Anadolu Uygarlklar r Gr Melike AKIR KELE TARH

Anadolu Uygarlıkları Öğr. Gör. Melike ÇAKIR KELEŞ

TARİH ÖNCESİ UYGARLIKLAR

TARİH ÖNCESİ UYGARLIKLAR • Yazının keşfedilmesiyle başlayan devirlere tarihi çağlar, yazının bilinmediği dönemlere ise tarih öncesi çağlar adı verilmektedir.

TARİH ÖNCESİ UYGARLIKLAR • İlk yazı Mezopotamya’da ve Mısır’da yaklaşık olarak aynı sıralarda, M. Ö. 3 binlerin başında kullanılmaya başlamıştır. Böylece tarih öncesi devirler büyük uygarlık merkezinde M. Ö. 3000 tarihinden eski çağlardır.

Eski Taş (Paleolitik) Çağı M. Ö. 600. 000 -10. 000 • • • Buzul çağı Erkekler avcı Kadınlar toplayıcı El baltası Uzun Yaprak şeklinde bıcak Kemikten iğne, mızrak ucu Ateş Fil dişinden heykelcikler Duvar resimleri Ölümden sonra yaşama inanış

Eski Taş (Paleolitik) Çağı M. Ö. 600. 000 -10. 000 • Antalya çevresinde Karain, Beldibi ve Belbaşı mağaraları eski taş devrinin sonlarında kullanılmaya başlamıştır.

Orta Taş (Mezolitik) Çağı M. Ö. 10. 000 -8. 000 • Taştan aletler bu devirde daha çeşitli ve daha kullanışlı hale geldi • Mikrolit • İlk evcilleştirilen hayvan köpek • Devrin sonuna doğru gıda biriktirme

Orta Taş (Mezolitik) Çağı M. Ö. 10. 000 -8. 000 • Antalya yakınlarında Öküzini ve Belbaşı Mağarası • Marmara Bölgesi’nde Ağaçlı, Gümüşdere, Domalı, Akçalı, Şile, Ağva, Ambarlı Deresi, Çekmece, Gelibolu Yarımadası’nda Ören Mevkii ile Akbaş Şehitliği • Burdur yakınlarında Baradız • Konya’da Pınarbaşı • Samsun’da Tekeköy • Şanlıurfa Bozova ilçesinde Biris Mezarlığı, bunun yanı sıra Birecik ve Suruç ilçelerinde çok sayıda buluntu yerine saptanmıştır.

Yeni Taş (Neolitik) Çağı M. Ö. 10. 000 -8. 000 • İnsanoğlu iki ayak üzerinde dolaşmaya başladığı, hatta hemen bugünkü fiziksel yeteneklerine ulaştığı ve ateş yakmasını da öğrendiği halde uygar denebilecek duruma gelmesi ancak on bin yıl önce (MÖ. 8000 sıralarında) yerleşik olduktan sonra erişmiştir.

Yeni Taş (Neolitik) Çağı M. Ö. 10. 000 -8. 000 • Dünyanın birçok yerinde bu çağdan kalma küçük yerleşim yerleri gün ışığına çıkarılmıştır. • Bunlardan en ileri düzeyde olan dört yerleşim yeri Anadolu’da bulunmaktadır. • Çayönü, Hacılar, Çatalhöyük ve Köşk Höyük

Çayönü-Diyarbakır

Çayönü-Diyarbakır • Çayönü (M. Ö. 7250 -6750) yılları boyunca birbirinden farklı mimari tasarımlarda binalar bulunmuştur (yuvarlak planlı kulübeler, ızgara plan, taş döşemeli vs ) • Çayönü kazılarında günümüze kadar gelen taş temelli kerpiç binaların ilk örneklerine rastlanmıştır.

Çayönü-Diyarbakır

Çayönü-Diyarbakır • Yerleşmenin ortasında bir meydan ve çevresinde dikdörtgen anıtsal yapılar ve evler yer almaktadır. • Binaların alt bölümleri taştan üst bölümleri kerpiçten inşa edilmiştir.

Çayönü-Diyarbakır • Anadolu’nun en eski çiftçileridir. • Buğday yetiştirmesini, onu hasat etmesini ve öğütmesini biliyorlardı. • Tarımın yanı sıra hayvancılıktan da yararlanıyorlardı. • Sofralarda koyun, keçi eti bulunuyordu. • Köpek ilk evcilleştirilen hayvandı. • Kadın heykelcikleri ana tanrıçaya daha bu dönemlerde tapıldığını işaret ediyor.

Hacılar-Burdur

Hacılar-Burdur • M. Ö. 5600 – 5400 • Hacılar yerleşiminde bulunan evler, tek odalı veya dikdörtgen bir plana sahip, avluya açılan bir kapıları olan, duvarları kırmızı boyalı ve tabanlarında ocağın bulunduğu tek-tip mimariye sahip evlerdir.

Hacılar-Burdur • Evlerin duvarları, taş temeller üzerine büyük kerpiç bloklarla örülmüş olmakla beraber beyaza boyalıdır. • Kimilerinin üzerinde nişler bulunan duvarların kalınlığı 1 m. 'yi bulmaktadır. • Bulunan her evde yarım daire biçiminde ocaklara ve sekilere rastlanılmıştır. • Kapılara yakın kısımlarda bulunan merdivenler, evlerin iki katlı olarak inşa edilmiş olabileceğini gösterir. • Hacılar'da yaşayan halkın, ölülerini yerleşimin dışına gömdüğü düşünülmektedir.

Hacılar-Burdur • Hacılar 'da ortaya çıkan seramikler Neolitik Çağ'ın bütün özelliklerini taşıması açısından önemlidir. • Burada bulunan ve bugün Burdur Müzesi'nde de sergilenen hayvan şekilli yani therimorfik kaplar dinsel amaçlı kullanılmıştır. • Hacılar 'da bulunan figür genellikle kadın tasvirleridir.

Hacılar-Burdur

Hacılar-Burdur • Hacıların karakteristik buluntuları olan bu figürlerin abartılı bir orana sahip olmakla beraber pişmiş topraktan imal edilmiştir. • Hacılar Höyüğü'ndeki kazılarda ortaya çıkarılan kömürleşmiş tahıl tanelerinin ve obsidyen, boynuz ve sileksten yapılma orak, bıçak gibi kesici aletlerin varlığı Hacılar 'da tarım kültürünün geliştiğinin ve tarımın öneminin belgeleridir.

Çatalhöyük-Konya • M. Ö. 6500 -5500 • İki höyükten oluşan Çatalhöyük Neolitik Kenti’nin daha uzun olan Doğu Höyüğü, M. Ö. 7400 ve 6200 yılları arasına tarihlenen 18 Neolitik yerleşim katmanından oluşmaktadır. • Söz konusu katmanlarda, sosyal örgütlenmeyi ve yerleşik hayata geçişi simgeleyen duvar resimleri, rölyefler, heykeller ve diğer sanatsal öğeler yer almaktadır.

Çatalhöyük-Konya • Batı Höyüğü ise M. Ö. 6. 200 ve 5. 200 yılları arasına tarihlenen Kalkolitik Döneme ait kültürel özellikler göstermektedir. • Bu özellikleriyle Çatalhöyük, aynı coğrafyada 2000 yıldan fazla bir süredir var olan köylerden kentsel hayata geçişin de önemli bir kanıtıdır.

Çatalhöyük-Konya • Çatalhöyük’teki içlerine çatılardan girilen birbirine bitişik evler ile sokağı olmayan yerleşim ünik bir özellik sergilemektedir.

Çatalhöyük-Konya • Ortadoğu ve Anadolu’da diğer Neolitik alanlar bulunmuş olmasına rağmen, Çatalhöyük Neolitik Kenti, kalıntıların boyutu, yaşayan toplumun yoğunluğu, güçlü sanatsal ve kültürel gelenekler ve zaman içindeki sürekliliğin benzersiz bileşimi ile olağanüstü evrensel değer taşımaktadır.

Çatalhöyük-Konya Her konutta ölülerin altlarına gömdükleri platformlar bulunmaktadır. Ölülerin yanlarında ise diğer dünya inancını gösteren ölü hediyeleri bırakılıyor. Çatalhöyük evlerinin duvarlarında çok çeşitli resim panoları mevcut.

Çatalhöyük-Konya • Geometrik bezemeleri kilim desenleri, içiçe daireler, av sahneleri, dans sahneleri, yıldızlar, akbabalar, leoparlar, kuşlar, geyikler gibi çeşitli betimlemeler yer alıyor. • Duvar çizimlerinin sıklaştığı alanlar, ev içi insan gömülerinin de bulunduğu yerler.

Çatalhöyük-Konya • Çatalhöyük’te pişmiş topraktan yapılan pek çok kadın figürü bulunuyor. • Bu kadın heykelcikleri genellikle, genç kadın, doğuran kadın ve yaşlı kadın olarak betimlenmiş.

Ana Tanrıça Kültü • Hacılar ve Çatalhöyük yerleşimlerinde yapılan kazılarda yüzlerce Ana Tanrı heykelciğine rastlanılmıştır. • Ana Tanrı bereket ve çoğalımın sembolüdür. • Ana Tanrı, daima çıplak, yatmış, çömelmiş, uzanmış durumda ve özellikle doğum yapma sırasında tasvir edilmiştir.

Ana Tanrıça Kültü • Çıplak tasvir edilen kadın heykelcikleri Yeni Taş Devri’nde, birçok Akdeniz ve Yakındoğu ülkelerinde rastlanması, Ana tanrıçanın yeryüzünün bu bölgelerine egemen olduğunu işaret eder.

Ana Tanrıça Kültü • Doğum yapma sırasındaki Ana Tanrı’nın iki leopar arasında yer alması, sonraları Hitit Devri’nden Roma Çağı’nın birimine kadar rastlayacağımız Kybele adlı tanrı kadının böylece ilk şekli ile M. Ö. 7. binde Orta Anadolu’nun güney bölümlerinde ortaya çıktığını anlatmaktadır.

Köşk Höyük-Niğde

Köşk Höyük-Niğde • Köşkhöyük'te bulunan aletlerin ve takıların büyük bir kısmı obsidiyenden yapılmıştır. • Kilden yapılmış ana tanrıça heykelleri ve birçok seramikte höyükten çıkarılmıştır. • Bulunan seramikler iki gruba ayrılabilir. • İlk grup tek renkli, ikinci grup ise çok renklidir. Seramiklerin üzerinde çeşitli hayvan figürlerinin yanısıra, geometrik şekillerde vardır.

Köşk Höyük-Niğde

Köşk Höyük-Niğde • Dönemin yapı özelliği olan taş temel üzerine kerçip duvarları kare yapılar Köşkhöyük'te de mevcuttur. • Anadolu'da kafatasının kil ile sıvanması işlemi Köşkhöyük'teki kazılarda keşfedilmiştir. • Yapılan çalışmalarda 4 adet kil sıvalı kafatası bulunmuştur. • Kafatasının kille sıvanması işlemi ilk olarak M. Ö. 8000 yıllarında Ortadoğu'da rastlanmıştır

Köşk Höyük-Niğde

Maden Taş (Kalkolitik) Çağ (M. Ö. 5500 -3000) • Burdur Hacılar yerleşmesinin yakınlarında M. Ö. 5500 yıllarında ilk bakır aletlerin ortaya çıktığını görmekteyiz. • Madenin kullanılmaya başlamasıyla yeni olanaklar ve gelişmeler yaşanmıştır. • Bakırı elde etmek için değerli maddeler, dokuma ve seramik gibi eşyaların değiştirilme isteği ticareti doğurmuştur.

Maden Taş (Kalkolitik) Çağ (M. Ö. 5500 -3000) • İnsanlar arasında gelişen bu alışveriş istek listelerinin, envanter eşyasının tespiti ve karşılıklı iletişim gerektirmiştir. • Bu nedenle semboller, resimli işaretler biçimindeki ‘hieroglyph’ yani ‘kutsal yazı’ anlamına gelen yazı ortaya çıkmıştır.

Maden Taş (Kalkolitik) Çağ (M. Ö. 5500 -3000) • M. Ö. 4 binin sonlarına doğru kentler oluşmaya başlamış, ticaret ve yazı ortaya çıkarak insanlık, bugünkü uygarlığın ilk büyük adımlarını atmış bulunmaktadır. • Yeni taş çağın en parlak uygarlığa sahne olan Anadolu, Kalkolitik Çağ’da önderliğini yitirmiş ve ticareti geliştirerek yazıyı keşfeden Mısır ve Mezopotamya’nın gerisinde kalmıştır. • Bu dönemde Anadolu ‘Köy Kültürü’ düzeyinin üzerine çıkamamıştır.

Höyük • Kerpiç Ortadoğu'da tarih öncesinden beri çok kullanılmış, ama dayanıksız bir yapı malzemesidir. • Doğanın ve insan elinin tahrip etmesi sonucunda kerpiç evlerin sık onarılması ya da yeniden yapılması gerekmiştir. • Yeni yapı alanı elde etmek için yıkıntıların üstü toprak ve kumla doldurulmuş, böylece zamanla yükselen höyükler oluşmuştur. • Höyüğün biçimi ve büyüklüğü, altındaki yerleşmelerin süresine ve sürekliliğine bağlıdır. • Bir höyükte yerleşim katları, genellikle en yenisi en üstte, en eskisi en altta olmak üzere sıralanır. • Mezarlar ya da çöp çukurları yer bu sıralanışı bozar. Yerleşim katlarında yapı kalıntılarından başka genellikle çanak çömlek parçaları, çakmak taşı ve obsidyenden aletler gibi buluntular ele geçer. • Höyüğün oluşması belli doğa koşullarına ve malzeme kullanımına bağlıdır; bu nedenle belirli bölgelerde görülür. • Özellikle Ortadoğu'da çok höyük bulunur. Anadolu'da denizlere yaklaştıkça sayıları azalır; genellikle su kaynaklarının yakınında, verimli topraklarda ve savunmaya elverişli noktalarda daha yoğundur.

Höyük

Kalkolitik Çağda Anadolu’da Yerleşimler • En parlak yerleşim Burdur yakınlarında Hacılar’dır. Özellikle burada bulunan anıtsal vazolar dikkat çeker.

Kalkolitik Çağda Anadolu’da Yerleşimler • Hacılar dışında başlıca kalkolitik merkezler: Alişar, Alaca, Kuruçay, Beycesultan, Karataş Semayük, Can Hasan, Mersin Yümüktepe, Karaz, Elazığ Tepecik, Malatya Değirmentepe, Norşuntepe, Kadıköy Fikirtepe

Tunç Çağı • Kalay ve bakırın karışımıyla oluşan tunç Anadolu’da Kalkolitik çağ sonrası görülür. Tunç madeninden alet ve kap yapımı M. Ö. 3. binin başlarında görülmektedir. • Mezopotamya ve Mısır’da tunçtan eserlerin yapılmaya başladığı sıralarda (M. Ö. 4. bin sonu) yazı icat olduğundan bu ülkeler için Tunç Çağı deyimi geçerli değildir.

Tunç Çağı • Tunç Çağı, Anadolu’da 3000, Girit, Ege ve Hellas’da 2500 -2000, Avrupa’da ise 2000 yıllarında başlar. • Anadolu’da Tunç Çağı üç evre gösterir. Erken (M. Ö. 3000 -2500), Orta (M. Ö. 2500 -2000) ve Geç Tunç Çağı (2000 -1200)

Erken Tunç Çağı (M. Ö. 3000 -2500) • Tarıma dayalı Köy Kültürü • Tunç aletler çok yaygın değildir • En önemli teknolojik buluş dört tekerlekli arabadır.

Troya 1 Uygarlığı (M. Ö. 3000 -2500) • Bu dönemin en önemli yerleşim yeri Çanakkale yakınlarındaki Troya 1 yerleşlesidir. • 90 m. Surla çevrili kentte, Megeron tipli evler inşa edilmiştir. • Konutların duvarları taştan olup balık sırtı biçiminde örülmüştür.

Orta Tunç Çağı (M. Ö. 2500 -2000) • Anadoluuzun bir duraklama sürecinden sonra Orta Tunç Çağı’nda yeniden bir parlak dönem yaşar. • Yazı henüz kullanılmamakla birlikte bir üst düzeye ulaşılmıştır. • Bu dönemde şehircilik, mimarlık, heykeltıraş ve çömlekçilikte en başta gelen merkezlerdendi.

Orta Tunç Çağı (M. Ö. 2500 -2000) • Orta Tunç Çağı’nın en büyük teknolojisi çömlekçi çarkının icat edilmiş olmasıydı. • Bu, dünyada sanayileşmenin ve endüstrileşmenin ilk adımı olarak değerlendirilmektedir.