız değişkendir Bağımlı değişken bağımsız değişkene bağlı olarak ortaya çıkan sonuç ise bağımlı değişkendir. 25

Örnekleme; • Üzerinde çalışılan bir evrenden örneklem seçme işlemine ise örnekleme denilmektedir. Seçilen örneklemden elde edilen bilgiler kullanılarak evren konusunda doğru bilgilere ulaşılmaya çalışılır. Örnekleme ile yapılacak bir araştırmanın en önemli özelliği, evrendeki gerçek durumu ortaya çıkarabilmesi için örneklemin evreni temsil edebilmesidir. Eğer örneklem: • Yeterli sayıda ve çoklukta değil ise • Seçiminde yanlı olunmuş ise • Yanlış ve uygun olmayan yöntemlerle seçilmiş ise araştırma sonuçlarına bakarak doğru kararlar almak olası değildir. 26

Örneklemin Temsil Yeteneği: • Örneklem seçilirken, örneklemin temsil yeteneği taşımasına ve yeterli büyüklükte olmasına dikkat etmek gerekir. Örneklem seçilerek yapılan araştırmalar zaman ve maliyet yönünden ekonomik olduğu gibi, çoğu zaman da bütün evrenin incelenmesiyle elde edilen sonuçlar kadar geçerli, sağlıklı ve güvenilir olabilir. 27

Temsil yeteneğine sahip bir örneklemin temel özellikleri şunlardır; • Örneklemin büyüklüğü yeterli olmalıdır. • Örneklem evrendeki dağılıma çeşit ve oran yönünden benzer olmalıdır. • Örneklem olasılıklı örnekleme yöntemlerinden biriyle seçilmelidir. • Örneklem seçiminde yan tutulmamalıdır. 28

Örnekleme Sürecinin Aşamaları 1. Aşama: Evrenin tanımlanması 2. Aşama: Çerçevenin belirlenmesi (Araştırma evreninin belirlenmesi) 3. Aşama: Örnekleme yönteminin seçimi 4. Aşama: Örneklem büyüklüğünün belirlenmesi 5. Aşama: Örneklem birimlerinin seçimi 6. Aşama: Verilerin derlenmesi 29

Neden Örnekleme İhtiyaç Duyulmuş? • • Maliyet tasarrufu sağlaması Zaman tasarrufu sağlaması Doğru bilgi edinme imkanı sağlaması Pratik imkansızlık halinin bulunması 30

Örneklem Oranı Örneklem oranı örneklem büyüklüğü ile evren büyüklüğü arasındaki orandır. n: Örneklem büyüklüğü N: Evren büyüklüğü olmak üzere ile hesaplanır. 31

Örneklem Büyüklüğü • Örneklem alınmasında örneklemin alındığı evreni temsil etmesi önemlidir. Bu durumda ne kadar, hangi büyüklükteki bir örneklemin evreni temsil edebileceği sorunu ortaya çıkmaktadır. Alınan örneklemin evreni temsil yeterliği bulunmadığında örnekleme hatası olur. Yeterli bir örneklem, güvenilir sonuçlar sağlayacak kadar eleman kapsayan örneklemdir. 32

• Örneklemin çok küçük olması durumunda araştırma sonuçlarının evren için genellenebilmesi güçleşir. Betimsel araştırmalarda minimum %10 örneklem alınır, küçük evrenlerde ise %20’ye ihtiyaç duyulur. Korelasyon çalışmalarında en az 30, nedensel kıyaslamalarda her gruptan en 30’ar eleman gereklidir. Deneysel araştırmalarda ise, her grupta 15’er denek gibi az sayıda denek olması sonuçların geçerli olmasını sağlayabilir. Bazı çevreler ise deneysel araştırmalarda her grupta en az 30’ar deneğin bulunmasını önermektedir. Ancak örnek büyüklüğünün fazla olması sonuçların güvenilirliğini arttırır. 33

• Örneklemenin belki en güç aşaması örneklem büyüklüğünün belirlenmesidir. Bu konuda kesin yargılara varılamaz. Ancak, yaklaşık hesaplamalarla, durumu sayılaştırma olanağı vardır. N = Evrendeki birey sayısı n = Örnekleme alınacak birey sayısı p = İncelenecek olayın görülüş sıklığı ( olasılığı ) q = İncelenecek olayın görülmeyiş sıklığı (1 p) t = Belirli serbestlik derecesinde ve saptanan yanılma düzeyinde t tablosunda bulunan teorik değer d = Standart hata değeri σ = Evren standart sapması 34

N= Evrendeki birey sayısı n= Örnekleme alınacak birey sayısı p= İncelenecek olayın görülüş sıklığı ( olasılığı ) q= İncelenecek olayın görülmeyiş sıklığı (1 -p) t= Belirli serbestlik derecesinde ve saptanan yanılma düzeyinde t tablosunda bulunan teorik değer d= Standart hata değeri = Evren standart sapması Değişken Türü Sınırlı Evren ( N<10000 ) Sınırsız Evren ( N>10000 ) Nicel ( Ortalama İçin ) Nitel ( Oran İçin ) 35

Örnekleme Yöntemleri Örnekleme türleri iki genel grupta incelenebilir. Bunlar: Olasılığa dayalı ya da gelişigüzel ve olasılık dışı ya da amaçlı örneklemedir. İlgili literatürlerde her ne kadar farklı örnekleme çeşitleri bulunsa da araştırmacının amacına göre bir araştırmada bir ya da birden fazla örnekleme tekniğinden yararlanılabilir. 36

1. Olasılığa Dayalı Örnekleme • 1. 2. 3. 4. 5. 6. Olasılıklı örnekleme, birimlerin evrenden her seferinde eşit olasılıkla seçilmesidir. Ayırt edici özelliği elemanların evrenden rastgele seçilmesidir. Bu örnekleme çeşitleri daha çok nicel araştırma yöntemlerinde kullanılır. En çok kullanılan Olasılıklı Örnekleme Yöntemleri Şunlardır: Basit Olasılıklı ( Rastgele ) Örnekleme İki Aşamalı Rastgele Örnekleme Küme Örneklemesi Alan Örneklemesi Sistematik örnekleme Tabakalı Örnekleme – Oranlı Tabakalı – Orantısız Tabakalı Örnekleme * Belli Oranlara Göre * Tabakaların Evrendeki Ağırlıklarına Göre 37

1. Basit Olasılıklı ( Rastgele ) Örnekleme Evrenden araştırmaya katılımcıların rastgele yöntemle seçildiği örneklem türüne basit olasılıklı örnekleme denir. • Bu yöntemi diğerlerinden ayıran en önemli özellik katılımcıların araştırma sürecine katılma şanslarının eşit olması. • Bu yöntem ile örneklem alınabilmesi için, örneklem alınacak evren birimlerinin araştırma konusu ile ilgili özelliklerinin homojen olması gerekmektedir. 38

39

• Yöntemin Yararlı Yönleri – Evrendeki her elemanın eşit seçilme şansı vardır – Evren çok büyük ve karmaşık değilse seçme işlemi kolaydır – Bu yöntemle yapılan örneklemede istatistiksel işlemler ağırlıksız olarak yapıldığı için değerlendirme işlemi de kolay olur. • Yöntemin Sakıncalı Yönleri – Evren çok büyükse evreni listelemek ve seçmek güçtür. – İncelenen özellik evrendeki elemanların bazı özelliklerine göre değişiklik gösterebilir. – Örnekleme seçilecek bireyler çok geniş bir bölgede dağınık bir şekilde yerleşmiş olabilirler. 40

2. İki Aşamalı Rastgele Örnekleme Bu tür örneklemede evrenden birden fazla grup gelişigüzel seçilir ve daha sonrada gruplardaki bireyler yine basit rastgele seçilir. 41

3. Küme Örneklemesi • Evren hacmi çok büyük ve birimler geniş bir coğrafi alana yayılmış olduğunda örneklem evrendeki birimlerden rastgele seçim yöntemi yaparak değil de, bu birimlerden oluşturulan gruplardan rastgele seçim yapmak suretiyle oluşturulması daha etkili olabilir. Bu durumda kümelere göre örnekleme yöntemini uygulamak faydalı olur. Çünkü basit rastgele örnekleme yöntemini uygulamak pratik olmaz, sistematik örnekleme yöntemini uygulamak için uygun çerçeve bulmak veya çerçeve hazırlamak çok zaman alır ve masraflı olur. 42

Küme Örnekleme Birimlerin değil, grupların rassal olarak seçildiği örnekleme türüdür. - Evren hacminin çok büyük olması Örnekleme - Birimlerin geniş bir coğrafi alana yayılmış olması - Birimlerle ilgili güncel bir çerçevenin bulunmaması durumları için uygundur. 43

4. Alan Örneklemesi • Kümelerin oluşturulması coğrafi alanlarda yapılırsa buna “ Alan Örneklemesi ” denmektedir. Bir araştırma evreni bir ülkeyi kapsıyorsa, önce coğrafi bölgelere ayrılır. Bunların içinden belli oranda bölge seçilir. Seçilen her bölgede belli oranda kent, bu kentlerden belli oranda yerleşim birimi, yerleşim birimlerinden belli oranda konut sayısı seçilir. Bu konutlarda görüşülecek kişilere ulaşılır. Böylece aşamalı olarak kümeler genelden özele doğru oluşturulmuş olur. 44

5. Sistematik örnekleme • Örneklem seçim işlemlerinin kolay olması nedeniyle özellikle evren büyük olduğunda kullanılan bir örnekleme yöntemidir • Bu örneklem türü içerisinde belirli bir sistematiğe dayalı olarak ve çalışma evreninden belirli aralıklarla atlayarak belirlenen sayıda birim seçilir. 45

46

6. Tabakalı Örnekleme • Bu örneklem daha yüksek temsil yeteneği olan bir olasılıklı örneklemedir. Basit olasılıklı örneklemeye göre, daha küçük bir örnek ve daha düşük bir maliyetle çok daha yüksek bir temsil düzeyine ulaşma olanağı sağlayan bir tekniktir. 47

• Tabakalı örnekleme, sınırları belirlenmiş bir evrende alt tabakalar veya alt birim gruplarının var olduğu durumlarda kullanılır. Burada önemli olan, evren içindeki alt tabakaların varlığından yola çıkarak evren üzerinde çalışmaktır. 48

Tabakalı Örnekleme Orantısız Tabakalı Örnekleme Oranlı Tabakalı Belli Oranlara Göre Burada ise her tabakadan evren içindeki oransal Her tabakanın evrendeki ağırlığının yerine bakmaksızın hesaplanması ve buna göre eleman eşit sayıda örnek sayılarının belirlenmesi biçiminde olur. alma söz konusudur. Bunun için tabakadaki birim sayısı evrendeki birim sayısına bölünür. Tabakaların Evrendeki Ağırlıklarına Göre Bu örnekleme tekniğinde evren kendi içinde anlamlı tabakalara ayrılır ve her tabakadan belli bir oranla birim alınır. Örneklem oluşturma ise iki şekilde yapılır. 49

Olasılık Dışı Örnekleme • Bu örneklem çeşitleri daha çok nitel araştırma yöntemlerinde tercih edilir. Bu yüzden evren ve örneklem ilişkisi göz önüne alındığında bu örneklem tekniği içerisinde yer alan farklı örneklem çeşitlerinin amacı araştırma sonuçlarını evrene doğrudan genelleme değil aksine araştırılan kişi ya da durumları derinlemesine betimleme ve bunları anlamadır. 50

Olasılık dışı yada amaçlı örnekleme de kendi içinde şu alt gruplara ayrılır: 1. Gelişigüzel Örnekleme 2. Kartopu Örneklemesi 3. Kota Örneklemesi 4. Homojen Örnekleme 5. Aykırı veya Aşırı Durum Örneklemesi 6. Kolay Ulaşılabilir Durum Örneklemesi 7. Maksimum Çeşitlilik Örneklemesi 8. Ölçüt Örnekleme 9. Doğrulayıcı veya Yanlışlayıcı Durum Örneklemesi 10. Güdümlü ( Amaçlı ) Örnekleme 11. Politik olarak önemli durumların örneklenmesi 12. Kritik Durum Örneklemesi 51

1. Gelişigüzel Örnekleme • Bu tür örnekleme, araştırmacının saptanan örneklem büyüklüğüne göre herhangi bir şekilde evrenin bir parçasını seçmesidir. Herhangi bir fakülteye gidip saptanacak sayıda rastlanan öğrenciyi örnekleme alma gelişigüzel örneklemedir. 52

2. Kartopu Örneklemesi Rassal olarak seçilen evrene dahil bireyle temas kurulmasının ardından, bu bireyin yardımıyla diğer bireyle görüşüp zincirleme olarak örneklemi oluşturma işlemidir. 3. Kota Örneklemesi Evrenin özelliklerini belirlediğine inanılan değişkenler dikkate alınarak, örneklemin oluşturulması işlemidir. 53

4. Kritik Durum Örneklemesi Sıra dışı bir grup yada kişiler ortaya çıktığında bunlarına araştırmaya dahil edilmesi kritik durum örneklemesidir. Örneğin, gözleri görmediği halde resim yapan bir ressamın hayat öyküsünün derinlemesine incelenmesi bu tür örneklemeye girer. 54

5. Homojen Örnekleme Tanımlanmış belirli niteliklere sahip bireyler seçilerek araştırmaya dahil edilmesine homojen örnekleme denir. Örneğin, aynı sınıfta öğrenim gören üstün zekalı öğrencilerin çalışma alışkanlıklarının incelenmesinin amaçlandığı bir araştırmada kullanılacak örnekleme tekniği homojen örneklemedir. 55

6. Aykırı veya Aşırı Durum Örneklemesi Bu örnekleme tekniği, derin bir incelemeye tâbi tutabilecek sınırlı sayıda ancak aynı ölçüde de bilgi bakımından zengin durumların çalışılmasını öngörür. Burada önemli olan nokta şudur: Aşırı veya aykırı durumlar normal durumlara göre daha zengin veri ortaya koyabilir ve araştırma problemini derinlemesine ve çok boyutlu bir biçimde anlamamıza yardımcı olabilir. 56

7. Kolay Ulaşılabilir Durum Örneklemesi Bu örnekleme yöntemi araştırmaya hız kazandıran bir yöntemdir. Çünkü bu yöntemde araştırmacı, yakın ve erişilmesi kolay olan bir durumu seçer. Bu örnekleme yöntemi çoğu zaman araştırmacının diğer örnekleme yöntemini kullanma olanağının olmadığı durumlarda kullanılır. Örneğin, bir araştırmacının kendi çocuğu üzerinde uzun dönem bir araştırma yapması uygun durum 57 örneklemesidir.

8. Maksimum Çeşitlilik Örneklemesi Bu örnekleme yöntemindeki amaç, çeşitliliği sağlamak yoluyla evrene genelleme yapmak değil, çeşitlilik arz eden durumlar arasında ne tür ortaklıkların ve benzerliklerin var olduğunu bulmaya çalışmak ve bu çeşitliliğe göre problemin farklı boyutlarını ortaya koymaktır. 58

9. Ölçüt Örnekleme Bu örnekleme yöntemindeki temel anlayış önceden belirlenmiş bir dizi ölçütü karşılayan bütün durumların çalışılmasıdır. Burada sözü edilen ölçüt veya ölçütler araştırmacı tarafından oluşturulabilir ya da daha önceden hazırlanmış bir ölçüt listesi kullanılabilir. 59

10. Doğrulayıcı veya Yanlışlayıcı Durum Örneklemesi Doğrulayıcı durumlar halihazırda bulunmuş temalara veya sonuçlara zenginlik ve derinlik katan, bulguların geçerliliğini arttıran ek durumlardır. Yanlışlayıcı durumlar da bulunmuş sonuçlara alternatif veya zıt açıklamalar getirilmesini sağlar veya bulunmuş sonuç ve temaların hangi sınırlar içinde geçerli olduğunu belirler. 60

11. Güdümlü ( Amaçlı ) Örnekleme Amaçlı örnekleme yönteminde, örnekleme dahil edilecek birimleri, araştırmacı önceki bilgi, deneyim ve gözlemlerinden hareketle araştırmacının amacına uygun olarak kendi yargısıyla belirler. Araştırmacı kendi yargı ve değerlendirmeleriyle hareket ettiği için evren hakkında fikir sahibi olmalıdır. 61

12. Politik olarak önemli durumların örneklenmesi Politik olarak kritik bir öneme sahip bir durumun seçilip çalışılmasıdır. 62

Örnek 1996 -1997 öğretim yılında Eskişehir il merkezinde ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin eğitimde teknoloji kullanımına yönelik görüşleri 63

1. Aşama Genel Evren: 1996 -1997 öğretim yılında Eskişehir il merkezinde ilköğretim (I. devre 1586, II. devre 312) ve ortaöğretim (1330) kurumlarında görev yapan 3228 öğretmenin tümü. 2. Aşama Çalışma Evreni: Genel evrende belirtilen 3228 öğretmen içinden ulaşılabilen öğretmenlerin tümü. 3. Aşama Örnekleme Yöntemi: Küme Örneklemesi ve Basit Rassal Örnekleme 64

Örnek Eskişehir ili İlköğretim ve Ortaöğretim okullarında göreve yeni başlayan ve aday öğretmenlere uygulanan Adaylık Eğitimi Programına katılmış olan öğretmenlerin görüşlerine dayalı olarak Öğretmenlerin Adaylık Eğitimi Programının değerlendirilmesi 65

Genel Evren: Eskişehir ili İlköğretim ve Ortaöğretim okullarında görev yapan ve AEP katılmış öğretmenlerin tümü. Çalışma Evreni: Genel evrende belirtilen öğretmenlerin içinden ulaşılabilen öğretmenlerin tümü Örnekleme Yöntemi: Yargısal Örnekleme Eğitime katılan öğretmenlerin unutma olasılığını en aza indirmek, yapılan en son uygulamayı betimleyip daha güvenilir ve varolan son durumu yansıtıcı veriler elde etmek amacıyla, programa son katılan grup temel alınarak geriye doğru iki yıl gidilmiştir (2000 -2001 ve 2001 -2002 öğretim yılları). 66

• • Kaynaklar Arlı, M. ve Nazik, H. (2001). Bilimsel araştırmaya giriş. Ankara: Gazi Kitabevi • Arıkan, R. (2004). Araştırma Teknikleri ve Rapor Hazırlama. Ankara: Asil Yayın. • Bal, H. ( 2001 ). Bilimsel Araştırma Yöntem ve Teknikleri. Isparta. Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları • Balcı, A. (2005). Sosyal bilimlerde araştırma. Ankara: Pegema Yayıncılık. • Büyüköztürk, Ş. , Kılıç Çakmak, E. , Akgün, Ö. E. , Karadeniz, Ş. Ve Demirel, F. (2008). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Yayınları. • Ekiz, D ( 2009 ). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Anı Yayınları • Fraenkel, J. R. & Wallen, N. E. (1990). How to design and evaluate research in education. Mc. Graw-Hill Publishing Company. • Frankfort-Nachmias, C & Nachmias, D ( 1996 ). Research Methods in the Social Sciences, ( fifth edition ), London: Arnold. • Karasar, N ( 2000 ). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayıncılık 67

• Özmen, A. ( 1999 ) Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları • Meany-Daboul, M. G. , Roscoe, E. M. , Bourret, J. C. , & Ahearn, W. H. (2007) A comparison of momentary time sampling and partial-interval recording for evaluating functional relations. Journal of Applied Behavior Analysis, 40, 501– 514 • Patton, M, Q. ( 1987 ). How to Use Qualititative Methods in Evaluation. Newbury Park, CA: Sage • Sencer, M. ( 1989 ) Toplum Bilimlerde Yöntem. İstanbul: Beta Yayıncılık • Tatlıdil. Ercan ( 1993 ) Toplum Eğitim ve Öğretmen İzmir: E. Ü. E. F. Yay, , • Ural, A ve Kılıç, İ ( 2004 ) Bilimsel Araştırma Süreci ve SPSS ile Veri Analizi. Ankara: Detay Yayıncılık • Yıldırım, A & Şimşek, H ( 2000 ) Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları • Young, P. V. (1968). Bilimsel Sosyal İncelemeler ve Araştırma (Çev. G. Bingöl ve N. İşçil). Ankara: Ege Matbaası. • Bu sunum; yukarıda verilen kaynakların dışında Mustafa Sözbilir ve Yüksel Göktaş’ ın sunusundan da yararlanılarak hazırlanmıştır. Emek sahiplerine teşekkür ederiz. 68